H μετανάστευση, αν και αποτέλεσε πού παλιό κοινωνικό φαινόμενο, πήρε στον αιώνα που πέρασε ιδιαίτερη και βαρύνουσα σημασία, καθώς αλλοίωσε τις ισορροπίες κυρίως της Ευρώπης, η οποία στηρίχθηκε στο ομοιογενές εθνικό κράτος. Η συνεχής διεθνοποίηση και αλληλεξάρτηση του 20ου αιώνα, η οποία προέκυψε και από την κατάρρευση των καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης και αποκαλείται παγκοσμιοποίηση, έθεσε σε αμφιβολία τις αρχές περί εθνικού κράτους και έδωσε το έναυσμα για χάραξη πολιτικών για την μετανάστευση, καθώς τα κύματα ανθρώπων από διάφορες μεριές του πλανήτη διαδέχονταν το ένα το άλλο.

Τα αίτια των μεταναστεύσεων είναι οικονομικά (η αναζήτηση εργασίας, η ανεργία, η φτώχεια η πείνα της Αφρικανικής και Ασιατικής ηπείρου, η κατάρρευση του κράτους στην ανατολική Ευρώπη), πολιτικά ( διώξεις από καθεστώτα τα οποία είναι καταπιεστικά), πολιτιστικά ( διάδοση της δυτικής εκπαίδευσης και του δυτικής πολιτικής συγκρότησης στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και η αλλοίωση των εθνικών και τοπικών ταυτοτήτων, η διαφορά ανάπτυξης ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές μητροπόλεις και στις χώρες της “περιφέρειας”). Σαν αποτέλεσμα αυτών των παραγόντων οι πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, ιδίως αυτές του Βορρά, απέκτησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταναστευτικές μειονότητες, που έφταναν μέχρι και το 10% του εθνικού πληθυσμού, με τη Γερμανία, τη Βρετανία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, να αποτελούν τις πρώτες χώρες που μετατράπηκαν σε χώρες υποδοχής. Αυτές οι χώρες παρά τα προβλήματά τους μετά τις καταστροφές που υπέστησαν από τις πολεμικές συρράξεις, κατόρθωσαν να αναπτύξουν μεταναστευτική πολιτική, ενσωμάτωσης και αφομοίωσης των μεταναστών, οι οποίοι ταυτόχρονα συνέβαλλαν καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη.

Η Ελλάδα, χώρα κατ’ εξοχήν αποστολής μεταναστών στο παρελθόν, απέκτησε, στη δεκαετία του 1990, ένα σημαντικό αριθμό μεταναστών (νόμιμων και μη) που υπολογίζεται περίπου στο 7%-10% του πληθυσμού της, αν και ο αριθμός των νομιμοποιημένων μεταναστών δεν ξεπερνά τους 400.000. Το ρεύμα αυτό συνδέεται κυρίως με την πολιτική αλλαγή στην ανατολική Ευρώπη, ενώ υπάρχουν και μεγάλες μεταναστευτικές μειονότητες που προέρχονται από την Αφρική και την Ασία.

Κατ’ ουσίαν η Ελλάδα κλήθηκε να διευθετήσει και να επιλύσει ένα ζήτημα χωρίς τις απαραίτητες δομές, όταν οι άλλες χώρες της Ευρώπης το αντιμετώπισαν μακροχρόνια, με συνέχεια και συνέπεια Και αυτό στην ελληνική περίπτωση έγινε υπό την πίεση των αναγκών της προσαρμογής στα λεγόμενα κριτήρια της Οικονομικής και Νομισματικής Ενοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την αυξανόμενη ανεργία, τις διαρθρωτικές αλλαγές στην δομή της οικονομίας, το κύμα των ομογενών από την τ. ΕΣΣΔ και την Αλβανία και τα μεγάλα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο ν.4310 της 6/16 Αυγούστου 1929 “περί εγκαταστάσεως και κινήσεως αλλοδαπών εν Ελλάδι, αστυνομικού ελέγχου διαβατηρίων, απελάσεων και εκτοπίσεων” (φύλλο 287) ρύθμισε τα θέματα της θέσεως των αλλοδαπών στην Ελλάδα και

ίσχυσε για εξήντα (60) ολόκληρα χρόνια (!), πριν αντικατασταθεί από τον ν.1975/1991 περί “Εισόδου - εξόδου, παραμονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπών προσφύγων και άλλες διατάξεις”. Σήμερα ισχύει ο νόμος περί “Μετανάστευση και παραμονή αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια”, που ψηφίστηκε το 2000.

Σήμερα και μετά από την εμπειρία της δεκαετίας του 1990, η οποία έδειξε ότι η Ελλάδα κινήθηκε χωρίς σχέδιο για τη μετανάστευση (άγονες προσπάθειες νομιμοποίησης μεταναστών, μικρή συμβολή στη σύλληψη των σύγχρονων δουλεμπόρων, καμία στρατηγική σύνδεσης της μετανάστευσης με τις πραγματικές ανάγκες της Ελλάδας, κ.ά). Μία πολιτική για τη μετανάστευση στην Ελλάδα θα πρέπει να κινείται με γνώμονα τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, να δημιουργεί δηλαδή εκείνους τους μηχανισμούς που θα επιτρέπουν τη διοχέτευση της μετανάστευσης εκεί που υπάρχουν πραγματικές ανάγκες εργατικού δυναμικού που δεν μπορούν να καλυφθούν από τους Έλληνες εργαζόμενους και παράλληλα θα αποθαρρύνουν τη μετανάστευση όταν ο αλλοδαπός δεν έχει προοπτικές εξεύρεσης νόμιμης εργασίας ή η απασχόλησή του θα γίνει σε βάρος της απασχόλησης ενός ημεδαπού και κάποιου νόμιμα διαμένοντος στην Ελλάδα μετανάστη.

Από την άλλη πλευρά, κάθε νομοθετική προσέγγιση της μετανάστευσης θα πρέπει να δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τους μετανάστες ούτως ώστε να υποβοηθηθεί η ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Η δημιουργία αυτού του πλαισίου θα συμβάλει στην αποτροπή ανεπιθύμητων για όλους καταστάσεων ξενοφοβίας και κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και στην αντίληψη ότι υφίσταται κράτος, θεσμοί και διοίκηση, που γνωρίζουν κάθε πτυχή της μετανάστευσης στην Ελλάδα και αποτρέπουν τη διαιώνισης της σημερινής ανεξέλεγκτης κατάστασης εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.