Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες & επέκταση της αυτοκρατορίας Η παρουσίαση της Βυζαντινής εποποιΐας στο σχολικό βιβλίο της Β\' Γυμνασίου Μια ενότητα χωρίς «αγώνες» και με λίγη «εποποιία» Σπύρος Περδικάρης Φιλόλογος, Κοζάνη Αντίβαρο, Ιανουάριος 2007 Η επαρκής γνώση των γεγονότων, όπως συνέβησαν, ή των πιθανών εκδοχών , όταν για κάποιο από αυτά υπάρχουν αμφιβολίες, χωρίς συναισθηματικές ή μεθοδολογικές παρεμβάσεις, είναι απαραίτητη ώστε ο μαθητής να κρίνει αργότερα αυτά που έμαθε. Η απόκρυψη γεγονότων, η παράλειψή τους ή η συμπύκνωσή τους, δεν οδηγούν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα της διδασκαλίας και πολλές φορές υποκρύπτουν φόβο εκ μέρους του συγγραφέα ή του εκπαιδευτικού. Η Πέμπτη Ενότητα του Τρίτου Κεφαλαίου του σχολικού βιβλίου της Ιστορίας της Β΄ Γυμνασίου είναι ένα παράδειγμα του πως αντιμετωπίζεται η συγκεκριμένη περίοδος της Ιστορίας από τους συγγραφείς του σχολικού βιβλίου. Σύμφωνα με το βιβλίο του εκπαιδευτικού ο πρώτος διδακτικός στόχος είναι να εκτιμήσουν οι μαθητές τη συμβολή των μεγάλων στρατηγών και των στρατηγών - αυτοκρατόρων στη Βυζαντινή εποποιία. Στην πορεία της διδασκαλίας πρέπει: α) Να γίνει συνδυασμός των πληροφοριών της αφήγησης με τη μελέτη του χάρτη που δείχνει τις Βυζαντινές κατακτήσεις [ μήπως ανακτήσεις (reconquista); ] της Μακεδονικής δυναστείας. β) Να εξαρθεί η σιδερένια πειθαρχία και στρατιωτική μεγαλοφυΐα των συντελεστών με αξιοποίηση των δύο πρώτων (ορθότερα των τριών) παραθεμάτων. Ενώ η πορεία της διδασκαλίας είναι σε γενικές γραμμές σχεδιασμένη, ώστε να ανταποκρίνεται στους στόχους, το κείμενο και τα παραθέματα της ενότητας δυσχεραίνουν το έργο του εκπαιδευτικού παρά το διευκολύνουν. Συγκεκριμένα: - Οι όροι κλειδιά. Δεν αναγράφονται σ’ αυτούς τα ονόματα των συντελεστών της εποποιίας. Αντίθετα κυριαρχούν τα ονόματα των δύο Βουλγάρων ηγεμόνων, των Συμεώνος και του Σαμουήλ. Οι υπόλοιποι όροι, όπως στρατιωτική αντεπίθεση, μάχη του Σπερχειού κ.λ.π μάλλον άστοχοι μπορούν να χαρακτηριστούν, γιατί η ανάκτηση των ανατολικών και βαλκανικών επαρχιών είναι το κύριο στοιχείο της περιόδου . - η παρουσία δύο ονομάτων (Συμεών και Σαμουήλ) μη συντελεστών της εποποιίας μόνο σύγχυση θα φέρει στους μαθητές (και κάποιους περίεργους συνειρμούς ). Περνώντας στην πρώτη υποενότητα που αφορά τους αγώνες με τους ʼραβες παρατηρούμε ότι: - Υπογραμμίζονται οι λέξεις αντεπίθεση – Κουρκούας, χωρίς να υπογραμμίζονται οι Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τζιμισκής, Βασίλειος ο Β’ - Ακολουθεί σε κείμενο πέντε σειρών η εποποιία (η ουσία του κεφαλαίου δηλαδή), που συνδυάζεται με ένα παράθεμα, στο οποίο ο μαθητής ελάχιστα μπορεί να ανιχνεύσει τα στοιχεία της προσωπικότητας του Νικηφόρου Φωκά, όπως τουλάχιστον παρουσιάζονται στο βιβλίο του εκπαιδευτικού (σταυροφορικό πάθος, ορμή και αυτοπεποίθηση) . Μάλλον το μόνο που θα διακρίνουν οι μαθητές, μη έχοντας περισσότερες πληροφορίες για την προσωπικότητα του αυτοκράτορα, είναι κάποια αλαζονεία στα λόγια του. Αν μάλιστα περιμένουμε από τους μαθητές να απαντήσουν στην πρώτη ερώτηση και να «ανακαλύψουν» τα σχέδια και τις φιλοδοξίες του Νικηφόρου Φωκά, τότε μάλλον τρέφουμε αυταπάτες. Σε καμιά περίπτωση οι μαθητές δε θα μπορέσουν, έστω και με μια μικρή βοήθεια, να δώσουν μια επιθυμητή απάντηση σύμφωνη και με τις υποδείξεις στο βιβλίο του εκπαιδευτικού. Γιατί οι υποδείξεις αυτές να μη βρίσκονται στο βιβλίο του μαθητή, ως «τα κίνητρα, οι φιλοδοξίες και ο χαρακτήρας του Νικηφόρου Φωκά»; Διαφορετικά πρέπει ο φιλόλογος (ή ο συνάδελφος της Γαλλικής φιλολογίας ή ο Θεολόγος, που συμπληρώνουν το υποχρεωτικό τους ωράριο διδάσκοντας Ιστορία) να αναλύσουν όλα τα θέματα που παραπάνω θίξαμε. Η δεύτερη υποενότητα ( β. Αγώνες με τους Βουλγάρους ) κινείται στις ίδιες περίπου κατευθύνσεις. Κυριαρχούν με έντονη γραφή τα ονόματα των ηγεμόνων Συμεών και Σαμουήλ και της μάχης του Κλειδιού και του Σπερχειού. Στους αγώνες ενάντια στον Συμεών απουσιάζουν δύο πράγματα: οι αγώνες και οι Βυζαντινοί. Αφιερώνονται όμως τέσσερις σειρές στους γάμους του βούλγαρου διαδόχου Πέτρου και της Μαρίας, κόρης του Ρωμανού του Λακαπηνού. Αλήθεια ποια ιδιότητα είχε ο Ρωμανός ο Λακαπηνός; Μήπως ήταν αυτοκράτορας; Που αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο; Πως φαίνονται οι αγώνες των Βυζαντινών κατά του Συμεώνος; Με τους γάμους του Πέτρου και της Μαρίας Φαίνεται ακόμη ότι κάποιοι έχουν ενοχές για τον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Β΄ ( χωρίς το «Βουλγαροκτόνος»). Κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του Βασιλείου του Β’ μπορεί ο μαθητής ν’ ανιχνεύσει στο απόσπασμα της «Χρονογραφίας» του Ψελλού. Στο κείμενο απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά. Το ίδιο συμβαίνει και στην επόμενη ενότητα, που αφορά στον εκχριστιανισμό των Ρώσων – άλλο σημαντικό γεγονός της βασιλείας του. Αντίθετα μάλιστα αναφέρεται η αθέτηση των υποσχέσεών του προς τον Ρώσο ηγεμόνα Βλαδίμηρο . Κατά τα άλλα , η αφήγηση γίνεται «συναρπαστική» με τη χρήση «αφηρημένων ρημάτων» και φράσεων όπως: «η ειρήνη έδωσε τη θέση της στον πόλεμο», «ο αγώνας υπήρξε μακρύς και δύσκολος για τον Βασίλειο», « ο αγώνας τερματίστηκε με την συντριβή των Βουλγάρων», «η Βουλγαρία υποτάχθηκε πλήρως», «τα σύνορα έφτασαν στο Δούναβη». Από ποιους έγιναν όλα αυτά; Πως; Τι θα συγκρατήσουν τα παιδιά από την εποποιία των αυτοκρατόρων, όταν αυτοί κρύβονται επιμελώς στο κείμενο. Τι θασυγκρατήσουν οι μαθητές από τη βασιλεία του Βασιλείου του Β’ όταν στο κείμενο προβάλλεται ο τσάρος Σαμουήλ; Γενικά όλη η αφήγηση στερείται «υποκειμένων», στερείται «δημιουργών» και «συντελεστών» και αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους της ενότητας. Αν οι μαθητές είναι τυχεροί, και αν οι συνάδελφοι πετύχουν – γιατί δεν εξαρτάται πάντοτε από αυτούς- να εμβαθύνουν στις πηγές, ίσως τελικά «διακρίνουν» τους «λησμονημένους ηγέτες». Σαφώς και δεν πρέπει να επιμένουμε σε περιττές λεπτομέρειες. Πρέπει όμως να φτάσουμε στο άλλο άκρο, αυτό της «άνευρης αφήγησης», της εξάλειψης όλων «των σημείων τριβής»; Φαίνεται ότι σίγουρα τα νέα βιβλία της Ιστορίας θα αποτελέσουν για μια ακόμη φορά «πεδίο λαμπρό» συζητήσεων και αντιπαραθέσεων στους εκπαιδευτικούς κύκλους. Ελπίζω πως θα επικρατήσουν συνθήκες γόνιμου διαλόγου και θα οδηγηθούμε σε «εφαρμόσιμα συμπεράσματα». Μην ξεχνάμε ότι υπάρχει η δυνατότητα μελλοντικών αναθεωρήσεων και βελτιώσεων Σπύρος Περδικάρης Φιλόλογος Γυμνάσιο Ποντοκώμης Κοζάνης Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.