Τρεῖς νέες Μοῦσες γιὰ τὸ Αἰγαῖο

Χρήστος Κηπουρός

Ἀντίβαρο, Ἰούνιος 2006

Τρεῖς νέες Μοῦσες γιὰ τὸ Αἰγαῖο

«Ἀπὸ τὶς 3 Ἰουνίου 2006 ἄρχισε νὰ ἐκτίθεται στὸ Royal Ontario Museum στὸ Τορόντο τοῦ Καναδᾶ, ἕνα εἰδώλιο, μεταξὺ ἄλλων, γυναίκας ποὺ εἶναι προϊὸν Κυκλαδικῆς τέχνης τῆς προϊστορικῆς Ἑλλάδας τοῦ 2700 - 2600 π.Χ. Δὲν ὑπάρχει Μουσεῖο ποὺ νὰ μὴν ἔχει ἀνάμεσα στὰ ἐκθέματά του, δικές μου κόρες. Στὸ Λοῦβρο τὰ δυὸ ἀπὸ τὰ τρία πιὸ σημαντικά, εἶναι ἡ Νίκη τῆς Σαμοθράκης καὶ ἡ Ἀφροδίτη τῆς Μήλου. Ἐγὼ ἔμεινα μὲ τὰ γύψινα ἐκμαγεῖα. Λέω νὰ τὰ ἀποσύρω, καὶ πρὸ τοῦ κενοῦ τους χώρου νὰ ὑπάρχει μόνο ἡ ἐπιγραφή: «Ἐδῶ εἶναι ὁ τόπος τῆς Νίκης». Τὸ ἴδιο καὶ στὴ Μῆλο, γιὰ τὴν Ἀφροδίτη. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τοὺς μεγάλους προϊστορικοὺς ὅσο καὶ τοὺς ἱστορικοὺς πολιτισμούς, κυοφορήθηκαν καὶ γεννήθηκαν στὸν τόπο μου καὶ μεγάλες ἐπίσης Ἐλευθερίες. Ἀπὸ τοὺς Μηδικοὺς χρόνους καὶ τὴ Λατινοκρατία ὦς τὴν Τουρκοκρατία. Λοιπόν, ποὺ ἔφταιξα καὶ θέλετε νὰ μὲ πᾶτε στὴ Χάγη; Ἂν δὲ γιὰ τὸ τοπίο, τὰ θαλάσσια χρώματα καὶ τὸ φῶς μου φταίει ὁ ἥλιος, ὁ ἠλιάτορας τοῦ Ἐλύτη, τί θὰ κάνετε; Θὰ τοὺς παραπέμψετε κι αὐτούς;»

Τοῦ πρώην Βουλευτῆ Ἔβρου Χρήστου Κηπουροῦ

Αὐτὰ θὰ θύμιζε ἀλλὰ καὶ θὰ ρωτοῦσε ἂν μιλοῦσε τὸ Αἰγαῖο. Θὰ προσέθετε ἀκόμη ὅτι ὁ Εὔξεινος δὲν ἔχει νησιά. Καὶ ἡ Προποντίδα ἔχει ἐλάχιστα. Κάποια πριγκιπικὰ καὶ μερικὰ νησιὰ τῶν σκύλων. Ἐπίσης ὅτι τὸ ἴδιο σφύζει ἀπὸ Ἑλληνικὰ νησιά. Γύρω στὶς τρεῖς χιλιάδες. Τὸ μοναδικὸ μέρος σὲ ὅλη τη Μεσόγειο. Γιὰ αὐτὸ θὰ ἐπεσήμανε ὅτι ἀκόμη καὶ οἱ ἐννέα πολύτεκνες κόρες τῆς Μνημοσύνης, οἱ Μοῦσες, δὲν ἀρκοῦν νὰ ἐμπνεύσουν αὐτὸ τὸ Πέλαγος Πελάγων ποὺ ἐπειδὴ εἶναι ἐπικεφαλῆς ἀλλὰ καὶ ἑνώνει πολλὰ μικρὰ -Θρακικό, Ἰκάριο, Εὐβοϊκό, Μυρτῶο, Κρητικό, Καρπάθιο- ὀνομάστηκε καὶ Ἀρχιπέλαγος.

Θὰ διαπίστωνε μετὰ ἀπὸ ὅλα αὐτά, τὴν ἀνάγκη νὰ ἐφευρεθοῦν καὶ νέες Μοῦσες. Νὰ ἀξιοποιηθοῦν δηλαδὴ ἀμφότερα τὰ ἠμισφαίρια τοῦ ἱστορικοῦ συλλογικοῦ ἐγκεφάλου τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τόσο τὸ δεξιὸ μισὸ τμῆμα, ποὺ ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι δὲν ἔπαψε νὰ παραγάγει καὶ νὰ καλλιτεχνεῖ -δυὸ ἁπτὰ δείγματα εἶναι ἡ ποίηση καὶ ἡ μουσική- ὅσο καὶ τὸ ἀριστερὸ μισό, ἡ ἕδρα τῆς λογικῆς καὶ τῆς πολιτικῆς, ποὺ ὅμως ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν κατατρύχεται ἀπὸ πάρεση. Γιατί μοῦσες ἐκτὸς τῶν καλῶν τεχνῶν χρειάζονται καὶ οἱ σπουδαῖες τέχνες, ὄπως τέτοια ὁ Δημόκριτος θεωροῦσε τὴν Πολιτική. Ἄρα καὶ ἡ Σκέψη καὶ κυρίως ἡ Δημοκρατία, ποὺ περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλο μέρος στὴν περιοχὴ αὐτή, εἶναι ἡ ἄλλη ὄψη τῆς Εἰρήνης. Καὶ οἱ τρεῖς μποροῦν νὰ γίνουν οἱ ἴδιες Μοῦσες, ἡ δὲ Ἑλλάδα, ἡ χώρα τους. Ἡ ὁποία ὄπως ἔκανε καὶ ἄλλοτε, νὰ τὶς διαδώσει.
Τὸ ἔκανε ἀκόμη καὶ ἡ τραυματισμένη Κύπρος. Στὸ δημοψήφισμα ἀλλὰ καὶ σήμερα.

Ἐννέα Μοῦσες γιὰ τὴ μυθολογία καὶ τρεῖς νέες, δώδεκα. Ὅσα καὶ τὰ μίλια. Μόνο πρὶν ἐφαρμοστοῦν, πέραν τοῦ δικαίου τῶν θαλασσῶν, ὀφείλουν νὰ προηγηθοῦν καὶ οἱ νέες Μοῦσες. Καὶ νὰ ἐμπνευστοῦν ἀλλὰ καὶ νὰ ἐμπνεύσουν. Ἀλλιῶς τὰ ἄγη θὰ διαδέχονται τὸ ἕνα τὸ ἄλλο. Εἴτε μὲ τὴν προσφυγὴ στὴ Χάγη εἴτε χωρὶς αὐτὴ ἀφοῦ ἤδη ἀποτελεῖ ἕνα νέο τουρκικὸ κεκτημένο. Κάτι ποὺ βέβαια δὲν σημαίνει ὅτι καὶ τὸ «ὄχι» τῶν ἑτερόκλητων ἤ/καὶ αὐτόκλητων ἡμεδαπῶν, κυοφορεῖ κάποια λύση. Γιατί καὶ αὐτό, ἀνεξαρτήτως προθέσεων, εἶναι ἄγονο ἂν ἐξ ἀντικειμένου δὲν ἐνισχύει τοὺς θιασῶτες τῆς προσφυγῆς, τὴ σχολὴ τῶν πρώην καὶ πολλῶν νῦν, ποὺ ὅσο ἀπουσιάζουν οἱ Μοῦσες ποὺ ἔλεγα, θὰ πληθαίνουν, ὄπως ἔδειξε ἡ τελευταία τουλάχιστον δεκαετία.

Ἕναν ἀκριβῶς χρόνο μετὰ τὸ «ὄχι» τῶν Γάλλων στὸ Εὐρωπαϊκὸ Σύνταγμα, ἂν καὶ οἱ Σοσιαλιστὲς ἦταν σὲ γενικὲς γραμμὲς μὲ τὸ «ναί», ἐν τούτοις γιὰ νὰ χειριστοῦν τὸ «ὄχι» τῶν συμπατριωτῶν τους, ἀναζήτησαν τὴ λύση, ὄχι βέβαια σὲ τρὺκ ἀλλὰ σὲ ἕνα νέο μοντέλο τῆς Εὐρώπης, ὥστε νὰ προσελκύσουν ἐκ νέου τοὺς ὑπερασπιστὲς τοῦ «ὄχι» ἀξιοποιώντας παράλληλα καὶ τὸ ἑτερόκλητό της προέλευσής τους. Ἀντίθετα οἱ ἐπικεφαλῆς στὸ ΠΑΣΟΚ ἔκαναν delete ἀκόμη καὶ στὴ μετάβασή τους στὴ Γαλλικὴ πρωτεύουσα ὅπου πῆγαν, νὰ στηρίξουν τὸ «ναί». Πόσο μᾶλλον τὸ νὰ ξανακοιτάξουν τὴ θέση ἀπέναντι στὸ πολιτικὸ μέλλον τῆς Γηραιᾶς Ἠπείρου καὶ τὸ ποιὲς καινούργιες ἀξίες χρειάζεται νὰ ἐμπλουτίσουν τὶς ὑπαρκτὲς καὶ κυρίως πὼς νὰ προταθοῦν καὶ πὼς νὰ ἐφαρμοστοῦν. Ψιλὰ βέβαια πολιτικὰ γράμματα, ἂν κανεὶς δεῖ τὴ στάση τοῦ ἴδιου πολιτικοῦ κόμματος ἀπέναντι στὸ πρὸ δυὸ καὶ ἐτῶν, Δημοψήφισμα τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ. Ὄπως φυσικὰ καὶ τὴν πρόσφατη ἐτυμηγορία στὴ Μεγαλόνησο ποὺ διεύρυνε τὸ «ὄχι» τῆς ἐνῶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔγινε αἰτία νὰ προστεθοῦν ἀπὸ τοὺς πρώην συντρόφους μου, δυὸ νέα delete μὲ ἰσάριθμα ἀρχεῖα στὸν κάδο ἀνακύκλωσης.

Ἂν γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ἑνὸς κάκου ἕπονται μύρια, γιὰ τὰ πολιτικὰ πρόσωπα τὰ κακὰ εἶναι οἱ κηλίδες, ἀνεξαρτήτως τοῦ χρόνου κτήσης. Φαντάζεται λοιπὸν κανεὶς τί χῶρος ἀπομένει γιὰ τὴν ἀνάπτυξη μίας νέας πολιτικῆς παιδείας στὰ ἐθνικὰ καὶ πολιτικά μας πράγματα, ὅταν στὴν οὐσία τοὺς οἱ Εὐρωπαϊκὲς ἀρχὲς καὶ ἀξίες ἀπουσιάζουν ἀπὸ τὸν ὁρίζοντα. Μὲ μία λέξη, «γιόκ». Ὅποτε μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες ἀξίες, ἡ Δημοκρατία, ἀδυνατεῖ νὰ προταθεῖ ὦς λύση στὴ γειτονικὴ χώρα. Διότι ὁ Κεμαλισμὸς θεωρεῖται δεδομένος. Ἀναγνωρίζεται καθολικὰ ἂν δὲν ἀποτελεῖ «παιδεία» καὶ στὴ δική μας χώρα, μὲ πρῶτα τὰ Μέσα. Ἐκ τῶν ὁποίων τόσο τὰ συμβατικὰ ὅσο καὶ τὰ λεγόμενα ἐναλλακτικὰ ἂν εἶναι κάτι εἶναι «τοῦ μπογιατζῆ οἱ κόπανοι».

Τὸ ἴδιο «γιόκ» συναντᾶ κανεὶς καὶ στὶς ἄλλες πηγὲς ἄντλησης ἀξιοπρέπειας καὶ πολιτικῆς. Δὲν περίμενα βέβαια ὁ πρώην Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας νὰ ἀναφερθεῖ στὸ Κουρδικό. Ἔστω καὶ ἂν ὅταν ἐκλέχτηκε τὴν πρώτη φορᾶ, πῆρε λιγότερες ψήφους ἀπὸ τὶς ὑπογραφὲς τῶν Βουλευτῶν ποὺ προσκαλέσαμε στὴν Ἀθήνα τὸν Κοῦρδο ἡγέτη. Ὅμως ἡ παράλειψη στὰ δυὸ πρόσφατα γραπτά του, ἀκόμη καὶ αὐτῆς τῆς λέξης «Κύπρος»; Δὲν ὑπάρχει Μεγαλόνησος; Ναὶ μὲν μπορεῖ νὰ σχετίζεται μὲ τὰ ὅσα, ὄντας Πρόεδρος, συμβούλευε τοὺς Κυπρίους λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ Δημοψήφισμα, ὅμως ἀπὸ τὴν ἄλλη σκέφτηκα ὅτι δὲν εἶναι καὶ ὁ πρῶτος. Προηγήθηκε ἡ πολιτικὴ σχολὴ τῶν ἐν ζωῇ πρώην πρωθυπουργῶν, μεντόρων τοῦ εἴδους, μετὰ τῶν φυσικῶν ὅσο καὶ πολιτικῶν τέκνων τους. Μόλις πρὶν λίγα χρόνια ὁ ἕνας συμπλήρωνε στὴν ὁμιλία τοῦ τὴ λέξη «Κύπρος» στὸ περιθώριο μίας ἐνδιάμεσης σελίδας. Ὅμως δὲν περίμενα ὅτι ἡ κλιμάκωση τοῦ μπογιαντίσματος τοῦ Αἰγαίου, θὰ μποροῦσε νὰ γίνει καὶ πρότυπο. Ἀπὸ λευκό, ἐξ οὐ καὶ ἡ ἄσπρη θάλασσα, νὰ μπεῖ σὲ μία διαδικασία ἐκκρεμοδικίας, μεταξὺ τοῦ λευκοῦ καὶ τοῦ γκρίζου.

Καὶ ἄλλοι, ὄπως ὁ Κύπριος Πρόεδρος, κάνουν χρήση νομικῶν ἀλλὰ μετὰ πολιτικῆς. Τὸ μοναδικὸ ὑποκατάστατο τῆς πολιτικῆς εἶναι ἡ ἴδια. Σὰν ὄρος εἶναι ἐξαίρεση στὸν κανόνα «οὐδεὶς ἀναντικατάστατος». Ἰδίως σὲ καιροὺς ὄπως εἶναι οἱ σημερινοί, ὅπου χρειάζεται νὰ ἀνακαλυφθοῦν νέα κοιτάσματα πολιτικῆς σκέψης ἢ / καὶ νὰ γίνουν νέες καταδύσεις. Αὐτὸ διαπιστώνεται ὅταν ἡ χρόνια πιὰ χρήση τῶν γνωστῶν Εὐρωπαϊκῶν κλισὲ -περὶ τῆς συμμόρφωσης τῆς Τουρκίας πρὸς τὶς Εὐρωπαϊκές της ὑποχρεώσεις- ἀποδεικνύεται συνώνυμη μὲ τὴ ρήση «στοῦ κουφοῦ τὴν πόρτα, κλπ.». Ἀκόμη καὶ τὰ μικρὰ παιδιὰ ἀποροῦν μὲ τὰ ἐπαναλαμβανόμενα μηνύματα πρὸς τὴν Ἄγκυρα τὰ ὁποία ὅμως οὐδόλως ἐπηρεάζουν τὸ χαβὰ τῶν γειτόνων.

Ἂν μπορεῖ νὰ διατυπωθεῖ ἕνας ἱστορικὸς νόμος γιὰ τὴν περιοχή, αὐτὸς θὰ λέει ὅτι οἱ προκλητικότητες καὶ οἱ παραβιάσεις στὸ Αἰγαῖο εἶναι μία διαιωνιζόμενη παθολογία μὲ τὴν ἄρνηση τῆς ἀναγνώρισης νὰ ἐκτείνεται μέχρι ἀκόμη καὶ τὴν ἴδια τὴν Ἑλλαδικὴ κρατικὴ ὀντότητα. Αὐτὸ πράττει ἡ Τουρκικὴ στρατηγικὴ καὶ πολιτικὴ στὸ Αἰγαῖο. Καὶ μαζί, τὴν ἀντικατάσταση τῆς χαμένης Ὀθωμανικῆς ταυτότητας, μὲ τὴν Κεμαλική. Γιὰ αὐτὸ μὲ καμιὰ κυβέρνηση δὲν θὰ σταματήσουν. Οὔτε οἱ ἀπειλὲς οὔτε οἱ παραβιάσεις.

Ἃς μὴν ἐπεκταθῶ στὴν ψυχαναλυτικὴ καὶ πολιτικὴ ἀνθρωπολογία. Ἂν θέλει κανείς, π.χ. γιὰ τὴν Ὀθωμανική, ἃς διαβάσει τὸ «Μοσκὼφ Σελήμ» τοῦ Γεωργίου Βιζυηνοῦ, γιὰ δὲ τὴν Κεμαλιστική, ὑπάρχουν τὰ ἔργα τοῦ Κούρδου Γιλμὰζ Γκιουνέι. Ἴσως τοὺς θυμήθηκα γιατί καὶ οἱ δυὸ ἔφυγαν ἀπὸ τὴ ζωὴ μικροὶ καὶ στὴν ἴδια ἀκριβῶς ἡλικία, τῶν σαράντα ἑπτὰ ἐτῶν. Ἴσως ἐπειδὴ ὁ γειτονικὸς ρατσιστικὸς φασισμὸς ἔδιωξε ἀπὸ τὴ ζωὴ ἕνα πολὺ πιὸ νέο, τὸν Ἕλληνα σμηναγό, μὲ τὴν τέως ἀλλὰ καὶ τὴ νῦν ἐπίσημη Ἑλλάδα νὰ τὸν διώχνει γιὰ δεύτερη φορᾶ, διὰ τῶν λόγων, γιὰ τοὺς ὁποίους μίλησα ἐκτενῶς, ὅσο διὰ τῶν ἔργων. Ἐγὼ δὲν λέω νὰ διακόψουμε τὶς διπλωματικὲς σχέσεις μὲ τὴν Τουρκία. Ἁπλὰ λέω ὅτι δὲν θὰ χαλοῦσε δὰ ὁ ντουνιὰς ἂν ὁ πρωθυπουργὸς ἀπέστελλε τὴν ὑπουργὸ ἐξωτερικῶν στὴν Τουρκία «σαράντα ἡμέρες» ἀργότερα. Ναὶ μὲν πιὸ καλὰ αὐτὰ τὰ γνωρίζει ἡ Ἐκκλησία, ἀλλὰ τὶς μέρες αὐτὲς ἦταν ἀπορροφημένη μὲ τὰ ἐθνικὰ τῆς Ἐθνικῆς. Φαίνεται ὅμως ὅτι συγχέει, ὄπως ἐπίσης καὶ ἡ Πολιτεία, τὸ «leader» μὲ τὸ «dealer». Τὸν ἐπικεφαλῆς, μὲ τὸ διανομέα χαρτοφυλακίων. Αὐτὸ λέω.

Κυρίως ὅμως αὐτὸ ποὺ λέω εἶναι ὅτι τὸ μοναδικὸ γιατρικὸ ἀπέναντι στὶς τουρκικὲς συμφύσεις ταυτότητας εἶναι μία μακροχρόνια Εὐρωπαϊκὴ Δημοκρατικὴ πολιτισμικὴ παιδεία καὶ ἀγωγή. Καὶ τὸ ἱστορικὸ καὶ πολιτικὸ αἴτημα γιὰ ἔναρξη ἐκδημοκρατισμοῦ στὴ γειτονικὴ χώρα ἔχει καὶ ὄνομα καὶ διεύθυνση. Εἶναι ἡ γνωστὴ νῆσος-εἱρκτὴ τοῦ Ἰμραλί, στὴν Προποντίδα. Ὅμως ἡ πολιτικὴ Εὐρώπη δὲν θέτει τὸ ζήτημα, πολὺ δὲ περισσότερο, δὲν τὸ θέτει στοὺς Εὐρωπαϊκοὺς θεσμοὺς ἡ ὁμώνυμη Ἑλλάδα. Τρόπος τοῦ λέγειν ὁμώνυμη. Γιατί τότε πὼς θὰ ἦταν ἡ ἑτερώνυμη.

Πολιτικὴ ἴσον Λογική. Μιλῶ γιὰ τὴν ἀνθρώπινη λογική, ποὺ ἀπὸ δεκάδων χιλιετιῶν συνυπάρχει μὲ τὰ συναισθήματα, ἕνα ἀπὸ τὰ ὁποία εἶναι καὶ ὁ φόβος. Φυσικὰ καὶ δὲν τὸν ἀφορίζω. Δὲν ἔχει κερδίσει ἄλλωστε λίγες φορὲς στὴ ζωὴ ὅσο καὶ στὴν ἱστορία. Δὲν κακίζω κὰν ὅσους καταφεύγουν σὲ κινδυνολογίες περὶ ἑνὸς πολέμου. Ἐγὼ μιλῶ γιὰ τὸ «ἒς ἀεὶ κτῆμα» πού μας ἄφησε ὁ Θουκιδίδης ὅταν διατύπωνε τὸν ἱστορικό του νόμο, καὶ τὸ πὼς οἱ λαοὶ ἐπενεργοῦν ἐπάνω στὴν ἱστορία. Κυρίως ὅμως μιλῶ γιὰ τὴν περιγραφὴ τοῦ ἐκείνη ποὺ πρὶν χιλιάδες χρόνια, ἑρμηνεύει ἐπακριβῶς τὶς κινήσεις, μεταξὺ τῶν ἄλλων, καὶ τοῦ Τουρκικοῦ ἐπεκτατισμοῦ καὶ ποὺ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔρχεται νὰ τὸν ἀποθαρρύνει μὲ τὴ μελέτη τῶν αἰτίων τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου, ὅσο κυρίως μὲ τὴν ἔκβασή του.

Τὸ ἴδιο ὅμως «ἀεί», ἔχει ἕναν ἀκόμη παραλήπτη. Ὑποδεικνύει στὴν πολιτικὴ τάξη τῆς χώρας του νὰ κινηθεῖ στὴν ἴδια σφαίρα. Μόνο ποὺ αὐτὴ τὸ ἐξέλαβε ὦς διαιώνιση οἰκογενειακῶν ἐπιχειρήσεων ἐξουσίας. Δυὸ μάλιστα ἐκπρόσωποί τους, ταυτιζόμενοι στὰ ἐθνικά, ὁ ἀρχηγὸς ἀξιωματικῆς ἀντιπολίτευσης καὶ ἡ ὑπουργὸς τῶν ἐξωτερικῶν, πού, ὄπως καὶ τὰ Μέσα, εἶχαν τὴ γνωστὴ στάση γιὰ τὴν προσφυγὴ τῶν πάντων στὴ Χάγη, ἔστω καὶ ἂν κατόπιν μερικῶς τὴν ἀναίρεσαν, δὲν εἶδαν μόνο τὶς ἀπόψεις τους νὰ κάνουν, ἄλλη μία φορᾶ, παρέα τοὺς γλάρους στὰ Λιόσια. Οὔτε μόνο πλήρωσαν τὸ τίμημα τῆς τηλεοπτικῆς στιγμῆς. Φιλοτέχνησαν καὶ τὸ πορτρέτο τοῦ πρωθυπουργοῦ. Τὸ ὁποῖο ὅμως ἐπειδὴ εἶναι συνεπακόλουθο, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀνακουφίζει καὶ νὰ εὐχαριστεῖ πρὸς στιγμὴν ἐνῶ ἡ Θουκιδίδεια ἰστοριολογία καὶ παιδεία κτίστηκε στὸν ἀντίποδα τῆς εὐχαρίστησης τῆς στιγμῆς. Στὸ ἴδιο δηλαδὴ μέρος ὅπου περιμένουν οἱ τρεῖς νέες Μοῦσες γιὰ τὸ Αἰγαῖο.

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.