31/08/2003

Του Χρήστου Κηπουρού *

Έναν νέο διεθνή εναλλακτικό ενεργειακό διάδρομο με αγωγό φυσικού αερίου θα περίμενε κανείς να προταθεί από Ελληνικό ή άλλο Ευρωπαϊκό ερευνητικό ίδρυμα μελετών που ασχολείται με παρόμοια ζητήματα. Θα μπορούσε να αποτελέσει προϊόν και επόμενα, αντικείμενο έρευνας και επεξεργασίας για μια σοβαρή σχολή πολιτικής γεωοικονομίας. Μια τέτοιων προδιαγραφών λύση, με πρώτο τροφοδότη το Ρωσικό αγωγό που θα καταλήγει στην Κριμαία {1}, αποτελεί κατά τη γνώμη μου, η επέκτασή του, μέσω υποθαλάσσιας ζεύξης του Βορειοδυτικού Εύξεινου, από τη Σεβαστούπολη έως την Κωστάντζα και εκείθεν στο Μπουργκάς και την Αλεξανδρούπολη {Χάρτης α.}, με διακλαδώσεις προς τη Βαλκανική, Ευρωπαϊκή, και μέχρι τη Μικρασιατική ενδοχώρα. Η συμβολή της ενεργειακής Εγνατίας στο χτίσιμο του σχεδίου, είναι καθοριστική {Χάρτης α.}. Πέραν των άλλων, αποτελεί οργανικό του μέρος.

Ανάλογα προβλέπονται στον Βορειοανατολικό Εύξεινο, με υποθαλάσσια και πάλι ζεύξη της Κριμαίας, αυτή τη φορά, με το Βατούμ ή μάλλον το Σοχούμι που είναι ο σταθμός απόληξης του διαμέσου της Αρμενίας προβλεπόμενου Ιρανικού τροφοδότη αγωγού {2}, που επίσης μπορεί να συνεχιστεί στην υπόλοιπη Ευρώπη {Χάρτης α.}.

Παραφράζοντας τη γνωστή Κινέζικη παροιμία, μπορούμε στο σημείο αυτό να πούμε πως ένας χάρτης αξίζει όσο χίλιες εικόνες. Αποτέλεσμα της σύνθεσης είναι η διαβαλκανική και διευρωπαϊκή ενεργειακή γεφύρωση Ρωσίας, Κασπίας και Ιράν με Ιταλία και Αλγερία καθώς βέβαια και με την Ευρώπη. Ένα έργο που υπερτερεί λόγω της ποικιλίας των προϊόντων που μεταφέρει, όσο ως προς την ανταγωνιστικότητα απέναντι σε κάθε άλλη λύση ή διαδρομή. Μπορεί να αναδειχθεί σε κεντρική αρτηρία του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος με ροή φυσικού αερίου κάθε κατηγορίας που μάλιστα προέρχεται από τη μεγάλη πλειοψηφία των παγκόσμιων αποθεμάτων. Ένα κοκτέιλ από Ρωσικό, Κασπιανό {Τουρκμένικο, Ιρανικό, κλπ.}, έως Αλγερινό, με ορίζοντα εκατονταετίας. Πρόκειται αναμφίβολα για το κρίσιμο δρομολόγιο ανάμεσα στο Ευρασιατικό ενεργειακό χωροταξικό, τη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική, που επιφυλάσσει για την ιστορική οδό, μοναδική κεντρικότητα. Το ότι επιβεβαιώνεται ως η ραχοκοκαλιά του Ελλαδικού σώματος με ενδιάμεσους βραχίονες τόσο προς τα δυτικά Βαλκάνια, όσο προς τον Ελλαδικό νότο μέχρι την Κρήτη, είναι το λιγότερο.

Ολοένα και περισσότερες χώρες στα ενεργειακά τους σχέδια προτιμούν πλέον ως καινούργιους δρόμους, τις υποθαλάσσιες ζεύξεις. Το κάνουν ώστε να αποφύγουν την παλαιότητα των χερσαίων δικτύων, τις καθοδόν απώλειες ή τις υφαρπαγές και κυρίως την καταβολή δικαιωμάτων στις χώρες διέλευσης. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η διασωλήνωση της Βαλτικής και της Βόρειας θάλασσας που προβλέπεται αντίστοιχα από τις συμφωνίες της Γερμανίας {3 & Χάρτης β.} και την προχθεσινή της Αγγλίας με τη Ρωσία {3 & Χάρτης β.}, για προμήθεια φυσικού αερίου από τη χερσόνησο του Yamal, διαμέσου του λιμένα της Αγίας Πετρούπολης. Επίσης οι υποθαλάσσιες ζεύξεις Λιβύης-Σικελίας και Αλγερίας-Ιταλίας διαμέσου Σαρδηνίας και Κορσικής {Χάρτης β.} καθώς και η, παρά τα μεγάλα βάθη, μελέτη της υποθαλάσσιας επίσης ζεύξης Ιράν-Ινδίας, που παρακάμπτει το Πακιστάν. Κάτι που επαναφέρει στο προσκήνιο τη ζεύξη Κρήτης-Κυρηναϊκής {2} αν δεν συμφέρει περισσότερο τη μεγαλόνησο το υγροποιημένο αέριο LNG, από Αίγυπτο, Λιβύη, Αλγερία ή Νιγηρία.

Η συμφωνηθείσα πριν από λίγους μόλις μήνες {4} προμήθεια της Ρωσίας από το Τουρκμενιστάν, δεκάδων δις μ3 φυσικού αερίου ετησίως, έναντι 44 $ /1000 μ3, δείχνει μια τάξη μεγέθους, σχετικά με τις περί την Κασπία τιμές. Ειδικά, όμως όταν συγκρίνεται με τα της εσωτερικής Ελληνικής αγοράς, όπου η λιανική τιμή πώλησης είναι δεκαπλάσια, με την αντίστοιχη Βουλγαρική λιανική τιμή να κυμαίνεται στο ένα τρίτο της δικής μας, τότε η πρόκληση είναι πολύ μεγάλη. Με βάση τα προηγούμενα και βέβαια τα προς εξαγωγή υπαρκτά τεράστια Ρωσικά αποθέματα, μια τιμή στην Αλεξανδρούπολη γύρω στα 80 $ /1000 μ3 και πιθανή είναι και συμφέρουσα. Αν προστεθούν τα δικαιώματα διέλευσης του μέσω της διπλής κατεύθυνσης Εγνατίας διερχόμενου φυσικού αερίου, η τιμή του Ρωσικού ή του Τουρκμένικου αερίου στο Οτράντο, δεν θα υπερβαίνει τα 90 $ / 1000 μ3. Όσο θα κοστίζει σε Κέρκυρα και Ηγουμενίτσα το διαμέσου του τροφοδότη επίσης αγωγού “Enrico Mattei” εισαγόμενο Αλγερινό αέριο. Την τιμή των 75 $ / 1000 Μ3 επιδιώκει να επιτύχει η Τουρκία στις διαπραγματεύσεις της για το Ρωσικό του blue stream {3}.

Με μια τέτοια ενεργειακή Εγνατία, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι η αντίστοιχη δίδυμη επίσης Ιόνια οδός θα αποτελέσει οργανικό της κλάδο ενώ παράλληλα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ολόκληρου σχεδόν του υπόλοιπου εδαφικού σώματος της χώρας. Κατά τα άλλα, αφού προηγηθεί διεθνής συνεννόηση για τον νέο ενεργειακό δρόμο, με τις χώρες διαμέσου των οποίων διέρχεται {Ρωσία, Ουκρανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία}, οι δυο τελευταίες ως μέλη της Ε.Ε. μπορούν από κοινού με άλλα μέλη {π.χ. Αυστρία}, να τον φέρουν προς έγκριση και χρηματοδότηση ή να τον εντάξουν στα μεγάλα διευρωπαϊκά έργα. Ανάλογα θα συμβούν στην περίπτωση που τη θέση της Ρωσίας πάρει το Ιράν. Τα ίδια θα επαναληφθούν με οποιαδήποτε παραγωγό χώρα της περιοχής της Κασπίας {2}.

Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με τη γεωοικονομία ενός νέου διαδρόμου στην Ευρασία με διπλό by pass του μικρασιατικού εδαφικού σώματος. Ένα μικρό by pass, στα χερσαία Δαρδανέλια, και ένα μεγάλο στον Εύξεινο, σε βάθος βέβαια ολίγων εκατοντάδων μέτρων. Θα λέγαμε σχεδόν παράκτια. Ένα από τα κλειδιά του όλου σχεδίου είναι η χερσόνησος της Κριμαίας και η Ουκρανική γεωοικονομία {Χάρτης α.}. Ένα άλλο κλειδί είναι η Αλεξανδρούπολη και η Ελληνική γεωοικονομία. Μπορεί το έργο να είναι όντως και μεγάλο και δαπανηρό, όμως έχει ταχύτατη απόσβεση. Πρόκειται επίσης για ασφαλή δρόμο.

Συγκρινόμενες οι μνημονευθείσες τιμές της διεθνούς αγοράς καθώς επίσης οι προσδοκώμενες, με τα 150 $ / 1000 μ3 Φ.Α. που η Τουρκία ζητάει, να το πω λαϊκά, ως νταβατζιλίκι για τον αγωγό Προύσας Κομοτηνής {5}, ασφαλώς και η τιμή αυτή θα έπρεπε να βάλει την Ελλάδα να ψάξει τρόπους ακύρωσης. Διότι διαφορετικά θα συνεχίσει να υπονομεύει την αναπτυξιακή της συνέχεια. Επίσης την ανταγωνιστική της προοπτική που έως σήμερα, το μόνο που κάνει, είναι να την προπαγανδίζει.

Είναι τόσο ανταγωνιστικός ο νέος υποθαλάσσιος και χερσαίος ενεργειακός δρόμος που περιέγραψα, ώστε και αν ακόμη η Τουρκία δεχθεί να πάψει να παίζει ρόλους χώρας-δεξαμενής και έμπορα καυσίμων και περιορισθεί, όπως όλες οι χώρες, σε μια απλή χώρα διέλευσης “country transit” να μην αποτελέσει ούτε καν τότε, συμφέρουσα λύση. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για το Ρωσικό φυσικό αέριο ή άλλο από την Κασπία, π.χ. Τουρκμένικο, όπου τα πράγματα είναι οφθαλμοφανή αφού μια χιλιομέτρηση αρκεί. Ισχύει επίσης για το Ιρανικό και κυρίως την εξασφάλιση εξαγωγικής προοπτικής στην Ευρώπη {2} μέσα από πλείονες του ενός διαδρόμους. Το προβάδισμα του αγωγού που προτείνεται έχει επίσης να κάνει με την όχι αμελητέα εξοικονόμηση της δαπάνης μεταφοράς, λόγω των υποθαλάσσιων τμημάτων του στον Εύξεινο. Ας το θέσουμε όμως και διαφορετικά. Η πολυδιαφημισμένη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας αποδεικνύεται εν πολλοίς, μύθος. Ο οποίος όσο θα εξελίσσονται οι τεχνικές των υποθαλάσσιων ζεύξεων, άλλο τόσο θα μετατρέπεται σε παραμύθι. Τη θέση του νέου μύθου πρόκειται να πάρει ο Εύξεινος αγωγός.

Ας μην επεκταθούμε στην υπαρκτή Ελληνική ενεργειακή πολιτική που στην ουσία της αποτελεί διευκόλυνση της γειτονικής χώρας που δεν ξέρει τι να το κάνει τόσο φυσικό αέριο που μάζεψε, διακόπτοντας αυθαίρετα πότε τη ροή του Ρωσικού και πότε του Ιρανικού αερίου. Ούτε χρειάζεται να υπεισέλθουμε σε επιπλέον αιτίες ακύρωσης, όπως η εξόφθαλμη ενεργειακή εξάρτηση της Θράκης αν όχι της χώρας. Κάτι που μεταξύ άλλων μας επιστρέφει στην ιστορική αλήθεια κατά την οποία, η γεωοικονομία {6} αποτελεί την άλλη όψη των εθνικών ζητημάτων καθώς και την πληρέστερη από κάθε προηγούμενη θεωρεία ερμηνείας τους.

Μαύρα μεσάνυχτα {7} για τα ζητήματα αυτά, εκτός από τις κυβερνήσεις και τις αντιπολιτεύσεις της χώρας, έχουν επίσης δυστυχώς οι πανεπιστημιακές ομάδες των διάφορων ερευνητικών ιδρυμάτων. Δεν ερμηνεύονται αλλιώς τα όσα συναντώνται σε διεθνείς πηγές με κραυγαλέο παράδειγμα τη συναίνεση και την κοινή τους αντίληψη για το τουρκικό ενεργειακό σχέδιο.

Φαίνεται πως μια και η πολιτική Ελλάδα συνέδραμε δια του Ναϊρόμπι στην Κεμαλική γεωοικονομία του πετρελαίου και στην καρατόμηση στην ουσία του λαού της γνωστής από την αρχαιότητα Καρδουχίας, να θεώρησαν καλό να μην ολιγωρήσει η ακαδημαϊκή. Να συνδράμει και αυτή την γειτονική υπόθεση σε κάτι. Έστω ως προς το φυσικό αέριο. Ούτε καν που τους πέρασε από το μυαλό μια πιθανή, τύπου Θράκης, ενεργειακή εξάρτηση της Κύπρου ή του Αιγαίου {4}. Όπως δεν τους απασχόλησε ποτέ η άμεσα συνδεδεμένη με τον Εύξεινο, γεωοικονομία της Εγνατίας.

Δεν γνωρίζω τι θα λένε τώρα όλοι τους, μετά από το Βατερλό της Τουρκικής γεωοικονομίας {8}, όταν μέχρι διεθνή συνέδρια {9} αμφισβητούν τη βιωσιμότητα των πανάκριβων, εκτός όλων των άλλων, ενεργειακών σχεδίων, που χαρακτηρίσαμε ως το πιο μεγάλο διεθνές ρουσφέτι του νέου αιώνα {2}. Πόσο μάλλον σήμερα που πλέον ως παλιά, αναθεωρούνται αν δεν παραπέμπονται στις καλένδες, ιδιαίτερα όταν συγκρίνονται ως προς τα νέα έργα, τα made in u.s.a. και πάλι. Επίσης ως προς το ενεργειακό πλιάτσικο στο κατεχόμενο Ιράκ. Οι εξελίξεις δικαιώνουν τα δικά μας γραπτά. Όσο τώρα για την Ελληνική πολιτική, αυτή για άλλη μια φορά, έμεινε χωρίς γραμμή. Συνεχίζει να ταλαντεύεται ακόμη και τώρα μεταξύ της τουρκικής και της Αμερικανικής. Αυτό κάνουν πλείστα όσα Μέγαρα του Αθηναϊκού κέντρου. Από εκείνο της Βασιλίσσης Σοφίας και το Μαξίμου, επί της Ηρώδου του Αττικού έως αυτό της συζύγου του τελευταίου, Ρηγίλλης. Επίσης και άλλα.

Αποδεικνύεται τελικά ότι όταν ανάμεσα σε δυο γειτονικές χώρες, η μια μόνο έχει σχέδιο, τότε αργά ή γρήγορα αυτό, γίνεται κοινό. Κάποια στιγμή το υιοθετεί και το εφαρμόζει και η άλλη χώρα, ως δορυφόρος. Αυτό κάνει όλα τα τελευταία χρόνια, η λεγόμενη πολιτική Ελλάδα. Μπορεί να είναι όντως Αμερικανόφιλη, όπως την είπε κάποιος, όμως του διέφυγε αν δεν το απέφυγε, ότι κυρίως είναι τουρκόφιλη. Παλιά ήταν μόνο το πρώτο. Τώρα είναι και τα δυο. Αυτή είναι η διαφορά της από το παρελθόν. Ακόμη και από τον Σπύρο Μαρκεζίνη. Γιατί λίγο νου να διέθετε, θα είχε εδώ και καιρό αντιληφθεί τις προθέσεις που έχουν οι πάσχοντες από το χρόνιο και ανίατο τελικά σύνδρομο της ενεργειοκρατίας, υπερατλαντικοί κυβερνήτες. Από το νέο περιεχόμενο της βιωσιμότητας των αγωγών και κυρίως το υπό ριζική αναδιάταξη χωροταξικό στην ευρύτερη περιοχή μέχρι τις εκ του σύνεγγυς συστηματικές τους απειλές προς τη δεύτερη στον κόσμο σε αποθέματα φυσικού αερίου, χώρα του Ιράν.

Εικόνα και χάρτες υπάρχουν. Όμως άμα είσαι τυφλός πως να τα δεις. Αλλιώς μια επεξεργασμένη Ελληνική πολιτική γεωοικονομία είναι σε θέση να καταφέρει πολλά για τη χώρα αξιοποιώντας το όσο ποτέ άλλοτε ευνοϊκό σημερινό διεθνές περιβάλλον. Μπορεί, όπως λέγεται, ο λύκος στην αναμπουμπούλα να χαίρεται, όμως αυτό δεν ισχύει για όλους τους λύκους. Κάποιες φορές, σε περιόδους ανακατατάξεων, όπως η σημερινή, μπορεί να χαίρονται και τα συνώνυμα προς την αθωότητα αλλά και τη βλακεία, πρόβατα. Π.χ. όταν πρόκειται για λυκομαχίες. Το διδάσκει η ιστορία.

Ειδικά ως προς τη σημερινή πρόταση για τον αγωγό, πέραν της Ελλάδας και της Ιταλίας, υπάρχουν και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που έχουν να κερδίσουν από τον μικτό αυτό, υποθαλάσσιο όσο χερσαίο, ενεργειακό διάδρομο. Μια τέτοια χώρα, όπως ειπώθηκε, είναι η Αυστρία. Έχει πολλούς λόγους προσυπογραφής. Αντίθετα δεν έχει κανένα λόγο, όταν, ενώ μπορεί να το αποφύγει, να είναι υποχρεωμένη να καταβάλει χαράτσι δεκάδων δολαρίων ανά 1000 μ3 προϊόντος, έστω ως δικαίωμα διέλευσης, αν υπάρξει θετική έκβαση στη μελέτη βιωσιμότητας του χερσαίου αγωγού μεταξύ Ιράν, Κασπίας και Ευρώπης, διαμέσου της Τουρκίας {10 & Χάρτης β.} Πόσο μάλλον η δική μας χώρα που έχει συμφωνήσει να καταβάλει στη γείτονα “εμπορικό κέρδος” πλέον του δικαιώματος διέλευσης και μάλιστα χωρίς να έχει ακόμη προσδιοριστεί η τελική τιμή αγοράς. Λέγεται ότι απέναντι στα 150 $ /1000 μ3 που ζήτησε η Τουρκία, η Ελλάδα αντιπρότεινε να το αγοράζει 130 $ / 1000 μ3.

Με βάση τον περιγραφέντα αγωγό, μπορεί, μεταξύ των άλλων, η διακλάδωσή του προς την Τουρκία {Χάρτης α.}, να εξασφαλίσει τη λεγόμενη διπλή κατεύθυνση στον αγωγό Προύσας-Κομοτηνής. Περί διπλής κατεύθυνσης άλλωστε κάνουν λόγο τα αρχικά κυβερνητικά κείμενα.

ΧΑΡΤΕΣ

Χάρτης α. {a}: ΝΕΟΣ ΑΓΩΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΑΣΙΑ, Χρήστος Κηπουρός, Θράκη Αύγουστος ΄03,

Χάρτης β. TRANS-EUROPEAN NETWORKS, PRIORITY AXES FOR NATURAL GAS, EUROPE UNION, http://europa.eu.int/comm/energy/ten-e/consultation_2003_07_25/axes-prio-gas_en.pdf 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

{1} Ανάμεσα στη Χερσόνησο αυτή του Εύξεινου και την Αλεξανδρούπολη υπάρχει πέραν όλων των άλλων, μια παλαιά σχέση γεωοικονομίας. Μπορεί η ιστορία να θεωρεί ως κύρια αιτία δημιουργίας της πρωτεύουσας του Έβρου, το οθωμανικό σιδηροδρομικό ρυμοτομικό και τη διασταύρωση του κάθετου άξονα των Ανατολικών σιδηροδρόμων με τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης Κωνσταντινούπολης, που κατασκευάστηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα και έκτοτε παραμένουν ως είχαν στην αρχική τους μορφή. Μπορεί το πρώτο Ελληνικό σχολείο να είχε ιδρυθεί πριν από αρκετά χρόνια, που σημαίνει ότι πέρα από το γνωστό δέντρο του ερημίτη {Ντεντέαγατς}, υπήρξε στον ίδιο τόπο, πολίχνη. Όμως υπάρχει μια ακόμη γενεσιουργή αιτία. Είναι η Κριμαία. Η έκβαση του ομώνυμου πολέμου της. Συγκεκριμένα η Ρωσική ήττα που κατά κύριο λόγο επήλθε λόγω αποκλεισμού των ανθρώπων, των προϊόντων και ειδικά των δημητριακών, που ακόμη επί Περικλή εξάγονταν κατά χιλιάδες τόνους από την ίδια χερσόνησο, διαμέσου του Εύξεινου, στην Αθήνα. Και όλα αυτά, είχαν πλέον διακοπεί. Αν λοιπόν οι Τούρκοι έκλειναν εκ νέου τα Στενά, οι Ρώσοι έπρεπε να έχουν κάτι σαν Δαρδανέλια της ξηράς και επίσης λιμένα στο Αιγαίο. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η πολεοδόμηση του χώρου από τους μηχανικούς του Ρωσικού συντάγματος, όταν κατείχαν επί ένα χρονικό διάστημα την περιοχή, δεν προέκυψε τυχαία.

Η μητέρα της Αλεξανδρούπολης είναι η γεωοικονομία. Η συνοπτική αναδρομή έγινε διότι κάτι ανάλογο συμβαίνει με το παρόν και κυρίως, πιστεύω, με το μέλλον της ευρύτερης περιοχής. Αν η πρωτεύουσα του Έβρου οφείλει τη γέννησή της στη γεωοικονομία, τότε η αναγέννησή της δεν μπορεί παρά να αναζητηθεί στην πολιτική γεωοικονομία. Αυτή μάλιστα τη φορά είναι δυνατόν να αναγεννηθεί αναπτυξιακά, εκτός από την ίδια και τη Θράκη, ολόκληρη η χώρα. Με βάση τη γεωοικονομία αυτή και ενώ όλες οι συνιστώσες δαπάνες της παραγωγής τείνουν να γίνουν αν δεν είναι ήδη ανελαστικές, η Ελλάδα μπορεί διαμέσου της πολιτικής και μέσα από ένα νέο ενεργειακό σχέδιο και ρυμοτομικό, να κερδίσει τη μάχη της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων της, εξασφαλίζοντας ελαστική, ελαστικότατη δαπάνη παραγωγής. Αυτήν της ενέργειας με βάση το γνωστό φιλικό προς το περιβάλλον καύσιμο του φυσικού αερίου. Με άλλα λόγια ούτε ο Εύξεινος αγωγός προέκυψε τυχαία.

{2} Χρήστος Κηπουρός, Αγώνας για τη γεωοικονομική Δημοκρατία, εκδόσεις Γόρδιος, Αθήνα 2002, επίσης βλ. International Energy Outlook, May 2003, www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/nat_gas.html

{3} βλ. Χρήστου Κηπουρού, Η δική μας Αλεξανδρούπολη, εφ. ΘΕΣΣΑΛΙΑ, Βόλος, 06 /05/ 2003. Με το ίδιο κείμενο προτείνονταν στην Ελληνική Προεδρία να θέσει κατά τη κοινή σύνοδο Ε.Ε. και Ρωσίας στην Αγία Πετρούπολη, το ζήτημα της ένταξης της Ρωσίας στην Ε.Ε. αναβαθμίζοντας με τον τρόπο αυτό την από 4ης Ιουνίου 1999 κοινή στρατηγική της Ε.Ε. για τη Ρωσία που είχε υπογράψει για τη Γερμανική Προεδρία ο Καγκελάριος Σρέντερ. Ο τρόπος όμως και κύρια ο χρόνος που επανέφερε τη Ρωσική ένταξη, η Ιταλική Προεδρία αδίκησαν το θέμα. Όσο για την Αγγλορωσική συμφωνία: www.politics.guardian.co.uk/foreignaffairs/story/0,11538,985658,00.html,

{4} www.gasandoil.com, Russian-Turkmen deals mark strategic shift for Moscow in Central Asia, By Igor Torbakov, 2003 May 01,

{5} βλ. συνέντευξη Χρήστου Κηπουρού στον ΑΝΤΙΦΩΝΗΤΗ, Κομοτηνή, 05/ 03/ 2003. Βλ. επίσης: www.antibaro.gr/society/khpouros_antifwnhths.htm,

{6} ο. π. {3.α},

{7} Βλ. www.parliament.gr, Πρακτικά 16 & 17 Ιουλίου 2003, όπου ο υπουργός ανάπτυξης μεταξύ άλλων ανέφερε ότι η τιμή των 136 $ / 1000 μ3 που αγοράζει η Ελλάδα το Ρωσικό αέριο, είναι η φθηνότερη σε ολόκληρη την Ευρώπη!

{8} Χρήστου Κηπουρού, Ανήθικη γεωοικονομία, ΠΡΩΤΗ Θράκης, Αλεξ/πολη 29 Ιαν.΄03, http://www.protionline.gr/show_archive.cfm?id=1226&obcatid=1

{9}, www.eurasianet.org/departments/business/articles/eav060203.shtml, Κων/πολη,

{10}, βλ. www.e-control.at , 4 Δεκεμβρίου 2002, Πρόκειται για συμφωνία μεταφοράς φυσικού αερίου με χερσαίο αγωγό, από την Κασπία στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη μέσω Τουρκίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας και Αυστρίας. Επίσης βλ. www.ffbh.bg/market.html  {source: Pari }, 18 Jul.΄03, και www.mpa.gr, 24 Ιουλ.΄03. Αφορά τη χρηματοδότηση από την Ε.Ε. της μελέτης σκοπιμότητας του σχεδίου “ΝΑΜΠΟΥΚΟ”.

_____________________

Θράκη, Αύγουστος 2003 xkipuros@otenet.gr

http://antibaro.gr