Η μανία «αποδόμησης» των μύθων

 

Του Αντώνη Σαμαρά,  ευρωβουλευτή της Ν.Δ.

 Αντίβαρο, Μάιος 2007

Αναδημοσίευση από το «ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ» (Εκδίδεται από τη Ν.Δ.)

 

 

Η συζήτηση για το σχολικό βοήθημα της ΣΤ΄ Δημοτικού ανέδειξε ένα πρόβλημα που δεν συζητήθηκε, αλλά νομίζω ότι είναι το πιο σημαντικό: Τη σημασία των μύθων, σε μια κοινωνία, στον πολιτισμό της, στη συγκρότηση και τη συνοχή της.

          Θα μου επιτρέψετε, λοιπόν, κάποιες παρατηρήσεις:

          * Πρώτον, κάθε «μύθος», κάθε φήμη που διασώζεται από την προφορική παράδοση δεν είναι αναγκαστικά ψέμμα. Για την ακρίβεια, τις περισσότερες φορές τέτοιου είδους μύθοι κρύβουν ιστορικές αλήθειες, μη αποδείξιμες πάντα. ʼλλες φορές αλλοιγορικές αλήθειες, κι άλλες φορές αληθινά γεγονότα. Οι εθνολόγοι θα σας πούν ότι τίποτε δεν διασώζεται προφορικά, από γενιά σε γενιά δίχως λόγο.

          Το πρώτο που με ενόχλησε, λοιπόν, στη συζήτηση για το σχολικό βοήθημα, είναι ότι βγήκαν κάποιοι και υποστήριξαν ότι πρέπει να αποδομήσουμε από τα βιβλία ιστορίας του Δημοτικού, όλους τους μύθους ως «ψευδείς»...

          * Δεύτερον, σε κάποιες «ακραίες» περιπτώσεις ορισμένοι μύθοι είναι, όντως, προπαγανδιστικά κατασκευάσματα κάποιας εξουσίας – και είναι απόλυτα ψεύδη, δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις, τέτοιοι «μύθοι» δεν διασώζονται για πολύ. Όταν καταρρέουν οι εξουσίες που τους έφτιαξαν, όταν εκλείψουν οι στενές σκοπιμότητες που εξυπηρετούσαν, τέτοιοι προπαγανδιστικοί μύθοι ξεθωριάζουν και εξαφανίζονται. Παύουν να αναπαράγονται από γενιά σε γενιά. Η προπαγάνδα και η πολιτική την οποία εξυπηρετεί είναι εφήμερα «μεγέθη». Η κυριαρχία τους είναι διαπεραστική αλλά δεν κρατάει πολύ. Ότι κρατάει κι αντέχει, δεν είναι «τεχνητό δημιούργημα», δεν είναι ψέμμα, είναι η «κρούστα» κάποιας κρυμμένης ιστορικής αλήθειας.

          Το δεύτερο που με ενόχλησε είναι ότι κάποιοι έσπευσαν να θεωρήσουν κάθε παραδοσιακό μύθο ως «ψευδές προπαγανδιστικό κατασκεύασμα» προτείνοντας την απομάκρυνσή του από τη σχολική εκπαίδευση του Δημοτικού...

          * Τρίτον, στην Ιστορία δεν υπάρχει πλήρης γνώση και πλήρης αλήθεια. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά απομακρυσμένες εποχές. Συνήθως έχουμε θραύσματα καταγεγραμμένων πληροφοριών - πολλές φορές αντιφατικών μεταξύ τους - από τις οποίες προσπαθούμε να συνθέσουμε τη συνολική εικόνα του τι ακριβώς συνέβη και γιατί. Για να καταλάβουμε «τι» συνέβη, συνήθως αναγκαζόμαστε να κάνουμε υποθέσεις εργασίας. Για να καταλάβουμε τα «γιατί» της Ιστορίας, αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε σε ερμηνείες. Να εξηγήσουμε τις αντιφατικές μαρτυρίες που έχουμε, να συμπληρώσουμε αυτά για τα οποία δεν έχουμε σαφείς μαρτυρίες και να βγάλουμε μια θεωρία που είναι συνεπής-συμβατή με όλα αυτά.

          Με αυτή την έννοια δεν υπάρχει «αλήθεια» και «ψέμμα» στην Ιστορία. Ή μάλλον υπάρχουν πολλά ψέμματα και πολλές διαφορετικές «αλήθειες».

Για την ακρίβεια, υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες. Εκείνο που εξετάζουμε είναι η επιστημονικότητά τους, αν είναι συνεπείς με τις πηγές και με τον εαυτό τους.

          Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε Ιστορική θεωρία είναι «επιστημονική». Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι υπάρχουν περισσότερες από μια επιστημονικές θεωρίες για κάθε αντικείμενο. «Μοναδική επιστημονική γνώση» και «μοναδική αλήθεια» δεν υπάρχει σε καμία επιστήμη - πολύ περισσότερο δεν υπάρχει στην Ιστορία...

Το τρίτο πράγμα που με ενόχλησε, λοιπόν, είναι ότι κάποιοι κομπάζουν με έπαρση ότι οι ίδιοι γνωρίζουν την «απόλυτη» και «πλήρη επιστημονική αλήθεια» της Ιστορίας, κι όσοι διαφωνούν μαζί τους είτε ψεύδονται είτε είναι αφελείς παραδομένοι σε «αντι-επιστημονικούς μύθους»

          Μύθοι κατεδαφίζουν μύθους

 

          * Τέταρτον, αν κάθε επιστημονική θεωρία στηρίζεται σε υποθέσεις εργασίας και ερμηνευτικούς συλλογισμούς, τότε σίγουρα παράγει κάποια λογικά σχήματα, τα οποία συχνά δεν χωρούν ολόκληρη την πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι πάντα πολύ πιο πολυσύνθετη από τα θεωρητικά σχήματα μέσα στα οποία προσπαθούμε να τη «φυλακίσουμε».

          Έτσι, συχνά μια «επιστημονική θεωρία» στηρίζεται σε τόσους μύθους όσους προσπαθεί να γκρεμίσει.

          Αυτό ισχύει ακόμα και για τις πιο «ακριβείς» επιστήμες, όπως η Φυσική: Το 1906 ο Τζ. Τζ Τόμσον πήρε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής, γιατί ανακάλυψε το ηλεκτρονιο, το πρώτο ατομικό σωματίδιο. Ο Τόμσον πρότεινε τότε ότι το άτομο είναι σαν...σταφιδόψωμο, διάστικτο από ηλεκτρόνια.

          Λίγα χρόνια αργότερα ο Ράδδερφορντ και ο Μπόρ πήγαν παραπέρα και  πρότειναν ένα πλανητικό «μοντέλο», όπου γύρω από ένα θετικά φορτισμένο πυρήνα περιφέρονται αρνητικά φορτισμένα ηλεκτρόνια.

          Το πλανητικό μοντέλο των Ράδδερφορντ – Μπόρ κατέρριψε το μύθο του ατόμου σταφιδόψωμου του Τόμσον. Και τιμήθηκε, κι αυτό, με βραβείο Νόμπελ (το 1922, στο πρόσωπο του Νίλς Μπορ).

          Τις επόμενες δεκαετίες και το πλανητικό μοντέλο καταρρίφθηκε επίσης. Όχι μία πολλές φορές. Και αρκετοί φυσικοί τιμήθηκαν για την κατάρριψη προηγουμένων επιστημονικών μοντέλων, που είχαν κι αυτά τιμηθεί.

          Πόσα απ’ αυτά ήταν «αληθινά». Όπως σήμερα γνωρίζουμε, κανένα. Πόσο απ’ αυτά ήταν «επιστημονικά»; Στην εποχή τους, όλα!

          Το ότι μια θεωρία καταρρίπτει τους μύθους της προηγούμενης δεν σημαίνει ότι η ίδια δεν στηρίζεται σε μύθους, που θα καταρριφθούν κι αυτοί από μια επόμενη θεωρία – που κι αυτή θα εμπεριέχει μύθους...

          Κι αν αυτό ισχύει για την Φυσική, ισχύει κατά μείζονα λόγο για την Ιστορία.     Μόνο που εδώ υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά. Διότι άλλο πράγμα οι μύθοι που υπονοούνται σε θεωρητικά σχήματα, κι άλλο πράγμα οι μύθοι που διασώζονται από μακρόχρονη ιστορική παράδοση.

          Οι επιστημονικοί μύθοι - ή αν προτιμάτε τα επιστημονικά σχήματα που, εμπεριέχουν απλουστευτικές υποθέσεις για την πραγματικότητα – είναι πολύ διαφορετικά πράγματα από τους λαϊκούς μύθους, την μακροχρόνιας προφορικής παράδοσης. Οι επιστημονικοί μύθοι είναι διανοητικά κατασκευάσματα, συχνά μεγαλοφυή, αλλά αυθαίρετα και τεχνικά δημιουργήματα της διάνοιας. Αντίθετα, οι λαϊκοί μύθοι που αντέχουν στο χρόνο είναι «κουκούλια» που συχνά κρύβουν μέσα τους πολύτιμα ψήγματα ιστορικής αλήθειας.

          Το επόμενο που με ενόχλησε, λοιπόν, με τη συζήτηση για το σχολικό «βοήθημα», είναι ότι όσοι το στηρίζουν υπερασπίζονται θεωρητικές υποθέσεις - μύθους (όπως η «άνωθεν εθνογένεση» των Ελλήνων), την ίδια στιγμή που σπεύδουν να αποδομήσουν 

λαϊκούς μύθους που άντεξαν αιώνες...

          Και το αποτέλεσμα δεν ήταν, ασφαλώς, να παράγουν «περισσότερη αλήθεια», αλλά μια καρικατούρα Ιστορίας, όπου οι Έλληνες εμφανίζονται τον Αύγουστο του 1922 να... «συνωστίζονται» στο λιμάνι της Σμύρνης!                               

          Οι μύθοι που κατεδαφίζουν είναι πολύ πιο «αληθινοί» από τους μύθους που οι ίδιοι υποστηρίζουν...  

 

          Επιστήμη και Παιδαγωγική

          * Πέμπτον, αφού κάθε επιστημονική θεωρία περί Ιστορίας έχει γεγονότα ανάμικτα με υποθέσεις εργασίας και ερμηνείες, αλήθειες ανάμικτες με ερμηνευτικά σχήματα και μύθους, κι αφού υπάρχουν περισσότερες από μια επιστημονικές θεωρήσεις της Ιστορίας, το προφανές ερώτημα είναι: τι απ’ όλα αυτά διδάσκουμε στα παιδιά μας;

Κι εδώ την απάντηση δεν τη δίνει (μόνο) η επιστήμη της Ιστορίας, αλλά (κυρίως) η επιστήμη της Παιδαγωγικής. Είναι προφανές ότι εκείνο που μας ενδιαφέρει, όταν μιλάμε για εντεκάχρονα παιδιά, δεν είναι η πλήρης και ακριβής «επιστημονική θεωρία», αλλά η πνευματική και ψυχική ωρίμανση των μαθητών.

          Στα παιδιά δεν λέμε όλη την επιστημονική αλήθεια, έτσι κι αλλιώς. Κι όποιος δεν το καταλαβαίνει αυτό, είναι κακός – πολύ κακός – παιδαγωγός.

          Όχι μόνο στην Ιστορία. Και στη Φυσική, δεν μιλάμε στα παιδιά για τη κβαντική μηχανική, ούτε για τις κυμματοσυναρτήσεις, ούτε για τις χορδές ούτε για τις θεωρίες πεδίου, ούτε για την Κβαντική Ηλεκτροδυναμική ούτε για την Κβαντική Χρωμοδυναμικη ούτε για το «Μεγάλο Ενοποιημένο μοντέλο»...

Τα περισσότερα απ’ αυτά – που είναι η σύγχρονη επιστημονική αλήθεια - τα διδάσκονται μόνον όσοι σπουδάζουν Φυσική σε πανεπιστημιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Στα παιδιά του Γυμνασίου και του Λυκείου (πολλώ μάλλον του Δημοτικού!) διδάσκουμε το απλό «πλανητικό» μοντέλο του πυρήνα και των ηλεκτρονίων που στροβιλίζονται γύρω του, που είναι σήμερα απολύτως ξεπερασμένο, που είναι πλέον «μύθος». Κι όμως χρησιμεύει στα παιδιά να προσεγγίσουν την πραγματικότητα. Τα πιο πολλά, πιο επιστημονικά και πιο ακριβή θα τα καταλάβουν αργότερα, αν επιλέξουν να εντρυφήσουν...

          Η σχολική εκπαίδευση είναι σταδιακή διαδικασία προσέγγισης του αντικειμένου. Όχι στιγμιαία αποκάλυψη της «πλήρους και μοναδικής αλήθειας» (που δεν την ξέρουμε, έτσι κι αλλιώς, αλλά και που, ακόμα κι αν την ξέραμε, δεν θα μπορούσαν τα παιδάκια τέτοιας ηλικίας να την κατανοήσουν)

          Όταν διδάσκουμε λοιπόν, στα παιδιά ένα αντικείμενο λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψιν τα όρια και τις δυνατότητές τους. Αλλά και τις ανάγκες τους.

          Κι όταν διδάσκουμε στα παιδιά 11 ετών Ιστορία λαμβάνουμε υπ’ όψιν κατά κύριο λόγο τις ανάγκες τους.

Δεν θέλουμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν μέσα σε προπαγανδιστικά ψέμματα ή «εθνικιστικούς μύθους». Αλλά θέλουμε να αντλήσουν ισχυρά θετικά πρότυπα από την Ιστορία τους. Δεν θέλουμε να μάθουν να μισούν τους άλλους. Αλλά θέλουμε να μάθουν να αγαπούν τον τόπο τους, την παράδοσή τους και την Ελευθερία. Γιατί αν δεν μάθουν να αγαπούν την Ελευθερία τους, θα γίνουν αυτιστικά και εγωιστικά άτομα, όχι ελεύθεροι πολίτες. Κι αν δεν μάθουν να είναι υπερήφανα για την παράδοσή τους, θα γίνουν συμπλεγματικά άτομα όχι ισορροπημένα πρόσωπα.

Το τελευταίο και πιο σοβαρό που με ενόχλησε με όλη αυτή τη συζήτηση για το σχολικό εγχειρίδιο της ΣΤ΄ Δημοτικό: Όσοι το στηρίζουν δεν κατάλαβαν ότι η σχολική εκπαίδευση είναι μια σταδιακή προσέγγιση του αντικειμένου (του μαθήματος) και μια σταδιακή ωρίμανση του υποκειμένου (του μαθητή). Όποιος δεν το καταλαβαίνει αυτό δεν είναι παιδαιγωγός. Νομίζει ότι, συγγράφοντας σχολικό βοήθημα ΣΤ΄ Δημοτικού απευθύνεται σε...μεταπτυχιακούς φοιτητές Ιστορίας!

 

Μύθοι και Πολιτισμός

 

Με τους μύθους ξεκίνησα, επιτρέψτε μου να τελειώσω με τους μύθους...

Ο πολιτισμός κάθε λαού είναι οι μύθοι του, η γλώσσα του και τα επιτεύγματα που οι μύθοι του εμπνέουν και η γλώσσα του επιτρέψει να αρθρώσει και να «επικοινωνήσει». Αν φτωχύνετε τη γλώσσα ενός λαού κι αν σκοτώσετε τους μύθους του, δολοφονείτε τον πολιτισμό του.

Και τα Ομηρικά έπη κινούνται στη σφαίρα του μυθολογικού. Δεν είναι αποδεδειγμένη και «αυστηρά επιστημονική αλήθεια». Αποτέλεσαν, ωστόσο, υψηλότατα πολιτιστικά επιτεύγματα και μοναδικά παιδαγωγικά εργαλεία για μικρούς και μεγάλους σε όλες τις εποχές. Ευτυχώς δεν βρέθηκε, ως τώρα, κανείς οπαδός της «μοναδικής επιστημονικής αλήθειας», να «αποδομήσει» τα Ομηρικά έπη ως «μυθεύματα»...

Το Κλασικό θέατρο της Αρχαίας Αθήνας εμπνεύστηκε τη θεματολογία του από την ελληνική μυθολογία και υπήρξε, διότι το κοινό στο οποίο παρουσιάστηκε όχι απλώς γνώριζε τους αρχαίους μύθους, αλλά η πνευματική του ζωή ήταν πολύ στενά συνυφασμένη μαζί τους. Η Αντιγόνη και ο Κρέων, ο Ιάσων και η Μήδεια, η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος, ο Αγαμέμνων και η Ιφιγένεια, δεν μας απασχολούν ως ιστορικά πρόσωπα, αλλά ως μυθολογικά πρόσωπα. Ευτυχώς δεν βρέθηκε κανείς τότε – ή αργότερα – να σκοτώσει κι αυτούς τους «μύθους», γιατί μάλλον δεν θα υπήρχε το Κλασσικο θέατρο...

Το ίδιο ισχύει και για το Σαιξπηρικό θέατρο: Ο «Ιούλιος Καίσαρας» που γνωρίζουμε από το έργο του μεγάλου Βρετανού δραματουργού, είναι μυθική μετάπλαση του ιστορικού προσώπου. Ενώ ο Οθέλλος και η Δισδεμόνα ή ο ʼμλετ είναι κατά πάσα πιθανότητα καθαρώς μυθικά πρόσωπα. Πάλι καλά που δεν βρέθηκε κανείς να τα αποδομήσει κι αυτά, εν ονόματι της «πολιτικής ορθότητας» ή της «επιστημονικής ακρίβειας».

Το ίδιο και η Ιωάννα της Λωρραίνης. Υπήρξε ως ιστορικό πρόσωπο, αλλά όσον αφορά τις «φωνές» που άκουγε και τα «οράματα» που έβλεπε, η ίδια η επιστημονική προσέγγιση της Ιστορίας ασφαλώς κρατά επιφυλάξεις, αν όντως μίλαγε με Αγίους από το υπερπέραν. Ωστόσο, η Ιωάννα της Λωραίνης διδάσκεται στα παιδιά της Γαλλίας στις τάξεις του δημοτικού, κι όχι μόνο. Ευτυχώς, εκείνη γλίτωσε την αποδόμηση των μύθων.

Οι μύθοι ορίζουν τον πολιτισμό μας περισσότερο απ’ όσο ακριβή ιστορικά γεγονότα. Και διαπαιδαγωγούν τα παιδιά μας, περισσότερο απ’ όσο η γκρίζα πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούνε. Όποιος χωρίς περίσκεψη αποκαθηλώνει μύθους μακραίωνης παράδοσης, ή «εκκαθαρίζει» τη διδασκαλία μύθων από τα σχολικά εγχειρίδια, δολοφονεί πολιτισμούς, λοβοτομεί τη φαντασία και οδηγεί την Παιδεία σε έκπτωση και χρεοκοπία.

 

Ας διδάσκεται ως λαϊκός μύθος...

 

Για να έλθουμε και στο «μέγα επίτευγμα» - την αποκαθήλωση του «Κρυφού Σχολειού» - το πρόβλημα, αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα - μπορούσε εύκολα να λυθεί:

Είναι αλήθεια ότι στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας επιτράπηκαν ελληνικά σχολειά που τα οργάνωσε και τα διηύθυνε ο Ορθόδοξη Εκκλησία. Αν λοιπόν, εκείνο που ήθελαν να πούν οι «επιστήμονες», είναι ότι τα κρυφά σχολειά δεν ήταν «κρυφά» - γιατί λειτουργούσαν νόμιμα, τότε θα έλεγαν τη μισή τουλάχιστον αλήθεια.

Η άλλη μισή, είναι ότι υπήρξαν ολόκληρες ιστορικές περίοδοι (ως τα μισά του 17^ου αιώνα) που υπήρχαν, κατά καιρούς, διώξεις της Ελληνικής Παιδείας από τις Οθωμαντικές αρχές. Όπως και υπήρξαν κύματα βίαιου εξισλαμισμού ορθοδόξων πληθυσμών. Αλλά και αργότερα, όταν επιτράπηκαν ελληνικά σχολειά επισήμως, πολλές φορές παραβιάστηκαν τέτοιες «παραχωρήσεις ελευθερίας», είτε από καχύποπτους σουλτάνους είτε από σκληρούς τοπικούς επάρχους των Οθωμανών. Ακόμα και στο 19^ο αιώνα, την περίοδο των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων «Τανζιμάτ», στις μη απελευθερωμένες ακόμα ελληνικές περιοχές, υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις, όπου φάσεις ελευθερίας τις διαδέχονταν φάσεις διωγμών, οπότε τα παιδιά αναζητούσαν να μάθουν κάποια γράμματα σε μοναστήρια ή ξωκκλήσια, κρυφά ή μακριά από τον έλεγχο των κατακτητών.

Ολόκληρη αλήθεια, λοιπόν, είναι ότι οι Οθωμανοί ακόμα κι όταν έδωσαν κάποιες ελευθερίες στους υπόδουλους, δεν τις σεβάστηκαν πάντα και στις περισσότερες περιπτώσεις η όποια ελληνική παιδεία ήταν απολύτως παράνομη. Αυτή η πραγματικότητα συντήρησε το «μύθο» του κρυφού σχολειού.

Ο πρώτος αμερικανός επιτετραμένος  στην Ελλάδα Charles Tuckerman (υπηρέτησε από 1867 ως το 1874), αναφέρει στην πραγματεία του «Οι Έλληνες της σήμερον» (μετάφραση Αλεξάνδρου Ζυγομαλά, Αθήνα 1877) το συγκλονιστικό παιδικό τραγουδάκι:

«Φεγγαράκι μου λαμπρό...»

Ο ίδιος υποστηρίζει ότι αποτελεί ζωντανή λαϊκή ανάμνηση των δυσκολιών με τις οποίες οι υπόδουλοι έλληνες παίρνανε κάποια μόρφωση. Δεν είναι σίγουρος αν οι δυσκολίες αυτές είναι πραγματικές ή «υπερτιμημένες». Αλλά την εποχή που ο ίδιος υπηρετεί στην Αθήνα, λέει, ζούσαν ακόμα αρκετοί που θυμούνταν τα παιδικά τους χρόνια υπό Οθωμανικό ζυγό και ζούσαν πολλοί περισσότεροι που θυμούνταν τις διηγήσεις των γονιών τους, για το πώς έμαθαν τα «πρώτα γράμματα» πριν την Επανάσταση.

Θα μπορούσε λοιπόν να διδάσκεται το Κρυφό Σχολειό, έστω και σαν λαϊκός μύθος - όχι ψέμμα, όχι εθνικιστική προπαγάνδα, αλλά - αυτό που ήταν επακριβώς: λαϊκός μύθος.

Για σκεφτείτε πόσο υψηλής πολιτιστικής αξίας παιδαγωγικό μήνυμα περικλείει αυτό το πατροπαράδοτο νανούρισμα «Φεγγαράκι μου λαμπρό»;

Τι πιο παιδαγωγικό, από το να μαθαίνουμε τα παιδιά μας, ότι οι πρόγονοί τους πρίν αναζητήσουν τα «άρματα» για να κερδίσουν την Ελευθερία τους, αναζήτησαν τη γνώση, τη μάθηση, την καλλιέργεια - και μάλιστα όλοι,  ακόμα και οι πιο ταπεινοί και μ΄ όλους τους τρόπους, ακόμα και τους πιο παράτολμους.

Αυτό το μήνυμα δεν είναι ψέμμα, αλήθεια είναι. Η δίψα των αγωνιστών του 21 για μάθηση, η ντροπή που ένιωθαν όσοι δεν γνώριζαν πολλά γράμματα και η παρότρυνσή τους στους νεώτερους «να μορφωθούν», βγαίνει από τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και του Κολοκοτρώνη, αλλά κι από τις μαρτυρίες του Φωτάκου. Αλήθεια είναι, δεν είναι ψέμμα...

Αλλά κι αν δεν είναι πλήρως «επιστημονικά κατοχυρωμένο», είναι αναμφίβολα ένας μύθος με τον οποίο θέλω να μεγαλώνουν τα παιδιά μου.

Και - θερμά παρακαλώ - όταν καθορίζετε με ποιά «ακούσματα» θα μεγαλώνουν τα παιδιά μου, να με ρωτάτε - όχι να «αποφασίζετε και να διατάζετε» - ιδιαίτερα όταν γκρεμίζετε παιδαγωγικές παραδόσεις αιώνων.

Οι Ιστορικοί μπορούν να συζητούν μεταξύ τους τα επιστημονικά και επιστημολογικά ζητήματα της Ιστορίας, όσο θέλουν. Όταν όμως, αποφασίζουν πώς θα διδάξουν Ιστορία στα παιδιά, καλό είναι να ρωτάνε και κανένα παιδαγωγό. Και το κυριότερο, να ρωτάνε και τους πολίτες, γιατί αφορά άμεσα στο πώς θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους.   

          Αλλωστε, τό ότι η παιδεία «έχει σκοπό την...ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης» των Ελλήνων δεν είναι «μύθος», ούτε εθνικιστικός ισχυρισμός. Το λέει ρητά το Σύνταγμα στο άρθρο 16 παράγραφος 2...

          Κι όσοι ζητούν να γκρεμίσουν κάθε παραδοσιακό μύθο που εμπεδώνει εθνική συνείδηση, παραβιάζουν το Σύνταγμα...

          Και η παραβίαση του Συντάγματος δεν είναι ούτε «Ιστορικό» ούτε «παιδαγωγικό» ζήτημα. Είναι καθαρώς πολιτικό και μας αφορά όλους.

          Γιατί όπως επίσης προβλέπει το Σύνταγμα, στο ακροτελεύτιο άρθρο του (120 σήμερα, 114 παλιότερα), «η τήρησή του επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο...»

          Μπορείτε να συζητάτε όσο θέλετε πόσο «μυθική πατρίδα» είναι η Ελλάδα. Αλλά ο πατριωτισμός των Ελλήνων είναι πραγματικός, πιστέψτε με. Κι όποιος τον υποτίμησε, το μετάνιωσε.