|
Ἑλληνορθόδοξη Παιδεῖα καὶ ἀνορθόδοξη ἱστορία
Κωνσταντῖνος Χολέβας
Πολιτικός Ἐπιστήμων
Ἀντίβαρο, Μάιος 2007
Ἀπό τήν Ἀρχαιότητα ἡ γνώση τῆς Ἱστορίας ἐθεωρεῖτο σημαντικό πνευματικό ἐφόδιο. Στόν μεγάλο τραγικό ποιητή Εὐριπίδη ἀποδίδεται ἡ γνωστή ρῆσις \"ὄλβιος ὅστις Ἱστορίας ἔσχεν μάθησιν\", δηλαδή εἶναι εὐτυχής ὅποιος ἔχει μελετήσει τήν Ἱστορία. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶχαν βαθειά ἱστορική γνώση , ὅπως φαίνεται ἀπό κλασσικά κείμενά τους ὅπως π.χ. ἀπό τόν λόγο τοῦ Μεγάλου Βασιλείου \"Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων\" καί ἀπό τό κείμενο -καταπέλτη τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ \"Πρός Ἰουλιανόν Βασιλέα Στηλιτευτικός Α\". Στήν Τουρκοκρατία ἡ μελέτη τῆς Ἑλληνικῆς Ἱστορίας ἦταν ἀπαγορευμένη ἀκόμη καί ὅταν ἐπιτρεπόταν ἡ διδασκαλία τῆς Πίστεως κάι τῆς Γλώσσας. Εἶναι χαρακτηριστική μία μαρτυρία τοῦ Γάλλου δημοσιογράφου Ρενέ Πυώ, ὁ ὁποῖος τό 1912 εἰσῆλθε στό Ἀργυρόκαστρο τῆς Βορείου Ἠπείρου μαζί μέ τόν ἐλευθερωτή Ἑλληνικό Στρατό. Ρωτῶντας τά ἑλληνόπουλα, πού εἶχαν παραταχθεῖ μέ τήν ἑλληνική σημαία, πληροφορήθηκε ὅτι στό σχολεῖο ἀπαγορευόταν διά ροπάλου ἡ ἑλληνική Ἱστορία καί ἔτσι γινόντουσαν κρυφά μαθήματα διά τόν φόβον τῶν Τούρκων. Τήν ἐνδιαφέρουσα αὐτή μαρτυρία πού καταδεικνύει ὅτι ὑπῆρξε πραγματικά κρυφό σχολειό τήν κατέγραψε στό βιβλίο του \"Δυστυχισμένη Βόρειος Ἤπειρος\", τό ὁποῖο ἐκυκλοφορήθη στά ἑλληνικά πρό ὀλίγων ἐτῶν (ἐκδ. ΤΡΟΧΑΛΙΑ, εἰσαγωγή -σχόλια Ἀχιλλέως Λαζάρου). Φυσικά ὁ παπᾶς καί ὁ καλόγερος πού εἶχαν ἀναλάβει στά χρόνια τῆς δουλείας τήν στοιχειώδη ἐκπαίδευση δίδασκαν ὁρισμένα στοιχεῖα ἑλληνικῆς Ἱστορίας γιά νά τονώσουν τό ἀγωνιστικό φρόνημα τῶν Ρωμηῶν. Πάντως ὁ Ἐθνομάρτυς Ρήγας Βελεστινλῆς στό σχέδιο Συντάγματός του μέ τίτλο \"Νέα Πολιτική Διοίκησις\" καί συγκεκριμένα στό ἄρθρο 22 ἔγραφε ὅτι τά ἑλληνόπουλα πρέπει νά διδάσκονται στά δημόσια σχολεῖα τούς παλαιούς ἱστορικούς συγγραφεῖς.
Τό προβληματικό ἀπό πάσης πλευρᾶς βιβλίο Ἱστορίας τῆς Στ\' Δημοτικοῦ ἄνοιξε ἕνα μεγάλο διάλογο ὡς πρός τόν τρόπο διδασκαλίας τῆς Ἱστορίας στά σχολεῖα. Παραθέτω ὁρισμένα ἀπό τά ἐρωτήματα πού ἔχουν τεθεῖ καί θά ἐπιχειρήσω νά τεκμηριώσω τίς ἀπαντήσεις μου.
1) Μέ τό βιβλίο τῆς Στ\' Δημοτικοῦ εἰσάγεται μία νέα μέθοδος διδασκαλίας βάσει τῶν πηγῶν καί τῶν εἰκόνων. Μήπως εἶναι καιρός νά ἐκσυγχρονισθεῖ ἡ ἱστορική διδασκαλία; Προσωπικά πιστεύω ὅτι κάθε νέα μέθοδος πρέπει πρῶτα νά δοκιμάζεται πειραματικά -πρᾶγμα πού δέν ἔγινε- καί ὄχι νά εἰσάγεται αἰφνιδιαστικά εἰς βάρος τῶν 11χρονων παιδιῶν μας. Ἡ νέα αὐτή μέθοδος καταργεῖ τήν ἀφήγηση, ἡ ὁποία εἶναι ἀπαραίτητη γιά τόν ψυχισμό τῶν μικρῶν παιδιῶν καί τήν ἀντικαθιστᾶ μέ τηλεγραφικές διατυπώσεις . Φίλος δημοσιογράφος πού ἔκανε τήν σχετική ἔρευνα μέ πληροφόρησε ὅτι στίς ΗΠΑ ἡ Ἱστορία διδάσκεται μέ βάση τήν ἀφήγηση μέχρι καί τά πρῶτα ἔτη τῶν πανεπιστημίων. Ἡ διαθεματικότητα καί ἡ ἱστορία ἀπό τίς πηγές χρησιμοποιοῦνται στά τελευταῖα ἔτη τῶν ΑΕΙ καί στά μεταπτυχιακά. Ἐδῶ οἱ συγγραφεῖς τοῦ βινβλίου ἐπιχειροῦν νά ἐφαρμόσουν αὐτή τή μέθοδο σέ παιδάκια τοῦ Δημοτικοῦ μέ ἀνύπαρκτες ἱστορικές γνώσεις. Ἡ λογική ὑπαγορεύει ὅτι πρῶτα διδάσκεις μέ ἀφήγηση, μέ γραμμική χρονολογική σειρά καί κυρίως προβάλλοντας πρόσωπα -πρότυπα καί ἀργότερα σέ ὡριμότερες ἡλικίες προχωρεῖς σέ ἱστορική διδασκαλία βάσει πηγῶν.
2) Οἱ ὑποστηρικτές τοῦ ἐπιμάχου βιβλίου μᾶς λέγουν ὅτι εἶναι καιρός νά μή διδάσκουμε στά παιδιά μας Ἱστορία μέ αἷμα, ἀλλά νά παρουσιάζουμε ἠπιότερα τά γεγονότα. Φυσικά δέν προτείνω νά μιλοῦμε σέ παιδιά τῶν 11 ἐτῶν γιά τά κεφάλια πού ἔκοβε ὁ τάδε πολεμιστής, ἀλλά πλέον φθάσαμε στό ἄλλο ἄκρο: Μία Ἱστορία πού δέν εἶναι Ἱστορία, διότι στερεῖται τοῦ διδακτικοῦ της σκοποῦ. Πῶς θά μάθουν τά παιδιά μας νά ἔχουν ἀγωνιστικό φρόνημα καί νά ἀγαποῦν τήν ἐλευθερία ἄν νομίζουν ὅτι ἡ Ἐλευθερία τοῦ τόπου ἔρχεται πατῶντας ἕνα κουμπί στλό βίντεο-γκέϊμ; Πρέπει νά τους ποῦμε τήν ἀληθεια, ὅπως τήν διδάσκει ὁ Ἐθνικός μας Ὕμνος: Ἀπ\'τά κόκκαλα βγαλμένη εἶναι αὐτή ἡ Ἐλευθερία. Κόκκαλα σημαίνει θυσία, αἷμα, μαρτύριο. Θά μιλήσουμε στά παιδιά μας για τούς Ἐθνομάρτυρες καί τούς Νεομάρτυρες, γιά τίς γενοκτονίες τῶν Μικρασιατῶν καί τῶν Ποντίων, γιά τίς πανάρχαιες πατρίδες, ἀλλά καί γιά τά στραβά τῆς Φυλῆς μας, κυρίως γιά τήν Διχόνοια πού πάντα μᾶς ἔβλαψε. Θά τούς τά ποῦμε μέ τεκμηρίωση καί μέ ψυχραιμία καί στό τέλος θά καταλήξουμε: Παρ\'ὅλα αὐτά εἴμαστε σήμερα λαός φιλειρηνικός. Δέν ζητοῦμε ἐκδίκηση, δέν εἴμαστε πολεμοχαρεῖς. Ὅμως ἡ εἰρηνική συνύπαρξη μέ τούς γείτονες δέν σημαίνει ἀπώλεια τῆς ἰστορικῆς μνήμης καί τῆς ἐθνικῆς μας συνειδήσεως. Εἰρήνη ναί, ἀμνησία ὄχι!
3) Λέγουν ὁρισμένοι ὅτι θά βελτιωθοῦν οἱ ἑλληνοτουρκικές σχέσεις ἄν περικόψουμε σημαντικά κεφάλια τῆς Ἱστορίας μας καί μᾶς θυμίζουν τήν ἐπιτυχημένη προσπάθεια Γάλλων καί Γερμανῶν. Προσωπικά θεωρῶ ἀφελῆ αὐτή τήν γιά δύο λόγους. Πρῶτον διότι ἀπό τό 1988 πού ἄρχισε ἡ σχετική συζήτηση μεταξύ Ἑλλάδος καί Τουρκίας ἐμεῖς συνεχῶς ὑποχωροῦμε καί ψαλλιδίζουμε τά ἱστορικά μας βιβλία, ἐνῶ ἡ Τουρκία σκληραίνει τήν στάση της καί στά σχολικά βιβλία καί στά διπλωματικά μέτωπα. Εἶναι ἐνδεικτικό ὅτι τήν ἴδια ἐποχή -ἀρχές 2007- πού τό ἑλληνικό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο ἐπιχειρηματολογοῦσε ὑπέρ τοῦ βιβλίου τῆς Στ\' Δημοτικοῦ ἡ ἐπίσημη ἱστοσελίδα τοῦ Τουρκικοῦ Ὑπουργείου Παιδείας παρουσίαζε τήν ἑλληνική Θράκη ὡς οἱονεί ἀνεξάρτητο κράτος καί μάλιστα μέ δική του σημαία! Δεύτερον: Ἡ περίπτωση Γαλλίας καί Γερμανίας εἶναι πολύ διαφορετική. Ναί, μέν κατόρθωσαν νά γράψουν ἕνα κοινό βιβλίο Ἱστορίας 62 χρόνια μετά τήν λήξη τοῦ Β\' Παγκοσμίου Πολέμου, ἀλλά οἱ Γερμανοί ἔχουν ζητήσει συγγνώμην γιά τά ἐγκλήματα τοῦ Ναζισμοῦ καί γιά τό Ὁλοκαύτωμα καί ὡς γνωστόν δέν κατέχουνα σήμερα ξένα ἐδάφη. Ἀντιθέτως ἡ Τουρκία δέν ἀναγνωρίζει τήν γενοκτονία τῶν Ποντίων καί τῶν Ἀρμενίων, ἐνῶ κατέχει τήν Βόρειο Κύπρο.
4) Τό βιβλίο τῆς Στ\' Δημοτικοῦ ἐπαναφέρει μία ἀτεκμηρίωτη καί παντελῶς ἀβάσιμη θεωρία , ἡ ὁποία ἀρνεῖται τήν συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Πρόκειται γιά μία σχολή σκέψεως, ἡ ὁποία μισεῖ τόν Παπαρρηγόπυλο, τόν Ζαμπέλιο καί ἄλλους κορυφαίους ἱστορικούς καί ἐπιχειρεῖ νά παρουσιάσει τόν Νέο Ἑλληνισμό σάν ἕνα φαντασιῶδες κατασκεύασμα τοῦ 19ου αἰῶνος. Ἰδιαιτέρως δέ ἐπιχειροῦν νά ἀποκόψουν τόν Ἑλληνισμό ἀπό τήν Ὀρθοδοξία καί ἀρνοῦνται τόν πατριωτικό ρόλο τοῦ Κλήρου.Ὅμως οἱ πηγές καί οἱ μαρτυρίες διαψεύδουν τούς \"μεταμοντέρνους\" ἱστορικούς, ὅπως οἱ ἴδιοι αὐτοαποκαλοῦνται. Τήν συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀποδεικνύουν πάμπολλα κείμενα τῆς Τουρκοκρατίας. Ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Μελέτος Πηγᾶς τό 1601 μιλοῦσε στό ποίμνό του γιά τήν ἀρχαιοελληνική τους καταγωγή. Περί τό 1700 ὁ ἐπιφανής ἱεροκῆρυξ καί μετέπειτα Ἐπίσκοπος Κερνίτσης καί καλαβρύτων Ἠλίας Μηνιάτης δίδασκε μέσῳ τῶν κηρυγμάτων του τήν ἱστορική καί γεωγραφική διάσταση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἡ \"Φυλλάδα τοῦ Μεγαλέξανδρου\" ἦταν ἕνα ἀπό τά προσφιλῆ ἀναγνώσματα τῶν ὑποδούλων πού τόνωνε τό φρόνημά τους. Ἡ ἀναπαράσταση ἀρχαίων σοφῶν στό νάρθηκα τῶν ναῶν ἐπί Τουρκοκρατίας διατηροῦσε τήν αἴσθηση τῆς Ἑλληνιῆς Διάρκειας. Οἱ ναυτικοί μας πολύ πρίν ἀπό τήν Ἐπανάσταση ἔβαζαν ὡς ἀκρόπρωρα τῶν πλοίων τους ἀρχαῖες ἑλληνικές φυσιογνωμίες. Καί ὁ Θ. Κολοκοτρώνης μιλῶντας στό Ναύαρχο Χάμιλτον τόνιζε ὅτι οἱ ὑπόδουλοι πάντα αἰσθανόντουσαν ὡς τελευταῖο βασιλέα τους τόν Κωνσταντῖνιο Παλαιολόγο. Κλασσική Ἑλλάδα, Ἀλέξανδρος ὁ Μακεδών, Βυζαντινή Ρωμηοσύνη, ὅλα αὐτά εἶχαν διαποτίσει τήν συνείδηση τῶν ὑποδούλων καί διαμόρφωσαν τή Μεγάλη Ἰδέα. Ὅσο δέ γιά τήν σύνδεση Ὀρθοδοξίας καί Ἑλληνισμοῦ ἄς ἀφήσουμε νά μιλήσει ὁ ἀείμνηστος Βρετανός Βυζαντινολόγος Στῆβεν Ράνσιμαν, ὁ ὁποῖος γράφει στόν ἐπίλογο τοῦ βιβλίου του περί Τουρκοκρατίας: \"Ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν ἡ δύναμη πού διετήρησε τόν Ἑλληνισμό κατά τήν διάρκεια τῶν σκοτεινῶν αἰώνων. Ἀλλά καί χωρίς τήν ἠθική δύναμη τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἡ Ὀρθοδοξία θά εἶχε συρρικνωθεῖ\" (Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐν Αἰχμαλωσίᾳ, σελ. 410 τῆς ἀγγλικῆς ἐκδόσεως).
Ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας ἀπορρίπτει τόν ρατσισμό καί τόν ἐθνοφυλετισμό, ἀλλά ταυτοχρόνως ἀπορρίπτει τόν ἄπατρι καί ἰσοπεδωτικό διεθνισμό, ὁ ὁποῖος τελικά ἐξυπηρετεῖ τόν ἐθνικισμό τῶν ἄλλων χωρῶν. Ἄς κρατήσουμε τή μέση ὁδό διδάσκοντας στά παιδιά μας τίς ἡρωικές μορφές τῆς Ἱστορίας μας καθώς καί τά κυριώτερα γεγονότα τῆς Εὐρωπαϊκῆς καί Παγκοσμίου Ἱστορίας. Ἄς καλλιεργήσουμε τόν ὑγιῆ καί ἀφανάτιστο πατριωτισμό, ὁ ὁποῖος συντελεῖ ὥστε νά γίνουν οἱ νέοι καί οἱ νέες μας δημοκρατικοί, ὑπεύθυνοι καί Οἰκουμενικοί πολίτες.
Κ.Χ. 22-4-2007
|
