Το παράθυρο του δράκου {1}

    Του Χρήστου Κηπουρού {*}         

[Εισαγωγή της εργασίας του Χ. Κηπουρού - Ο Καλές του Διδυμοτείχου]                   

     Δεν πρόκειται για κάποιο λογοτεχνικό έργο ούτε για τίτλο νέας κινηματογραφικής ταινίας.  Αποτελεί μια φράση που κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, οι μαθητές του τότε γυμνασίου Διδυμοτείχου, την επαναλάμβαναν καθημερινά. Συγκεκριμένα, δράκος ήταν το παρατσούκλι του γυμνασιάρχη. Το κανονικό του το επίθετο ήταν Δρακοντίδης {2}. Όσο για το παράθυρο, είναι κάποιο από τα τρία εικονιζόμενα στην όψη της διώροφης πτέρυγας {εικόνες α. & β.}, όπου βρίσκονταν το γραφείο του. Κάποιοι λένε ότι είναι το κάτω δεξιά. ʼλλοι, το επάνω αριστερά, το μόνο στο δεύτερο όροφο.

Εικόνα α: τμήμα από σπάνια photo της πόλης

                                                                                   Πηγή:  φωτογραφικό αρχείο συγγραφέα,

     Μιλώ για το από πολλών επίσης δεκαετιών «αείμνηστο», πλην όμως σπανίου κάλλους και υψηλής, υψηλότατης αισθητικής, κτίριο του οκτατάξιου Γυμνασίου στην Ακρόπολη, κοντά στο τείχος, λίγο πιο πάνω από το ρολόι της πόλης. Εκεί φοίτησε και ο πατέρας μου. Στο ίδιο πρωτοδιορίστηκε ως φιλόλογος, ένας που έγινε στη συνέχεια γνωστός αρχαιολόγος, διεθνώς. Ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος ο οποίος έλεγε ότι ο ιερός αυτός βράχος είναι η δεύτερη Ακρόπολη της Ελλάδας.

     Τον καλέ του Διδυμοτείχου είχε στο μυαλό του, λόγω των παιδικών μνημών, ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης, όταν ανοικοδομούσε τον ομώνυμο καντιφέ της Μικρασιατικής Σμύρνης, τον ξακουστό Σμυρναίικο καλέ. Τον ενέπνεε η γενέτειρα πόλη του, που την περίοδο εκείνη ήταν φραγκοκρατούμενη. Αν και δεν ένοιωσε τη χαρά να την δει απελευθερωμένη, είναι ο άνθρωπος που απελευθέρωσε πλειάδα πόλεων. Από τις Σέρρες, Δράμα και Θεσσαλονίκη έως τη Χίο, Λέσβο, Αμοργό και Ικαρία. Όμως δυστυχώς καμιά τους δεν έχει ακόμη ανταποδώσει την τιμή που δικαιούνται οι ελευθερωτές. Ακόμη και στην Αθήνα που υπάρχει το όνομά του σε μια λοξή προς τη λεωφόρο Αλεξάνδρας οδό, τη γράφουν λάθος.

     Αν ο ουσιαστικός αυτός ανακτητής του Ανατολικού Ελληνισμού και της Ρωμανίας ζούσε σήμερα, ένα από τα πρώτα του έργα θα ήταν η αρχιτεκτονική αναγέννηση του τόπου που γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα δέκα-δώδεκα χρόνια. Η αποκατάσταση της πόλης του. Τέτοιες σκέψεις με οδήγησαν στην προ καιρού πρόταση για αρχιτεκτονική αναγέννηση του καλέ {3}. Από την προβολή των ιστορικών μνημείων έως τη κατά στάδια, πλην όμως συστηματική αναστήλωση των κτιρίων και κατοικιών, και τις, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές υποδείξεις, αναγκαίες παράλληλες ανασκαφές.

Εικόνα β:  Zoom στο πάλαι ποτέ γυμνάσιο

                                                                                   Πηγή: φωτογραφικό αρχείο συγγραφέα,

     Η σημερινή επιστροφή στο ίδιο ζήτημα οφείλεται στην αγαθή τύχη να φτάσει στα χέρια μου, ως δώρο από φίλο, φωτογραφία της πόλης {εικόνα α}, που έχω ήδη χρησιμοποιήσει σε μια τελευταία εργασία {4}. Είναι ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο το οποίο η εξ αρχής και η εις βάθος ηλεκτρονική επεξεργασία, θα το καταστήσει αρχέτυπο. Κάτι που ήδη γίνεται στη Γαλλία {εικόνα β}, και σημειωτέον γίνεται δωρεάν. Όπως για την πανοραμική photo της ίδιας πόλης και Ακρόπολης. Δεν πρόκειται να πληρωθεί δεκάρα. Ούτε θα χρειαστεί, εφόσον ο Δήμος Διδυμοτείχου απευθυνόμενος στο Υπουργείο χωροταξίας ζητήσει από το τελευταίο να αντιμετωπίσει το ίδιο θέμα, οίκοθεν.

     Ο λόγος για την αρχιτεκτονική μελέτη ανάπλασης της Βυζαντινής πόλης. Το πιο μεγάλο έργο, από την περίοδο οικοδόμησης του ομώνυμου περιμετρικού τείχους της, προ χιλίων τόσων ετών. Είναι ένα συλλογικό όραμα, ανεξαρτήτως του χρόνου που θα απαιτηθεί. Μια συλλογική φαντασίωση που μπορεί να φτάσει μέχρι την αναστήλωση των ανακτόρων, αν υπάρξουν νέα ιστορικά στοιχεία και φυσικά οικονομικοί πόροι. Αυτό πάντως που είναι γνωστό είναι ότι τα ίδια ανάκτορα χρησιμοποίησαν οι Οθωμανοί σουλτάνοι μετά από την κατάκτηση και ανακήρυξη της πόλης, σε Οθωμανική πρωτεύουσα.

     Η Ελλάδα μπορεί, διαμέσου τμηματικών αναστηλώσεων να ανακτήσει κατά τις επόμενες δεκαετίες, την πρώτη Βυζαντινή της πόλη. Πέραν αυτού, το Διδυμότειχο είναι η μοναδική Ελλαδική πόλη που κατά τη διάρκεια ενός αιώνα διετέλεσε πρωτεύουσα, όχι μόνο μιας, αλλά δυο αυτοκρατοριών. Δεν ξέρω αν συναντάται κάποιο άλλο ανάλογο ευρωπαϊκό ή ευρύτερης έκτασης ιστορικό προηγούμενο. Η αιτιολογική έκθεση πρότασης χρηματοδότησης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει πλείστα όσα ισχυρά επιχειρήματα να επικαλεστεί. Όπως βέβαια και άλλους λόγους, ένας εκ των οποίων είναι να ιδωθεί ως μεγάλη αναπτυξιακή επένδυση και σοβαρή βιομηχανική μονάδα, πόλος έλξης για κάθε επισκέπτη. Κάτι από το οποίο έχει να κερδίσει ολόκληρη η Θράκη και η Ελλάδα.

     Κάτι που θα προστεθεί στους υπόλοιπους πολιτισμούς της πόλης, από τον προϊστορικό, κλασσικό και Ρωμαϊκό έως τον Βυζαντινό και Οθωμανικό ενώ ταυτόχρονα θα προσελκύσει νέες μορφές κοινωνικής, πολιτισμικής και οικονομικής ζωής που σήμερα δεν υπάρχουν. Ένα παράδειγμα αρκεί. Αντί των θεατρικών παραστάσεων του αρχαιοελληνικού δραματολογίου που παίζονται τα καλοκαίρια στα αρχαία θέατρα της υπόλοιπης Ελλάδας εδώ μπορούν να τις υποκαταστήσουν θεατρικές και μουσικές αναπαραστάσεις της ζωής από τη χιλιετή διαδρομή της αυτοκρατορίας της καθ ημάς ανατολής.

     Αν μια έκφραση μελέτης αυτής της ζωής έχει να κάνει με την πανεπιστημιακή σχολή φιλοσοφίας, με πρώτο το τμήμα Βυζαντινών σπουδών {3}, μια άλλη είναι η αναγέννηση της ομώνυμης γαστρονομίας. Η εν τοις πράγμασιν αποδοχή κληρονομιάς της Πολίτικης κουζίνας. ʼλλωστε δεν θα απέχει πολύ η σχολή γαστρονομίας και διαιτολογίας της Ορεστιάδας {5}. Ούτε είκοσι χιλιόμετρα είναι. Και ο καλές φυσικά δεν αποτελεί αποκλειστική ιδιοκτησία της περιβάλλουσας πόλης. Ένας τεράστιος, όπως είναι μουσειακός τόπος, παράλληλα δε ό,τι κατάλοιπο έμεινε από μια πρωτεύουσα αυτοκρατορίας, οφείλει να ανήκει όχι στη Θράκη και την Ελλάδα μόνο αλλά και σε όλη τη διεθνή κοινότητα.

     Όσο σωστή λοιπόν είναι η ονομασία «καλές του Διδυμοτείχου» άλλο τόσο δόκιμη όσο και έξυπνη και ίσως αναγκαία, είναι η ονομασία προέλευσης του μνημειακού έργου, «καλές της Θράκης». Από τον πλεονασμό δηλαδή που ούτως ή άλλως υπάρχει στη φράση «τείχος του Διδυμοτείχου» μπορούμε να πάμε στην έκφραση μιας συνάντησης και άθροισης ευρύτερων ιστοριών, πολιτισμών καθώς και γεωγραφιών. Έχει γίνει και άλλες φορές {6}. Πρόκειται για διαδικασία εμπλουτισμού σε επιχειρήματα. Η ίδια λογική διαπερνά την ανάδειξη του τζαμιού Βαγιαζήτ ως ένα από τα δυο μεγάλα μνημεία της ιστορικής Θράκης {7}. Μοναδική εξαίρεση είναι τα ήδη κεφαλαιοποιημένα όσο και απόδημα μνημειακά έργα με ονομασίες προέλευσης και σήματα κατατεθέντα παλαιόθεν, όπως η Νίκη της Σαμοθράκης {8}. 

     Δεν μπορεί στην υπόλοιπη Ευρώπη χιλιάδες μικρές όσο μεγάλες πόλεις να επενδύουν και να κεφαλαιοποιούν αρχιτεκτονικά, πολιτισμικά, οικονομικά, αναπτυξιακά και γαστρονομικά τον κάθε μεσαίωνά τους και εδώ να περιφρονείται συστηματικά η μακροβιότερη στην ιστορία της οικουμένης αναγέννηση του Ελληνισμού, όταν δεν αποποιείται η κληρονομιά της. Όταν στον κωδικό «Βυζαντινός πολιτισμός» ή «Ρωμανία» δεν υπάρχει μια έστω «πρώτη κατάθεση, δραχμές τριάντα», όπως θα ξανάλεγε και θα ξαναυτοκτονούσε ένας ποιητής σαν τον Κώστα Καρυωτάκη εάν αντί για την Πρέβεζα με τη Ρωμαϊκή Νικόπολη υπηρετούσε στο Διδυμότειχο με τη Ρωμαϊκή Πλωτινόπολη, όσο τη Βυζαντινή Ακρόπολη, όπου, αν μη τι άλλο, είχε να επιλέξει μεταξύ δύο κρημνών.

     Και για να μη πει κανείς ότι τα περιμένουμε όλα από την Ευρώπη, μπορούμε να κάνουμε την αρχή από μόνοι μας. Μπορεί η Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Έβρου αν δεν όφειλε να το έχει κάνει από ετών, να δώσει ένα πρώτο δείγμα γραφής. Να αναλάβει κάτι απλό. Κάτι που γίνεται εύκολα. Την εκ νέου οικοδόμηση του γυμνασίου, όπως ήταν. Τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο. Να χρησιμεύσει ως ένα νέο μουσείο μέσα σε ένα άλλο μουσείο, στον ευρύτερο μητροπολιτικό, ιστορικό και ασκεπή, και γι αυτό ολοήμερο μουσειακό καλέ. Κατά τα άλλα, εάν μεγεθύνει κανείς τη φωτογραφία που έλεγα πριν, μπορεί να διακρίνει σε ποιο ακριβώς ύψος βρίσκεται ο πήχης της αισθητικής. Ιδιαίτερα, εάν κάνει μια σύγκριση με το υφιστάμενο γυμνασιακό συγκρότημα της πόλης, την καθ ημάς γκράβα.

     Η έναρξη αναγέννησης από την εκπαίδευση αποτελεί έκφραση τιμής και σεβασμού προς την τόσο μεγάλης χρονικής διάρκειας εκπαιδευτική ιστορία της πόλης, όσο στο πιο ένδοξο τέκνο της ίδιας και ολόκληρου του Βυζαντινού Ελληνισμού. Σε μια αίθουσα του Μουσείου μπορούν να μεταφερθούν, όταν θα βρεθούν τα οστά του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα, όπως είναι το εκκλησιαστικό όνομα του Ιωάννη Βατάτζη. Είναι κάτι που περικλείει πολλαπλούς συμβολισμούς, ιδίως, όταν η σκέψη αυτή επιστροφής στο γενέθλιο τόπο του, γίνεται εφέτος που συμπληρώνονται επτακόσια πενήντα χρόνια από το θάνατό του. Όταν συμπίπτει με την επέτειο των οκτακοσίων χρόνων από το χίλια διακόσια τέσσερα και τη Φραγκοκρατία.

     Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η πόλη μέσα από τη νέα της αρχιτεκτονική συντροφιά των  τειχών, θα πραγματοποιήσει το πρώτο βήμα επιστροφής της στην πολεοδομική ωραιότητα. Το ενθαρρύνει αυτό, καθιστώντας το μάλιστα απολύτως ρεαλιστικό, ο τόπος. Η κιβωτός της Ακρόπολης. Σαφώς και η εφορία αρχαιοτήτων που ως τότε θα έχει ιδρυθεί και εγκατασταθεί σε μια από τις πιο οικείες της πόλεις ενώ παράλληλα θα αισθάνεται μεγάλη ικανοποίηση για τη δικαίωση κάποιου δικού της ανθρώπου, του μακαρίτη καθηγητή Μπακαλάκη, που έθεσε το ίδιο θέμα {9}, προ δεκαετιών

_____________  

     * Θα ακολουθήσουν και νέες επεξεργασίες του πρώην Βουλευτή Έβρου για το Διδυμότειχο. Βασικό σώμα παραμένει η ομιλία του στις 18 Οκτ.΄03, σε εκδήλωση του συλλόγου Ακρίτες. Σε αυτήν άλλωστε παραπέμπει η σημείωση {3}. Όσο για την {5} αυτή  αφορά πρόταση που έγινε το 2001 και υπάρχει στο έργο «Αγώνας για τη γεωοικονομική Δημοκρατία», 2002. Αρκετά πριν δηλαδή από τις πρωτοβουλίες χωρών, όπως η Ιταλία, για ίδρυση ανάλογης πανεπιστημιακής σχολής γαστρονομίας. Πρόκειται για διευκρίνιση αμυντικού χαρακτήρα. Σε καμιά περίπτωση δεν συνιστά καυχησιολογία. Γι αυτήν παραμένει επίκαιρη η γνωστή ρήση του συμπατριώτη Δημόκριτου: «καλύτερα άλλος να σ' επαινεί παρά να επαινείσαι μόνος». Με μια επιφύλαξη. Αν ο Αβδηρίτης σοφός αμύνονταν, ίσως να μην είχαν χαθεί τα έργα του. Οπότε και δεν θα έκαμναν άλλοι μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα, όπως  με τον ορισμό της πολιτικής που κατά το Δημόκριτο αποτελεί την πιο σπουδαία τέχνη. Κάτι που το επανέλαβαν πολλοί αργότερα, μεταξύ τους και μεγάλοι.

              Εικόνες

     Εικόνα α: αριστερά επάνω από τα τείχη φαίνεται το Γυμνάσιο. Δεξιά στο τζαμί ο μιναρές με έναν εξώστη. Η καθ ύψος προσθήκη του δεύτερου εξώστη  -όπως είναι σήμερα- έγινε μετά από τη δεύτερη κατάκτηση {έτος 1913} της πόλης. Η συμβολική αρχιτεκτονική, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, είναι προφανής.    

     Εικόνα β: Το εικονιζόμενο κτίριο του γυμνασίου αποτελεί προϊόν μιας πρώτης ηλεκτρονικής επεξεργασίας που έγινε από το συμπολίτη Γιάννη Κουκάκη που διαμένει στο Παρίσι.                                                                          

              Σημειώσεις

     {1} Το μεγαλύτερο τμήμα του παρόντος κειμένου συνδέει το όραμα για την αρχιτεκτονική αναγέννηση του καλέ με ένα πρώτο απτό αποτέλεσμα. Την εκ νέου κατασκευή, με οδηγό τις photos του κτιρίου, του παλιού γυμνασίου.  Μπορεί να  έπονται πολλά άλλα κεφάλαια στη συνέχεια, όμως δεν παύει η αρχή, όπως και η κάθε αρχή, να αποτελεί το ήμισυ του παντός. Τόσο στο πεδίο των ιδεών και στην επιστημονική επιστροφή στην ιστορία, όσο στο πεδίο της πραγματικότητας και της πράξης. Μια επεξεργασμένη σύνθεση ανάμεσα σε όραμα και όραση.

     {2} ΘΡΑΚΙΚΑ, τόμος Δέκατος, Αθήναι 1938. Συγκεκριμένα βλ. σελ. 208, σημειώσεις Κ. Μυρτίλου Αποστολίδου όπου, μεταξύ των άλλων, αναφέρει ότι ο συμφοιτητής και φίλος του Γυμνασιάρχης Χριστόφορος Δρακοντίδης ήταν διδάκτωρ φιλολογίας καταγόμενος από την Αμισό του Πόντου. Τη φράση «παράθυρο του Δράκου» είπε αυθόρμητα ένας ηλικιωμένος συμπολίτης όταν είδε στη φωτογραφία το γυμνάσιο όπου φοίτησε και ο ίδιος.

     {3} Χρήστος Κηπουρός, Σημειώσεις πολιτικής γεωοικονομίας, Κε.Γε.Με., Θράκη 2004.

     {4} ο.π. Οβάλ μυαλά, τρία παραδείγματα σημειωτικής: Θράκη Τροία και Μεσοποταμία, Θράκη 2004. Πρόκειται για δυσεύρετη φωτογραφία που έχει ληφθεί περί το έτος 1900. Αν δε μεγεθυνθεί παρατηρεί κανείς το όνομα της πόλης στα Οθωμανικά -Αραβική γραφή-, στα Ελληνικά, και στα Αγγλικά, ως Demotica. Η τουρκική ιστοριογραφία κάνει λόγο για Dimetoka.

     {5} Χρήστος Κηπουρός, Αγώνας για τη γεωοικονομική Δημοκρατία, Γόρδιος, Αθήνα  2002, βλ. σελ.79.  

     {6} ο.π. ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΜΕ Η ΘΡΑΚΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΝΕΑ ΚΥΠΡΟΣ, ΚΕ.ΜΙ.ΘΡΑ. Αθήνα 1989, Βλ. σελ 97, «Η ανάπτυξη της Θράκης σε σχέση με την ιστορία», ομιλία στην ημερίδα της 2 Οκτ.΄88 του Νομαρχιακού συμβουλίου Έβρου, όπου έχοντας ως βάση ότι πρόκειται για το «αξιολογότερο μνημείο-σύμβολο του Βυζαντινού πολιτισμού στη Δυτική Θράκη», προτάθηκε από το συγγραφέα  η  Κοσμοσώτειρα στις Φέρρες να γίνει  κέντρο λατρείας των Θρακών.

     Κάτι που έγινε αποδεκτό, μεταξύ των άλλων, από τον παρόντα στην ομιλία Δεσπότη. Τον τότε και μέχρι πριν από λίγες ημέρες Μητροπολίτη Αλεξανδρούπολης, ʼνθιμο. Λίγα δε χρόνια αργότερα, από το πρώτο παγκόσμιο Πανθρακικό συνέδριο. Όπως έκτοτε λέγεται και γράφεται για την Παναγία των Θρακών έτσι και τώρα μπορεί να καθιερωθεί από τούδε και στο εξής η φράση «καλές της Θράκης». Να ενισχυθεί επιπλέον η επιχειρηματολογία του μεγάλου έργου της αρχιτεκτονικής αναγέννησης.  

     Επίσης βλ {5}, σελ. 52, «Η περίπτωση του Μαρωνείτη οίνου» του οποίου όταν αναβιώσει η παραγωγή, ειδικά η βιολογική, ως ομώνυμη ονομασία προέλευσης, θα αφορά ολόκληρη τη Θράκη καθώς και άλλες περιοχές της χώρας, και όχι βέβαια μόνο τη Μαρώνεια, της οποίας τον οίνο υμνεί ο Όμηρος περισσότερο από όλους τους άλλους οίνους της ελληνικής μυθιστορίας.

     {7} Χρήστος Κηπουρός, Οβάλ μυαλά, Θράκη 2004. Επίσης βλ. {2}. Στην ομιλία για το Διδυμότειχο, επαναλήφθηκε η πρόταση του + N.  Βαφείδη.  Το άνοιγμα του τεμένους και η λειτουργία ως μουσείου. Μεταξύ των υπό προσέλκυση επισκεπτών  θα υπάρχουν από τον Ισλαμικό κόσμο και  από τη γειτονική χώρα ενώ σήμερα ισχύει το αντίστροφο με τις αθρόες επισκέψεις Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη, την Αδριανούπολη, κλπ. Όσο είναι κανείς εναντίον καταναγκασμών στην ελευθερία της διακίνησης των πολιτών, τόσο οφείλει να συμφωνεί με την οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική, και τα επίκαιρα όσο ποτέ, μέτρα της διοίκησης Βατάτζη. Το γνωστό ωάτον στέμμα. Με άλλα λόγια, την απουσία ελλείμματος στο ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών.  

     {8} ο.π., Κοινόν Ευρωπαίων, Θράκη 2004, βλ. Η θερινή κατοικία της Νίκης, και επίσης: Αν βρεθεί το κεφάλι της Νίκης.

     {9} Institute for Balkan Studies, Η ιστορική, αρχαιολογική και λαογραφική έρευνα για τη Θράκη, Θεσσαλονίκη 1988. Βλ. σελ. 187, Γεωργίου Μπακαλάκη, Αρχαιολογικά προβλήματα του Νομού Έβρου, Ξάνθη, Δεκέμβριος 1985.

          xkipuros@otenet.gr      

                                                                                            Θράκη Ιούνιος 2004,

[Ολόκληρη η εργασία του Χ. Κηπουρού - Ο Καλές του Διδυμοτείχου]