Θρακών Πάνθεον

Γιατί στην Ορεστιάδα


«Αφιερώνεται στους δυο, ιδιαίτερα επίκαιρους, παππούδες μου. Στον καλλιεργητή βιολογικών λαχανικών Χρήστο Κηπουρό, από τη Μακρά Γέφυρα Ανατολικής Θράκης, και στον μάστορα ανάγλυφων αρχιτεκτονικών επιγραφών, Κωνσταντίνο Νικίδη, από την Αδριανού, που είναι η μικρή μου γέφυρα, μεταξύ Διδυμότειχου και Ορεστιάδας.»



Του Χρήστου Κηπουρού {*}

Αντίβαρο, Δεκέμβριος 2005


Κατηφορίζοντας ένας Αθηναίος πολίτης, πολύ δε περισσότερο, ένας οποιοσδήποτε επισκέπτης, την τέως Πανεπιστημίου και νυν Ελευθερίου Βενιζέλου, στο κέντρο της Αθήνας, βλέπει στα δεξιά του, τρία από τα ομορφότερα διασωθέντα νεοκλασικά της κτίρια. Την Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο και τη Βιβλιοθήκη. Εύκολα τότε διαπιστώνει το μεγάλο χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στα δύο πρώτα, λαμπρά ως προς τα υπόλοιπα, οικοδομήματα.

Την Ακαδημία, που παραπέμπει στην κλασσική Αθήνα με τα αγάλματα της Θεάς Αθηνάς και του Απόλλωνα, καθώς και του Σωκράτη και του Πλάτωνα, διαδέχεται το δεύτερο, το αρχικό Πανεπιστήμιο της ελεύθερης Ελλάδας, έξω από το οποίο υπάρχει η νεοελληνική ιστορία των περί το ΄21, χρόνων, με πλήθος από ανδριάντες. Από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον πέμπτο και το Ρήγα Φεραίο ως τον Κοραή {βλ. εικόνες στο τέλος}. Οι ενδιάμεσες περίοδοι, με ό,τι αυτό σημαίνει, λάμπουν με την απουσία τους. Τόσο οι Ελληνιστικοί χρόνοι, όσο βέβαια και οι Βυζαντινοί.

Κάτι που δεν σημαίνει και λίγες απουσίες. Είτε πρόκειται για τον Αριστοτέλη είτε για τον Αλέξανδρο είτε για το Σπάρτακο είτε βέβαια για τη χιλιετία της Ρωμανίας και των Βυζαντινών, όπως λέγεται, χρόνων είτε και των νεότατων. Το υπαίθριο δηλαδή αυτό Ελληνικό, τρόπον τινά, πάνθεο, κάθε άλλο παρά αντιπροσωπευτικό είναι. Κάτι φυσικά το οποίο δεν αναπληρώνεται ούτε με τις προτομές της διπλανής πλατείας του πνευματικού κέντρου του Δήμου, έστω και εάν φέρει το όνομα του Κωστή Παλαμά, και το άγαλμα του μεγάλου αυτού Ρουμελιώτη ποιητή.

Ας μην επεκταθώ στα σύνδρομα αυτοχθονισμού των δεκαετιών περί τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα ή και στα λόγια του προέδρου της αρχαιολογικής εταιρίας Αθηνών, του Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού, σύμφωνα με τον οποίο «το ολεθριώτερο ακόμη και από τη νίκη της Χαιρώνειας που έπραξε ο Φίλιππος, ήταν το ότι γέννησε τον Αλέξανδρο». Σιγά λοιπόν μην τον έκαναν και άγαλμα στην Αθήνα. Κατά τα άλλα, όσο αυτό αποτελεί μια ακόμη απόδειξη, ότι η Αθήνα, πλην ελάχιστων περιπτώσεων, ουδέποτε τελικά υπήρξε στην νεοελληνική της διαδρομή εθνική πρωτεύουσα, τόσο δεν έπαψαν να βγαίνουν κλώνοι του μακαρίτη Νερουλού.

Αυτός είναι ο ένας από τους λόγους που με ενέπνευσαν την ιδέα για το «Θρακών Πάνθεον». Δεν είναι όμως ο μοναδικός. Ένας άλλος που είναι και ο κυριότερος, αφορούσε την αποκατάσταση της ίδιας της Θρακικής ιστορίας και με το εκ νέου γράψιμό της, αφού η επίσημη βρίθει παραχαράξεων και πλήθους χονδροειδέστατων ανακριβειών και αποκρύψεων. Από τους μυθικούς και μέχρι τους νεότερους χρόνους. Από το Ρήσο, το Διόνυσο και τον Ορφέα ως τους Δημόκριτο και Πρωταγόρα, και από το Σπάρτακο ως τον Ιωάννη Βατάτζη, και γιατί όχι, και το Γεώργιο Βιζυηνό.

Στο πνευματικό λοιπόν αυτό, με μεγάλη διεθνή ακτινοβολία, υπόβαθρο, το οποίο αποτελεί το βασικό κορμό των εργασιών που έκανα όλα αυτά τα χρόνια, μπορούν να προστεθούν στη συνέχεια πρόσωπα που αναμφίβολα δικαιούνται μια θέση στο ίδιο πάνθεο. Από τον έχοντα Θρακική καταγωγή πατέρα του Θουκυδίδη Όλορο, και τη Θρακιώτισσα μητέρα του Κίμωνα, Ηγησιπύλη, μέχρι τη Δόμνα Βιζβίζη, και από τον Πατριάρχη Κύριλλο τον ΣΤ΄ και το μητροπολίτη Χρύσανθο ή και τον Εμμανουήλ Δουλά, ως τον Καραθεοδωρή, όπως και τον Ευγένιο Ευγενίδη, ανεξάρτητα από το αν το ομώνυμο ίδρυμά του είναι στην πρωτεύουσα. Επίσης και άλλους, όπως η Σοφία Βέμπο, ενώ θα πρόσθετα και νεότερους, όπως ο Μάνος Χατζηδάκης. Ο οποίος αν δεν έφευγε τόσο νωρίς, ίσως να έγραφε κάτι για τον συμπατριώτη του Σπάρτακο, όπως έκανε ο Αράμ Χαντσατουριάν για τον δικό του λαό, πριν από μισό ακριβώς αιώνα.

Ο κοινός τόπος που συνδέει τα πνευματικά θεμέλια που έλεγα, δεν είναι μόνο η γενέτειρα Θράκη και το αιώνιο σύμβολο ορμής όσο ευγένειας, του Θράκα ιππέα. Από τον Ρήσο και το Σπάρτακο μέχρι το Βατάτζη. Τον ʼγιο Ιωάννη, τον Ελεήμονα αλλά και τους άλλους Αγίους. Είναι και κάτι άλλο. Κάτι που προέκυψε από τις καταδύσεις που επιχείρησα στην ιστορία. Ο κοινός τρόπος αντιμετώπισής τους από την ιστορία και την όποια Πολιτεία. Από τους μυθικούς και τους κλασσικούς χρόνους έως τους Ελληνιστικούς και από τους Βυζαντινούς έως τους πρόσφατους.

Συγκεκριμένα, ενώ ο Ρήσος πήγε να υπερασπιστεί τους συγγενείς αμυνόμενους Τρώες στην εισβολή των Αχαιών λόγω της σπουδαίας Τρωικής γεωοικονομίας, η επίσημη ιστορία μας κατέγραψε ως βαρβάρους Θράκες. Ενώ κατά τον Αριστοτέλη ο Δημόκριτος είναι αυτός που μοιάζει να τα φρόντισε όλα, όταν δεν έχουν καεί μέχρις ενός τα γραπτά του, συλλήβδην οι συμπολίτες του θεωρούνται μωροί, που πάσχουν από το σύνδρομο του Αβδηριτισμού. Κάτι που ακόμη και σήμερα γράφεται φαρδιά πλατιά στο φυλλάδιο του, κατά τα άλλα, τόσο σημαντικού μουσείου Αβδήρων.

Ενώ ο Πρωταγόρας μαζί με τον εκ της μητροπόλεως των Αβδήρων Κλαζομενών καταγόμενο Αναξαγόρα, αποτέλεσαν την τράπεζα ιδεών για τον Περικλή, τον φούνταραν κατά το κοινώς λεγόμενο, στο Ιόνιο, ενώ ο Πλάτων τον συμπεριλάμβανε στο διασωθέν στο σύνολό του σχεδόν, συγγραφικό του έργο, με τη δική του οπτική. Και ενώ από την άλλη, η ιστορία τον κατέτασσε, μεταξύ των ανθυπασπιστών της σκέψης. Ως Σοφιστή, αντί για φιλόσοφο. Η Φυλάκιση και η εξορία ανέμεναν και τον Αναξαγόρα που κατέληξε στη Λάμψακο.

Ενώ ο Σπάρτακος αποτελεί το παγκόσμιο σύμβολο της ελευθερίας, είτε υπάρχει για την πατρίδα του είτε όχι, είναι ένα και το αυτό. Έστω αν ακόμη και ο Πλούταρχος σημειώνει στους παράλληλους βίους του, ότι υπήρξε περισσότερο Έλληνας παρά Θράκας. Έστω και αν για τους δικούς τους λόγους, οι χώρες του πρώην Ανατολικού συνασπισμού τον ανακήρυξαν σε μόνιμο πρότυπο, εδώ, ούτε καν στη γενέτειρά του, υπάρχει ένας δρόμος με το όνομά του. Πόσο μάλλον μια προτομή του.

Ενώ είναι ο πρώτος στην παγκόσμια ιστορία που ξεχώρισε τη σκλαβιά από την ελευθερία και προτού βρει τραγικό θάνατο, κατήγαγε νίκες επί νικών επί της Ρώμης, και ενώ ακόμη και οι εργάτες των Αιγυπτιακών πυραμίδων διαπληκτίσθηκαν μέχρι με το Μωυσή, προκειμένου να επιστρέψουν στη δουλειά τους, και όταν επαναστάτησαν, πρόβαλλαν ως αίτημα, την εξόφληση των δεδουλευμένων τους -όχι την ελευθερία, της οποίας η διακήρυξη εκ μέρους των σκλάβων αριθμεί ζωή ενός μόλις αιώνα- η επίσημη Ελληνική ιστορία δεν εδέησε όχι μόνο να τον συμπεριλάβει στις Δέλτους της αλλά ούτε καν στις παραπομπές των σελίδων της με τα ψιλά γράμματα.

Ειδικά ως προς τον συμπολίτη μου, τον Ιωάννη Βατάτζη, τον πρόδρομο αυτό της Ευρωπαϊκής ιδέας, και ουσιαστικό ανακτητή της Ρωμανίας, που αγιοποιήθηκε μετά από αίτημα του λαού, ακόμη και η Εκκλησία δεν τον τίμησε όπως θα του έπρεπε και θα της έπρεπε. Δεν ανήγειρε ένα ναό στη γενέτειρά του. Δεν έγινε έστω ένα ίδρυμα, προπομπός για τη σχολή Βυζαντινών σπουδών. Τα περσινά τρία τέταρτα χιλιετίας από το θάνατό του, πέρασαν απαρατήρητα, παρόλο που συνέπιπταν επίσης, με τους οκτώ αιώνες από την εισβολή του χίλια διακόσια τέσσερα.

Δεν ήταν πολύ διαφορετικός ο τρόπος αντιμετώπισης των Θρακών των νεότερων χρόνων. Ο πατέρας του νεοελληνικού διηγήματος, και για μένα ο πιο σημαντικός νεοκλασικός τραγικός μας ποιητής, ο Γεώργιος Βιζυηνός, θα χαλούσε την Αθηναϊκή πιάτσα, σε περίπτωση που θα γινόταν καθηγητής πανεπιστημίου. Ούτε καν αυτό τον έκαναν. Η περί των μυγοχάφτηδων των Αθηνών ρήση του, βάραινε πολύ. Δεν είχε καμιά σημασία αν πολλά από τα έργα του, θα βρίσκονται στο διηνεκές, στο διεθνές στερέωμα. Είτε αυτό είναι το ψυχογραφικό, είτε το λαογραφικό είτε το φιλοσοφικό πεδίο είτε ακόμη και το ανθρωπολογικό. Τα διακόνησε όλα. Τόσο τη φιλοσοφία και την επιστήμη, όσο την τέχνη, με τα ανεπανάληπτα εκείνα γραπτά του, και την ίδια τη θεολογία.

Τι άλλο είναι τα λόγια που έβαλε στο στόμα της μητέρας του, μετά την επίσκεψη στον Πατριάρχη, που της έδωσε άφεση αμαρτιών: «-Καλός άνθρωπος τη είπον αυτός ο Πατριάρχης. Ορίστε; Τώρα πια πιστεύω, ότι ήλθεν η καρδιά σου στον τόπο της. Η μήτηρ μου δεν απεκρίθη. -Δεν λέγεις τίποτε μητέρα; την ερώτησα μετά τινος δισταγμού. -Τι να σε πω παιδί μου ! απάντησε τότε σύννους καθώς ήτον. Ο Πατριάρχης είναι σοφός και άγιος άνθρωπος. Γνωρίζει όλαις ταις βουλαίς και τα θελήματα του Θεού και συγχωρνά ταις αμαρτίαις όλου του κόσμου. Μα τι να σε πω! Είναι καλόγερος. Δεν έκαμε παιδιά, για να μπορεί να γνωρίσει, τι πράγμα είναι το να σκοτώσει κανείς το ίδιο το παιδί του! Οι οφθαλμοί της επληρώθησαν δακρύων και εγώ εσιώπησα».

Αν η εκ νέου αυτή γραμμένη παράδοση των Θρακών, η οποία είναι και η μόνη αληθινή, αποτελεί πηγή έμπνευσης για τις γενιές που ακολουθούν, κατά τα άλλα, η κατάσταση έμεινε η ίδια απολύτως, στον αιώνα που ακολούθησε. Τον εικοστό. Όπως και τον παρόντα. Το ίδιο ακριβώς φιλμ παίζεται και ξαναπαίζεται. Και μπορεί κανείς να επικαλεστεί τη συμπτωματολογία, όπως αναφέρεται στα κινηματογραφικά έργα, ότι «κάθε ομοιότητα με πρόσωπα και πράγματα είναι συμπτωματική», όμως αυτή είναι η πραγματικότητα. Από τα χρόνια του Δημόκριτου έως σήμερα.

Ο κατάλογος με τα ονόματα θα παραμείνει ανοιχτός. Τόσο για προσωπικότητες της Θρακικής ιστορίας που άφησαν τη σφραγίδα τους, όσο της συνέχειας, με μέτρο επί του προκειμένου, τη φειδώ. Και με άριστο μέτρο ένα άγαλμα αφιερωμένο στην ʼγνωστη Αγρότισσα. Εννοείται ότι το Θρακικό αυτό πάνθεο δεν προτείνεται για να μείνει στα χαρτιά. Αυτό είναι το πιο εύκολο, αν δεν έχει ήδη σε κάποιο βαθμό γίνει. Το δύσκολο είναι η δημιουργία στην πράξη. Αυτήν προτείνω, για την πόλη της Ορεστιάδας. Προτείνω μια γωνιά μύθου και ιστορίας. Την απόκτηση ενός τόπου όπου κάθε σημείο θα αντιστοιχεί σε μια περίοδο της μακραίωνης ιστορικής διαδρομής. Ένα μεγάλο πλήθος θετικών στοιχείων αναμένει την αποδοχή της ιδέας αυτής, κάποια ενδεικτικά από τα οποία είναι και τα εξής:

Η επίσκεψη στο υπαίθριο μνημειακό αξιοθέατο των προσώπων εκείνων που σημάδεψαν την ιστορική Θράκη, ισοδυναμεί με την απόκτηση γνώσης από ένα ανοιχτό βιβλίο, αν όχι εγκυκλοπαίδεια. Ένας περίπατος που ισοδυναμεί με ταξίδι στο χρόνο, και που θα ολοκληρώνεται στο στεγασμένο χώρο. Τόσο με τις τρισδιάστατες εικόνες, όσο και τα αντιπροσωπευτικά φυσικά, τοπικά, πολιτισμικά, ακόμη και γήινα, καθώς και γαστρονομικά περιβάλλοντα της Θρακικής αυτής μικρογραφίας.

Κάτι που θα αναμετρηθεί με την πλαστική πόλη που γέμισε τα κατά τα άλλα όμορφα τετράγωνά της, με τόσο πολλές ασχήμιες. Θα είναι ίσως η πρώτη κίνηση που τα χρήματα θα πιάσουν τόπο. Γιατί και τώρα υπάρχουν, αλλά τόπο πιάνουν μόνο τα πολυώροφα κτίρια. Αυτή είναι η Ορεστιάδα. Και όμως η στροφή στην ιστορία μπορεί, ακόμη και σήμερα, να ωθήσει την τοπική κοινωνία και την οικονομία να αλλάξει έως και τον τρόπο δόμησης. Ιδιαίτερα σε μια προσφυγική πόλη όπως αυτή, που εδώ και χρόνια όφειλε να διαθέτει, αν μη τι άλλο, μια γέφυρα με την ιστορική της αφετηρία. Τη γειτονιά αν όχι τις γειτονιές των νεοκλασικών, με το διάχυτο άρωμα της μητέρας πόλης και τα περικαλλή αρχιτεκτονικά της πρότυπα. Όχι όπως κατέληξαν σήμερα αλλά όπως τα άφησαν οι πρόσφυγες παππούδες μας. Γιατί σήμερα η φράση «άνδρες εισίν η πόλις» δεν αρκεί πλέον. Γιατί πέραν των ανθρώπων, υπάρχει η ιστορία που μας συνδέει. Γιατί δεν μας έφεραν από το ποτάμι ούτε είμαστε ουρανοκατέβατοι. Θα τιμά τη συλλογική μας μνήμη, τη μνήμη όλων των Θρακών, όταν η πόλη στα 2023, γιορτάζει τα εκατό χρόνια από τη γέννησή της, αυτά να συμπέσουν με μια νέα γέννηση. Τη γέννηση της αναγέννησης. Αυτό το δώρο θέλω να κάνω, από τώρα, χωρίς να είμαι Δαναός. Αν ο ένας λόγος είναι η μνήμη του παππού μου, του εντίρνελη, ο άλλος είναι η πολιτική. Η οποία μπορεί μεν να με έστειλε στην αυτοεξορία και απομόνωση, όμως το προτιμώ, από τη χθεσινή ή σημερινή επίσημη εκδοχή της. Αυτά εξηγώ στην «4η Δημοκρατία». Για αυτήν αγωνίζομαι.

Το πρώτο κέρδος είναι η ανάκτηση της χαμένης εθνικής τοπικής υπερηφάνειας που τους τελευταίους έξη επτά αιώνες υποκατέστησε πρώτα ο ραγιαδισμός, και στη συνέχεια ένα κατάλοιπό του, ο επαρχιωτισμός. Ο οποίος είναι η ώρα να δώσει τη θέση του στην ισοτιμία με το κέντρο, και επόμενα στη Δημοκρατία. Να υπάρξει ένα τέλος κάποτε στην περίοδο της φτωχής συγγενούς Θράκης που κλαίγεται για να πάρει κάποια ψιχία. Και που δεν έχει δική της συλλογική φαντασίωση αλλά ότι βλέπει κάνει. Μια Θράκη που μιμείται τους μιμητές.

Η ιστοριοδότηση, η μετάγγιση αν όχι η μεταμόσχευση της ιστορίας διαμέσου του Θρακικού πανθέου, πρόκειται επίσης να έχει μεγάλη συμβολή στην ίδια πόλη. Από τη μια να αντιμετωπιστεί ως η Ελλαδική Οσκουδάμα η χρυσή δηλαδή πόλη και ως η Αδριανού, ως η ακρόπολη της εναπομείνασας Θράκης, από δε την άλλη, τόσο με τα αγάλματα, όσο με τα ονόματά τους, σε δρόμους και σε πλατείες της, να ιστοριοποιηθεί περισσότερο. Όπως και οι άλλες πόλεις της Θράκης. Τότε είναι που ακόμη και ο γνωστός για το τόσο σοβαρό έργο φιλεκπαιδευτικός σύλλογος Αδριανουπολιτών Θεσσαλονίκης, όπως και η Πολιτεία, θα ξεπεράσουν εύκολα τους δισταγμούς για τη μόνιμη εγκατάσταση της σπουδαίας ομώνυμης Βιβλιοθήκης στην κύρια εστία της, καθώς και στην πλησιέστερα ευρισκόμενη, προς την ιστορική εστία. Σε αυτή τη γωνιά μπορούν να παλινοστήσουν, μεταξύ των άλλων, τόσο το αρτοφόριο όσο και η δεσποτική μήτρα της Αδριανού τα οποία φιλοξενούνται στο λεγόμενο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο των Αθηνών, όσο και ο αρχιερατικός σάκος και η μήτρα του Κυρίλλου του ΣΤ, που βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη ενώ παράλληλα θα συνεχιστεί η μεγάλη προσπάθεια να γίνει το ίδιο και για τα κόκαλά του, αφού φυσικά προηγουμένως βρεθούν που είναι. Κάτι για το οποίο, όπως και για τη χρυσή λάρνακα μέσα στην οποία ήταν, δεν γνωρίζει σήμερα κανείς την τύχη τους.

Τότε εκτός από τα γέλια του Δημόκριτου, θα ακουστούν και άλλα. Μέχρι ο Ορφέας θα γελάσει. Γιατί, εκτός από διαβολικές, υπάρχουν και συμβολικές συμπτώσεις. Μια εξ αυτών αφορά τον Έβρο ποταμό. Σε αυτόν αναφέρεται ο Βιργίλιος, και περί Hebrus μιλάει, όταν υμνεί στα «Γεωργικά» του τον Ορφέα λέγοντας επίσης ότι ξεψύχησε, λίγο πριν τον πετάξουν οι μαινάδες στον ποταμό αυτό, έχοντας στο στόμα του την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Στο ίδιο τοπωνύμιο αναφέρονται οι αναθηματικές στήλες που σημειώνουν «τω Κυρίω Έβρω». Ο Ρωμαίος ποιητής δεν μιλάει για Μαρίτσα. Στην Ελληνική γλώσσα είναι η μικρή Μαρία. Είχα μια γειτόνισσα μοδίστρα, Μαρίτσα.

Ένας άλλος Έβρος ποταμός διασχίζει ολόκληρη στην Ισπανία. Εδώ και καιρό έγραψα «στον Έβρο του Ορφέα», ότι μπορεί να γίνει αδελφοποίηση και με αυτόν, όπως με τον Τίβερη. Τρεις ποταμοί: ένας Ισπανικός, ένας Ιταλικός και ένας Βαλκανικός ποταμός που διασχίζει τρεις όμορες χώρες. Τη Βουλγαρία, την Τουρκία και την Ελλάδα. Μπορούν μάλιστα να λάβουν μέρος οι τρεις νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις των περιοχών που βρίσκονται γύρω από τον Έβρο, οι οποίες δραστηριοποιούνται άλλωστε σε πολλά άλλα ζητήματα. Πέραν των όποιων αυτονόητων ωφελειών, θα υπάρξει, ακόμη μια. Η Θρακική λέξη «Έβρος» θα αποκτήσει πέραν από την ιστορική, και μια γεωγραφική ονομασία προέλευσης. Και θα συμπαρασύρει αυτή τη φορά με τα ορμητικά του νερά, το όνομα του Ορφέα.

Παράλληλα, αφού δημιουργηθεί μια μεικτή εθνική επιτροπή από Ευρωβουλευτές, Κοινοβουλευτικούς, ιστορικούς, μουσικούς φυσικά και καλλιτέχνες και άλλους ανθρώπους της τέχνης, να επισκεφθούν στη Σόφια την υπουργό τουρισμού και να της προσφέρουν ως δώρο, πέραν των άλλων, και ένα αντίγραφο από τα «Γεωργικά IV» του Βιργιλίου. Τα οποία γράφτηκαν ως γνωστό πολλούς αιώνες πριν την έλευση των Βουλγάρων στη περιοχή της ιστορικής Θράκης. Πολύ δε περισσότερους από την ύπαρξη και παρουσία στην ίδια περιοχή των Τούρκων, οι οποίοι χρησιμοποιούν μια παραφθορά της λέξης «Μαρίτσα».

Ακόμη και το 1968, όταν η Βουλγαρικής καταγωγής Sylvie Vartan τραγούδησε και κατασυγκίνησε το Παρίσι, τη Γαλλία αν όχι και την Ευρώπη με τη «Μαρίτσα», λέγοντας ότι: «η Μαρίτσα είναι για μένα ότι είναι για σένα ο Σηκουάνας» και «όλα τα πουλιά του ποταμιού μου που τραγουδούσαν την ελευθερία, όταν ο ορίζοντας έγινε μαύρος -εννοεί το καθεστώς που υπήρχε τότε- φύγανε για το δρόμο της ελπίδας και εμείς τα ακολουθήσαμε μέχρι το Παρίσι» δεν είπε κάτι περί Ορφέα. Πολύ αργότερα οι ταγοί του γειτονικού κράτους σκέφτηκαν να ιδιοποιηθούν αυτό το αιώνιο όσο και παγκόσμιο σύμβολο της μουσικής, της αρμονίας, και του τοπίου, που γεννήθηκε στην ανήκουσα τότε στη Θράκη, Πιερία, ενώ είναι και ο εγγονός της επίσης Θρακιώτισσας Μνημοσύνης και γιος της Μούσας Καλλιόπης.

Ο οποίος δραστηριοποιήθηκε σε πολλά σημεία του σημερινού Ελλαδικού χώρου, και όχι μόνο, προτού παλινοστήσει στη γενέθλια γη του και μαρτυρήσει στον Έβρο, μετά και από την καταδίκη του από το πρυτανείο του Ολύμπου. Ειδικότερα, κατακεραυνώθηκε από το Δία, επειδή δίδασκε νέες επικίνδυνες θεωρίες, περί των θείων, μαγεύοντας όμως ταυτόχρονα με τη λύρα του, από τους πολεμιστές συμπατριώτες του, μέχρι και τα άγρια ζώα.

Πολλοί Έλληνες Δημοκράτες, επίσης και αυτοί εξόριστοι στο Παρίσι, όπως και η Sylvie Vartan, τραγούδησαν μαζί της. Οφείλω επίσης να πω ότι τους αγαπάμε όλους τους λαούς. Ιδιαίτερα τους γείτονες, τους Βαλκάνιους. Ευχαρίστως να ξανατραγουδήσουμε τη Μαρίτσα. Όμως άλλο είναι αυτό και άλλο το ότι ο μύθος του Ορφέα είναι Βουλγάρικος, κατά πως διατείνεται η κυρία Νίνα Τσίλοβα αλλά και άλλοι, και μάλιστα ειδικοί επιστήμονες, με τον Τούρκο ομόλογό της υπουργό, Αττίλα Κότς, να συναινεί κουτοπόνηρα στο λεγόμενο χρυσό τρίγωνο. Και πάλι, κανείς δεν πρόκειται να φέρει αντίρρηση στην άσκηση προστασίας της πολιτισμικής κληρονομιάς τόσο της μυθικής όσο της ιστορικής Θράκης αφού σαφώς μεγάλο μέρος της πεδιάδας του Έβρου ανήκει στη σημερινή Βουλγαρία. Αλλά μέχρις εκεί. Γιατί τα άλλα είναι σφετερισμός. Είναι σύσταση οριζοντίου ιδιοκτησίας που όμως γίνεται στα κτίρια, στα οικόπεδα. ʼντε να γίνει και στη γεωγραφία. Όχι στην ιστορία. Δεν γίνεται να έχουμε από λίγο Ορφέα, να τον κάνουμε άλλη μια φορά κομμάτια, όπως συναίνεσε -προφανώς χωρίς να γνωρίζει περί τίνος πρόκειται- ο Έλληνας υπουργός τουρισμού.

Όμως δεν είναι αργά. Ειδικά ως προς την αδελφοποίηση με τον Ισπανικό Έβρο, έφτανε ίσως το γεγονός ότι πέραν την συνωνυμίας, οι δυο ποταμοί είναι οι μεγαλύτεροι στην Βαλκανική και στην Ιβηρική χερσόνησο αντίστοιχα, και ότι έχουν αμφότεροι Δέλτα. Εκείνο όμως που έχει ένα πρόσθετο ενδιαφέρον είναι κάτι άλλο. Ο Ισπανικός Έβρος εκβάλει στον ευρύτερο κόλπο της Βαλένθιας. Σε μοναστήρι της τελευταίας και συγκεκριμένα στην Αγία Βαρβάρα, βρίσκεται ο τάφος της Γερμανίδας μοναχής ʼννας ή Constance, κόρης του βασιλιά Φρειδερίκου του II, που υπήρξε προηγουμένως η δεύτερη γυναίκα ενός από τους ανά τους αιώνες Θράκες ιππείς. Μιλώ για τον εκ Διδυμοτείχου, Ιωάννη Βατάτζη. Τον πιο σημαντικό ίσως της χιλιόχρονης Ρωμανίας. Ο οποίος εμφανίζεται ως ιππέας ακόμη και σε μικρογραφία της μονής Ιβήρων {!}, στο ʼγιο όρος. Συγκεκριμένα στο γνωστό έργο του Ιωάννη Δαμασκηνού «Βαρλαάμ και Ιωάσαφ».

Υπάρχουν δύο επιπλέον λόγοι. Το 2007 συμπληρώνονται επτά αιώνες από το θάνατο της ʼννας, της αυτοκράτειρας των Ελλήνων, όπως αναγράφεται επί του τάφου της. Στο θρόνο της Ισπανίας βρίσκεται μια Γερμανικής καταγωγής επίσης Βασίλισσα, που όμως διετέλεσε και πριγκίπισσα της Ελλάδας. Η Σοφία Γλύξμπουργκ. Μπορεί λοιπόν να υπάρξει ένας έξυπνος συνδυασμός όλων αυτών των συμπτώσεων. Η αδελφοποίηση των δυο ποταμών μετά των περιοχών τους μπορεί να πάρει μεγάλη έκταση. ʼρα και ο Έβρος.

Ο τελευταίος, και ίσως ο πιο σημαντικός λόγος έχει να κάνει με τη λέξη «Έβρος». Και πιο συγκεκριμένα τη Θρακική ρίζα «ΒΡ». Τη συναντά κανείς και σε άλλες λέξεις της Θρακικής γλώσσας, η οποία όμως δεν γράφτηκε ποτέ. Μιλώ για τη γνωστή κατάληξη «βρια» που Θρακιστί σημαίνει πόλη. Όπως, κατά τον Στράβωνα, συμβαίνει με τη Σηλύβρια, την Πολτυομβρία, -την κατοπινή Αίνο- επίσης τη Μεσημβρία, τη γνωστή και ως Μενεμβρία. Η λέξη βρία, το γνωστό και πιθανόν ομόρριζο συνθετικό, υπάρχει και σε άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως σημειώνει ο Αχιλλέας Σαμοθράκης στην «ιστορία της Θράκης». Bourg στη Γαλλική, Burg στη Γερμανική, Borough, στην Αγγλική κλπ.

Δεν είμαι γλωσσολόγος, παλαιοντολόγος ή ανθρωπολόγος, όμως ανάλογα ισχύουν και ως προς το όνομα του Ισπανικού Έβρου. Του αρχαίου Ίβηρα, που ως γνωστό έδωσε το όνομά του στην ομώνυμη χερσόνησο. Την Ιβηρική. Την ίδια ρίζα «EBR» συναντά κανείς σε ένα πολύ μεγάλο πλήθος τοπωνυμίων ανά τη Γηραιά Ήπειρο. Από τη Γερμανία και την Ολλανδία, μέχρι τη Γαλλία -Ebreon, Evrune, Ebersheim, Yvry en montagne- κλπ. Κάτι που επιβεβαιώνει ότι η Ισπανική λέξη «Έβρος» και η αντίστοιχη Θρακική και Ελληνική λέξη -τη χρησιμοποιεί άλλωστε ο Αριστοφάνης στην κωμωδία «Όρνιθες»- δεν είναι μόνο ομόηχες. Είναι και ομόρριζες. Και πολύ πιθανόν να είναι και ομόγλωσσες. Τουτέστιν να σχετίζονται με την, πριν καν από την έλευση των Ινδοευρωπαϊκών φύλλων, ιστορική περίοδο της Ευρώπης. Να παραπέμπουν δηλαδή στους πρωτογενείς κατοίκους της. Κάτι βέβαια το οποίο ξεφεύγει από τα πλαίσια της προτεινόμενης αδελφοποίησης.

Ένας άλλος λόγος να γίνει το Πάνθεον είναι η απόκτηση σοβαρού οικονομικού πόρου -αυτό το άλφα και το βήτα της αυτοδιοίκησης- από επισκέψεις που μπορούν να επεκτείνονται ως προς το χρόνο. Κάτι που μπορούν να το εξασφαλίζουν ο καλές του παρακείμενου Διδυμότειχου όσο η παράλληλη εκεί ανάκτηση από τη χώρα, της μοναδικής εν ζωή Βυζαντινής πόλης, όσο οι υπόλοιποι πολιτισμοί της. Ο Ρωμαϊκός και ο Οθωμανικός, που παραμένουν ανενεργοί. Κλειστά εργοστάσια που είναι καιρός να ανοίξουν. Είτε αυτό είναι το τζαμί είτε οι εκσκαφές της Πλωτινόπολης. Ας μην επεκταθώ στη Δοξιπάρα, με τη Θρακική της κατάληξη «πάρα» και στο σημαντικό έργο του αρχαιολόγου Διαμαντή Τριαντάφυλλου. Ούτε και στην περίπτωση με τα προϊστορικά ευρήματα στο Τρίγωνο.

Εκείνα που μπορούν να εξασφαλίσουν γενικότερα, όλα τα έως τώρα διατυπωθέντα, είναι δυο κυρίως πράγματα. Το πρώτο είναι η μεγάλη, πλην περιφρονημένη, από εχθρούς και φίλους αν όχι από ομοεθνείς -όπως έλεγα στην αρχή- ιστορικότητα και επόμενα η κεφαλαιοποίηση της χιλιετούς Βυζαντινής διαδρομής. Το δεύτερο αφορά την μοναδικότητα στον Ελληνικό αν όχι ευρύτερο διεθνή περιφερειακό χώρο, μιας αντίστοιχης αναπτυξιακής επένδυσης. Κάτι που θα αποδείξει άλλη μια φορά, ότι η ιστορία είναι η πρώτη εθνική πλουτοπαραγωγική πηγή, με άμεσες θετικές παρενέργειες, από τον τουρισμό έως τη γαστρονομία. Να το πω πιο λαϊκά. Οι δυο μεγάλες μας αυτοκινητοβιομηχανίες, είναι τελικά η Μεσογειακή διατροφή και η Πολίτικη Κουζίνα. Δυο εργοστάσια που σήμερα φυτοζωούν, αν δεν τα διαχειρίζονται άλλες οικονομίες. Όπως η Πεζό έχει εδώ τους αντιπροσώπους της, έχουμε και εμείς χιλιάδες εστιατόρια στην Ευρώπη, που μπορούν να περάσουν σε μια νέα Γαστρονομία. Τη βιολογική. Το φαγητό «μπιμπίνα με τουρσί». Από την ομώνυμη γεωργία και κτηνοτροφία να περάσουμε σε αυτήν, που εγγυάται τη μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από τις επί μέρους.

Ας μην επεκταθώ στα κάθε κατηγορίας ή ηλικίας προγράμματα τουρισμού. Στον σχολικό τουρισμό ή άλλων μορφών. Οφείλω όμως να επαναλάβω κάτι που έγραψα εδώ και χρόνια. Την ανάγκη για ταυτόχρονη ίδρυση δυο Πανεπιστημιακών σχολών, στην περιοχή. Μια σχολή Βυζαντινών Σπουδών στο Διδυμότειχο, και επέκταση του τμήματος αγροτικής ανάπτυξης της Ορεστιάδας με μια σχολή γαστρονομίας και διαιτολογίας. Μια πράξη αποδοχής κληρονομιάς της ιστορίας όσο και της πολίτικης κουζίνας, από τις δυο νομίμους δικαιούχους πόλεις. Επίσης από τις δυο, πιο κοντινές. Τόσο μεταξύ τους, όσο από την άλλη Πόλη.

Κάτι που θα καταστήσει την επένδυση αυτή ελκυστική, τόσο ως προς την αρχιτεκτονική και την αναγκαία υψηλή της αισθητική, όσο όμως ως προς το κόστος, είναι η πέτρα. Η πέτρα των Μεταξάδων, των Πετρωτών, του Πυθίου. Θα είναι κυρίως οι τοπικοί χτιστάδες αυτού του μνημειακού έργου, πριν δε από όλα, η χωροταξική και αρχιτεκτονική μελέτη αξιοποίησης όλων των συνιστωσών της ανθρώπινης πνευματικής δραστηριότητας. Από τη φιλοσοφία και την τέχνη, μέχρι την επιστήμη και τη θεολογία. Και γιατί όχι και ειδικά την επιστήμη της πολιτικής ανθρωπολογίας. ʼμα πάλι δεν θα πειστούν οι εξ Αθηνών, τότε μπορεί να το αναλάβουν οι ίδιοι οι πολίτες αυτής της πόλης με το Δήμο. Αρκεί να υπενθυμιστεί με έναν ευγενικό πλην απαραίτητο τρόπο, ότι αυτό που λέγεται Ελληνική Πολιτεία, δεν είναι, όπως δεν ήταν Δημοκρατία. Και ότι είναι καιρός η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, που έφαγε από πολλών ετών τα ψωμιά της, να δώσει τη θέση της στην Τέταρτη.

Αυτό όμως που θα καταστήσει το Πάνθεο πρωτοποριακό σε διεθνή κλίμακα είναι η γωνιά εκείνη η οποία θα φιλοξενεί τα προς αποφυγή παραδείγματα. Ναι μεν ο αποθανών δεδικαίωται, όμως επί του προκειμένου, προέχει η γνώση της πραγματικής ιστορίας και η απόκτησή της. Ο Πολυμήστωρ, ο Στέντορας, από τους Τρωικούς χρόνους και ο Κατακουζηνός από τους Βυζαντινούς, είναι τέτοιες περιπτώσεις. Ας επιτραπεί να μην επεκταθεί σε νεότερες περιόδους, όπως η χθεσινή ή η σημερινή, και υπάρξει συνωστισμός.

Η αναπτυξιακή προοπτική του πανθέου θα έχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέχεια, αν στο μεταξύ διάστημα, γίνουν και δυο τρία επιπλέον πράγματα. Όχι περισσότερα. Κοινός παρανομαστής είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα της Θρακικής γεωοικονομίας. Από τον αγωγό φυσικού αερίου Ορμένιου Αλεξανδρούπολης -αυτά που πρότεινε ο Πούτιν πρόσφατα στον Καραμανλή, είναι γραμμένα από ετών στο: «αγώνας για τη γεωοικονομική Δημοκρατία»- μέχρι και τον άξονα No XI, της διπλής ηλεκτρικής σιδηροδρομικής σύνδεσης της Κωνσταντινούπολης με τη Ρώμη, μέσω Πυθίου. Και μέχρι τη μελέτη για κόμβο logistics, διεθνούς πλατφόρμας υποδομών. Μια νέας κλίμακας σύνδεση Ανατολής και Νότου, τόσο με τη Δύση όσο και το Βορά. Της Ευρασίας και της Μέσης Ανατολής, με τη Γηραιά Ήπειρο, και αντιστρόφως, της Ευρώπης με τις υπόλοιπες περιοχές.
___________

Ομιλία σε εκδήλωση της γιορτής Βιβλίου και Τέχνης, που διοργάνωσε ο Δήμος της Ορεστιάδας, και η Δ.Ε.Π.Α.Ο. στις 28 Νοεμβρίου 2005.

Θράκη, 28 Νοεμβρίου 2005,