Σκέψεις γιὰ τὰ θρησκευτικὰ καὶ τὴν ἐξομολόγηση στὰ σχολεῖα

Κωνσταντῖνος Χολέβας
Πολιτικός Ἐπιστήμων

Ἀντίβαρο, Δεκέμβριος 2006

Τά ζητήματα πού ἀφοροῦν στήν Παιδεία δέν ἀπασχολοῦν μόνον τούς ἐκπαιδευτικούς. Ἀπασχολοῦν καί πρέπει νά ἀπασχολοῦν ὅλους μας ὡς γονεῖς, ὡς φορολογούμενους Ἕλληνες καί ὡς ὑπεύθυνους πολίτες, οἱ ὁποῖοι ἀπαιτοῦμε νά ἐφαρμόζεται τό Σύνταγμα τῆς χώρας. Καί αὐτό τό Σύνταγμα στό ἄρθρο 16, παρ. 2, ὁρίζει ὅτι σκοπός τῆς Παιδείας εἶναι ἡ ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματική καί φυσική ἀγωγή τῶν Ἑλλήνων, ἡ ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνειδήσεως καί ἡ διάπλασή τους σέ ἐλεύθερους καί ὑπεύθυνους πολίτες. Στό πλαίσιο αὐτό κάθε Ὀρθόδοξος Χριστιανός δυσαρεστεῖται ὅταν ἀκούει ὁρισμένες δυναμικές μειοψηφίες, οἱ ὁποῖες θέλουν νά μετατρέψουν τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἀπό ὁμολογιακό, δηλαδή βασισμένο στήν Ὀρθοδοξη Πίστη, σέ θρησκειολογικό, δηλαδή νά παρουσιάζει ἕνα συνονθύλευμα γνώσεων περί ὅλων τῶν θρησκευμάτων πού ὑπάρχουν στόν κόσμο. Κορυφαῖες μορφές τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ἐκπαιδεύσεως, ὅπως ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος καί ὁ πρώην Πρύτανις τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ, Γ. Μπαμπινιώτης ἔχουν δημοσίως καί σαφῶς ταχθεῖ κατά τοῦ θρησκειολογικοῦ μαθήματος καί κατά τοῦ δῆθεν \"οὐδετερόθρησκου\" σχολείου. Στίς ἡμέρες μας οἱ ὀπαδοί τοῦ θρησκειολογικοῦ μαθήματος χρησιμοπιοῦν δύο νέα ἐπιχειρήματα , τά ὁποῖα θά ἀποδείξουμε ὅτι δέν εὐσταθοῦν.

Τό πρῶτο ἐπιχείρημα εἶναι, ὅπως ἰσχυρίζονται, ὅτι ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση τάσσεται κατά τοῦ ὁμολογιακοῦ καί ὑπέρ τοῦ θρησκειολογικοῦ περιεχομένου τοῦ μαθήματος. Πρόκειται γιά διαστρέβλωση τῆς ἀληθείας. Ἡ Εὐρ. Ἕνωση οὐδέποτε ἠσχολήθη μέ τό θέαμ αὐτό , ἄλλωστε τά θέματα Ἐκκλησίας καί παιδείας τά ἀφήνει νά ρυθμισθοῦν ἀπό κάθε κράτος -μέλος. Ἐκεῖνο πού ἐπικαλοῦνται ὁρισμένοι εἶναι ἕνα κείμενο τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρώπης, τό ὁποῖο δέν εἶναι ὄργανο τῆς Εὐρ. Ἑνώσεως, ἀλλά αποτελεῖται ἀπό 46 χῶρες καί ἔχει στόχο νά προστατεύει τά Ἀνθρώπινα Δικαιώματα. Πέρσυ ἡ Κοινοβουλευτική Συνέλευση τοῦ Σ.τ.Ε. ἐξέδωσε μία ἁπλή σύσταση, δηλαδή κείμενο χωρίς ὑποχρεωτικό χαρακτῆρα, σχετική μέ τήν διδασκαλία θρησκευτικῶν γνώσεων στά σχολεῖα. Ἡ σύσταση αὐτή οὐδέν τό νέο κομίζει γιά τήν Ἑλλάδα, διότι ἀναφέρεται κυρίως σέ χῶρες πού δέν διδάσκουν θρησκευτικό μάθημα (Γαλλία καί ὁρισμένες πρώην κομμουνιστικές χῶρες) καί τίς καλεῖ νά λάβουν μέριμνα γιά νά ἐντάξουν τό μάθημα στό σχολικό πρόγραμμα. Ὅσον ἀφορᾶ στήν Εὐρ. Ἕνωση ἔχουμε ξεκάθαρη εἰκόνα τοῦ τί πιστεύει γιά τά Θρησκευτικά ἄν ρωτήσουμε τούς Εὐρωυπαλλήλους πού στέλνουν τά παιδιά τους στά Εὐρωπαϊκά σχολεῖα τῶν Βρυξελλλῶν. Στά σχολεῖα αὐτά, τά ὁποῖα χρηματοδοτεῖ ἡ Εὐρ. Ἕνωση, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν διδάσκεται ἀπό τήν Α\' Δημοτικοῦ καί μάλιστα μέ ὁμολογιακό περιεχόμενο. Δηλαδή γιά τά Ὀρθόδοξα παιδιά ἔρχεται Ὀρθόδοξος θεολόγος, κληρικός ἤ λαϊκός, ἐπιλεγόμενος ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί ἀμοιβόμενος ἀπό τήν Εὐρ. Ἕνωση. Γιά τά παιδιά τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν ὑπαλλήλων ἔρχεται Ρωμαιοκαθολιός διδάσκων κ.λ.π. Ἄν κάποιοι γονεῖς ἔχουν συνειδησιακούς λόγους κατά τῶν Θρησκευτικῶν (π.χ. ἄθεοι, θρησκευτικῶς ἀδιάφοροι ) τότε ἐπιλέγουν τήν ἐναλλακτική λύση πού λέγεται μάθημα Ἠθικῆς καί ἔχει κοινή ὕλη γιά ὅλα τά παιδιά. Δέν τίθεται, λοιπόν, θέμα θρησκειολογικοῦ μαθήματος. Ἤ ἐπιλέγεις ὁμολογιακά Θρησκευτικά ἤ παρακολουθεῖς Ἠθική.

Ἕνα δεύτερο ἐπιχείρημα πού ἀκούεται ἀπό τούς ὀπαδούς τοῦ θρησκειολογικοῦ μαθήματος εἶναι ὅτι μᾶς τό ἐπιβάλλει ἡ προσαρμογή μας στίς σύγχρονες Συνθῆκες περί Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ὅμως ἄν διαβάσει κανείς τό Α\' Πρόσθετο Πρωτόκολλο τῆς Διεθνοῦς Συμβάσεως γιά τά Δικαιώματα τοῦ Παιδιοῦ θά δεῖ ὅτι \"πᾶν κράτος ἐν τῇ ἀσκήσει τῶν ἀναλαμβανομένων ὑπ\' αὐτοῦ καθηκόντων ἐπί τοῦ πεδίου τῆς μορφώσεως καί τῆς ἐκπαιδεύσεως θά σέβεται τό δικαίωμα τῶν γονέων ὅπως ἐξασφαλίζωσιν τήν μόρφωσιν καί τήν ἐκπαίδευσιν ταύτην συμφώνως πρός τάς ἰδίας αὐτῶν θρησκευτικάς καί φιλοσοφικάς πεποιθήσεις\". Εἶναι προφανές ὅτι ἡ διάταξη αὐτή ἀπορρίπτει κάθε ἰδέα περί θρησκειολογικοῦ μαθήματος. Ἀλλά καί ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη στήν χώρα μας στήν διαμεσολάβησή του ὑπ\'αριθμ. 2141 τοῦ 2005 περί τῆς Ἐξομολογήσεως στά Σχολεῖα παραδέχεται ὅτι μέ βάση τό ἑλληνικό Σύνταγμα καί τίς Διεθνεῖς Συμβάσεις \"στούς στόχους τῆς πολιτείας, τούς ἐπιδιωκομένους διά τῆς σχολικῆς ἐκπαίδευσης, συγκαταλέγεται ἡ ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης ὅσων, τουλάχιστον, ἑλλήνων πολιτῶν τυγχάνουν μέλη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας\" καί ἀποσαφηνίζει ὅτι τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν δέν ὑπάρχει λόγος νά εἶναι θρησκειολογικό, ἀλλά μπορεῖ κάλλιστα νά εἶναι ὁμολογιακό, ἀρκεῖ νά ἀφήνει περιθώριο γιά τήν ἐλεύθερη ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητος τῶν μαθητῶν. Ὁ Συνήγορος δέν θεωρεῖ θεμιτή τήν διδασκαλία κατηχητικοῦ τύπου στά σχολεῖα, ἀλλά νομίζω ὅτι στίς τελευταῖες δεκαετίες δέν ὑπάρχει τέτοιο περιεχόμενο στά βιβλία τῶν Θρησκευτικῶν. Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι οὔτε ἡ Εὐρώπη οὔτε ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη δέν ζητοῦν τήν ἀλλαγή τοῦ μαθήματος ἀπό Ὀρθόδοξο ὁμολογιακό σέ θρησκειολογικό.

Ἐπειδή, ὅμως, ἀναφέρθηκα στήν Διαμεσολάβηση τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη γιά τήν Ἐξομολόγηση στά σχολεῖα θά ἤθελα νά σχολιάσω δύο σημεῖα της πού μέ βρίσκουν ἀντίθετο. Σέβομαι τούς ἐκλεκτούς νομικούς πού στελεχώνουν τίς ὑπηρεσίες τοῦ Συνηγόρου, ἀλλά καί οἱ κρίνοντες κρίνονται. Τό πρῶτο σημεῖο λέγει: \"Ἡ τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης μέσα στό σχολικό χῶρο ἀποκλίνει ἀπό τόν ὁμολογαικό χαρακτῆρα τῆς ἀφύπνισης τῆς θρησκευττικῆς συνείδησης μέ καθαρά γνωστικά ἐργαλεῖα\". Βλέπουμε ὅτι ἡ ἀπαγόρευση τῆς ἐξομολόγησης βασίζεται στό σκεπτικό ὅτι τό σχολεῖο καλλιεργεῖ μόνο γνώσεις καί τίποτε ἄλλο. Νομίζω ὅτι ἡ ἄποψη αὐτή ξεφεύγει ἀπό τόν πραγματικό σκοπό τῆς Παιδείας, ὅπως τόν ὁρίζει τό Σύνταγμα καί ὅπως τόν διδάσκει ἐπίαἰνες ἡ Ἐκκλησία, ἡ Φιλοσοφία καί ἡ Παιδαγωγική. Ἄν καλλιεργεῖς μόνο γνώσεις χωρίς ἦθος τότε σέ τί θά διαφέρει ὁ ἄνθρωπος ἀπό ἕνα ρομπότ καί ἀπό ἕναν ἠλεκτρονικό ὑπολογιστή; Ἀπό τόν Πλάτωνα καί τόν Μέγα Βασίλειο καί ἀπό τούς νεώτερους παιδαγωγούς μαθαίνουμε ὅτι τό σχολεῖο πρέπει νά διαπλάθει ὁλοκληρωμένες προσωπικότητες ὄχι μόνο διά τῶν γνώσεων, ἀλλά κυρίως διά τῆς διδασκαλίας τῆς ἀρετῆς. Ἄρα τό ἐπιχείρημα τοῦ Συνηγόρου ὅτι ἀναπτύσσεται ἡ θρησκευτική συνείδηση μόνο μέ ξερές γνώσεις χωρίς βίωμα , χωρίς συμμετοχή στά μυστήρια, φοβοῦμαι ὅτι πάσχει πολλαπλῶς.

Ἐπίσης δέν κατανοῶ πὼς θεμελιώνεται μία ἄλλη ἐπιφύλαξη τοῦ Συνηγόρου . Λέγει ὅτι \"κάποιος μαθητής μή συμμετέχοντας στή διαδικασία τῆς ἐξομολόγησης, μπορεῖ νά ἀποκαλύπτει τίς θρησκευτικές του πεποιθήσεις , ὁπότε θέτει σέ διακινδύνευση.... τό ἀπόρρητο τῶν προσωπικῶν του δεδομένων\". Πρῶτον θυμίζω ὅτι γιά κάθε Χριστιανό, ἀλλά καί γιά κάθε δημοκρατικό πολίτη ἀπόρρητο εἶναι καί πρέπει νά εἶναι τό περιεχόμενο τῆς ἐξομολογήσεως ὄχι τό γεγονός ὅτι ἐξομολογεῖται. Δεύτερον δέν βλέπω πῶς ἀποκαλύπτει προσωπικά δεδομένα ὁ μή προσερχόμενος στήν ἐξομολόγηση, ἀφοῦ κάλλιστα μπορεῖ νά ὑπάρχουν καί πιστοί Ὀρθόδοξι μαθητές πού δέν ἐξομολογοῦνται στό σχολεῖο, ἀλλά στό Ναό. Ἄρα ἡ μή προσέλευση στό μυστήριο ἐντός τοῦ σχολείου οὐδένα στιγματίζει. Ἄλλωστε ὁ Συνήγορος γνωρίζει πολύ καλά ὅτι οἱ ἀλλόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι μαθητές δικαιοῦνται νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καί μέ τό τρόπο αὐτό δηλώνουν σαφῶς ὄτι δέν εἶναι Ὀρθόδοξοι. Φυσικά δέν ὑπῆρξε ποτέ καμμία ἀρνητική συνέπεια γι\'αὐτούς. Ἄρα πῶς τεκμηριώνεται ὁ δῆθεν κίνδυνος δημοσιοποιήσεως προσωπικῶν δεδομένων ἀπό τόν μή ἐξομολογούμενο; Εἶναι προφανές ὅτι ἡ Διαμεσολάβηση τοῦ Συνηγόρου δέν πείθει στό σημεῖο αὐτό.

Πάντως πρέπει νά παραδεχθοῦμε ὄτι τό κείμενο τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη περί Ἐξομολογήσεως εἶναι γραμμένο μέ ἐπίγνωση τῶν συνθέτων παιδαγωγικῶν πτυχῶν τοῦ ζητήματος καί τονίζει ὅτι μπορεῖ καί νά κάνει λάθος σέ ὁρισμένα σημεῖα. Ζητεῖ δέ νά τοῦ ἀναφερθοῦν τά τυχόν ἀντίθετα ἐπιχειρήματα. Δυστυχῶς τά ἐπιχειρήματα αὐτά δέν ἀκούσθηκαν ποτέ. Ἀντ\' αὐτῶν ἐμφανίσθηκε μία Ἐγκύκλιος πού ἀπαγορεύει τήν Ἐξομολόγηση, ἡ ὁποία γινόταν διακριτικά στά Σχολεῖα μέ τήν συναίνεση καθηγητῶν, γονέων καί μαθητῶν. Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι ὑπάρχει περιθώριο καί καλή διάθεση γιά νά ἐπανεξετασθεῖ τό ὅλο ζήτημα.

Κ.Χ. 11-11-2006

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.