Αντί εισαγωγής
Η νέα εργασία αποτελεί μια Τριλογία Πολιτικής Γεωοικονομίας και Γεωοικονομικής Δημοκρατίας. Στην τριλογία αυτή, το πρώτο μέρος περιλαμβάνει το κείμενο για τον ενεργειακό διάδρομο Κασπίας Ευρώπης και συγκεκριμένα τον αγωγό φυσικού αερίου I.T.G.I. {Interconnector Turkey- Greece- Italy}. Ορθότερα, κατά τη γνώμη μου, τον ενεργειακό διάδρομο, {Αζερμπαϊτζάν- Γεωργία ή Αρμενία- Τουρκία- Ελλάδα- Ιταλία κλπ.}, και κυρίως το τι όφειλε από δεκαετίας να κάνει η Ελλάδα ώστε να επιτύχει την ενεργειακή της ισοτιμία με τις όμορες χώρες, και κυρίως με την Τουρκία, αφού, όπως αναπτύσσω και αποδεικνύω με ακλόνητα στοιχεία, ναι μεν γίνεται και κόμβος, όπως διατυμπανίζουν οι αντιπολιτευόμενοι από ετών, όσο και οι κυβερνώντες κατά τα τελευταία χρόνια αλλά κυρίως μετατρέπεται σε ενεργειακό εξάρτημα της Τουρκίας, από εξαετίας και πλέον, που το αποσιωπούν αμφότεροι. Όπως βέβαια και οι γείτονες, όταν κάνουν κοινές δηλώσεις με τους ημεδαπούς. Γιατί στις δικές τους ανακοινώσεις λένε άλλα. Και τα οποία, όπως η αγορά φυσικού αερίου από την Τουρκία, είναι η αλήθεια.
Το επόμενο μέρος, το δεύτερο επεξεργάζεται τη λύση της Θρακικής Διώρυγας Burgas Αλεξανδρούπολης. Αυτή προτείνεται αντί του ομώνυμου πετρελαιαγωγού και των παρελκομένων έργων του διυλιστηρίου κλπ. Πρόκειται για μια συζήτηση που έκανα με έναν συμπατριώτη κάτοικο των Φερρών, και η οποία λύση, είχε «απειληθεί» σε ανύποποτο χρόνο, προ πολλών δεκαετιών, από την τότε Σοβιετική Ένωση.
Το τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας περιλαμβάνει ένα προ τετραετίας κείμενό μου, με τίτλο «Ένας νέος αγωγός την Ευρασία» και με υπότιτλο «Εύξεινος Αγωγός». Είναι περίπου ίδια με τη διαδρομή του αγωγού που πρόσφατα εξήγγειλαν ως South Stream, οι χώρες της Ρωσίας, Βουλγαρίας και Ελλάδας, στην Πόλη, κατά την εκεί σύνοδο των Παρευξεινίων χωρών, η οποία παρακάμπτει ως μη όφειλε την Ελλαδική Θράκη και που σύμφωνα με τη δική μου πρόταση δεν συμβαίνει.
Η εκ νέου δημοσίευση του εν λόγω κειμένου δεν γίνεται από λόγους καυχησιολογίας ούτε για καμιά άλλη αιτία. Το κάνω, απλά και μόνο, προκειμένου να ισχυροποιηθούν έτι περαιτέρω, τα δύο πρώτα μέρη και η πολιτική παιδεία τους ως προς την πολιτική γεωοικονομία, όσο και ως προς τη γεωοικονομική Δημοκρατία. Οι οποίες με τη σειρά τους αποτελούν για τη χώρα μας, όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα αναγκαία για τη συνέχεια νέα τους πολιτικά και γεωοικονομικά εργαλεία.
Θράκη Αύγουστος 2007,
Α΄ ΜΕΡΟΣ
Αγωγοί, Παραγωγοί και Προαγωγοί στην Ευρασία
Το θέμα δεν είναι βέβαια σημερινό. Έχει την αφετηρία του στις αρχές της δεκαετίας, όταν η τότε Ελληνική κυβέρνηση αντί να προωθήσει την ενεργειακή της συνεργασία με την Τουρκία σε μια ισότιμη βάση, ως χώρες δηλαδή διέλευσης -Transit Countries- υπέγραψε την αγορά από την Τουρκία 750 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου, την οποία όμως, κατά τα υπόλοιπα, βάφτισε «διασύνδεση» των δύο δικτύων, αποκρύπτοντας την αλήθεια.
Και για να μην υπάρχει αμφιβολία από κανέναν, ο αγωγός που υλοποιεί την αγορά αυτή έχει σαφή και συγκεκριμένη ταυτότητα και διαδρομή. Είναι ο αγωγός αγάπης, όπως τον ονόμασε ο Τούρκος πρωθυπουργός, ο αγωγός Προύσας Κομοτηνής, η δε ποσότητα του φυσικού αερίου είναι η αναγκαία ώστε να λειτουργεί απρόσκοπτα η μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο στην πρωτεύουσα της Θράκης.
Αυτή ήταν και η πρώτη πράξη, η οποία, όπως έγινε και επίσημα γνωστό, αποτελούσε
και την έντονη επιθυμία των ΗΠΑ αλλά και ένα μικρό δώρο τους προς την Τουρκία. Το να μετατραπεί δηλαδή η Ελλάδα σε εξάρτημα της γεωοικονομίας της γειτονικής χώρας. Η οποία μπορεί μεν να μην είναι παραγωγός φυσικού αερίου αλλά αυτό δεν την εμποδίζει να βρίσκει και να κάνει, φερόμενη όπου την παίρνει ως προαγωγός. Επί το λαϊκότερο, νταβατζής, που προέρχεται από τη γνωστή τουρκική λέξη «davaci». Ο νταβατζής της Ευρασίας. Και προς τα Ανατολικά, με την αποσιώπηση ότι μέχρι την παραγωγό χώρα του Αζερμπαϊτζάν και την Κασπία παρεμβάλλονται η Γεωργία ή/και η Αρμενία, όσο και προς τα Δυτικά, με την Ελλάδα σε ρόλους εταίρας παρά εταίρου, μπερδεύοντας το θηλυκό με το αρσενικό γένος στα δύο αυτά εντελώς άσχετα μεταξύ τους ουσιαστικά που εκλαμβάνονται ως ενιαίο επίθετο. Ας μην επεκταθώ στη σχέση της Τουρκίας με άλλα γένη, όπως το ανθρώπινο.
Στο βιβλίο που έγραψα πριν πέντε χρόνια, με τίτλο «Αγώνας για τη Γεωοικονομική Δημοκρατία», όπως και σε νεότερα γραπτά για το ίδιο θέμα, εξηγώ τα, κατά τα άλλα, οφθαλμοφανή γιατί και πώς. Ναι μεν έλεγα, και λέω και τώρα, όπως δείχνει η ιστορία αλλά και το παρόν με άλυτο το Κουρδικό ζήτημα, τα Αμερικανικά συμφέροντα δεν ταυτίζονται με τα Τουρκικά στην περιοχή, όμως αυτό δεν εμποδίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες προτού χρυσώσουν το χάπι στη γνωστή τουρκική πλεονεξία, να στέλνουν το λογαριασμό να εξοφληθεί από τον Ελληνισμό. Να πληρώσει αυτός τα σπασμένα, τις αναγκαίες τουρκικές αποζημιώσεις. ʼλλες φορές με σχέδια, όπως του Annan στη Μεγαλόνησο, και άλλες με την ενεργειακή Ελλάδα να γίνεται, αν δεν έχει ήδη γίνει ενεργειακό εξάρτημα της Τουρκικής μηχανής.
Στη σημερινή περίοδο παίζεται η δεύτερη πράξη. Από τη μια πλευρά, ορθά η χώρα μας συνυπέγραψε την υλοποίηση του ενεργειακού διαδρόμου για τη μεταφορά των 11,50 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην Ιταλία, διαμέσου Γεωργίας ή Αρμενίας, Τουρκίας και Ελλάδας, όμως από την άλλη, το εξ αυτών 15% ή 1,74 περίπου δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, όπως δήλωσε ο Τούρκος υπουργός, και απέκρυψε όπως και πριν η Αθήνα, θα τα πάρει η χώρα του, γινόμενη όπως συμπλήρωσε, έμπορος αερίου για πρώτη φορά, παρά ακριβώς μια χώρα διέλευσης. Με άλλα λόγια, για να τα πουλήσει ως έμπορος στη χώρα μας αφού εν τω μεταξύ θα έχουν ως τότε αυξηθεί αν όχι νωρίτερα οι σημερινές της ανάγκες.
Η απάντηση στο ερώτημα τι ακριβώς θα είναι η ενεργειακή Ελλάδα των επικείμενων δεκαετιών είναι κάτι τι το ερμαφρόδιτο. Και κόμβος και εξάρτημα της Τουρκίας. Και εταίρος και εταίρα. Ας μην επεκταθώ στα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από την ίδια χώρα που τη βάφτισαν «ανταλλαγή». Ούτε στη λεόντεια σχέση δυτικά μεταξύ της ΔΕΠΑ και Edison και στο γιατί η Ελληνική συμμετοχή περιορίστηκε στο 20% και σε ρόλους ενός φτωχού συγγενή. Θα τα βλέπει από καμιά μεριά ο Ποσειδώνας, όπως ονομάζεται το έργο της υποθαλάσσιας ζεύξης του Ιονίου, και θα διαμαρτυρηθεί χτυπώντας με την τρίαινα τα νερά του. Απλά εγώ θα ήθελα να ταράξω τα εν Αθήναις λιμνάζοντα νερά. Τα εκ του εφησυχασμού από την προπαγάνδα των κυβερνώντων περί του ότι η χώρα καθίσταται ενεργειακός κόμβος έως τα εκ της σικέ σιγής αν όχι και επανάληψης των ίδιων περί κόμβου ανοησιών εκ μέρους των αντιπολιτευόμενων, οι οποίοι είναι και οι πρώτοι διδάξαντες, έως τα έλη των Μέσων της πρωτεύουσας.
Τα οποία σιωπούν για μια επιπλέον αιτία. Γιατί θα υποχρεωθούν να απαντήσουν στο απλό όσο επίσης λογικό ερώτημα των πολιτών: Μα καλά, σε ποιο σημείο διαφέρουν τελικά οι κεμαλικοί από τους ισλαμιστές, ως προς στον Ελληνισμό; Στη Θράκη, στο Αιγαίο, στην Κύπρο ή στη Γεωοικονομία και στο ενεργειακό ζήτημα; Γιατί μάλλον τότε έχω δίκαιο εγώ που λέω ότι τα δύο μέρη του τουρκικού δυισμού αποτελούν τις δύο όψεις ενός και του ίδιου νομίσματος, μιλώντας για κεμαλισμούς και τον εξ αυτών κεμαλισλαμισμό όσο και την ομώνυμη γεωοικονομία. Αυτός είναι και ο λόγος στον οποίο οφείλεται το σημερινό κείμενο ενώ προτείνεται στον αναγνώστη αλλά και κάθε ενδιαφερόμενο να ψάξουν, κάνοντας την αρχή από τις δημοκρατικές αποκαλούμενες εφημερίδες της πρωτεύουσας, να βρουν μια έστω λέξη για αυτά που εξέθεσα, αν και βρίθουν σε όλα τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων. Και πρώτα πρώτα στα Τουρκικά επί του κεμαλισλαμιστή Erdogan, όπως ακριβώς και επί του κεμαλιστή Ecevit, στα 2001.
Ήθελα λοιπόν να θέσω ένα συγκεκριμένο ερώτημα στους παλιούς μου συντρόφους. Αν τέτοια ήταν η ισχυρή Ελλάδα και αν αυτή είναι και η δυνατή Ελλάδα, όπως την λένε και ξαναλένε, αναδεικνύοντας την σε σήμα κατατεθέν, τότε ποια είναι αλήθεια η ανίσχυρη και η αδύνατη; Στο μόνο που αναγνωρίζω ότι έχουν δίκαιο είναι ότι όντως έκτισαν και κτίζουν μετά των διαφόρων ημεδαπών και αλλοδαπών μακρινών φίλων τους, μια ισχυρή όσο και δυνατή Ελλάδα. Μιλώ για την Ελλάδα της λογοκρισίας των ιδεών και επί του προκειμένου, την Ελλάδα του φιλοκεμαλισμού που συνιστά, όπως γράφω αλλού, τον αντί του τρίτου δρόμου, τρίτο κεμαλισμό, με πρώτο και δεύτερο τους εν Τουρκία κεμαλικό και ισλαμικό κεμαλισμό. Μια λογοκρισία η οποία έρχεται από μακριά και πάει επίσης μακριά, και η οποία πέραν των λεγόμενων Δημοκρατικών εφημερίδων της Αθήνας και των τηλεοπτικών της Μέσων, που μόνον ως ένας νέος συλλογικός Μανιαδάκης μπορούν να χαρακτηριστούν, αν όχι ως ο «Ριζοσπάστης» που τύπωνε ο εν λόγω υπουργός του Μεταξά, επεκτείνεται πλέον και στο διαδίκτυο, με το οποίο άλλωστε έχουν οργανικότατες σχέσεις, τόσο εδώ όσο και στην Κύπρο.
Ας μην επεκταθώ περισσότερο. Ίσως σε αυτά τα οποία αναπτύσσω οι κυβερνώντες να αντιτείνουν το south stream και το πρόσφατο memorandum of understanding μεταξύ της Ρωσίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας. Δεν το παραγνωρίζω, μόνο που οι χάρτες δείχνουν άλλα. Συγκεκριμένα δείχνουν τον μελλοντικό υποθαλάσσιο αγωγό να οδεύει μετά από τον Εύξεινο και το Burgas προς τη Μακεδονία, παρακάμπτοντας τη Θράκη και αφήνοντας την υπό την αποκλειστική τουρκική ενεργειακή ομπρέλα.
__________
Θράκη Αύγουστος 2007,
Σημ. {1}, βλ. μεταξύ άλλων στο: TURKISH DAILY NEWS Saturday, July 28, 2007:
Turkey will take 15 percent of the natural gas passing through a pipeline from Azerbaijan's Shakh Deniz field to Italy, or 1.74 billion cubic metres annually, Turkish Energy Minister Hilmi Güler said on Friday.
Güler said Turkey will become a gas trader for the first time, rather than just a transit country, under the latest pipeline deal between Turkey, Greece and Italy.
"Now we will be adding a commercial concept to our role of transit country," Güler told Reuters in a telephone interview.
Β΄ ΜΕΡΟΣ
Θρακική Διώρυγα
«Έστι δε και ενθάδε διώρυξ κρυπτή», Στράβων
Του Χρήστου Κηπουρού
Τα λόγια βέβαια αυτά του Στράβωνα αναφέρονται σε μια σπουδαία για την εποχή εκείνη διώρυγα ανάμεσα στη Δικαιάρχεια και τη Νεάπολη στην Ιταλική Χερσόνησο, όμως θα μπορούσαν να είναι και σήμερα επίκαιρα για την δική μας περιοχή. Γιατί υπάρχει και εδώ μια θαλάσσια διώρυγα κρυπτή -μιλώ για την κατασκευή διώρυγας μεταξύ Burgas-Αλεξανδρούπολης- η οποία όταν θα αποκαλυφθεί, εννοείται διαμέσου της εκσκαφής της, όταν δηλαδή γίνει και δοθεί στην κυκλοφορία, θα φέρει τα πάνω κάτω στην ευρύτερη περιοχή, αν όχι και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Μιλούσα μεν από δεκαετιών για ένα by pass των θαλασσίων Δαρδανελίων, όμως δεν πήγαινε ποτέ το μυαλό μου μέχρι τη διώρυγα. Έμενα στα Χερσαία Δαρδανέλια. Στα Δαρδανέλια της ξηράς που βρίσκονται στον Έβρο, όπως σημειώνει στην υπέροχη εξιστόρησή του για την ευρύτερη περιοχή και τα μαρτύρια των λαών της, ο Henry Morgenthau στην αυτοβιογραφία του κατά την περίοδο που διετέλεσε πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών στην Τουρκία των γενοκτονιών.
Και βέβαια δεν μιλώ για επανάκτηση της γνωστής από την ιστορία πλωτότητας από τον ποταμό Έβρο. Ούτε μιλώ για πλοιάρια και ποταμόπλοια. ʼλλο αυτό και άλλο η διώρυγα που οφείλει να δέχεται κάθε κατηγορίας πλοία και μάλιστα το βάθος όσο και το πλάτος της να εξασφαλίζουν στη λειτουργία του νέου αυτού θαλάσσιου δρόμου δύο λωρίδες κυκλοφορίας και διάπλου. Και από βορά προς νότο, και αντίστροφα.
Ναι μεν ο συμφωνηθείς μεταξύ Ρωσίας, Βουλγαρίας και Ελλάδας πετρελαιαγωγός Burgas Αλεξανδρούπολης είναι ένα μεγάλο έργο, όμως άλλο τόσο μεγάλο είναι το κόστος σε μόλυνση, παρά τις όποιες περιβαλλοντικές μελέτες και μέτρα προστασίας. Και μόνο τα απόβλητα νερά των πετρελαιοφόρων αρκούν για να εκφράσει κανείς τις επιφυλάξεις του αν όχι την εναντίωσή του απέναντι στον πετρελαιαγωγό. Η οποία θα γίνει ακόμη μεγαλύτερη όταν αρχίσει να καταβάλλεται στην πράξη το τίμημα. Πόσο μάλλον μεγαλύτερη θα είναι η εναντίωση όταν επιβεβαιωθούν τα περί του διυλιστηρίου.
Ας μην επεκταθώ στο εκ των τριάντα πέντε ψωροεκατομμυρίων Ευρώ ετήσιο όφελος από τη διέλευση του μολυσματικού και αντιδημοκρατικού αυτού καυσίμου γνωστού και ως βασιλιά των καυσίμων. Το πρόβλημα δεν είναι οικονομίστικο. Αυτό διδάσκει άλλωστε η ίδια η Θρακική ιστορία. Από την περίοδο του Σπάρτακου και την εκ μέρους του αγώνα του ιδανίκευση του Ελληνιστικού πνεύματος προς την ελευθερία, έως πρόσφατα. Πρώτα άλλωστε κάθε κοινωνία είναι κοινωνική και μετά οικονομική. Ας μη το κατανοούν αυτό πολλοί. Όταν όμως θα παίρνουν μαθήματα από τους λαούς, όπως στο Δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα και τους Γάλλους, θα αναγκάζονται να αλλάζουν γνώμη. Και ας νομίζουν ότι μπορούν να τους εξαπατήσουν εκ νέου.
Δεν αντιλέγω στην αλλαγή γνώμης. Απλά σε κάποια πράγματα χρειάζεται κανείς να καταλήγει από νέος. Να μπορεί ως γέροντας να σχετίζεται με τη γερουσία, όσο και με τη σοφία. Να το πω αλλιώς. Αν ο άνθρωπος του κέρδους είναι η περιουσία, το κέρδος του ανθρώπου είναι η ουσία. Αυτό με χαρά διαπίστωσα από τα λόγια συμπατριώτη από τις Φέρρες, σε πρόσφατη συζήτηση μαζί του. Για την ακρίβεια πρόκειται για ένα παλιό μεν αντάρτη αλλά και νέο, έστω και αν διανύει το ογδοηκοστό όγδοο έτος του.
Προ πολλών δεκαετιών ο κυρ Μιχάλης Μπολτσίδης είχε ακούσει κάτι το οποίο ναι μεν στη συνέχεια ξεχάστηκε, μια και δεν είδε ποτέ ξανά το φως, όμως ο ίδιος δεν το ξέχασε. Ο λόγος για τη Σοβιετική «απειλή» κατασκευής, μέσα σε ελάχιστους μήνες, διώρυγας μεταξύ Μαύρης Θάλασσας και Αιγαίου, μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας, σαν απάντηση στις τουρκικές καθώς και άλλες απειλές για το ενδεχόμενο κλείσιμο των Στενών, ο διάπλους των οποίων διέπεται ως γνωστό από εβδομηκονταετίας και πλέον, από τη γνωστή Συνθήκη του Montreux. Μια συνθήκη που ναι μεν αναφέρεται στη λέξη Στενά χωρίς επιθετικό προσδιορισμό, χωρίς τη λέξη «Τουρκικά», που όμως ως γνωστό έγινε δεκτό και αυτό από το ημεδαπό Υπουργείο Εξωτερικών, το 2002.
Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν σήμερα οι τεχνικές δυνατότητες κατασκευής και υποδοχής από τη γεωμορφολογία όσο τις διασταυρώσεις και παραλληλίες με τους υπάρχοντες ποταμούς ενός τέτοιου μεγάλου έργου που πέραν της απορροής των πλημμυριζόντων υδάτων τους καθότι σε μεγάλο της τμήμα η διώρυγα θα είναι παρέβρια, θα αλλάξει τη γεωγραφία όσο και την ιστορία της περιοχής. Ούτε γνωρίζω αν η τότε Σοβιετική δια του Στάλιν δήλωση είχε σχέση με τη διώρυγα σύνδεσης της Λευκής Λίμνης με τη Βαλτική, το καταναγκαστικό εκείνο έργο που αποπερατώθηκε σε μια διετία και όπου εργάστηκαν πολλές δεκάδες χιλιάδες εξόριστων. Απλά γνωρίζω ότι πρέπει να ανοίξει μια σοβαρή συζήτηση στην Ε.Ε. για το θαλάσσιο αυτό by pass των Δαρδανελίων.
Δεν σπεύδω να μιλήσω -αν φυσικά το έργο είναι εφικτό- για τους κάθε κατηγορίας πλόες, διαμέσου του. Από τα εμπορικά έως τα πετρελαιοφόρα που θα μπορούν να επιλέγουν αντί των Στενών, μια εναλλακτική διαδρομή. Ούτε και αν ποτέ δίπλα στην Ορεστιάδα θα μπορούν να ψαρεύονται παλαμίδες της μαύρης θάλασσας ή ακόμη και πελαγίσια ψάρια εκ του Θρακικού. Ούτε αν επιβεβαιωθεί ο πολιτευτής εκείνος που έλεγε στους δυμοτιανούς ότι θα τους φέρει θάλασσα. Μπορώ όμως να ισχυριστώ ότι η Ελλαδική και η Βουλγαρική Θράκη μετά των χωρών τους, όσο η ίδια η Ευρώπη, θα αποκτήσουν μια τεράστια γεωστρατηγική, γεωοικονομική και γεωπολιτική υπεραξία.
Δεν λέω να αρχίσει αύριο. ʼλλωστε όλες σχεδόν οι γνωστές διώρυγες προτού γίνουν, είχαν πίσω τους μια όχι και μικρή ιστορία. Και δεν αναφέρομαι μόνο στη διώρυγα του Παναμά που για πρώτη φορά παραδόθηκε σε λειτουργία το 1914 και που επάνω στην εκατονταετία, το 2014 δηλαδή, πρόκειται να παραδοθεί η βελτιωμένη εκδοχή της με όσους συμβολισμούς περικλείει αυτό. Ούτε στη διώρυγα του Σουέζ, που λίγο πολύ είναι γνωστή και η δική της ιστορία. Ούτε καν αναφέρομαι στη διώρυγα της Κορίνθου η οποία κατά το πρώτον συζητήθηκε στην αρχαιότητα, και που χρειάστηκε ένας Χαρίλαος Τρικούπης να τη βάλει μπροστά.
Η εισαγωγή της Θρακικής διώρυγας στην Ευρωπαϊκή ατζέντα είναι άλλων διαστάσεων, πολύ διαφορετικών. Όχι μόνον Ελληνικών, Βουλγαρικών και Ευρωπαϊκών αλλά διεθνών και παγκόσμιων. Όσο τώρα για τις άλλες διαστάσεις που έλεγα, αν το μήκος του έργου ανέρχεται σε 320 περίπου χιλιόμετρα με μέσο πλάτος 100 μέτρα και μέσο βάθος 20 μέτρα, τότε αντιλαμβάνεται κανείς περί τίνος είδους εργοστασιακό συγκρότημα μιλάμε. Και τι είδους διακρατική, Ευρωπαϊκή και βέβαια διεθνή κοινοπραξία.
___________
Θράκη Αύγουστος 2007,
Γ΄ ΜΕΡΟΣ
Ένας νέος αγωγός στην Ευρασία
Εύξεινος αγωγός
Έναν νέο διεθνή εναλλακτικό ενεργειακό διάδρομο με αγωγό φυσικού αερίου θα περίμενε κανείς να προταθεί από Ελληνικό ή άλλο Ευρωπαϊκό ερευνητικό ίδρυμα μελετών που ασχολείται με παρόμοια ζητήματα. Θα μπορούσε να αποτελέσει προϊόν και επόμενα, αντικείμενο έρευνας και επεξεργασίας για μια σοβαρή σχολή πολιτικής γεωοικονομίας. Μια τέτοιων προδιαγραφών λύση, με πρώτο τροφοδότη το Ρωσικό αγωγό που θα καταλήγει στην Κριμαία {1}, αποτελεί κατά τη γνώμη μου, η επέκτασή του, μέσω υποθαλάσσιας ζεύξης του Βορειοδυτικού Εύξεινου, από τη Σεβαστούπολη έως την Κωστάντζα και εκείθεν στο Μπουργκάς και την Αλεξανδρούπολη {Χάρτης α.}, με διακλαδώσεις προς τη Βαλκανική, Ευρωπαϊκή, και μέχρι τη Μικρασιατική ενδοχώρα. Η συμβολή της ενεργειακής Εγνατίας στο χτίσιμο του σχεδίου, είναι καθοριστική {Χάρτης α.}. Πέραν των άλλων, αποτελεί οργανικό του μέρος.
Ανάλογα προβλέπονται στον Βορειοανατολικό Εύξεινο, με υποθαλάσσια και πάλι ζεύξη της Κριμαίας, αυτή τη φορά, με το Βατούμ ή μάλλον το Σοχούμι που είναι ο σταθμός απόληξης του διαμέσου της Αρμενίας προβλεπόμενου Ιρανικού τροφοδότη αγωγού {2}, που επίσης μπορεί να συνεχιστεί στην υπόλοιπη Ευρώπη {Χάρτης α.}.
Παραφράζοντας τη γνωστή Κινέζικη παροιμία, μπορούμε στο σημείο αυτό να πούμε πως ένας χάρτης αξίζει όσο χίλιες εικόνες. Αποτέλεσμα της σύνθεσης είναι η διαβαλκανική και διευρωπαϊκή ενεργειακή γεφύρωση Ρωσίας, Κασπίας και Ιράν με Ιταλία και Αλγερία καθώς βέβαια και με την Ευρώπη. Ένα έργο που υπερτερεί λόγω της ποικιλίας των προϊόντων που μεταφέρει, όσο ως προς την ανταγωνιστικότητα απέναντι σε κάθε άλλη λύση ή διαδρομή. Μπορεί να αναδειχθεί σε κεντρική αρτηρία του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος με ροή φυσικού αερίου κάθε κατηγορίας που μάλιστα προέρχεται από τη μεγάλη πλειοψηφία των παγκόσμιων αποθεμάτων. Ένα κοκτέιλ από Ρωσικό, Κασπιανό {Τουρκμένικο, Ιρανικό, κλπ.}, έως Αλγερινό, με ορίζοντα εκατονταετίας. Πρόκειται αναμφίβολα για το κρίσιμο δρομολόγιο ανάμεσα στο Ευρασιατικό ενεργειακό χωροταξικό, τη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική, που επιφυλάσσει για την ιστορική οδό, μοναδική κεντρικότητα. Το ότι επιβεβαιώνεται ως η ραχοκοκαλιά του Ελλαδικού σώματος με ενδιάμεσους βραχίονες τόσο προς τα δυτικά Βαλκάνια, όσο προς τον Ελλαδικό νότο μέχρι την Κρήτη, είναι το λιγότερο.
Ολοένα και περισσότερες χώρες στα ενεργειακά τους σχέδια προτιμούν πλέον ως καινούργιους δρόμους, τις υποθαλάσσιες ζεύξεις. Το κάνουν ώστε να αποφύγουν την παλαιότητα των χερσαίων δικτύων, τις καθοδόν απώλειες ή τις υφαρπαγές και κυρίως την καταβολή δικαιωμάτων στις χώρες διέλευσης. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η διασωλήνωση της Βαλτικής και της Βόρειας θάλασσας που προβλέπεται αντίστοιχα από τις συμφωνίες της Γερμανίας {3 & Χάρτης β.} και την προχθεσινή της Αγγλίας με τη Ρωσία {3 & Χάρτης β.}, για προμήθεια φυσικού αερίου από τη χερσόνησο του Yamal, διαμέσου του λιμένα της Αγίας Πετρούπολης. Επίσης οι υποθαλάσσιες ζεύξεις Λιβύης-Σικελίας και Αλγερίας-Ιταλίας διαμέσου Σαρδηνίας και Κορσικής {Χάρτης β.} καθώς και η, παρά τα μεγάλα βάθη, μελέτη της υποθαλάσσιας επίσης ζεύξης Ιράν-Ινδίας, που παρακάμπτει το Πακιστάν. Κάτι που επαναφέρει στο προσκήνιο τη ζεύξη Κρήτης-Κυρηναϊκής {2} αν δεν συμφέρει περισσότερο τη μεγαλόνησο το υγροποιημένο αέριο LNG, από Αίγυπτο, Λιβύη, Αλγερία ή Νιγηρία.
Η συμφωνηθείσα πριν από λίγους μόλις μήνες {4} προμήθεια της Ρωσίας από το Τουρκμενιστάν, δεκάδων δις μ3 φυσικού αερίου ετησίως, έναντι 44 $ /1000 μ3, δείχνει μια τάξη μεγέθους, σχετικά με τις περί την Κασπία τιμές. Ειδικά, όμως όταν συγκρίνεται με τα της εσωτερικής Ελληνικής αγοράς, όπου η λιανική τιμή πώλησης είναι δεκαπλάσια, με την αντίστοιχη Βουλγαρική λιανική τιμή να κυμαίνεται στο ένα τρίτο της δικής μας, τότε η πρόκληση είναι πολύ μεγάλη. Με βάση τα προηγούμενα και βέβαια τα προς εξαγωγή υπαρκτά τεράστια Ρωσικά αποθέματα, μια τιμή στην Αλεξανδρούπολη γύρω στα 80 $ /1000 μ3 και πιθανή είναι και συμφέρουσα. Αν προστεθούν τα δικαιώματα διέλευσης του μέσω της διπλής κατεύθυνσης Εγνατίας διερχόμενου φυσικού αερίου, η τιμή του Ρωσικού ή του Τουρκμένικου αερίου στο Οτράντο, δεν θα υπερβαίνει τα 90 $ / 1000 μ3. Όσο θα κοστίζει σε Κέρκυρα και Ηγουμενίτσα το διαμέσου του τροφοδότη επίσης αγωγού “Enrico Mattei” εισαγόμενο Αλγερινό αέριο. Την τιμή των 75 $ / 1000 Μ3 επιδιώκει να επιτύχει η Τουρκία στις διαπραγματεύσεις της για το Ρωσικό του blue stream {3}.
Με μια τέτοια ενεργειακή Εγνατία, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι η αντίστοιχη δίδυμη επίσης Ιόνια οδός θα αποτελέσει οργανικό της κλάδο ενώ παράλληλα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ολόκληρου σχεδόν του υπόλοιπου εδαφικού σώματος της χώρας. Κατά τα άλλα, αφού προηγηθεί διεθνής συνεννόηση για τον νέο ενεργειακό δρόμο, με τις χώρες διαμέσου των οποίων διέρχεται {Ρωσία, Ουκρανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία}, οι δυο τελευταίες ως μέλη της Ε.Ε. μπορούν από κοινού με άλλα μέλη {π.χ. Αυστρία}, να τον φέρουν προς έγκριση και χρηματοδότηση ή να τον εντάξουν στα μεγάλα διευρωπαϊκά έργα. Ανάλογα θα συμβούν στην περίπτωση που τη θέση της Ρωσίας πάρει το Ιράν. Τα ίδια θα επαναληφθούν με οποιαδήποτε παραγωγό χώρα της περιοχής της Κασπίας {2}.
Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με τη γεωοικονομία ενός νέου διαδρόμου στην Ευρασία με διπλό by pass του μικρασιατικού εδαφικού σώματος. Ένα μικρό by pass, στα χερσαία Δαρδανέλια, και ένα μεγάλο στον Εύξεινο, σε βάθος βέβαια ολίγων εκατοντάδων μέτρων. Θα λέγαμε σχεδόν παράκτια. Ένα από τα κλειδιά του όλου σχεδίου είναι η χερσόνησος της Κριμαίας και η Ουκρανική γεωοικονομία {Χάρτης α.}. Ένα άλλο κλειδί είναι η Αλεξανδρούπολη και η Ελληνική γεωοικονομία. Μπορεί το έργο να είναι όντως και μεγάλο και δαπανηρό, όμως έχει ταχύτατη απόσβεση. Πρόκειται επίσης για ασφαλή δρόμο.
Συγκρινόμενες οι μνημονευθείσες τιμές της διεθνούς αγοράς καθώς επίσης οι προσδοκώμενες, με τα 150 $ / 1000 μ3 Φ.Α. που η Τουρκία ζητάει, να το πω λαϊκά, ως νταβατζιλίκι για τον αγωγό Προύσας Κομοτηνής {5}, ασφαλώς και η τιμή αυτή θα έπρεπε να βάλει την Ελλάδα να ψάξει τρόπους ακύρωσης. Διότι διαφορετικά θα συνεχίσει να υπονομεύει την αναπτυξιακή της συνέχεια. Επίσης την ανταγωνιστική της προοπτική που έως σήμερα, το μόνο που κάνει, είναι να την προπαγανδίζει.
Είναι τόσο ανταγωνιστικός ο νέος υποθαλάσσιος και χερσαίος ενεργειακός δρόμος που περιέγραψα, ώστε και αν ακόμη η Τουρκία δεχθεί να πάψει να παίζει ρόλους χώρας-δεξαμενής και έμπορα καυσίμων και περιορισθεί, όπως όλες οι χώρες, σε μια απλή χώρα διέλευσης “country transit” να μην αποτελέσει ούτε καν τότε, συμφέρουσα λύση. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για το Ρωσικό φυσικό αέριο ή άλλο από την Κασπία, π.χ. Τουρκμένικο, όπου τα πράγματα είναι οφθαλμοφανή αφού μια χιλιομέτρηση αρκεί. Ισχύει επίσης για το Ιρανικό και κυρίως την εξασφάλιση εξαγωγικής προοπτικής στην Ευρώπη {2} μέσα από πλείονες του ενός διαδρόμους. Το προβάδισμα του αγωγού που προτείνεται έχει επίσης να κάνει με την όχι αμελητέα εξοικονόμηση της δαπάνης μεταφοράς, λόγω των υποθαλάσσιων τμημάτων του στον Εύξεινο. Ας το θέσουμε όμως και διαφορετικά. Η πολυδιαφημισμένη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας αποδεικνύεται εν πολλοίς, μύθος. Ο οποίος όσο θα εξελίσσονται οι τεχνικές των υποθαλάσσιων ζεύξεων, άλλο τόσο θα μετατρέπεται σε παραμύθι. Τη θέση του νέου μύθου πρόκειται να πάρει ο Εύξεινος αγωγός.
Ας μην επεκταθούμε στην υπαρκτή Ελληνική ενεργειακή πολιτική που στην ουσία της αποτελεί διευκόλυνση της γειτονικής χώρας που δεν ξέρει τι να το κάνει τόσο φυσικό αέριο που μάζεψε, διακόπτοντας αυθαίρετα πότε τη ροή του Ρωσικού και πότε του Ιρανικού αερίου. Ούτε χρειάζεται να υπεισέλθουμε σε επιπλέον αιτίες ακύρωσης, όπως η εξόφθαλμη ενεργειακή εξάρτηση της Θράκης αν όχι της χώρας. Κάτι που μεταξύ άλλων μας επιστρέφει στην ιστορική αλήθεια κατά την οποία, η γεωοικονομία {6} αποτελεί την άλλη όψη των εθνικών ζητημάτων καθώς και την πληρέστερη από κάθε προηγούμενη θεωρεία ερμηνείας τους.
Μαύρα μεσάνυχτα {7} για τα ζητήματα αυτά, εκτός από τις κυβερνήσεις και τις αντιπολιτεύσεις της χώρας, έχουν επίσης δυστυχώς οι πανεπιστημιακές ομάδες των διάφορων ερευνητικών ιδρυμάτων. Δεν ερμηνεύονται αλλιώς τα όσα συναντώνται σε διεθνείς πηγές με κραυγαλέο παράδειγμα τη συναίνεση και την κοινή τους αντίληψη για το τουρκικό ενεργειακό σχέδιο.
Φαίνεται πως μια και η πολιτική Ελλάδα συνέδραμε δια του Ναϊρόμπι στην Κεμαλική γεωοικονομία του πετρελαίου και στην καρατόμηση στην ουσία του λαού της γνωστής από την αρχαιότητα Καρδουχίας, να θεώρησαν καλό να μην ολιγωρήσει η ακαδημαϊκή. Να συνδράμει και αυτή την γειτονική υπόθεση σε κάτι. Έστω ως προς το φυσικό αέριο. Ούτε καν που τους πέρασε από το μυαλό μια πιθανή, τύπου Θράκης, ενεργειακή εξάρτηση της Κύπρου ή του Αιγαίου {4}. Όπως δεν τους απασχόλησε ποτέ η άμεσα συνδεδεμένη με τον Εύξεινο, γεωοικονομία της Εγνατίας.
Δεν γνωρίζω τι θα λένε τώρα όλοι τους, μετά από το Βατερλό της Τουρκικής γεωοικονομίας {8}, όταν μέχρι διεθνή συνέδρια {9} αμφισβητούν τη βιωσιμότητα των πανάκριβων, εκτός όλων των άλλων, ενεργειακών σχεδίων, που χαρακτηρίσαμε ως το πιο μεγάλο διεθνές ρουσφέτι του νέου αιώνα {2}. Πόσο μάλλον σήμερα που πλέον ως παλιά, αναθεωρούνται αν δεν παραπέμπονται στις καλένδες, ιδιαίτερα όταν συγκρίνονται ως προς τα νέα έργα, τα made in u.s.a. και πάλι. Επίσης ως προς το ενεργειακό πλιάτσικο στο κατεχόμενο Ιράκ. Οι εξελίξεις δικαιώνουν τα δικά μας γραπτά. Όσο τώρα για την Ελληνική πολιτική, αυτή για άλλη μια φορά, έμεινε χωρίς γραμμή. Συνεχίζει να ταλαντεύεται ακόμη και τώρα μεταξύ της τουρκικής και της Αμερικανικής. Αυτό κάνουν πλείστα όσα Μέγαρα του Αθηναϊκού κέντρου. Από εκείνο της Βασιλίσσης Σοφίας και το Μαξίμου, επί της Ηρώδου του Αττικού έως αυτό της συζύγου του τελευταίου, Ρηγίλλης. Επίσης και άλλα.
Αποδεικνύεται τελικά ότι όταν ανάμεσα σε δυο γειτονικές χώρες, η μια μόνο έχει σχέδιο, τότε αργά ή γρήγορα αυτό, γίνεται κοινό. Κάποια στιγμή το υιοθετεί και το εφαρμόζει και η άλλη χώρα, ως δορυφόρος. Αυτό κάνει όλα τα τελευταία χρόνια, η λεγόμενη πολιτική Ελλάδα. Μπορεί να είναι όντως Αμερικανόφιλη, όπως την είπε κάποιος, όμως του διέφυγε αν δεν το απέφυγε, ότι κυρίως είναι τουρκόφιλη. Παλιά ήταν μόνο το πρώτο. Τώρα είναι και τα δυο. Αυτή είναι η διαφορά της από το παρελθόν. Ακόμη και από τον Σπύρο Μαρκεζίνη. Γιατί λίγο νου να διέθετε, θα είχε εδώ και καιρό αντιληφθεί τις προθέσεις που έχουν οι πάσχοντες από το χρόνιο και ανίατο τελικά σύνδρομο της ενεργειοκρατίας, υπερατλαντικοί κυβερνήτες. Από το νέο περιεχόμενο της βιωσιμότητας των αγωγών και κυρίως το υπό ριζική αναδιάταξη χωροταξικό στην ευρύτερη περιοχή μέχρι τις εκ του σύνεγγυς συστηματικές τους απειλές προς τη δεύτερη στον κόσμο σε αποθέματα φυσικού αερίου, χώρα του Ιράν.
Εικόνα και χάρτες υπάρχουν. Όμως άμα είσαι τυφλός πως να τα δεις. Αλλιώς μια επεξεργασμένη Ελληνική πολιτική γεωοικονομία είναι σε θέση να καταφέρει πολλά για τη χώρα αξιοποιώντας το όσο ποτέ άλλοτε ευνοϊκό σημερινό διεθνές περιβάλλον. Μπορεί, όπως λέγεται, ο λύκος στην αναμπουμπούλα να χαίρεται, όμως αυτό δεν ισχύει για όλους τους λύκους. Κάποιες φορές, σε περιόδους ανακατατάξεων, όπως η σημερινή, μπορεί να χαίρονται και τα συνώνυμα προς την αθωότητα αλλά και τη βλακεία, πρόβατα. Π.χ. όταν πρόκειται για λυκομαχίες. Το διδάσκει η ιστορία.
Ειδικά ως προς τη σημερινή πρόταση για τον αγωγό, πέραν της Ελλάδας και της Ιταλίας, υπάρχουν και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που έχουν να κερδίσουν από τον μικτό αυτό, υποθαλάσσιο όσο χερσαίο, ενεργειακό διάδρομο. Μια τέτοια χώρα, όπως ειπώθηκε, είναι η Αυστρία. Έχει πολλούς λόγους προσυπογραφής. Αντίθετα δεν έχει κανένα λόγο, όταν, ενώ μπορεί να το αποφύγει, να είναι υποχρεωμένη να καταβάλει χαράτσι δεκάδων δολαρίων ανά 1000 μ3 προϊόντος, έστω ως δικαίωμα διέλευσης, αν υπάρξει θετική έκβαση στη μελέτη βιωσιμότητας του χερσαίου αγωγού μεταξύ Ιράν, Κασπίας και Ευρώπης, διαμέσου της Τουρκίας {10 & Χάρτης β.} Πόσο μάλλον η δική μας χώρα που έχει συμφωνήσει να καταβάλει στη γείτονα “εμπορικό κέρδος” πλέον του δικαιώματος διέλευσης και μάλιστα χωρίς να έχει ακόμη προσδιοριστεί η τελική τιμή αγοράς. Λέγεται ότι απέναντι στα 150 $ /1000 μ3 που ζήτησε η Τουρκία, η Ελλάδα αντιπρότεινε να το αγοράζει 130 $ / 1000 μ3.
Με βάση τον περιγραφέντα αγωγό, μπορεί, μεταξύ των άλλων, η διακλάδωσή του προς την Τουρκία {Χάρτης α.}, να εξασφαλίσει τη λεγόμενη διπλή κατεύθυνση στον αγωγό Προύσας-Κομοτηνής. Περί διπλής κατεύθυνσης άλλωστε κάνουν λόγο τα αρχικά κυβερνητικά κείμενα.
ΧΑΡΤΕΣ
Χάρτης α. {a}: ΝΕΟΣ ΑΓΩΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΑΣΙΑ, Χρήστος Κηπουρός, Θράκη Αύγουστος ΄03,
Χάρτης β. TRANS-EUROPEAN NETWORKS, PRIORITY AXES FOR NATURAL GAS, EUROPE UNION, http://europa.eu.int/comm/energy/ten-e/consultation_2003_07_25/axes-prio-gas_en.pdf
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
{1} Ανάμεσα στη Χερσόνησο αυτή του Εύξεινου και την Αλεξανδρούπολη υπάρχει πέραν όλων των άλλων, μια παλαιά σχέση γεωοικονομίας. Μπορεί η ιστορία να θεωρεί ως κύρια αιτία δημιουργίας της πρωτεύουσας του Έβρου, το οθωμανικό σιδηροδρομικό ρυμοτομικό και τη διασταύρωση του κάθετου άξονα των Ανατολικών σιδηροδρόμων με τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης Κωνσταντινούπολης, που κατασκευάστηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και έκτοτε παραμένουν ως είχαν στην αρχική τους μορφή. Μπορεί το πρώτο Ελληνικό σχολείο να είχε ιδρυθεί πριν από αρκετά χρόνια, που σημαίνει ότι πέρα από το γνωστό δέντρο του ερημίτη {Ντεντέαγατς}, υπήρξε στον ίδιο τόπο, πολίχνη. Όμως υπάρχει μια ακόμη γενεσιουργή αιτία. Είναι η Κριμαία. Η έκβαση του ομώνυμου πολέμου της. Συγκεκριμένα η Ρωσική ήττα που κατά κύριο λόγο επήλθε λόγω αποκλεισμού των ανθρώπων, των προϊόντων και ειδικά των δημητριακών, που ακόμη επί Περικλή εξάγονταν κατά χιλιάδες τόνους από την ίδια χερσόνησο, διαμέσου του Εύξεινου, στην Αθήνα. Και όλα αυτά, είχαν πλέον διακοπεί. Αν λοιπόν οι Τούρκοι έκλειναν εκ νέου τα Στενά, οι Ρώσοι έπρεπε να έχουν κάτι σαν Δαρδανέλια της ξηράς και επίσης λιμένα στο Αιγαίο. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η πολεοδόμηση του χώρου από τους μηχανικούς του Ρωσικού συντάγματος, όταν κατείχαν επί ένα χρονικό διάστημα την περιοχή, δεν προέκυψε τυχαία.
Η μητέρα της Αλεξανδρούπολης είναι η γεωοικονομία. Η συνοπτική αναδρομή έγινε διότι κάτι ανάλογο συμβαίνει με το παρόν και κυρίως, πιστεύω, με το μέλλον της ευρύτερης περιοχής. Αν η πρωτεύουσα του Έβρου οφείλει τη γέννησή της στη γεωοικονομία, τότε η αναγέννησή της δεν μπορεί παρά να αναζητηθεί στην πολιτική γεωοικονομία. Αυτή μάλιστα τη φορά είναι δυνατόν να αναγεννηθεί αναπτυξιακά, εκτός από την ίδια και τη Θράκη, ολόκληρη η χώρα. Με βάση τη γεωοικονομία αυτή και ενώ όλες οι συνιστώσες δαπάνες της παραγωγής τείνουν να γίνουν αν δεν είναι ήδη ανελαστικές, η Ελλάδα μπορεί διαμέσου της πολιτικής και μέσα από ένα νέο ενεργειακό σχέδιο και ρυμοτομικό, να κερδίσει τη μάχη της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων της, εξασφαλίζοντας ελαστική, ελαστικότατη δαπάνη παραγωγής. Αυτήν της ενέργειας με βάση το γνωστό φιλικό προς το περιβάλλον καύσιμο του φυσικού αερίου. Με άλλα λόγια ούτε ο Εύξεινος αγωγός προέκυψε τυχαία.
{2} Χρήστος Κηπουρός, Αγώνας για τη γεωοικονομική Δημοκρατία, εκδόσεις Γόρδιος, Αθήνα 2002, επίσης βλ. International Energy Outlook, May 2003, www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/nat_gas.html
{3} βλ. Χρήστου Κηπουρού, Η δική μας Αλεξανδρούπολη, εφ. ΘΕΣΣΑΛΙΑ, Βόλος, 06 /05/ 2003. Με το ίδιο κείμενο προτείνονταν στην Ελληνική Προεδρία να θέσει κατά τη κοινή σύνοδο Ε.Ε. και Ρωσίας στην Αγία Πετρούπολη, το ζήτημα της ένταξης της Ρωσίας στην Ε.Ε. αναβαθμίζοντας με τον τρόπο αυτό την από 4ης Ιουνίου 1999 κοινή στρατηγική της Ε.Ε. για τη Ρωσία που είχε υπογράψει για τη Γερμανική Προεδρία ο Καγκελάριος Σρέντερ. Ο τρόπος όμως και κύρια ο χρόνος που επανέφερε τη Ρωσική ένταξη, η Ιταλική Προεδρία αδίκησαν το θέμα. Όσο για την Αγγλορωσική συμφωνία: www.politics.guardian.co.uk/foreignaffairs/story/0,11538,985658,00.html,
{4} www.gasandoil.com, Russian-Turkmen deals mark strategic shift for Moscow in Central Asia, By Igor Torbakov, 2003 May 01,
{5} βλ. συνέντευξη Χρήστου Κηπουρού στον ΑΝΤΙΦΩΝΗΤΗ, Κομοτηνή, 05/ 03/ 2003. Βλ. επίσης: www.antibaro.gr/society/khpouros_antifwnhths.htm,
{6} ο. π. {3.α},
{7} Βλ. www.parliament.gr, Πρακτικά 16 & 17 Ιουλίου 2003, όπου ο υπουργός ανάπτυξης μεταξύ άλλων ανέφερε ότι η τιμή των 136 $ / 1000 μ3 που αγοράζει η Ελλάδα το Ρωσικό αέριο, είναι η φθηνότερη σε ολόκληρη την Ευρώπη!
{8} Χρήστου Κηπουρού, Ανήθικη γεωοικονομία, ΠΡΩΤΗ Θράκης, Αλεξ/πολη 29 Ιαν.΄03, http://www.protionline.gr/show_archive.cfm?id=1226&obcatid=1
{9}, www.eurasianet.org/departments/business/articles/eav060203.shtml, Κων/πολη,
{10}, βλ. www.e-control.at , 4 Δεκεμβρίου 2002, Πρόκειται για συμφωνία μεταφοράς φυσικού αερίου με χερσαίο αγωγό, από την Κασπία στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη μέσω Τουρκίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας και Αυστρίας. Επίσης βλ. www.ffbh.bg/market.html {source: Pari }, 18 Jul.΄03, και www.mpa.gr, 24 Ιουλ.΄03. Αφορά τη χρηματοδότηση από την Ε.Ε. της μελέτης σκοπιμότητας του σχεδίου “ΝΑΜΠΟΥΚΟ”.
__________________
* Το κείμενο του πρώην Βουλευτή Έβρου περιλαμβάνεται στο υπό έκδοση νέο του βιβλίο: Σημειώσεις πολιτικής γεωοικονομίας.
Θράκη, Αύγουστος 2003 xkipuros@otenet.gr
