Αντίβαρο - Ελληνορθόδοξη παιδεία και Ευρωπαική Ένωση

[Το άρθρο αυτό σε μορφή pdf ]

10/6/2003

ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Κωνσταντῖνος Χολέβας

Πολιτικός Ἐπιστήμων

Ἡ διεύρυνση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως, πού ὑλοποιεῖται ἀπό 1^ης Μαΐου τοῦ 2004, καί τό πρόσφατο ἐπιτυχές Συνέδριο, τό ὁποῖο διοργάνωσε ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μέ θέμα «Ἀξίες καί Ἀρχές γιά τήν οἰκοδόμηση τῆς Εὐρώπης», μοῦ προκάλεσαν πολλές θετικές σκέψεις, ἀλλά καί ἀρκετούς προβληματισμούς. Οἱ θετικές σκέψεις ἐντοπίζονται α) στήν διαπίστωση ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία παρεμβαίνει δημιουργικά , μέ προτάσεις καί πρωτοβουλίες, στίς συζητήσεις πού γίνονται σέ ὅλην τήν Εὐρώπη σχετικά μέ τό σχέδιο Συντάγματος τῆς Ἑνώσεως καί β) στήν ἐπισήμανση ὅτι ὅλο καί περισσότεροι ἐκκλησιαστικοί καί πολιτικοί ἡγέτες παραδέχονται τήν ἀνάγκη νά τονισθεῖ ἐπισήμως καί γραπτῶς ἡ Χριστιανική ρίζα καί ταυτότητα τῆς Εὐρώπης. Οἱ προβληματισμοί ἀφοροῦν περισσότερο στό περιεχόμενο τῆς Παιδείας πού πρέπει νά λαμβάνουν οἱ νέοι καί οἱ νέες μας ὥστε νά μετάσχουν χωρίς συμπλέγματα μειονεξίας στό διαμορφούμενο εὐρωπαϊκό σκηνικό, ἀλλά παραλλήλως νά μήν χάσουν τήν ἐθνική καί πολιτιστική τους ταυτότητα.

Γιά νά ἀπαντήσουμε στό ἐρώτημα ποιά παιδεία ἀπαιτεῖται σήμερα πρέπει πρῶτον νά διευκρινίσουμε ὅτι ἄλλο Παιδεία καί ἄλλο ἐκπαίδευση. Ὁ ὅρος Παιδεία εἶναι εὐρύτερος καί ἐκφράζει τήν γενικότερη φιλοσοφία καί ἰδεολογία πού διέπει ἕνα ἐκπαιδευτικό σύστημα. Ὁ ὅρος ἐκπαίδευση ἐκφράζει κυρίως τήν διαδικασία μαθήσεως θεωρητική καί πρακτική. Βεβαίως στήν καθομιλουμένη πολλές φορές οἱ δύο ὅροι ταυτίζονται. Ὅμως ἄς σεβασθοῦμε τήν ἀρχαιοελληνική ἔννοια τῆς Παιδείας καθώς καί τόν Ψαλμό τοῦ Δαυίδ πού μᾶς διδάσκει «δράξασθε παιδείας». Ἐάν μία κοινωνία ἔχει ξεκαθαρίσει τί Παιδεία ἐπιθυμεῖ μπορεῖ στήν συνέχεια νά δοαμορφώσει διάφορα ἐκπαιδευτικά προγράμματα. Χωρίς, ὅμως, διάθεση γιά Παιδεία ἡ ἐκπαίδευση παραμένει ἐλλιπής καί ἀπροσανατόλιστη. Ὁ δέ ἄνθρωπος πού διαθέτει Παιδεία εἶναι εἰς θέσιν νά ἀντιμετωπίσει μέ μεγαλύτερη ἐπιμονή καί ἐπιμονή τά μεγάλα ἤ μικρά προβλήμτα τῆς ζωῆς, διότι ἡ Παιδεία διδάσκει βάθος χώρου καί χρόνου. Ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος πού ἁπλῶς ἔχει λάβει ἐκπαίδευση διαθέτει στό μυαλό του ἕνα φορτίο γνώσεων καί δέν γνωρίζει ποιά εἶναι ἡ σωστή κατά περίπτωση χρήση τῶν γνώσεων αὐτῶν. Ἕνας ἄνθρωπος π.χ. πού ἔχει ὁρίσει ὡς ὕψιστο σκοπό τῆς ζωῆς του τόν προσπορισμό κέρδους ἀπό τό Χρηματιστήριο πιθανόν νά ἔχει ὑψηλοῦ ἐπιπέδου ἐκπαίδευση στίς Οἰκονομικές Ἐπιστῆμες. Προφανῶς, ὅμως, δέν διαθέτει Παιδεία, διότι τότε θά γνώριζε ὅτι ἄλλες εἶναι οἱ προτεραιότητες στήν ζωή μας.

Παιδείαν ζητοῦντες, λοιπόν, καταφεύγουμε στίς ὁμιλίες τριῶν κορυφαίων προσωπικοτήτων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας , ὅπως παρουσιάσθηκαν στό Α΄ Πανευρωπαϊκό Συνέδριο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (4 -6 Μαΐου 2003), καί σταχυολογοῦμε τίς ἀκόλουθες ἐνδιαφέρουσες παρατηρήσεις, οἱ ὁποῖες συγκλίνουν στό συμπέρασμα ὅτι οἱ πνευματικές ρίζες τῆς Εὐρώπης εἶναι τό ἑλληνικό πνεῦμα, τό ρωμαϊκό δίκαιο καί τό Χριστιανικό ἦθος. Πιό ἀναλυτικά ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος τόνισε γιά τήν ἑλληνική συνεισφορά:

«...Ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικός πολιτισμός ἐκληροδότησεν εἰς τήν σύγχρονον Εὐρώπην πολλά ἀξιόλογα στοιχεῖα καί χρήσιμα δομικά τοῦ πολιτισμοῦ της στοιχεῖα. Εἰς τήν ἐπιστήμην ἐκληροδότησε τόν λόγον, τήν ἀριστοτελικήν λογικήν, τήν ἔρευναν, τήν ἀπαλλαγήν ἀπό τήν ἀνάμειξιν τῆς πίστεως εἰς τήν ἐπιστημονικήν κρίσιν. Εἰς τήν πολιτικήν ἐκληροδότησε τήν δημοκρατίαν, τό πολίτευμα τό ὁποῖον ὅλοι ἐκθειάζουν καί ὅλοι ὑποβλέπουν, ὅταν δύνανται νά τό παραβιάσουν ἀζημίως. Εἰς τά ἤθη μᾶς ἐκληροδότησε τόν σεβασμόν τοῦ ἀτόμου εἰς ὡρισμένον βεβαίως βαθμόν, τήν πολιτικήν κυρίως ἐλευθερίαν, τήν ἀγάπην πρός τήν τέχνην,τήν φιλοτιμίαν καί τήν ἐπιλογήν τοῦ ἐναρέτου βίου ὡς τοῦ μιμητέου προτύπου, τό ὁποῖον ἀνευρίσκεται εἰς τό ἰδεῶδες τοῦ καλοῦ κἀγαθοῦ».

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστόδουλος διεκήρυξε στό ἴδιο Συνέδριο: «Ἡ συζήτηση , λοιπόν, περί Εὐρώπης, ἡ ὑπεράσπιση τῆς Εὐρώπης, δέν ἀποτελεῖ ὑποτίμηση τῶν ἄλλων πολιτισμῶν. Θά ἔλεγα μάλιστα ὅτι ἔχουμε τό δικαίωμα νά τιμοῦμε τήν Εὐρώπη, ἐπειδή καί ἐφ’ ὅσον τιμοῦμε καί τούς ἄλλους πολιτισμούς καί λαούς, διότι «Ὁ Θεός ἔδειξεν μηδένα κοινόν ἤ ἀκάθαρτον λέγειν ἄνθρωπον». (Πράξ. 10.28)....Ὀφείλω νά τονίσω ἐδῶ ὅτι μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ Εὐρώπη ὄχι μόνον ἐπειδή εἴμαστε πολίτες της, ἀλλά πρωτίστως ἐπειδή εἴμαστε χριστιανοί. Διότι, ἀσφαλῶς ὁ χριστιανισμός δέν εἶναι εὐρωπαϊκός, ἀλλά πάντως ἡ Εὐρώπη εἶναι χριστιανική. Ὁ ρόλος τῆς θρησκείας στήν διαμόρφωση τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι καθοριστικός, ἀνεξάρτητα ἀπό τό γεγονός ὅτι δέν πιστεύουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἤ δέν πιστεύουν μέ τόν ἴδιο τρόπο. «Ὁ Εὐρωπαῖος», λέγει ὁ Μπρωντέλ, «ἀκόμη κι ἄν εἶναι ἄθεος, παραμένει δέσμιος μιᾶς ἠθικῆς καί μιᾶς ἀντἰληψης πού ἔχουν βαθειές ρίζες στήν χριστιανική παράδοση».

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Τιράννων καί πάσης Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιος προέβη μέ τήν σειρά του στίς ἀκόλουθες ἐπισημάνσεις: «...Προωθῶντας καί ἀνυψώνοντας τήν ἀρχαιοελληνική ἀντίληψη γιά τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ χριστιανική σκέψη τόνισε ὅτι ἡ ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια δέν ἀποτελεῖ ἀόριστη ἀστική ὑπερηφάνεια , ἀλλά στηρίζεται στή βεβαιότητα ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄντως ἱερό πρόσωπο, δημιούργημα τοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ κάθε ἀνθρώπου δέν συνδέεται μέ ἐγωϊστική ὑπεροψία γιά τό ἄτομό του, ἀλλά μέ τή συναίσθηση τοῦ ἀνθρώπινου μεγαλείου καί τῶν ὁρίων του. Ἀποφασιστική ὑπῆρξε ἡ συμβολή τῆς χριστιανικῆς πίστεως στή θεμελίωση καί τή διεύρυνση τῶν ἐννοιῶν τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἰσότητος καί ἡ ἐπίδρασή της στίς νομοθεσίες τῶν κρατῶν τῆς Εὐρώπης».

Εἶναι, λοιπόν, σαφές ὅτι τά πνευματικά θεμέλια τῆς Εὐρώπης καθορίζουν τό γενικότερο πλαίσιο τῆς εὐρωπαϊκῆς Παιδείας. Καί αὐτό τό πλαίσιοο πρέπει νά βασίζεται στήν κλασσική Παιδεία, στά ἀρχαιοελληνικά κείμενα, στήν διδασκαλία τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης, πού εἶναι μία παλιότερη μορφή τῆς νεοελληνικῆς ποιύ ὁμιλοῦμε καί ὄχι ξένη γλῶσσα ὅπως κάποιοι ὑποστηρίζουν, στήν διδασκαλία τῆς Παλιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης καί στήν προβολή τῶν θησαυρῶν τῆς Πατερικῆς Γραμματείας. Μά, θά ἀντιτείνετε κάποιοι ἀπό σᾶς καί εὐλόγως, σήμερα ζοῦμε στήν ἐποχή τῆς Τεχνολογίας καί τῶν Ὑπολογιστῶν, τῶν συνεχῶν ἀνακαλύψεων στίς Θετικές Ἐπιστῆμες, τῶν ἐντυπωσιακῶν προόδων στήν Βιολογία καί στήν Γενετική. Βεβαίως, σᾶς ἀπαντῶ, δέν μποροῦμε νά ἀποκόψουμε τά σχολεῖα καί τά Πανεπιστήμια ἀπό αὐτή τήν ροή τῶν γεγονότων, δέν μποροῦμε νά ἀφήσουμε τούς νέους μας νά ὑστεροῦν ἔναντι τῶν ἄλλων Εὐρωπαίων. Ἀλλά οἱ ἐπιστημονικές καί τεχνολογικές ἐξελίξεις εἶναι ἀντικείμενο καί περιεχόμενο τῆς ἐκπαιδεύσεως, ὅπως τήν ὁρίσαμε προηγουμένως. Εἶναι γνώσεις καί πληροφορίες, εἶναι καλλιέργεια δεξιοτήτων καί ἱκανοτήτων. Δέν εἶναι, ὅμως, Παιδεία. Δέν διαμορφώνουν χαρακτῆρα, δέν διαπλάθουν Ἄνθρωπο. Ἡ ἑλληνορθόδοξη Παιδεία ἐρειδομένη ἐπί τῶν κλασσικῶν κειμένων τῆς Ἀρχαιότητος καί ἐπί τῆς Ἀλήθειας τοῦ Εὐαγγελίου καί τῆς Χριστιανικῆς Γραμματείας εἶναι ἡ μόνη ἐγγυημένη ὁδός γιά νά προσεγγίσουμε τό πρότυπο Ἀνθρώπου πού χρειάζεται ἡ ἐποχή μας καί ἡ Εὐρώπη. Ὁ Ἕλληνας γιά νά βοηθήσει πραγματικά καί τήν χώρα του καί τήν Εὐρώπη χρειάζεται τίς ρίζες τοῦ κλασσικοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τῆς Χριστιανικῆς Παραδόσεως. Διότι αὐτές εἶναι καί οἱ ρίζες τῆς Εὐρώπης. Μέ τήν συμβολή, βεβαίως, τοῦ ρωμαϊκοῦ δικαίου καί μέ τήν ἐπίδραση τῶν κατά τόπους ἰδαιτεροτήτων, οἱ ρίζες τῆς Εὐρώπης ἦσαν κάι εἶναι ἑλληινικές καί Χριστιανικές. Τό ἔχουν παραδεχθεῖ ἄλλωστε καί μεγάλα εὐρωπαϊκά πνεύματα τοῦ 20 οῦ αἰῶνος, ὅπως ὁ Ἄγγλος ΤόμαςἜλλιοτ, ὁ Γάλλος Πώλ Βαλερύ καί ἄλλοι. Ἄρα μέ τήν Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία ἐπιτυγχάνουμε δύο στόχους: α) Ἐμμονή στίς γνήσιες ρίζες τῆς Εὐρώπης καί β) διαμόρφωση ἑνός ἀνθρωπίνου προτύπου, τό ὁποῖο θά βοηθήσει τόν σύγχρονο εὐρωπαῖο νά ξεφύγει ἀπό τίς παγίδες τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, τοῦ καταναλωτισμοῦ, τῆς ἀθεΐας, τοῦ ἀτομικισμοῦ , τῶν παραθρησκειῶν.

Εἶναι ἐνδιαφέρον ἐν προκειμένῳ νά παραθέσουμε καί ὁρισμένες πρόσφατες προτάσεις πού περιέχονται σέ ἔρευνα τῆς Εὐρ. Ἑνώσεως γιά τήν ἐκπάιδευση. Ἡ ἔρευνα, λοιπόν, διαπιστώνει, ὅτι στά ἑλληνικά Γυμνάσια καί Λύκεια διδάσκουμε περισσότερες ὧρες Θετικῶν Ἐπιστημῶν ἀπ’ ὅσες διδάσκονται στήν ὑπόλοιπη Εὐρώπη καί ὑστεροῦμε στόν τομέα τῆς Ἱστορίας καί τῶν Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν. Προτείνει μάλιστα ἡ ἐν λόγῳ ἔκθεση νά διδάσκεται περισσότερη Ἱστορία στήν ἑλληνική Μέση Ἐκπαίδευση! Τίς ἡμέρες αὐτές πού οἱ μαθητές τῶν Λυκείων ἀγωνίζονται καί ἀγωνιοῦν γιά τήν ἐπιτυχία τους στίς Πανελλήνιες ἐξετάσεις, ἄς καθίσουν οἱ ἁρμόδιοι πολιτικοί, ἐκπαιδευτικοί καί ἐπιστήμονες γύρω ἀπό ἕνα τραπέζι καί ἄς προβληματισθοῦν σοβαρά: Πῶς θά διαμορφώσουμε τόν νέο Ἕλληνα Εὐρωπαῖο πολίτη, ὁ ὁποῖος θά σέβεται τήν Παράδοση τοῦ τόπου του καί ταὐτοχρόνως θά συμβάλει στήν πρόοδο τῆς Εὐρώπης; Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ μόνη ἀπάντηση εἶναι ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία. Δηλαδή ὁ συνδυασμός τῆς ἡμετέρας (Χριστιανικῆς) παιδεύσεως μέ τήν ἔξωθεν, τήν κλασσική-ἀρχαιοελληνική, ὅπως λέγει καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στόν περίφημο Ἐπικήδειο πρός τόν Μέγα Βασίλειο.

Κ.Χ.

http://antibaro.gr