Σχεδὸν βέβαιη ἡ ἐπιδείνωση τῆς κρίσης στὴν ἀνώτατη Παιδεία

Θεόδωρος Μπατρακούλης
Μέλος ΣΕΠ ΕΠΟ 10, Ἑλληνικὸ Ἀνοικτὸ Πανεπιστήμιο

Ἀντίβαρο, Ἰούλιος 2006

‘‘Αν κλονίζεται ὁ τόπος μου, ἐγὼ εἶμαι ὑπεύθυνος ποὺ δὲν ἀγωνίζομαι νὰ τὸν σώσω’’
Γιῶργος Θεοτοκᾶς, Ἀσθενεῖς καὶ ὁδοιπόροι, σέλ. 63.

Ἔκκληση γιὰ διάλογο πρὸς κάθε κατεύθυνση ἔκανε ἡ ὑπουργὸς Παιδείας, Μαριέττα Γιαννάκου, παραδίδοντας στὴ δημοσιότητα τὴν κυβερνητικὴ πρόταση γιὰ τὴν Ἀνώτατη Παιδεία/Ἐκπαίδευση. Παράλληλα, διευκρίνισε ὅτι ὁ διάλογος θὰ εἶναι ἀνοιχτός, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι δὲν τίθενται χρονικὰ ὅρια στὴν ὁλοκλήρωσή του. Κοντὰ στὶς τριακόσιες σχολὲς πανελλαδικὰ βρίσκονται ὑπὸ κατάληψη. Στὴν Ἑλλάδα, ἐνῶ οἱ κρατικοὶ θεσμοὶ εἶναι σχεδιασμένοι γιὰ νὰ ὑπηρετοῦν τὴ δημοκρατία, ἡ λειτουργία τοὺς ἐμφανίζεται συχνὰ ἀντίπαλή του πολίτη. Ἡ δυσλειτουργία τῶν θεσμῶν ὑποχρεώνει τὴν ἐξουσία νὰ ‘‘διαλέγεται’’ μὲ τοὺς παρανόμους, ἔστω κι ἂν ἡ παρανομία τοὺς καταλύει τὴν ἐλευθερία καὶ τὰ δικαιώματα τῶν πολλῶν. Ἡ κατάλυση τῶν νόμων ἀπὸ ὀργανωμένες ὁμάδες συμφερόντων ποὺ διαφωνοῦν μὲ κάποιο ἐπὶ μέρους νομοθέτημα ἀποτελεῖ παγιωμένη καὶ αὐτονόητη πιὰ πρακτική.

Σημειωτέον ὅτι μέχρι πρὶν ἀπὸ λίγο καιρό, τὰ ἀντιπολιτευόμενα κόμματα καὶ οἱ προσκείμενες σ’αὐτὰ φοιτητικὲς παρατάξεις κατηγοροῦσαν τὴν κυβέρνηση γιὰ ἄρνηση τοῦ διαλόγου στὸ ζήτημα τῆς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρύθμισης. Μόλις ἡ κυβέρνηση ἔκανε τὸ πρῶτο βῆμα στὴν κατεύθυνση τοῦ διαλόγου, ἄρχισαν οἱ παράλληλοι μονόλογοι. Γιὰ λόγους διαχείρισης τοῦ πολιτικοῦ κόστους τὰ δυὸ κόμματα ἐξουσίας ὠθοῦν τὶς ἐξελίξεις σὲ λάθος κατεύθυνση. Ἡ κυβέρνηση τῆς Νέας Δημοκρατίας ἔκανε κάποιες ἀπόπειρες νὰ ἀμφισβητήσει τὸ φοιτητικὸ καὶ πανεπιστημιακὸ κατεστημένο. Ὡστόσο, αὐτὲς δὲν εἶχαν συνέχεια. Δὲν φάνηκε ἡ ὕπαρξη συνολικοῦ κυβερνητικοῦ πολιτικοῦ σχεδίου, πολιτικῆς ἱκανῆς νὰ προωθήσει τὶς ἀναγκαῖες μεταρρυθμίσεις, νὰ λυγίσει τὶς ἀναμενόμενες ἀντιδράσεις καὶ νὰ συμβάλει στὴν ἀντιμετώπιση τῶν χρόνιων προβλημάτων τῶν πανεπιστημίων τῆς χώρας, ὄπως εἶναι ἡ ἔλλειψη χρηματοδοτικῶν πόρων ἢ ἡ ἀνορθολογικὴ διαχείρισή τους, ὁ φοιτητικὸς ὑπερπληθυσμός.

Στὴ συζήτηση στὴ Βουλὴ (22 Ἰουνίου 2006), κοινὸ αἴτημα τῶν ἡγετῶν τῆς ἀντιπολιτεύσεως ἦταν νὰ ἀποσύρει ἡ κυβέρνηση τὸ προσχέδιο νόμου γιὰ τὰ ΑΕΙ, καθὼς καὶ τὸ νόμο ποὺ ψήφισε ἡ κυβέρνηση γιὰ ἀπαγόρευση εἰσαγωγῆς στὴν τριτοβάθμια ἐκπαίδευση μὲ βαθμὸ κάτω τοῦ 10, τὸ ὁποῖο ἀφήνει ἐκτὸς ΑΕΙ-ΤΕΙ χιλιάδες ὑποψηφίους. Τὸ ΠΑΣΟΚ κατόρθωσε νὰ κάνει αἰσθητὴ τὴν παρουσία τοῦ παρὰ τὴν διαρκῆ πτώση ποὺ δείχνουν οἱ δημοσκοπήσεις. Ο Γ. Α. Παπανδρέου, κάνοντας στροφὴ 180 μοιρῶν, ἐνῶ εἶχε πρῶτος προτείνει τὴν ἵδρυση μὴ κρατικῶν πανεπιστημίων, κατόπιν κατήγγειλε τὴν κυβέρνηση Καραμανλὴ ἐπειδὴ υἱοθέτησε τὴν πρότασή του. Εἶναι δυνατὸν ἔτσι νὰ ὑπάρξει ἀξιοπιστία στὴν πολιτική; Ὁ πρόεδρος τοῦ ΠΑΣΟΚ καὶ οἱ συνεργάτες τοῦ ἔχουν τὸ μεγαλύτερο μερίδιο εὐθύνης γιὰ τὴ σημερινὴ κρίση στὴν ἀνώτατη Παιδεία. Ἡ ὑποβάθμιση τῶν ΑΕΙ καὶ ἡ ἀνεπαρκὴς χρηματοδότησή τους εἶναι καὶ ἀποτέλεσμα τῆς δικῆς τους πολιτικῆς. Τὰ κόμματα τῆς Ἀριστερᾶς διατυπώνουν ἕνα καταγγελτικὸ λόγο. Τὸ ΚΚΕ ζητάει πλήρη ἀπόσυρση τοῦ νομοσχεδίου καὶ δηλώνει ὅτι δὲν θὰ συμμετέχει σὲ ἕνα ψευδεπίγραφο διάλογο. Παρεμφερὴς εἶναι καὶ ὁ λόγος τοῦ Συνασπισμοῦ. Ὁ πρόεδρός του, Ἀλέκος Ἀλαβάνος, συνδέοντας τὴν πρόταση γιὰ τὴν Ἀνώτατη Παιδεία μὲ τὴν ‘‘σωρευτικὴ ἐπίθεση τῆς Ν.Δ. ἐνάντια στὸ κοινωνικὸ κράτος καὶ τὸν δημόσιο τομέα’’, ζήτησε νὰ μὴν ἐφαρμοστεῖ ἐφέτος τὸ μέτρο ‘‘τῆς βάσης 10’’, νὰ ἀλλάξει τὸ Λύκειο καὶ νὰ μὴν εἶναι προθάλαμος γιὰ τὰ ΑΕΙ.

Ποιὰ εἶναι ἡ σημασία τῶν ἐξελίξεων τῶν τελευταίων ἡμερῶν στὸ μέτωπο τῆς Παιδείας; Οἱ προτάσεις τῆς κυβέρνησης δὲν λύνουν τὸ πρόβλημα στὴν ἀνώτατη Παιδεία. Ἀντίθετα, μᾶλλον προετοιμάζουν τὴν κλιμάκωση τῆς κρίσης. Ὁ πρωθυπουργὸς καὶ οἱ συνεργάτες τοῦ μᾶλλον ἔδωσαν προτεραιότητα στὴν διαχείριση τοῦ πολιτικοῦ κόστους. Ἡ κυβέρνηση ‘‘ψαλίδισε’’ τὶς προτάσεις της γιὰ τὴν ἐκπαιδευτικὴ μεταρρύθμιση καὶ δείχνει ὅτι παραιτεῖται τῶν μεταρρυθμιστικῶν φιλοδοξιῶν της γιὰ νὰ ἐκτονωθεῖ ἡ κρίση, καί, ἐνδεχομένως γιὰ νὰ διευκολύνει τὸ διάλογο ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ ἀποφύγει τὸ πολιτικὸ κόστος. Οἱ καταγγελτικὲς ἀντιδράσεις τῆς ἀντιπολίτευσης ἀποκλείουν τὸ ξεκίνημα ἑνὸς στοιχειωδῶς δημιουργικοῦ καὶ οὐσιαστικοῦ διαλόγου.

Ποιὰ κατάσταση ἐπικρατεῖ ἐπὶ χρόνια στὰ ἑλληνικὰ ΑΕΙ, τὰ ὁποῖα, σύμφωνα μὲ διεθνεῖς στατιστικές, κατατάσσονται στὶς τελευταῖες θέσεις μεταξὺ τῶν πανεπιστημίων τῶν ἀνεπτυγμένων κρατῶν; Οἱ πρόεδροι τῶν σχολῶν καὶ οἱ πρυτάνεις ἔχουν μετατραπεῖ σὲ εἰδικοῦ τύπου πολιτευτές. Μεγάλο πρόβλημα στὰ ἑλληνικὰ πανεπιστήμια εἶναι ἡ διοικητικὴ κυριαρχία τοῦ φοιτητικοῦ συνδικαλισμοῦ. Σὲ ποιὰ ἄλλη χώρα ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ προσδιορίζουν οἱ φοιτητὲς ποιὸς θὰ εἶναι ὁ πρόεδρος τοῦ τομέα ἢ ἀκόμα καὶ ὁ πρύτανης; Εἶναι ἕνα ἀπομεινάρι τῆς παπανδρεiκῆς ‘‘ἀλλαγῆς’’, μία κατάσταση μὲ τὴν ὁποία συμβιβάζονται πρυτανικὲς Ἀρχές, πανεπιστημιακοὶ καὶ κόμματα, γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὴν ἀποδοκιμασία τῶν ἐκπροσώπων τοῦ φοιτητικοῦ συνδικαλισμοῦ.

Μία πρόταση ποὺ ἀποτελεῖ αὐτονόητο, νὰ πληρώνουν δηλαδὴ οἱ φοιτητὲς γιὰ τὰ βιβλία τους, ἀντιμετωπίζεται ὦς ἀντιδραστική. Ὁποιαδήποτε ἔκφραση σκέψης ἢ ἀνάληψη πρωτοβουλίας γιὰ τὴν κατάργηση τῶν λεγόμενων ‘‘αἰώνιων φοιτητών’’ ἀντιμετωπίζεται ὦς πολιτικὰ ἀκραῖα συντηρητική. Ὅσοι τολμοῦν νὰ προτείνουν τὴν ἀξιολόγηση τῶν πανεπιστημιακῶν τμημάτων καὶ τῶν λειτουργῶν τους ἀφορίζονται ὦς ὄργανα τοῦ διεθνοῦς καπιταλισμοῦ. Σκεφτόμαστε ἄραγε ὅτι τὰ ἑλληνικὰ ΑΕΙ ἀποτελοῦν τὴν ἐξαίρεση τοῦ κανόνα ποῦ ἰσχύει γιὰ τὴν ἀνώτατη Παιδεία στὴν Εὐρώπη, μὲ τὰ ἀποτελέσματα ποῦ εἶναι ὁρατά;

Ὅσον ἀφορᾶ τὰ περιβόητα ἰδιωτικὰ πανεπιστήμια, ἐνδεικτικὰ μόνον ὁρισμένες σκέψεις: Θεωρητικὰ ὁ ρόλος καὶ ἡ ἀξία τῶν ἰδιωτικῶν πᾶν/μιων φαίνεται νὰ προάγει τὴν εὐνοιοκρατία καὶ τὶς ἐνδεχομένως ἀναχρονιστικὲς ἀντιλήψεις μίας μειοψηφίας. Ὡστόσο, στὴν πράξη μπορεῖ νὰ συμβαίνει τὸ ἀντίθετο. Ἂν καὶ ὁ ὅρος ‘‘ἰδιωτικὸ πανεπιστήμιο’’ ἠχεῖ ἀρνητικά, ἀφοῦ στὴ λειτουργία τοὺς συνδέεται ἡ γνώση μὲ τὸ κέρδος, ἡ θέσπισή τους θὰ μποροῦσε νὰ ἔχει θετικὲς συνέπειες γιὰ τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία:

• κατάργηση τῆς ὑποκρισίας τῆς «δωρεὰν παιδείας» (φροντιστήρια: οἰκονομικὴ ἀφαίμαξη οἰκογενειῶν καὶ κέρδη σὲ μεγάλο ποσοστὸ μὴ φορολογούμενα, κοινῶς ‘‘μαύρα’’).
• κατάργηση τοῦ βολέματος τῶν φοιτητῶν, ἀφοῦ αὐτοὶ θὰ ἔμπαιναν σὲ ἐγρήγορση καὶ σὲ ἕνα καλῶς ἐννοούμενο ἀνταγωνιστικὸ πνεῦμα.
• οἰκονομικὸ ὄφελος λόγω τῆς μή-μετανάστευσης χιλιάδων ὑποψήφιων φοιτητῶν στὸ ἐξωτερικὸ καὶ τῆς πιθανῆς εἰσόδου ἀλλοδαπῶν ὑποψήφιων φοιτητῶν.
• βελτίωση σὲ ὁρισμένους τομεῖς τῶν δημόσιων πανεπιστημίων λόγω τῆς συνεπαγόμενης σύγκρισής τους μὲ τὰ ἰδιωτικά.

Ποιὸ μπορεῖ νὰ εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἀντιπαράθεσης μὲ τοὺς συγκεκριμένους ὄρους ὅπου αὐτὴ ἐξελίσσεται; Μᾶλλον θὰ εἶναι ἕνας καινούργιος θρίαμβος τοῦ νεοελληνικοῦ μικρόκοσμου σὲ βάρος τοῦ ἀναγκαίου ἐκσυγχρονισμοῦ τῶν ΑΕΙ καὶ τῆς ἐπαγγελματικῆς προοπτικῆς τῶν φοιτητῶν; Ἔτσι, θὰ ἐξακολουθήσουν νὰ ταλαιπωροῦνται χιλιάδες νέες καὶ νέοι, καὶ στὸ διάστημα ποὺ βρίσκονται στὰ Πανεπιστήμια καὶ στὴν κατοπινὴ ζωή τους. Καὶ σ’αὐτοὺς θὰ ἐπιχειροῦν νὰ ‘‘ψαρέψουν’’ ψηφοφόρους οἱ ἐκπρόσωποι ἑνὸς πολιτικοῦ καὶ συνδικαλιστικοῦ συστήματος ποὺ δείχνει νὰ περνάει κρίση ἐσωστρέφειας, ἀλλὰ καὶ προσανατολισμοῦ. Πρέπει νὰ πάρει ὁρισμένες δύσκολες ἀλλὰ ἀναγκαῖες ἀποφάσεις μὲ βάση τὶς τάσεις ποὺ ἐπικρατοῦν στὴν Εὐρωπαiκὴ Ἑνώση. Ὅμως, ἐπιλέγει τὴν στασιμότητα γιὰ λόγους ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ γνώριμο κομματικὸ παιχνίδι. Δὲν θὰ συνεχίσουν οἱ πολιτικοί της Ἑλλάδας, ἀνεξαρτήτως παρατάξεων, νὰ στέλνουν τὰ παιδιά τους στὰ καλὰ ἰδιωτικὰ σχολεῖα τῆς Ἑλλάδας καὶ στὰ πανεπιστήμια τοῦ ἐξωτερικοῦ, τὰ ὁποία λειτουργοῦν μὲ ἰδιωτικοοικονομικᾶ κριτήρια (δίδακτρα, δαπάνες σίτισης-στέγασης, ἀγορὰ πανεπιστημιακῶν βιβλίων κλπ.); Κι αὐτό, ἐνῶ θὰ δίνουν ‘‘μάχες’’ ὑπὲρ τῆς δῆθεν δωρεὰν δημόσιας Παιδείας στὴ χώρα μας.

Μὲ ὅλα αὐτά, ἀποκαλύπτεται γιὰ μία ἀκόμα φορᾶ, ἡ συγγενὴς παθολογία τῆς νεοελληνικῆς μας πραγματικότητας.

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.