Η Ανατολική Ρωμαική Αυτοκρατορία - Βυζαντινή Αυτοκρατορία Κων/νος Σ. Ναλμπάντης Κολωνία Αντίβαρο, Ιούνιος 2006 Ιστορική ανασκόπηση των θετικών πολιτιστικών επιδράσεων Προλεγόμενα Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η μετέπειτα ονομασθείσα Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε Ρωμαϊκή κρατική νομική δομή, ελληνικό πολιτισμό και χριστιανική θρησκεία και ήτανε οι στυλοβάτες κίονες της Ανατορωμαϊκής ή Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εδώ αναπτύχθηκε οργανικά ο έλληνο-ρωμαϊκός πολιτισμός. Ως τα μέσα από το βαθύ μεσαίωνα παρέμεινε το Βυζάντιο σε σύγκριση με τη Δύση πολιτιστικά κατά περισσότερο τρόπο σε υπεροχή. Ήδη τον μεσαίωνα δρούσε εδώ η μοντέρνα τέχνη στην αρχιτεκτονική. Στο μεσαίωνα έπαιρνε κανείς από το Βυζάντιο τον Αριστοτέλη στο γνήσιο ελληνικό κείμενο και την συγχώνευση των χριστιανικών πνευματικών αγαθών, όπου εδώ αναπτύχθηκε η σχολαστική φιλοσοφία. Από το Βυζάντιο έχει εξαπλωθεί το σχήμα της χριστιανικής θρησκείας στις ανατολικές εκκλησίες στους σλάβους στα Βαλκάνια και στη Ρωσία και με αυτόν τον τρόπο κερδιθήκανε περισσότερες νέες περιοχές για τον χριστιανισμό. Αλλά επίσης το Βυζάντιο έχει συμβάλλει τα μέγιστα να αμυνθεί και να σταματήσει την μεγάλη έφοδο των Αράβων στην Ευρώπη και την Ανατολή, ακόμα και αν κατά τον 8ο αιώνα όλα τα παράλια της Ανατολικής και της Νοτίου Μεσογειακής Θάλασσας ήτανε ελληνικά και έφτασε ο ισλαμισμός ως απελευθερωτής . ΄0ταν το 1453 έπεσε στους Τούρκους ήτανε η Ευρώπη κατά το μεγαλύτερο μέρος στερεά ισχυρή, όπου δεν μπόρεσαν οι Τούρκοι να φθάσουν και να προχωρήσουν παραπέρα, αλλά μόνο μέχρι τη Βιέννη Χίλια ολόκληρα χρόνια διάρκεσε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία- Βυζαντινή Αυτοκρατορία. ΄0λο και περισσότερο είχε στριμωχθεί, πάντα όμως αποχωρούνταν από το επινόημα και την πραγματικότητα. Επιρροή και πτώση της Πόλης Στην πιο κάτω περιγραφή μας θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε το Τέλος του Βυζαντίου το 1453 και τις πολιτιστικές θετικές επιρροές του. Αν και έπεσε το 1453 εξακολουθούν να ζουν οι πνευματικές και πολιτιστικές παραδόσεις του, που έδρασαν τόσο στο παλιό Βυζαντινό έδαφος, όσο επίσης παραπέρα από τα μοναδικά όρια της Αυτοκρατορίας του με μεγάλη ευφορία εξαπλώθηκαν και έδρασαν οι κρατικές επιδιώξεις και η πολιτιστική ζωή πάνω στους ευρωπαϊκούς λαούς. Η χριστιανική θρησκεία στην ειδική ελληνική διάπλαση ως ουσία του βυζαντινού πνεύματος και συγχρόνως ως αντιπαράθεση στον ρωμαϊκό καθολικισμό παρέμεινε στους Έλληνες καθώς επίσης και τους Νότιους και ανατολικούς σλάβους το αγιότερο των αγιοτέρων. Στις εκαντονταετηρίδες της τουρκικής κυριαρχίας ήταν η ορθόδοξη θρησκεία στους Έλληνες και τους Νότιους Σλάβους ως έκφραση της πνευματικής και λαϊκής ιδιαιτερότητας, δηλαδή αυτό έχει προφυλάξει τους βαλκανικούς λαούς από τη διάλυση τους μέσα στην τουρκική φουσκοθαλασσιά και διαμέσου αυτών διευκόλυνε την εθνική και κρατική αναγέννηση. Η ορθοδοξία ήτανε επίσης η πνευματική σημαία κάτω από την οποία έλαβε χώρα η ένωση των ρωσικών λαών και η Ρωσική Αυτοκρατορία έλαβε μεγάλη δύναμη και θέση. Λίγο μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των νοτιοσλαβικών αυτοκρατοριών αποτίναξε η Μόσχα τον Ταταρικό ζυγό τελειωτικά και έγινε η μοναδική ανεξάρτητη δύναμη ορθόδοξης θρησκείας στο φυσικό κεντρικό σημείο του ορθόδοξου κόσμου. Ας μου επιτραπεί όμως να συμπληρώσω, ότι όταν η Ελλάδα το 1915 θέλησε να εισέλθει στον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο με τους συμμάχους, οι σύμμαχοί μας αντέδρασαν μετά από τη διαμαρτυρία των Ρώσων, διότι υπήρχε μυστική συμφωνία και σε μια νίκη των συμμάχων να παραχωρηθεί η Κωνσταντινούπολη στη Ρωσία, φοβότανε όμως τις αξιώσεις της Ελλάδας. 0 Ίβαν ο Τρίτος, ο μεγάλος και ελευθερωτής των ρωσικών χωρών, παντρεύτηκε την κόρη του Θωμά Παλαιολόγου, την ανιψιά του τελευταίου Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Αυτός παρέλαβε το βυζαντινό δικέφαλο αετό και διέδωσε στην Μόσχα βυζαντινά έθιμα και σε λίγο έπεσε στην Ρωσία και ο χριστιανικός αρχηγικός ρόλος, που κατείχε προηγουμένως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Και κατά τη δική μου επίσκεψη στην Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη εκπληκτικά θαύμασα τις εκκλησίες και τα εκκλησιαστικά αριστουργήματα. Αν ήτανε η Κωνσταντινούπολη η Νέα Ρώμη, έτσι έγινε η Μόσχα η Τρίτη Ρώμη. Η πνευματική κληρονομιά από το Βυζάντιο, η θρησκεία, οι πολιτιστικές του ιδέες και τα πνευματικά ιδανικά συνεχίζουν να ζουν σε μακρινούς αιώνες στη ρωσική τσαρική Αυτοκρατορία. Ακόμα όμως μια μεγαλύτερη δύναμη ακτινοβολούσε και είχε ο βυζαντινός πολιτισμός, που μπόρεσε να διεισδύσει στην Ανατολή και τη Δύση. Η βυζαντινή επιρροή αν και δεν ήτανε τόσο προχωρημένη στις ρομανικές και γερμανικές χώρες, έτσι έχει όμως μολαταύτα το Βυζάντιο εμπλουτίσει πολιτιστικά τη Γηραιά Ήπειρο. Το βυζαντινό κράτος ήτανε το δοχείο, όπου συνεχίζει να ζει ο πολιτισμός της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας επίσης διαμέσου των αιώνων. Γι΄ αυτό το Βυζάντιο ήτανε εκείνο το μέρος, που έδινε τα πάντα και η Γηραιά Ήπειρος ήτανε το μέρος που έπαιρνε. Αν ονομάσουμε την χρονική περίοδο της Αναγέννησης ως τη λαχτάρα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, που συνέλαβε η ανθρωπότητα με την μεγαλύτερη δύναμη, βρήκαν οι χώρες της Γηραιά Ηπείρου τις πηγές στο Βυζάντιο, όπου έρεαν μαζί όλα τα αριστουργήματα της αρχαιότητας. Το Βυζάντιο προσπάθησε με τα δόντια να διαφυλάξει την παράδοση της αρχαιότητας και διαμέσου αυτής έχει εκπληρώσει μία παγκόσμια ιστορική ιεραποστολή. Έχει διαφυλάξει το ρωμαϊκό δίκαιο, την ελληνική ποίηση, φιλοσοφία και επιστήμη από την εξαφάνιση και καταστροφή για να δώσει παραπέρα την μεγάλη κληρονομιά στην ώριμη ευρωπαϊκή ανθρωπότητα. Προλεγόμενα ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Το αγόρι ήτανε πολύ νωρίς ώριμο και πάρα πολύ έξυπνο. Αλλά το δώρο, που του άπλωσε στα πόδια του ο πατέρας του, φαίνεται να είναι μερικά νούμερα ή τετραγωνικά χιλιόμετρα μεγάλο. ΄Οταν ο σουλτάνος Μουράτ ο Δεύτερος το 1444 αποφασίζει να παραιτηθεί για χάρη του δωδεκάχρονου γιου του Με(χ)μέτ του Δευτέρου είναι η Αυτοκρατορία των Οθωμανών μία ευρωπαϊκή Μεγάλη Δύναμη, μία εκτεταμένη χώρα, που από βορειοδυτικά κυριαρχεί στα Βαλκάνια και βορειοανατολικά φτάνει ως την Κριμαία. Αυτό συμπεριλαμβάνει τη Δυτική θράκη, περισσότερα μέρη της Μικρασίας και με πρωτεύουσα την Αδριανούπολη, επίσης μία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Μέσα σε αυτά όμως, όπως ένα νησί: Η Ανατολική Ρώμη, το Βυζάντιο και χαρακτηριστικά ότι απέμεινε από την Ανατολική Ρώμη, από το Βυζάντιο. Ο νεαρός σουλτάνος πρέπει να μάθει ακόμα την συμπεριφορά με την εξουσία. Αυτός όμως αντιτίθεται στους συμβούλους του και παρουσιάζεται ως ισχυρογνώμων και αυθάδης, έτσι που φέρνει την Αυλή και τον στρατό εναντίον του. Ο πρώτος του στόχος θέλει ναι και καλά την ΠΟΛΗ στο Χρυσό κέρατο, επιτέλους να την προσαρτήσει στην Αυτοκρατορία, όμως οι υπουργοί του επιδεικνύουν τα όρια του. Τελικά επεμβαίνει ο πατέρας του και επιστρέφει από την πρόωρη συνταξιοδότησή του πίσω και στέλνει το γιο του σε προστατευτική εξορία. Τα πράγματα όμως άλλαξαν, όταν ο πατέρας του ο Μουράτ το 1451 πεθαίνει από καρδιακή εμπλοκή και αφήνει μία τακτοποιημένη κρατική δομή. Ο Μεμέτ είναι τώρα 19 ετών Κατά την προετοιμασία της επίθεσης στην Κωνσταντινούπολη το 1453 υπήρχαν δύο αντιμαχόμενες πλευρές, τα «περιστέρια» και τα «γεράκια». Τα περιστέρια αποτελούσαν οι μεγαλοκτηματίες και οι συγγενείς της οικίας ΟΣΜΑΝ τουρκικής προέλευσης με μεγάλες θέσεις και δίσταζαν για μια αποφασιστική επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης και προβληματιζότανε, ότι τυχών επίθεση, θα ξέσπαγε μία νέα σταυροφορία της Ευρώπης. Η κυρία αιτία ήτανε όμως ο φόβος της αύξησης των Γενιτσάρων. Αντίθετα τα «γεράκια» Ήτανε οι γεννημένοι χριστιανοί, οι Γενίτσαροι, φρεσκο-μαγειρεμένοι Οθωμανοί και αυτοί θα είχαν να χάσουν μόνο πολύ λίγα και επειδή δεν μπορούσαν όμως να κληρονομήσουν το δημόσιο κτήμα, αυτοί συμβούλευαν στην επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης, βλέπε Ferenc, Rill: σ.156 Η Ανατολική Ρώμη, Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε χτυπηθεί αλύπητα από τους σταυροφόρους το 12Ο4 κάτω από τη βενετσιάνικη επιρροή και όταν κατόρθωσε να ορθοποδήσει το 1261 δεν μπορούσε ποτέ να συγκριθεί με το παρελθόν, βλέπε σ. 164, Οθωμανική Αυτοκρατορία Στο Βυζάντιο ήταν τόσο ο φανατισμός και ο ανταγωνισμός Ενωτικών και Ανθενωτικών, που εκείνοι και ετούτοι δεν άκουγαν και δεν έβλεπαν τα ταμπούρλα και τις σημαίες των Οθωμανών έξω από τη Βασιλεύουσα. Ιστορική ανασκόπηση ΄Οπως ανέφερα και στο πρώτο μέρος ημέρα με την μέρα ακούγονταν αδιάκοπα η βροντή των κανονιών του Ούγγρου χριστιανού URBAN εναντίον των τειχών και έτρεχαν χιλιάδες Τούρκοι με γάντζους και σκάλες εφόδου εναντίον των πενιχρών επιδιορθωμένων φραγμών με πασσάλους, χωρίς όμως αυτούς να μπορούν να τους υπερπηδήσουν. Χτίζουν στοές, υποσκάπτουν τα τείχη, για να επιφέρουν το γκρέμισμά τους. Οι αμυνόμενοι ανοίγουν χαρακώματα και στοές, και καπνίζουν τους επιτιθέμενους. Οι Τούρκοι κατασκευάζουν έναν πύργο πάνω σε ρόδες, με μία πλατφόρμα στο ύψος των εξωτερικών τειχών. Την νύχτα όμως με τόλμη οι πολιορκημένοι επιχειρούν το τέχνασμα της εκτίναξης του πύργου. Ο αριθμός των θυμάτων των Τούρκων είναι μεγάλος, μόνο λίγοι αμυνόμενοι έχουν σκοτωθεί. Και όμως πολλοί είναι τραυματισμένοι. Μετά από περίπου εφτά εβδομάδες αλλάζει η διάθεση και η κάθε ελπίδα εξαφανίζεται. Μια παράδοση ψιθυρίζεται, ότι η Πόλη δεν θα υποταχθεί, δεν θα πέσει, όσο καιρό γεμίζει το φεγγάρι. Την 24. Μαίου 1453 το φεγγάρι είναι πανσέλινος. Ακριβώς εκείνη την νύχτα σκοτεινιάζει, μία έκλειψη της σελήνης στον ουρανό. Οι παρακλήσεις όφειλαν να βοηθήσουν την κατάσταση. Η Αγία εικόνα της Παναγίας περιφέρεται διαμέσου των οδών της Πόλης και όμως η προσωπογραφία σείεται, πέφτει σχεδόν στο έδαφος. Μία κακοκαιρία ξεσπάει πάνω από την Πόλη, χονδροειδή χαλάζι χτυπά δυνατά στο έδαφος και οι οδοί πλημμυρίζουν από τα νερά. Η λιτανεία πρέπει να διακοπεί. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥ ΠΡΟ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ Την επόμενη ημέρα η ΠΟΛΗ είναι σκεπασμένη από ένα παχύ σύννεφο, ασυνήθιστο φαινόμενο για τον μήνα Μάϊο. Ο Σουλτάνος κάνει μια τελευταία προσφορά Ειρήνης στη βάση μίας ετήσιας καταβολής πολεμικού φόρου και σε ένδειξη υποταγής από 1ΟΟ ΟΟΟ βυζαντινά χρυσά θα μπορούσε να άρει την πολιορκία. Κανείς δεν μπορεί να μαζέψει ένα τέτοιο σημαντικό ποσό. Μερικοί Σύμβουλοι συμβούλεψαν τον Αυτοκράτορα να δραπετεύσει. Ο Κωνσταντίνος όμως παραμένει και συνδέει την ύπαρξή του με την ΠΟΛΗ. Την Κυριακή, 27. Μαίου 1453 ο Μεμέτ ιππεύει διαμέσου του στρατοπέδου του. Οι κήρυκες του διαλαλούν, ότι σε όλους τους πολεμιστές είναι επιτρεπτό κατά τη διάρκεια τριών ημερών να λεηλατούν την ΠΟΛΗ . Τα μεσάνυχτα σταματάει κάθε εργασία. Η Δευτέρα όφειλε να γίνει ημέρα της ησυχίας. Οι άνδρες όφειλαν να συγκεντρωθούν για τη στιγμή της απόφασης. Εκτός τούτου ακόμα και τα κανόνια σιωπούν. Στην ΠΟΛΗ χτυπούν οι καμπανοκρουσίες. Μία λιτανεία περιφέρει τα εικονίσματα και τα λείψανα διαμέσου της Πόλης. Όλες οι θρησκευτικές αντιμαχόμενες θέσεις έχουν ξεχαστεί. Έλληνες, Γενουέζοι και Βενετσιάνοι, ορθόδοξοι και καθολικοί, ψέλνουν και παρακαλούν. Και ο ενωτικός Αυτοκράτορας συνδέεται και συμμετέχει στην λιτανεία. Οι πιστοί ορμούν στο καθεδρικό ναό της Μεγάλης Σοφίας. Ορθόδοξοι και καθολικοί κληρικοί συνλειτουργούν συλλογικά την τελευταία λειτουργία . Και κατά τον Steven Runciman, 1964, ήτανε η εκκλησία της Κωνσταντινούπολης ενωμένη. Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Την Τρίτη, 29.Μαίου 1453 αρχίζει η έφοδος. Περίπου στις μία και μισή πρωινή ώρα ξεσπάει η έφοδος, συνοδευόμενη από πολύ θόρυβο με τύμπανα, σφυρίγματα και τρομπέτες. Οι Baschi – Bazuks, οι μισθοφόροι του Μεχμέτ, εξορμούν πρώτιστα, είναι στρατιώτες από περιπετειώδεις και παράτολμους από πολλές χώρες, π.χ. Σλάβους, Ούγγρους, Ιταλούς, Έλληνες, χαρακτηρισμένοι ως ακόρεστοι για αρπακτική λεία λαφύρων, άγριοι στην έφοδο, αλλά σταθεροί στον αγώνα. Γι΄ αυτόν τον λόγο τοποθετεί ο Σουλτάνος μία στρατιωτική Αστυνομία πίσω από αυτούς, που εμποδίζει την οπισθοχώρηση και δολοφονεί τους υποχωρούντες και δειλούς. Μία ώρα προ του ξημερώματος αρχίζει να τρικλίζει η επίθεση. Τότε καταφέρνει το κανόνι του χριστιανού Ούγγρου URBAN να γκρεμίζει ένα τείχος. Τριακόσιοι Οθωμανοί εξορμούν θριαμβολογώντας στο ρήγμα, όμως ο Αυτοκράτορας τους περικλείει με τους ανθρώπους του και τους απωθεί πίσω. Η επίθεση αποσύρεται. Οι αμυνόμενοι θριαμβολογούν και διορθώνουν το τείχος ξανά. Οι Τούρκοι δεν προχωρούν προς τα εμπρός. Ένα μόνο τυχαίο γεγονός ήτανε αιτία που έπρεπε να επισφραγίσει την τύχη της Πόλης. Μία μικρή πόρτα έκβασης στα εξωτερικά τείχη, εντελώς πλησίον του Αυτοκρατορικού παλατιού, ήτανε μπροστά από πολλά χρόνια τειχό-κλειστη, και όμως προ της πολιορκίας είχε ανοιχτεί ξανά, για να μπορούν εκεί να ενεργούν ως ορμητήριο εναντίον της πλευράς του εχθρού. Φαίνεται, ότι ξέχασαν κάποτε να κλείσουν την πόρτα. Κάπου πενήντα Τούρκοι εισορμούν μέσα, οι Βυζαντινοί που ήτανε έξω από τα τείχη, βιάζονται να έλθουν προς τα μέσα. Αυτοί θα είχαν όμως με τους εισβολείς ένα εύκολο παιχνίδι, αν δεν συνέβαινε ένα δεύτερο ατύχημα. Λίγο προ της Ανατολής του ηλίου έχει τραυματιστεί ο GIUSTINIANI, ο διοικητής για την άμυνα των τειχών, από ένα βόλι ενός φιδιού του στρατοπέδου. Είναι βαριά τραυματισμένος και διατάσσει τους ανθρώπους του να τον μεταφέρουν σε θέση ασφαλείας. Οι Γενουέζοι βρίσκουν την ευκαιρία και αποχωρούν. Ο Αυτοκράτορας βρίσκεται μπροστά στα τείχη - Απελπισμένος ρίχνεται στον αγώνα - και δεν τον έχουν πλέον ξαναδεί. Το τέλος του Κωνσταντίνου είναι το τέλος της Κωνσταντινούπολης. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στις 29. Μαϊου 1453, ημέρα Τρίτη. Λίγες μέρες προ της Αλωσης ο Μέγας Δούκας Νοταράς έλεγε, ότι προτιμότερο είναι να δει να εξαπλώνεται στην Πόλη το σαρίκι των Τούρκων, παρά την Μήτρα των καθολικών, βλέπε και Βήμα, Ο4.Ο2.1996,σ. 2Ο. ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥ ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ Οι Τούρκοι εισορμούν στην ΠΟΛΗ, σκοτώνουν άνδρες, γυναίκες και παιδιά, λεηλατούν σπίτια και εκκλησίες, αρπάζουν αξιόλογα λάφυρα, καίνε βιβλία και καταστρέφουν επίσης και την Αγια εικόνα της Παναγίας, που είχε ζωγραφίσει ο Απόστολος Λουκάς. Ο Μεχμέτ διατάσσει το τέλος της λεηλασίας, μετρούν τον κόσμο που απέμεινε, όπου είχε 5Ο ΟΟΟ αιχμαλώτους, κάτω από αυτούς και 5ΟΟΟ επιζήσαντες στρατιώτες και 4ΟΟΟ νεκρούς. Ο Σουλτάνος ιππεύει στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας, διατάσσει την αλλαγή της εκκλησίας σε ένα ΤΖΑΜΙ . Την επόμενη ημέρα αφήνει να εκτεθούν όλα τα λάφυρα μπροστά του και επιλέγει για τον εαυτό του ένα μέρος των λαφύρων.. Τους αιχμάλωτους από την τάξη των μεγάλων ευγενών του Βυζαντίου κράτησε στη δική του κατοχή, τα ωραιότερα κορίτσια και τα ωραιότερα αγόρια φύλαξε για το δικό του Σεράϊλ-Serail., βλέπε: Georg Οstrogorsky: Geschichte des byzantinischen Staates, München 198Ο. Κατά τις πηγές των Majoros/Bernd Rill: Das Οsmanische Reich 13ΟΟ-1922, Regensburg 2ΟΟΟ,s.155 , τις επόμενες ημέρες μετά την άλωση της Πόλης ο Μωάμεθ διευθέτησε τα σημαντικότερα προβλήματα που είχαν ανακύψει μετά την Αλωση. Εκτέλεσε όλους τους επιφανείς Βυζαντινούς, ακόμη και τον Μέγα Δούκα Νοταρά, που είχε δηλώσει πριν την Αλωση ότι προτιμούσε τους Οθωμανούς από τους Λατίνους, τον εκτέλεσε προσωπικά μαζί με ολόκληρη την οικογένειά του, διότι ως λέγεται μόνο, επειδή μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης αρνήθηκε, να παραδώσει το γιο του ως αγόρι ψυχαγωγίας στο Μεχμέτ και αυτό δεν ήτανε το μοναδικό εγκληματικό παράδειγμα. Ο Μεχμέτ ήτανε αποδεδειγμένα Ομοφιλόφιλος, τέλος της πηγής. Υψηλούς Έλληνες υπαλλήλους, που ήλθαν στα χέρια των στρατιωτών του, τους αντικατέστησε τους δε Βενετσιάνους άφησε να τους εκτελέσουν. Επηρεασμένος κάτω από τη καλή διάθεση της νίκης, δώρισε στους σημαντικότερους δυνάστες του ισλαμικού κόσμου, στον σουλτάνο της Αιγύπτου, το βασιλιά της Τυνησίας και στο βασιλιά της Γκρανάτα-Granada 4ΟΟ τετρακόσια ελληνικά παιδιά. ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Η είδηση για την Αλωση της Κωνσταντινούπολης έφτασε ένα μήνα αργότερα, την 29. Ιουνίου στη Βενετία. Την 8. Ιουλίου πληροφορείται ο πάπας από την πτώση και καταστροφή. Η Βενετία αντιδρά γρήγορα. Περίφοβη γύρω από τις επικερδείς εμπορικές σχέσεις αποστέλλει η σύγκλητος της γερουσίας έναν πρεσβευτή με 12ΟΟ δουκάτα στον σουλτάνο και αποφασίζει, να κατασχέσει χρήματα και ιδιοκτησίες των Βυζαντινών στη Βενετία, ώστε να πληρώσουν καθυστερημένα χρέη. Ο πάπας εκδίδει μία βούλα στις Δυτικές Δυνάμεις και τους αξιώνει σε σταυροφορία. ΄Ομως κανείς δεν είναι γι΄ αυτήν την αξίωση έτοιμος για υποστήριξη. Οι ποιητές της Δύσης-εσπερίας γράφουν μοιρολόγια. Ο Μεχμέτ ο Δεύτερος, που στο εξής φέρει τον τίτλο: «πορθητής» δείχνει ως απόλυτος μονάρχης. Η ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ Οι χριστιανοί στην οθωμανική Αυτοκρατορία οφείλουν και επιτρέπεται να αυτοδιοικούνται οι ίδιοι, κάτω από την εξουσία της εκκλησιαστικής αρχής τους, δηλαδή κάτω από τον Πατριάρχη. Ένας ανθενωτικός καλόγερος με το όνομα Γεννάδιος οφείλει να είναι ο νέος και πρώτος Πατριάρχης κάτω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Αυτοκράτορας τον είχε εξορίσει, διότι αντέδρασε σφοδρά εναντίον της Ένωσης της ορθόδοξης με τη λατινική εκκλησία. Αυτή η επιλογή άρεσε σε πολλούς, διότι ο Γεννάδιος ήτανε πεπεισμένος και αντίπαλος της Ένωσης των εκκλησιών και αυτό ασφαλώς ήτανε το ενδιαφέρον του Μεχμέτ, να κρατήσει δηλαδή σταθερά την παραδοσιακή εχθρότητα Η δύναμη και τα προνόμια της ορθόδοξης εκκλησίας ήτανε μεγαλύτερα κάτω από τους Οθωμανούς, απ΄ ότι από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες. Ασφαλώς αυτή η πολιτική και θρησκευτική δύναμη στα χέρια της εκκλησίας οδήγησε σε μεγάλες αντιμαχόμενες θέσεις για τα υψηλά αξιώματα, όπου ήτανε συχνά συνδεδεμένες και με το ρουσφέτι. Επίσης και από τους 93 Αυτοκράτορες που κάθισαν στο θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι 3Ο τριάντα αναφέρονται ως σφετεριστές της εξουσίας. Οι έριδες αυτές έσκαψαν σταδιακά τα θεμέλια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και οδήγησαν στην παρακμή και στην πτώση της. 239 χρόνια μετά τη μάχη του Ματζικέρτ, το πιο ασήμαντο τουρκικό εμιράτο που ξεκίνησε το 13ΟΟ από τα βουνά της Κιλικίας με αρχηγό τον Οσμάν, έμελλε να εκμεταλλευτεί την αναρχία και τις εμφύλιες διαμάχες αλλήλων των Βυζαντινών και να σφραγίσει το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε χτυπηθεί οργανωμένα και αλύπητα από πολλές επιρροές και από τους σταυροφόρους το 12Ο4 κάτω από τη βενετσιάνικη επιρροή και όταν κατόρθωσε να ορθοποδήσει το 1261 δεν μπορούσε ποτέ να συγκριθεί με το παρελθόν, βλέπε και αποτελειωμένο δικό μου σχετικό άρθρο. ΠΩΣ ΕΠΗΛΘΕ Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΡΩΜΗΣ; Το 1326 ο εμίρης Οσμάν αφού καταλαμβάνει τη Νικομήδεια, φτάνει μέχρι την περιοχή του Βοσπόρου, αυτοαποκαλείται Σουλτάνος και κάνει πλέον άμεση, εμφανή και σοβαρή απειλή για την Πόλη. Παρ΄ όλα αυτά, όταν ξεσπάει το 1341 εμφύλιος πόλεμος στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του Ιωάννη Κατακουζηνού και του περιβάλλοντος του ανήλικου βασιλέως Ιωάννου του Ε΄ ο Ιωάννης Κατακουζηνός χρησιμοποιεί σαν μισθοφόρους Τ ο ύ ρ κ ο υ ς, αποκτά μάλιστα και συγγενικό δεσμό μαζί τους αφού η αδελφή του, η Θεοδώρα, παντρεύτηκε το Σουλτάνο Ορχάν. Ο Σουλτάνος Ορχάν στέλνει 6ΟΟΟ έξι χιλ. άντρες στη Θράκη για την υποστήριξη του αδελφού της γυναίκας του, ο οποίος επιβάλλεται των αντιπάλων του ανεβαίνει στο θρόνο με το όνομα Ιωάννης ο ΣΤ΄. Οι μισθοφόροι όμως παραμένουν στη Θράκη και βρίσκουν θαυμάσια ευκαιρία όταν ο Ιωάννης Κατακουζηνός χάνει το θρόνο του από τον Ιωάννη τον Ε ΄ στη συνεχιζόμενη διαμάχη τους, καταλαμβάνουν το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη, ιδρύοντας το 136Ο το τουρκικό κράτος επί του ευρωπαϊκού εδάφους και στα νώτα της Κωνσταντινούπολης. Το 1395 και το 1422 δύο πολιορκίες της Πόλης καταλήγουν σε αποτυχία και η Κωνσταντινούπολη σώζεται. Μέχρι το 1451 Σουλτάνος στο κράτος αυτό ήτανε ο Μουράτ ο Β΄. Μετά το θάνατό του στο θρόνο ανεβαίνει ένας αδίστακτος, σκήρός και φιλοπόλεμος δεκα-εννιάχρονος νεαρός, ο Μεχμέτ ο Πορθητής, βλέπε και Λ. Κουμάκη, περιοδικό ΓΡΑΜΜΑ , Φρανκφούρτη, 1996 και το επιμέρους αναλυτικό άρθρο μου. Η ΑΝΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΑΞΟΠΑΤΡΙΑΡΧΕΣ Στο Βυζάντιο ήταν τόσος ο φανατισμός και ο ανταγωνισμός Ενωτικών και Ανθενωτικών, που δεν ήτανε σε θέση να δουν και να αντιληφθούν τις σημαίες των Οθωμανών έξω από την Βασιλεύουσα. Η εορταστική εθιμοτυπία της ενθρόνισης ακολουθεί το βυζαντινό τυπικό της εκκλησίας. Ο Σουλτάνος αναλαμβάνει το ρόλο του Αυτοκράτορα. Επειδή χάθηκε ο μεγάλος σταυρός του Πατριάρχη στις ταραχές της κατάκτησης, δωρίζει ο Σουλτάνος έναν νέο σταυρό. Εκτός τούτου δωρίζει ο Μεχμέτ τον Πατέρα της εκκλησίας ένα άλογο και τον εγγυάται το απαραβίαστο του προσώπου του, φορολογική απαλλαγή, την προστασία του από τον εκθρόνιση – καθαίρεση και το δικαίωμα αυτά τα προνόμια να τα κατέχει για πάντα και αιώνια να τα διαβιβάζει στους διαδόχους του. Βέβαια μετέπειτα σουλτάνοι και βεζίροι δεν θέλησαν βέβαια να θυμηθούν επακριβώς αυτήν την υπόσχεση. ΄Οταν ο Μωάμεθ ο Β΄ κατέλυσε το 1461 την Βασιλεία της Τραπεζούντας, πολλοί κάτοικοι ήλθαν στη Βασιλεύουσα και ζήτησαν αποζημίωση, σφετεριζόμενοι τον πατριαρχικό θρόνο. Το 1461 συκοφάντησαν τον ανθενωτικό Πατριάρχη στο Σουλτάνο και επέτυχαν να ανεβάσουν στον πατριαρχικό θρόνο τον μοναχό Συμεών τον Τραπεζούντιο. Έτσι κατ΄ αυτόν τον τρόπο καταργήθηκε 14 χρόνια περίπου από την Αλωση.. το αφορολόγητο του αρχηγού της εκκλησίας, η προστασία από την εκθρόνιση και το απαραβίαστο του προσώπου του μόνο και μόνο για να βάλλουν στον πατριαρχικό θρόνο τον μοναχό Συμεών τον Τραπεζούντιο με τον όρο να πληρώνει κατ΄ έτος φόρο χιλίων 1ΟΟΟ χρυσών. Μετά από διετή Πατριαρχία, πρότεινε ο Μητροπολίτης Φιλιππουπόλεως Διονύσιος να ανεβάσει τον ετήσιο φόρο σε 2ΟΟΟ φλωριά και κατ΄ αυτόν τον τρόπο προκάλεσε την καθαίρεση του Συμεών. Το βέβαιο είναι, ότι σε διάστημα 77 ετών, δηλαδή από το 1633 μέχρι το 17ΟΟ έγιναν περίπου πενήντα αλλαξι-πατριάρχες και οι περισσότεροι διαμέσου δωροδοκίας, βλέπε ειδικό άρθρο μου και Παπαρηγόπουλο, βιβλίο Δέκατον Τέταρτον, Αθήνα 1971, σ. 16. Ο πρώτος ανθενωτικός Πατριάρχης Γεννάδιος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την καθαίρεσή του έδρασε στο Μοναστήρι του Αγίου Προδρόμου των Σερρών. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στις 29. Μαϊου 1453, ημέρα Τρίτη. Λίγες ημέρες προ της Αλωσης ο Μέγας Δούκας Νοταράς έλεγε, ότι προτιμότερο είναι να δει να εξαπλώνεται στην Πόλη το σαρίκι των Τούρκων, παρά την Μίτρα των καθολικών ιερέων. Κατ΄ αρχάς μετά την Αλωση επιστρέφει στην Πόλη ησυχία και ευημερία . Η κατακτηθείσα πόλη ζει μία καινούργια άνθιση. Έλληνες έρχονται από όλα τα μέρη της κατεχόμενης Πατρίδας τους και άνθρωποι όλων των θρησκειών: χριστιανοί Αρμένιοι, Εβραίοι, Τούρκοι. Το 1481 την ημέρα του θανάτου του πορθητή έχει ο πληθυσμός τετραπλασιαστεί. Η νέα Κωνσταντινούπολη ονομάζεται Istambul ίσως από το εις την Πόλη, μία πλούσια πόλη, μέχρι ενός σημείου μία πολύ-πληθυσμιακή πολιτιστική Μητρόπολη, μέσα στη λαμπρή κομψότητα των παλατιών και εκκλησιών και τζαμιών, που είναι αρχιτεκτονικά πολύτιμα κοσμήματα. Ένας τόπος πουθενά αλλού: Μία Ανατολική Πόλη στη Δύση, Εσπερία, μία Πόλη της Δύσης-Εσπερίας στην Ανατολή. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τελειώνοντας επιθυμώ να επισημάνω τα ερωτήματα, που έχουν ανάγκη περαιτέρω αντιμαχόμενης έρευνας: Ποια όμως συμπεράσματα πρέπει να βγάλουμε από την οθωμανική κυριαρχία, που απέκοψε τον ελληνικό κόσμο από τα μεγάλα ιστορικά κινήματα, της αναγέννησης, της μεταρρύθμισης, της επιστημονικής επανάστασης του 17ου αιώνα, της διαφώτισης και της γαλλικής και βιομηχανικής επανάστασης, που τόσο ισχυρά επηρέασε την ιστορική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης;; και άλλους λαούς, εκτός από εμάς; Ποια είναι τα συμπεράσματα που πρέπει να βγάλουμε από τις δωροδοκίες και ρουσφετολογίες, αρχίζοντας από τους αρχηγούς της εκκλησίας και τι ακριβώς συμπεράσματα πρέπει να βγάλουμε από τον συντηρητισμό και της εμμονής στα παραδεδομένα και η άρνηση κάθε νεωτερισμού στους πολιτικούς ή κοινωνικούς θεσμούς που επικρατούσε στην ιεραρχία της Ορθόδοξης εκκλησίας που ενδυνάμωσαν την ισχυρογνωμοσύνη και την απομόνωση; Βλέπε και: Richard Clogg: Geschichte Griechenlands im 19. und 2Ο. Jahrhundert, Koeln 1977 Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.