[Το άρθρο σε μορφή pdf]

          Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΙΔΕΑ ΚΑΙ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

                                                Κωνσταντῖνος Χολέβας

                                                Πολιτικός Ἐπιστήμων

[Πειραική Εκκλησία Ιανουαρίου 2003]

          Ποιά εἶναι ἡ Ἑλληνική Ἰδέα; Τί ἐννοοῦμε ὅταν μιλοῦμε γιά τά αἰώνια ἰδανικά τοῦ Ἑλληνισμοῦ; Δύσκολα ἐρωτήματα, τά ὁποῖα ἐπιδέχονται πολλές ἀπαντήσεις καί πολλές φορές ὁδηγοῦν ὁρισμένους νά προβαίνουν σέ κακαοπροαίρετες καί ἀρνητικές ἀναφορές στίς ἔννοιες αὐτές. Μία σαφῆ καί ὁλοκληρωμένη ἀνάλυση γιά τήν ἔννοια τῆς Ἑλληνικῆς Ἰδέας καί μία ἑρμηνεία στό "μυστικό" τῆς Ἑλληνικῆς Διάρκειας, τῆς ἑνότητος καί διαχρονικότητος τοῦ Ἑλληνισμοῦ δίδει ὁ μεγάλος ἐθνικός ποιητής μας, ὁ πιό σημαντικός μετά τόν Δ. Σολωμό, ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς. Ἐφέτος τιμοῦμε τά 60 χρόνια ἀπό τόν θάνατό του καί καλόν εἶναι νά θυμηθοῦμε ὁρισμένες ἀπό τίς ποιητικές ἐπισημάνσεις του.

          Ὁ Παλαμᾶς ἔζησε καί μεγαλούργησε στό μεταίχμιο τοῦ 19ου πρός τόν 20ό αἰῶνα. Ἐπηρεάσθηκε πολύ ἀπό τό μεγαλοϊδεατικό κλῖμα τῆς ἐποχῆς, συγκινήθηκε γιά τόν ἄτυχο πόλεμο τοῦ 1897, ἐνθουσιάσθηκε ἀπό τό ἔπος τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος καί τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων, προετοίμασε τήν ἔλευση τοῦ Ἐλ. Βενιζέλου, θρήνησε τήν Μικρασιατική καταστροφή καί πρόλαβε τρία χρόνια πρίν πεθάνει, τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1940, νά καταγράψει τήν ὑποθήκη του πρός τούς μαχητές τοῦ ΟΧΙ : "Τοῦτον τόν λόγο θά σᾶς πῶ, δέν ἔχω ἄλλον κανένα, μεθύστε μέ τ' ἀθάνατο κρασί τοῦ Εἰκοσιένα" !

          Ὁ Παλαμᾶς ἀγαπᾶ τήν Ἑλλάδα περισσότερο ὡς Ἰδέα, ὄχι φυλετικά, ὄχι σωβινιστικά. Ὁ ἴδιος δηλώνει πατριδολάτρης, ἀλλά εἶναι προφανές ὅτι προβάλλει τήν συνέχεια καί τό πνεῦμα τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὄχι μόνον ὡς μία ἀνάγκη ἐθνικῆς ὁλοκληρώσεως τοῦ Γένους, ἀλλά καί ὡς ἕνα πρότυπο ἀγῶνος, πίστεως καί ἐπιμονῆς πού μπορεῖ νά βοηθήσει τήν Ἀνθρωπότητα. Στό ποίημά του " Ἡ παιδούλα στόν Τάφο τοῦ Μπότσαρη" ἀπό τήν συλλογή "Παράταιρα" σημειώνει χαρακτηριστικά ὅτι ἡ Ἑλλάδα εἶναι "ἡ ἡρώισσα, πού δέν εἶναι ἀμαζόνα ἤ γοργόνα, πού πάει σ' ἀνέβασμα ἀργό, λυγερή, κανηφόρα, τῆς σοφίας τά δῶρα φέρνοντας καί σάν ἥλιου ἀχτίδα στέκεται ἀπάνω στῶν ἡρώων της τά μνημούρια" Καί διερωτᾶται τί εἶναι ἡ Ἑλλάδα; "Ἔθνος τάχα; Βασίλειο; Φυλή; -Ὄχι....Ἰδέα." Γιά τόν Παλαμᾶ ὁ σκοπός στόν ὁποῖο ἀναφέρεται καί συγκλίνει μέσα στούς αἰῶνες ἡ ἑλληνική ζωή καί μέ τό ἰδανικό της καί μέ τήν πραγματικότητά της εἶναι μία ἀπόλυτη ἀξία μέ πανανθρώπινη διάσταση, ἡ ἐλευθερία.

          Ἐκτός ἀπό τήν ἀγάπη πρός τήν ἐλευθερία ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς θέλει νά μεταγγίσει πνεῦμα αἰσιοδοξίας, ἀκόμη καί σέ δύσκολες στιγμές τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἐπηρεασμένος ἀπό τόν Σταυροαναστάσιμο χαρακτῆρα τῆς παραδόσεώς μας γνωρίζει ὅτι μετά ἀπό τήν Σταύρωση ἀκολουθεῖ πάντα ἡ Ἀνάσταση. Καί γιά νά τονώσει τήν Ἑλληνική Ἰδέα μέσα στήν ψυχή τῶν ἀπογοητευμένων συμπατριωτῶν του βάζει τόν Γύφτο νά προφητεύει τά ἑξῆς γιά τό Γένος μας:

          Καί μήν ἔχοντας πιό κάτου ἄλλο σκαλί

          νά κατρακυλήσης πιό βαθειά

          στοῦ Κακοῦ τήν σκάλα,

          γιά τἀνέβασμα ξανά πού σέ καλεῖ

          θά αἰστανθῆς νά σοῦ φυτρώσουν, ὤ χαρά!

          τά φτερά,

          τά φτερά τά πρωτινά σου τά μεγάλα!

          (Ὁ Δωδεκάλογος τοῦ Γύφτου, Η' 139)

          Τά φτερά τά πρωτινά θυμίζουν στούς Ἕλληνες παλαιότερες ἐποχές δόξας καί μεγαλείου. Ὁ Παλαμᾶς προσπάθησε μέ ὅλο τό ἔργο του νά δώσει τήν ἔννοια τῆς Ἑλληνικῆς Διάρκειας. Πίστευε στήν ἱστορική συνέχεια καί στήν διαχρονική προσφορά τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί αὐτά του τά πιστεύω διατρανώνονται κυρίως στό ἐπικό ἔργο του "Ἡ Φλογέρα τοῦ Βασιλιᾶ" .Τό μεγάλο αὐτό ποιητικό ἔργο ἐμφανίσθηκε λίγα χρόνια μετά τόν ἀτυχῆ πόλεμο τοῦ 1897 καί λίγο πρίν ἀπό τήν μεγαλειώδη ἐξόρμηση τοῦ 1912 -13 καί εἶναι βένβαιο ὅτι ἀφύπνισε ψυχές καί συνειδήσεις. Σέ μιά ἐποχή πού ὁ Ἑλληνισμός ἀγωνιζόταν νά σώσει τήν Μακεδονία ὁ Παλαμᾶς ἐμπνέεται ἀπό τόν Βασίλειο Β' τόν Βουλγαροκτόνο, ἡρωϊκό αὐτοκράτορα τῆς Μακεδονικῆς δυναστείας στήν ἀκμή τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, τῆς Ρωμανίας. Ἡ φλογέρα, τήν ὁποία βρῆκαν βυζαντινοί στρατιῶτες τοῦ Μιχαήλ Παλιολόγου τό 1261 στό στόμα τοῦ σκελετοῦ τοῦ νεκροῦ πλέον Βασιλείου, ἀρχίζει νά διηγεῖται τήν ἱστορία τοῦ ἥρωος μέ ἐπίκεντρο τήν κάθοδο ὅλου τοῦ στρατοῦ στήν Ἀθήνα γιά νά ἐκπληρώσει ὁ Βασίλειος τό τάμα του στήν Παναγία τήν Ἀθηνιώτισσα. Θυμίζοντας ὁ Παλαμᾶς ὅτι ἐπί πολλούς αἰῶνες ὁ Παρθενών ὑπῆρξε Χριστιανικός Ναός τῆς Θεοτόκου κάνει τίς δικές του χρήσιμες ἐπισημάνσεις σχετικά μέ τήν μετάβαση τῶν Ἑλλήνων ἀπό τήν θρησκεία τῶν εἰδώλων στήν ἀληθινή Πίστη , τήν Ὀρθοδοξία.

          Στήν "Φλογέρα τοῦ Βασιλιᾶ" ἡ ἔμφαση στήν Ἑλληνική Διάρκεια ἀποκρυσταλλώνεται στούς στίχους 146 -149 τοῦ Δ' Λόγου:

          Μά ἤ ρωμιογέννητοι, ἤ ρωμιοί, ἤ τουρκόσποροι, μιά πίστη,

          καί γλῶσσα μιά, καί ἰδέα μιά, καί μιά ψυχή· ἕνα Γένος.

Ἔτσι περιγράφει τόν πολύχρωμο στρατό τοῦ Βουλγαροκτόνου πού διασχίζει τούς ἑλληνικούς τόπους καί μέσα ἀπ' αὐτήν τήν περιγραφή τονίζει ὁ Παλαμᾶς ὅτι ἀπό τήν Βυζαντινή περίοδο διαμορφώνεται τό Γένος τῶν Ρωμιῶν, τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων, ὄχι ἐπάνω σέ φυλετικά κριτήρια, ἀλλά μέ ἑνοποιητικά στοιχεῖα τήν Ὀρθοδοξία, τήν ἑλληνική γλῶσσα καί τήν συνείδηση ὅτι ἀνήκουν σέ μία ἑνὀτητα, σέ ἕνα πολιτισμό. Κάι συνεχίζει μέ μία μεγαλειώδη περιγραφή τῆς Ἑλληνικῆς Διάρκειας:

          Κοπρίσματα, ἀνεμορριπές, κλαδέματα, πλημμῦρες

          σταλώσανε(περιορίσανε) ἤ λυγίσανε τό δέντρο· δέν τ' ἀλλάξαν.

Τό δέντρο τοῦ ἑλληνισμοῦ ὑπέστη διάφορες ταλαιπωρίες πού τό περιόρισαν γεωγραφικά, ἀλλά ποιοτικά δέν ἄλλαξε, παραμένει πιστό στίς ἀξίες του καίπαράγει τούς ἴδιους χυμούς. Ὅπως θά ἔλεγε καί ὁ Μακρυγιάννης: " Ὅτι ἀρχή καί τέλος, παλαιόθεν καί ὥς τώρα, ὅλα τά θεριά πολεμοῦν νά μᾶς φᾶνε καί δέν μποροῦνε· τρῶνε ἀπό μᾶς καί μένει καί μαγιά..."

          Γιά νά ἐπιτευχθεῖ, ὅμως, αὐτό τό θαῦμα τῆς ἐπιβιώσεως τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπαιτεῖται καί ἡ συνδρομή τῆς Παναγίας, τῆς Ὑπερμάχου Στρατηγοῦ. Ἡ "Φλογέρα τοῦ Βασιλιᾶ" εἶναι μεταξύ ἄλλων καί ἕνας ὕμνος τοῦ Παλαμᾶ πρός τήν Παναγία μέσα ἀπό τήν προσευχή καί τήν ἐξομολόγηση τοῦ Βασιλείου Βουλγαροκτόνου. Γράφει σχετικά ὁ Κων. Τσάτσος στό βιβλίο του "Παλαμᾶς"( Β' ἔκδοση, ΙΚΑΡΟΣ, Ἀθήνα 1949, σελ. 195 καί 197): "Μά πρώτη καί κυρίαρχη μορφή ἡ Θεοτόκος. Εἶναι ἀπόλυτα παραδομένος στήν χάρη της. Ὅ, τι ἀγαθό προέρχεται ἀπ' αὐτήν· εἶναι ἡ ἴδια τό ἀγαθό. Φρόντισε ὁ ποιητής, σάν ἐπωδό σέ κάθε περίοδο τῆς ἐξομολόγησής του, καί σάν ἀντίθεση στή περηφάνια καί τή σκληράδα, μέ τήν ὁποία ὁ ἥρωας ἀντικρίζει καθετί τῆς ζωῆς, νά ἐκφράσει ὅλη του τήν ταπεινοσύνη καί ὅλη του τήν μειλιχιότητα μπροστά στό ἴνδαλμα τῆς Παναγίας.....Ἡ Παναγιά εἶναι ζωοδότρα, ἡ πολιοῦχος τοῦ Γένους. Ἀπ' αὐτήν περιμένει τελεσίδικα τήν κρίση γιά τήν ζωή του. Μπαίνει ἔτσι στό πλαίσιο τοῦ ἐθνικοῦ δράματοςκαί γίνεται σάν ἐνσάρκωση τῆς ἑλληνικῆς ἰδέας" .

          Ὑπό τήν προστασία τῆς Παναγίας κατορθώνει ἡ Ἑλληνική Ἰδέα νά ἐμπνέει τό Γένος μας καί νά τό βοηθᾶ νά ξεπερνᾶ δουλεῖες, δυσκολίες, ξεριζωμούς καί ἄλλα δεινά. Γιά τόν Παλαμᾶ τό Ἑλληνορθόδοξο Γένος εἶναι ἡ ἔκφραση μιᾶς συνεχοῦς πάλης ὑπέρ τῆς Ἐλευθερίας, τῆς σοφίας, τῆς ἀνθρωπιᾶς , ἕνας διαρκής ἀγώνας πρός ὄφελος καί ἄλλων λαῶν. Τά πανανθρώπινα ἰδανικά πού ἐνσαρκώνει ἡ Ἑλληνική Ἰδέα εἶναι τά ἴδια, λέει ο Παλαμᾶς, σέ ὅλη τήν διάρκεια τῆς ἱστορίας μας. Ἡ Ἑλληνική Ἰδέα εἶναι ἑνιαία καί στήν κλασική καί στήν βυζαντινή καί στή νεώτερη περίοδο. Ὅλα ὅσα τήν ἀγγιξαν τά ἄλλαξε αὐτή καί τἄκανε δικά της καί ἔγιναν "σά σπλάχνα ἀπό τό δικό της αἷμα'(Πολιτεία καί Μοναξιά, Ὕμνος τῶν Αἰώνων, 12). Καί ὁ κάθε ξεπεσμός της δέν εἶναι παρά ἀρχή νέας ζωῆς. Γι' αὐτό στό 18ο ποίημα τῆς συλλογῆς "Ἴαμβοι καί Ἀνάπαιστοι" ὁ Παλαμᾶς παρομοιάζει ἀριστοτεχνικά τήν Ἑλληνική Ἰδέα μέ τόν Διγενῆ Ἀκρίτα πού ποτέ δέν πεθαίνει καί λαούς ἀνασταίνει. Εἶναι ἕνας Ὕμνος στήν ἑλληνορθόδοξη Οἰκουμενικότητα καί μήνυμα αὐτοπεποιθήσεως γιά τίς δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ, χρήσιμο καί σήμερα πού ὅλοι ἀνησυχοῦμε γιά τό μέλλον τῆς Κύπρου

          Ὁ Ἀκρίτας εἶμαι, Χάροντα,

          Δέν περνῶ μέ τά χρόνια,

          Μ' ἄγγιξες καί δέ μ' ἔνοιωσες

          Στά μαρμαρένια ἁλώνια.

          Εἶμαι ἐγώ ἡ ἀκατάλυτη

          Ψυχή τῶν Σαλαμίνων.

          Στήν Ἑφτάλοφη ἔφερα

          Τό σπαθί τῶν Ἑλλήνων.

          Δέν χάνομαι στά Τάρταρα,

          Μοναχά ξαποσταίνω,

          Στήν ζωή ξαναφαίνομαι

          Καί λαούς ἀνασταίνω!

..............................................................................................................................................

http://antibaro.gr