Το καρτέλ των διαπλεκομένων (Ι)
Γεν. Γραμματέα του ΔΣ του Δικτύου 21
Ένας νέος «εχθρός» προβάλει πάνω από το πολιτικό σκηνικό της χώρας: Τα «διαπλεκόμενα»…
Τα τελευταία χρόνια, όποιος τολμούσε να προφέρει την «καταραμένη λέξη» από βήμα δημοσίου διαλόγου, ανακάλυπτε ότι σύντομα αποκλειόταν από κάθε δημόσιο «βήμα»…
Όποιος «διαμορφωτής γνώμης» – αρθρογράφος, δημοσιογράφος, επιφυλλιδογράφος κλπ. – έγραφε κατά των διαπλεκομένων, σύντομα έχανε κάθε πρόσβαση σε έντυπα μεγάλης κυκλοφορίας και «κόβονταν» από τηλεοπτικούς σταθμούς υψηλής τηλεθέασης…
Όποιος πολιτικός πρόφερε τη «καταραμένη λέξη» σύντομα έβγαινε από το πολιτικό παιγνίδι ή περιθωριοποιείτο στην πολιτική σκηνή. Πολύ συχνά έπεφτε θύμα μιας απαξιωτικής εκστρατείας εκ μέρους των ΜΜΕ – στα όρια του προσωπικού διασυρμού: του συνέβαινε, δηλαδή, αυτό που οι αγγλοσάξονες ονομάζουν character assassination (ηθική εξόντωση)…
Όλοι αναγνώριζαν σε ιδιωτικές συνομιλίες την ύπαρξη και την απειλή των διαπλεκομένων. Αλλά ελάχιστοι τόλμαγαν να τα καταγγείλουν δημόσια. Κι αυτοί οι τελευταίοι πλήρωναν πάντα ακριβό «τίμημα»…
Κάτι αλλάζει…
Τώρα, όμως;
Τώρα κάτι έχει αλλάξει: Ξαφνικά όλη η κοινωνία ανακάλυψε ότι τα «διαπλεκόμενα» υπάρχουν, αποτελούν κίνδυνο κατά της δημοκρατίας, έχουν διεισδύσει παντού, προκαλούν παράλυση στη δημόσια διοίκηση, αποτελούν τροχοπέδη για την Ανάπτυξη, ακυρώνουν την οικονομική εξυγίανση και τον εκσυγχρονισμό του τόπου…
Ξαφνικά, οι στήλες μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδων ξεσπαθώνουν λάβρες κατά της «διαπλοκής». Πολιτικοί αρχηγοί ξιφουλκούν κατά των «διαπλεκομένων» μέσα κι έξω από τη Βουλή. Υπουργοί της κυβέρνησης ανακαλύπτουν το πρόβλημα της «γιγάντωσης τω επιχειρήσεων διεθνώς», κατηγορούν τους αντιπάλους τους για την εμφάνιση των «διαπλεκομένων» και υπόσχονται πολιτικά και θεσμικά μέτρα για την ανάσχεση του φαινομένου…
Τι ακριβώς συμβαίνει;
Θα ασχοληθούμε με το πρόβλημα για τέσσερις λόγους:
· Πρώτον, διότι ο υπογράφων δεν ανήκει σε όσους το «ανακάλυψαν» πρόσφατα – αλλά σε εκείνους που γράφουν γι’ αυτό εδώ και καιρό, και πλήρωσαν το σχετικό «τίμημα». Αν τολμήσαμε να το θίξουμε όταν ήταν ακόμα «απαγορευμένη λέξη», κατά μείζονα λόγο δικαιούμαστε να ασχοληθούμε με αυτό σήμερα, που απασχολεί τους πάντες…
· Δεύτερον, διότι η «διαπλοκή» είναι πλέον φαινόμενο «συστημικά εδραιωμένο» και καθεστωτικά κυρίαρχο – άρα και η αντιμετώπισή του συνιστά ένα δύσκολο πρόβλημα στρατηγικής: Απαιτεί θεσμική θωράκιση της δημοκρατίας, αλλά και ρήξη με μηχανισμούς που έχουν ήδη επιβληθεί και αλλοιώνουν το πολίτευμα.
Αυτό το μίγμα ρήξης και ανατροπής αφενός και θεσμικής θωράκισης αφετέρου, καθιστά τη «μάχη κατά της διαπλοκής» από τα πιο δύσκολα προβλήματα στρατηγικής – αναπόφευκτα, λοιπόν, αφορά τη στήλη…
· Τρίτον, διότι, όπως θα δούμε, η διαπλοκή αφορά και την Εξωτερική Πολιτική – ή μάλλον την απουσία της. Κι αν μας έχει απασχολήσει από τη στήλη αυτή επανειλημμένα, είναι γι’ αυτό κυρίως: Διότι πίσω από την αδυναμία χάραξης εξωτερικής πολιτικής, πολύ συχνά διαβλέψαμε μηχανισμούς «διαπλοκής».
· Τέταρτον, διότι η «διαπλοκή» νοθεύει την ίδια τη ελευθερία της κοινωνίας. Επιλέγει μια στρατηγική ολιγοπωλιακού ελέγχου της Οικονομίας, χειραγώγησης της Πολιτικής (και των πολιτικών), ασφυκτικού ελέγχου της Κοινής Γνώμης – χειραγώγησης ακόμα και της κεφαλαιαγοράς.
Αυτή η στρατηγική ελέγχου – χειραγώγησης κάθε πεδίου ελεύθερης δημιουργίας και έκφρασης, οδηγεί σε επικίνδυνα στρεβλωτικά φαινόμενα – σε στρεβλώσεις της ελεύθερης οικονομίας, στρεβλώσεις του δημοκρατικού παιγνιδιού, στρεβλώσεις των μηχανισμών διαμόρφωσης Γνώμης και στρεβλώσεις στο Χρηματιστήριο.
Τα στρεβλωτικά φαινόμενα έχουν την τάση να μονιμοποιούνται και να γίνονται «συστημικά». Άρα και να αναπαράγονται με τη δική τους δυναμική. Από τη στιγμή που θα επιβληθούν οι στρεβλώσεις, προκαλούν χειρότερες και πιο διαδεδομένες στρεβλώσεις – οπότε εξαπλούνται μέσα στην Κοινωνία ως επιδημία.
Η αντιμετώπισή τους δεν συνιστά, απλώς, πρόβλημα στρατηγικής, αλλά ζήτημα ανατρεπτικής στρατηγικής. Η «διαπλοκή», η χειραγώγηση την οποία επιφέρει σε κάθε μορφή ελευθερίας και οι στρεβλώσεις τις οποίες επιβάλει σε κάθε αυτορυθμιζόμενο μηχανισμό της κοινωνίας, συνιστούν ένα «Γόρδιο δεσμό» που δεν λύνεται – μόνο κόβεται.
Η αντιμετώπιση της διαπλοκής είναι, αν θέλετε, το αίτημα της δημοκρατικής επανάστασης που βρίσκεται μπροστά μας. Στην Ελλάδα – κι όχι μόνο στην Ελλάδα, εδώ που τα λέμε…
Το καρτέλ και η «Αχίλλειος πτέρνα» του…
Από όλα τα ζητήματα που θίγονται σήμερα θα επικεντρωθούμε στα πιο βασικά: Πρώτα θα απαντήσουμε σε ένα ερώτημα εύλογο, επίκαιρο, και θεμελιώδες όπως θα δούμε, για τη στρατηγική αντιμετώπιση του προβλήματος:
Γιατί άραγε, σήμερα όλοι μιλούν, για κάτι που δεν τολμούσε να μιλήσει κανείς ως τώρα; Τι ήταν αυτό που έφερε τα πράγματα στο «απροχώρητο» και διέρρηξε το «πέπλο σιωπής» (και ιδεολογικής τρομοκρατίας) που ως πρόσφατα είχε επιβληθεί ακόμα και σε πολιτικούς ηγέτες;
Οι λόγοι είναι πολλοί – ο βασικός όμως είναι ένας: Ότι σήμερα η εσωτερική συνοχή των διαπλεκομένων έχει αποδυναμωθεί!
Ως πρόσφατα υπήρχε ένα άτυπο καρτέλ, ανάμεσα σε μεγάλους ομίλους εκδοτικών, ενεργειακών, τηλεοπτικών, πληροφορικών και κατασκευαστικών συμφερόντων. Είχαν «μοιράσει» τους ρόλους και την αγορά μεταξύ τους.
Στην πορεία, όμως, συνέβη ότι συμβαίνει σε κάθε καρτέλ: Η αρχική συμφωνία – και το modus vivedi που είχε βρεθεί ανάμεσά τους – γίνονται πλέον ξεπερασμένα: Κάποιοι όμιλοι δυναμώνουν ταχύτερα από τους υπόλοιπους και πιστεύουν ότι τους «αναλογεί» πλέον καλύτερο «μερίδιο» από το αρχικώς συμφωνημένο και σήμερα ισχύον. Προσπαθούν, λοιπόν, με νέες συμμαχίες να βελτιώσουν τη θέση (και το μερίδιο τους) προκαλώντας αντιπαλότητες στους κόλπους του αρχικώς ενιαίου καρτέλ.
Τα κοινά συμφέροντα του αρχικού συνασπισμού αποδυναμώνονται, καθώς οι εσωτερικές αντιπαλότητες πολλαπλασιάζονται. Αρχίζουν να πολεμούν μεταξύ τους, να βγάζουν οι μεν τα «άπλυτα» των δε, κι έτσι βαθμιαία διευκολύνουν την ανάδειξη του φαινομένου, την καταδίκη του και τελικώς, την καταπολέμηση του συνολικά.
Τις πρώτες και πιο «φαρμακερές» βολές κατά των διαπλεκομένων τις εκτοξεύουν οι ίδιοι οι «διαπλεκόμενοι» κατά αλλήλων, παρασυρμένοι από την εμφύλια διαμάχη για αναδιανομή της συνολικής «πίττας». Διότι μπορεί η «πίττα» να μεγαλώνει, αλλά οι φιλοδοξίες κάθε ολιγοπωλίου μεγαλώνουν ταχύτερα. Κι αυτό προκαλεί την εμφύλια διαμάχη, που αποτελεί και την «Αχίλλειο πτέρνα» του καρτέλ…
Οι πέντε μεγάλοι εκδότες που συμμάχησαν προ δεκαετίας για τη δημιουργία Μεγάλου καναλιού τηλεόρασης, έμειναν τέσσερις, κι αυτοί συγκρούονται σήμερα ανά δύο για τον έλεγχό του, για τον έλεγχο της καλωδιακής τηλεόρασης, καθώς και για τις άδειες της δορυφορικής.
Ο μεγαλύτερος εκδότης έσπασε πρόσφατα τη συμμαχία του με το σημαντικότερο βιομηχανικό παράγοντα της Πληροφορικής. Συμμάχησε με ένα ανταγωνιστή του κι οι δυο τους αναδύθησαν σε αγώνα δρόμου για το διαμοιρασμό της αγοράς των πυλών του διαδικτύου – και όχι μόνο. Τώρα ο μεγιστάνας της πληροφορικής προχωρά σε δικό του κανάλι, δικό του διαδικτυακό «πόρταλ», ακόμα και δική του εφημερίδα.
Οι μεταξύ τους διαμάχες επεκτείνονται στις Κατασκευές (εν όψει των Ολυμπιακών έργων, αλλά και του Γ’ Κοινοτικού πακέτου) και στην ενέργεια, όπου αναζητούν νέους ήσσονες εταίρους.
Τέλος, στο ήδη στημένο σκηνικό των ισχυρών ομίλων, έρχεται να προστεθεί ένας ακόμα – τραπεζικός αυτός – με ισχυρή στήριξη από ξένα οικονομικά συμφέροντα. Ο νεοφερμένος, αφού αγόρασε τράπεζες κι εδραίωσε τη θέση του στο χρηματοπιστωτικό τομέα επεκτείνεται στην ενέργεια και τις κατασκευές – ενώ αναζητεί πυρετωδώς «προσβάσεις» στα ηλεκτρονικά και τα ΜΜΕ. Άρα, αναζητεί κι αυτός ήσσονες εταίρους (μόνιμους) και μείζονες συμμάχους (ευκαιριακούς), συρόμενος σε σκληρή κόντρα με τους ήδη εδραιωμένους ομίλους, αφού δικό τους μερίδιο διεκδικεί.
Τι είναι (και τι δεν είναι) διαπλοκή…
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητες δύο παρατηρήσεις:
· Πρώτον, η ύπαρξη ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων σε μια σύγχρονη ανοικτή κοινωνία είναι φαινόμενο συνηθισμένο, είναι αν θέλετε αναπόφευκτο, και εν πάση περιπτώσει ΔΕΝ είναι κατ’ ανάγκην, φαινόμενο «νοσηρό».
Γίνεται νοσηρό, όταν οι όμιλοι αυτοί σε συνεργασία μεταξύ καταφέρνουν να υποκαταστήσουν τα θεσμικά όργανα της δημοκρατίας στη λήψη των αποφάσεων.
Οι ισχυροί επιχειρηματικοί όμιλοι είναι αναπόφευκτο να προσπαθούν να ασκήσουν επιρροή στην εξουσία. Το πρόβλημα δημιουργείται όχι όταν ασκούν ευκαιριακή επιρροή, αλλά όταν καταφέρνουν να υποτάξουν την εξουσία στα συμφέροντά τους, να επιβληθούν πλήρως στους μηχανισμούς εκπροσώπησης και ενημέρωσης. Όταν τα «εξωθεσμικά» επιχειρηματικά κέντρα, επιβάλουν τη θέλησή τους στα θεσμικά όργανα της δημοκρατίας. Τότε αναδεικνύεται το πρόβλημα της «διαπλοκής» και επιβάλλονται οι στρεβλώσεις της πάνω στο πολιτικό παιγνίδι και στην αγορά. Με αποτέλεσμα να φαλκιδεύεται η ίδια η Δημοκρατία και να ακυρώνεται η ελεύθερη οικονομία.
Πρόβλημα διαπλοκής έχουμε, όχι όταν υπάρχουν ισχυροί όμιλοι με επιρροή – αυτό συμβαίνει παντού – αλλά όταν οι όμιλοι αυτοί λειτουργήσουν ως «εξωθεσμικά κέντρα», επιβάλλοντας τη θέληση και τα συμφέροντά τους στα θεσμικά όργανα της δημοκρατίας. Δηλαδή όταν βρεθούν «υπεράνω του νόμου» και αναχθούν σε άτυπη πηγή «νομιμοποίησης». Αυτό το τελευταίο δεν συμβαίνει παντού. Ή τουλάχιστον οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν ισχυρή θεσμική θωράκιση (αντιμονοπωλιακή νομοθεσία κλπ.) ενάντια στον κίνδυνο να «αλωθούν» από εξωθεσμικά κέντρα. Η Ελληνική δημοκρατία ΔΕΝ έχει τέτοια θωράκιση…
Από τον Κοσκωτά στον… «συλλογικό Κοσκωτά»
· Δεύτερον, για να μπορέσουν οι ισχυροί όμιλοι να λειτουργήσουν ως «εξωθεσμικά κέντρα» και να αλώσουν τα θεσμικά όργανα της δημοκρατίας πρέπει να λειτουργήσουν ως «καρτέλ». Δηλαδή ως άτυπη συμμαχία διαμοιρασμού της επιχειρηματικής «πίττας» και των ρόλων στην πολιτική χειραγώγηση. Η δημιουργία του καρτέλ δεν είναι απλή υπόθεση. Στην περίπτωσή μας, βοηθήθηκε από τρεις ιστορικές συγκυρίες:
- Πρώτον, τον κοινό συνασπισμό όλων για την αντιμετώπιση του «φαινομένου Κοσκωτά», στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Μεγάλοι επιχειρηματίες υπήρχαν πάντα στην Ελλάδα, ορισμένοι με σημαντική επιρροή. Αλλά η εξουσία ήταν πάντα ισχυρότερη: Ο Ανδρεάδης, ο Ωνάσης, ο Μποδοσάκης δημιούργησαν «διαύλους επιρροής» προς την εξουσία για να διαπιστώσουν ότι μείζονες πολιτικές αλλαγές (όπως εκείνη του ’74) τους οδήγησαν στη «δυσμένεια» της εξουσίας και έπληξαν τα συμφέροντά τους. Η δημοκρατία τότε είχε πλείστα προβλήματα, αλλά ζήτημα «διαπλοκής» δεν υπήρχε…
Ο Κοσκωτάς ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να δημιουργήσει ένα ισχυρό «διαπλεκόμενο» όμιλο, ελέγχοντας τα ΜΜΕ και μεγάλη γκάμα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Οι υπόλοιποι συνασπίστηκαν εναντίον του και τον γκρέμισαν. Αυτή η συμμαχία – που συνέπεσε με την αποδυνάμωση του τότε ισχυρού πολιτικού, Ανδρέα Παπανδρέου, για λόγους υγείας – τους οδήγησε σε μια πιο μόνιμη συνεργασία. Στη θέση του έκπτωτου Κοσκωτά άρχιζε να αναδεικνύεται ένας «συλλογικός Κοσκωτάς»…
- Δεύτερον, ο πακτωλός του Β΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (Β΄ΚΠΣ). Η αδυναμία της παραλυμένης Δημόσιας Διοίκησης να εκταμιεύσει τους πόρους, ανάγκασε τους ενδιαφερομένους ομίλους να προχωρήσουν σε δραστικά μέτρα: Να επιβάλουν τους «ανθρώπους τους», ώστε να ξεμπλοκάρουν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Αυτό, όμως, προϋπέθετε ότι θα συμφωνούσαν μεταξύ τους στη «μοιρασιά». Κι όσο συμφωνούσαν, το σύστημα λειτούργησε και η «απορροφητικότητα» των κοινοτικών πόρων επιταχύνθηκε θεαματικά. Πρόβλημα δημιουργείται και πάλι – ιδιαίτερα για τα έργα του Γ΄ΚΠΣ, από τη στιγμή που δεν είναι εύκολο να συμφωνήσουν στη νέα «μοιρασιά». Εξ ου και οι καθυστερήσεις στα Ολυμπιακά έργα, η δυστοκία του νομοσχεδίου για τις συγχωνεύσεις των Κατασκευαστικών ομίλων κλπ.
- Τρίτον, η σταδιακή «έκλειψη» του Ανδρέα Παπανδρέου από το προσκήνιο, και η ανεπάρκεια των διαδόχων του. Η επιβολή των διαπλεκομένων απαιτεί ασθενή πολιτική ηγεσία. Ισχυροί ηγέτες είναι δύσκολο να δεχθούν την «άλωση» της Δημοκρατίας από «εξωθεσμικά κέντρα», ακόμα κι αν οφείλουν την αρχική ανάδειξή τους σε αυτά.
Στο παρελθόν, και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Γεώργιος Παπανδρέου στηρίχθηκαν για την άνοδο τους στην εξουσία από την εύνοια του τότε μείζονος «εξωθεσμικού κέντρου» – των Ανακτορικών κύκλων (ο πρώτος το ’55, ο δεύτερος το ’64). Και οι δύο, ωστόσο, ήλθαν σε σύγκρουση με τους προηγούμενους «ευεργέτες» τους και προσπάθησαν να κυβερνήσουν ως πολιτικοί ηγέτες, όχι ως «δοτοί» αρχηγοί.
Τελευταίος ισχυρός ηγέτης της χώρας υπήρξε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Το 1996, όταν έπνεε τα λοίσθια στην αίθουσα εντατικής του Ωνασείου, τη διαδοχή του απέσπασε στο νήμα ο Κώστας Σημίτης, ενάντια στις υποδείξεις του ιδρυτού του ΠΑΣΟΚ, και παρά το γεγονός ότι λίγους μήνες πριν, τα ερείσματα Σημίτη (και της ομάδας των «4» συνολικά) στο μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ ήταν ελάχιστα. Το καρτέλ είχε ρίξει όλο το βάρος του πίσω από τον «άχρου και άοσμο εκσυγχρονιστή».
Το στοίχημα τους προφανές: Όσο παραμένει ανίσχυρος, είναι εύκολα «διαχειρίσιμος». Όταν γίνει ισχυρός και προσπαθήσει να αποκοπεί από την «κηδεμονία» των διαπλεκομένων, θα αντιληφθεί ότι είναι «αναλώσιμος». Είναι τα πράγματα τόσο απλά; Όχι ακριβώς…
Το βέβαιο είναι, πάντως, ότι επί εποχής Σημίτη, είδαμε όλους όσους προηγουμένως εξεθείαζαν μέχρις υπερβολής το «χάρισμα» του Ανδρέα Παπανδρέου, να ανακαλύπτουν ξαφνικά ότι η κοινωνία θέλει ΜΗ χαρισματικούς ηγέτες! Για την ακρίβεια, τα διαπλεκόμενα ήθελαν «δοτούς» ηγέτες, και οι ΜΗ χαρισματικοί είναι ευκολότερο να παραμείνουν «δοτοί». Δηλαδή πλήρως ελεγχόμενοι…
Η εδραίωση και η επιβολή του καρτέλ των διαπλεκομένων, ευνοήθηκε από την κοινή συστράτευση για την αντιμετώπιση του Κοσκωτά, από την ανάγκη εκταμίευσης του Β΄ΚΠΣ, από την ασθένεια και βαθμιαία αποδυνάμωση του Ανδρέα Παπανδρέου κι από την χρόνια πολιτική κρίση που επέτρεψε την ανάδειξη μη χαρισματικών ηγετών στα ανώτατα αξιώματα της χώρας.
Στο σημείωμα αυτό περιγράψαμε συνοπτικά το φαινόμενο της διαπλοκής και πως έλαβε τεράστια έκταση στα τελευταία χρόνια. Παραλείψαμε κάποιες διεθνείς συγκυρίες που το βοήθησαν. Αυτές θα τις εξετάσουμε στο επόμενο σημείωμά μας, μαζί με την «αντίστροφη μέτρηση» που έχει ήδη αρχίσει. Και που απαντά στο αρχικό μας ερώτημα: Γιατί ξαφνικά όλοι «ανακάλυψαν» τα διαπλεκόμενα για τα οποία ελάχιστοι τολμούσαν να μιλήσουν ως τώρα…
Γιατί τα «διαπλεκόμενα» ήδη αρχίζουν να αποδυναμώνονται – κυρίως λόγω της εσωτερικής τους εμφύλιας σύγκρουσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι το καρτέλ εξέλιπε.
Σημαίνει απλώς, ότι είναι λιγότερο «παντοδύναμο» απ’ ότι φαινόταν – ως τώρα, τουλάχιστον…