Tὸ βιβλίο τῆς Ἱστορίας ὡς σημεῖο τῆς Ἱστορίας

Γιῶργος Καστρινάκης

Ἀντίβαρο, Ιούνιος 2007

Ἀντιστροφὴ ὅρων Ι

Διοργανώθηκε σὰν δημόσια ἐκδήλωση ὑπὲρ τοῦ βιβλίου ἱστορίας τῆς στ΄ Δημοτικοῦ: «Ἀπὸ τὸν ἐθνικιστικὸ πατριωτισμὸ στὸν πατριωτισμὸ τοῦ πολίτη». Μὰ ἀπέβη, μὲ μόνο τὸν τίτλο της, μιὰ ἐκδήλωση ἐναντίον του. Μιὰ ἐκδήλωση ποὺ φανέρωνε, ἤδη. ἀπ’ τὴν πρώτη της λέξη πὼς ἡ ‘‘νηφαλιότητα’’ εἶναι μιὰ ἔννοια ἄγνωστη γιὰ τοὺς θιασῶτες τῆς κρατικῆς – ἐπὶ τοῦ παρόντος – ἱστοριογραφίας. Πόσο μᾶλλον, ἡ ἱστορικὴ ‘‘οὐδετερότητα’’… Ἢ ἡ ἐπιδίωξη, ἔστω, γι’ αὐτήν.
«Ἐθνικιστικός», λοιπόν, ὁ χαρακτήρας τοῦ ἀντιλόγου. Ὅπως… ὄφειλε νὰ εἶναι! Ὥστε τὰ ἐπιχειρήματα νὰ γίνονται περιττά. Ὥστε ὅλα τὰ συμπεράσματα νὰ ἔχουν προδικασθεῖ, ἤδη, σὲ ἐπίπεδο ὁρισμῶν. Κι ὥστε ὡς μόνη προοπτικὴ τῶν ἀντιφρονούντων νὰ ἀπομένει ὁ ἐγκλεισμός τους σὲ ὑβριστικοὺς προσδιορισμούς.

Ἕνας κόσμος ποὺ χωρίζεται σὲ «ἐμᾶς» καὶ στοὺς «ἄλλους», ἐμπρός μας. «Ἐμεῖς», οἱ πολίτες. Μὲ δικαίωμα, αὐτονοήτως, στὴν πολιτική. Ἄρα καὶ στὸν δημόσιο λόγο. «Ἄλλοι», τὸ ἀντικείμενο τῆς καταδίωξής μας. Χωρὶς πολιτικὴ ἰδιότητα, αὐτοί. Καὶ μὲ καταχρηστική, ἀπ’ τὴν πλευρά τους, κάθε ἔκφραση ἄποψης.

«Ἐμεῖς», ἐν ὀλίγοις, οἱ φορεῖς τοῦ κυρίαρχου λόγου. «Ἄλλοι», οἱ φορεῖς τῆς ἀντίρρησης. Ποὺ ὀφείλουν νὰ ἀφομοιώνουν τήν Κυριαρχία, συσκευαζόμενοι μέσα στὶς λέξεις ἐκεῖνες ποὺ θὰ ἀποσοβήσουν ὁποιαδήποτε – περαιτέρω – σκέψη Ἀντίρρησης. Μέσα στὶς Λέξεις ἐκεῖνες ποὺ θὰ ματαιώσουν τὸ Λόγο. Ὑποβιβάζοντας, πρῶτα πρῶτα, κάθε ἀντιπαράθεση σὲ συμπλοκή.

«Πολίτες», ἀπὸ τὴ μία, ὁρίστε. «Ἐθνικιστές», ἀπὸ τὴν ἄλλη. Ἤ, ἐξουσιατές (τῶν λέξεων) ἐναντίον ἐξουσιαζομένων! Κι ὅποιος τολμᾶ, ἂς ἐπιλέξει νὰ μὴ συνταχθεῖ μὲ τοὺς κραταιούς : ἂς βρεθεῖ ἕνας «πολίτης» ποὺ θὰ ἀμφισβητήσει τὸ «κράτος» τους…

Ὡς «πολίτης» ὅμως, ἔτσι, φτάνει νὰ ἐπαινεῖται ὁ «ὑπήκοος» τῆς ἐξουσίας. Ἀλογεῖ, τότε, ὁ λόγος. Ἡ συνείδηση παύει νὰ φωτίζει διλήμματα. Ἐνῶ τά (ἀντιφερόμενα) ἐνδεχόμενα τῆς ἱστορίας ἐκτίθενται μέ… ἐπιμελῶς ἀντεστραμμένα τὰ πρόσημα.

Ἀξίζει, νομίζουμε, νὰ συγκρατήσουμε αὐτὴν τὴν ἀναγγελία ἐκδηλώσεως ὡς… σημαίνουσα συνόψιση ἑνὸς «λόγου» ὁ ὁποῖος τότε μόνο μπορεῖ νὰ ‘‘ἐπικρατήσει’’ στὶς ‘‘ἀντιπαραθέσεις’’, ὅταν τὶς ἐντάξει σὲ ἕνα πλαίσιο ποὺ ἔχει διανείμει τίς… μοῖρες ἐκ προοιμίου.

Καθιστώντας, φυσικά, «μοιραία» τήν (τελική) ἦττα τῶν (ἐξ ἀρχῆς) ἠττημένων τῆς διανομῆς.

Σπουδαία, ἐν τέλει, ἐκδήλωση. Δὲν μᾶς μιλᾶ μόνο γιὰ ἕνα βιβλίο Ἱστορίας. Μᾶς μιλᾶ γιὰ τὴν ἴδια τὴν Ἱστορία. Καὶ δὲν μᾶς μιλᾶ, ἁπλῶς, μὲ τὶς λέξεις: μᾶς μιλᾶ μὲ τὴ σύνολη λογική της: Ἔχουμε ἐμεῖς δίκιο (μᾶς λέει) διότι οἱ «ἐθνικιστές» – προσδιοριζόμενοι, ἰδού, διὰ τοῦ προπηλακισμοῦ τους – ἔχουν ἄδικο. Σὰ νὰ μποροῦσε νὰ συμβεῖ ἀλλοιῶς!
Εἶναι μιὰ ἐκδήλωση ποὺ κατορθώνει νὰ συμβολίσει σὲ ὁρόσημη συγκυρία ὅτι ἡ δεσποτεία τοῦ κρατοῦντος, σήμερα, Λόγου θεμελιώνεται σέ (ἀλλὰ καὶ ἰσοδυναμεῖ μέ) μιὰ δεσποτεία τῶν Ταυτολογιῶν. Μιὰ προέλαση τοῦ ἄλογου.


Ἀντιστροφὴ ὅρων ΙΙ

Ἕνας πολιτισμὸς προσχωρεῖ, βεβαίως, στὴν ἀλογία ὅταν πρῶτες προσχωρήσουν σ’ αυτὴν οἱ ‘‘κοιτίδες’’ στὶς ὁποῖες εἶχε ἀναθέσει νὰ τὴν ὑπερβοῦν. Δηλαδή, τὰ Πανεπιστήμια.
Πῶς νὰ μὴν ἀλογεῖ, ὡστόσο, τὸ πανεπιστήμιο ἐκεῖνο στὸ ὁποῖο ἕνας καθηγητὴς ποὺ ἔχει, μόλις πρίν, φτάσει νὰ περιλούσει ὡς «ψυχωσικοὺς» (!) ὅσους διανοηθοῦν νὰ τοῦ ἀντιμιλήσουν, δηλώνει τώρα ὅτι οἱ διδάσκοντες «ἀντὶ νὰ ἐνισχύουν τὴν ἐθνικὴ ταυτότητα πρέπει νὰ δίνουν στοὺς μαθητές τους τὰ ἐφόδια γιὰ νὰ ἐπιλέγουν οἱ ἴδιοι τὴν ταυτότητά τους». Χωρὶς νὰ παρατηρεῖ – κατ’ ἀρχήν – πόσο στεντόρεια ὁμολογεῖ, ἔτσι, ὅτι τὸ ‘‘διακύβευμα’’, λοιπόν, ἔχει νὰ κάνει ὄχι μὲ μιὰ ἐξειδικευμένη ἐπιστημονικὴ γνώση ἀλλὰ μὲ τὸν ἴδιο τὸν συλλογικὸ αὐτοπροσδιορισμό – ἔχει πάψει, ἄρα, νὰ περιορίζεται στοὺς ‘‘εἰδικοὺς’’ καὶ ἀφορᾶ. αὐτοδικαίως, σύμπασα τὴν κοινωνία.

Χωρὶς νὰ παρατηρεῖ, ταυτόχρονα, ὅτι ἐκεῖνο ποὺ ἐδῶ ζητᾶ, ἰσχύει ἤδη: ἡ ἴδια ἡ παρουσία, μάλιστα, τῆς ἄποψής του σὲ θέσεις καθηγητικές (ἐπικαθορίζουσες, κιόλας, τὴν πολιτικὴ τοῦ «Ὑπουργείου Ἐθνικῆς Παιδείας») τὸ ἀποδεικνύει. Ὅπως, ἐπίσης, τὸ ἀποδεικνύουν οἱ δεκάδες ἀπόφοιτοι, ἐπιχώριων, σχολείων ποὺ πυρπολοῦν ἑλληνικὲς σημαῖες. Σκοπός του, ὡστόσο, δὲν εἶναι ἡ ἐπιλογὴ ταυτότητας – σκοπός του εἶναι μόνο ἡ ἐπιβολή, τῆς νέας, ποὺ αὐτὸς προκρίνει.

Χωρὶς νὰ παρατηρεῖ, προσέτι, ὅτι ὅπως σὲ ὅλα τὰ θεωρητικὰ διακυβεύματα, ἔτσι καὶ στὸ θέμα τῆς ‘‘ταυτότητας’’ ἡ ‘‘οὐδετερότητα’’ προβαίνει ὑποκριτική. Εἶναι, δηλαδή, ἀδύνατον ὁ διδάσκων νὰ μὴν εἰσηγεῖται ἀπάντηση. Ἐφ’ ὅσον πρόκειται νὰ ‘‘πάρει θέση’’ ὡστόσο (ποὺ θὰ πεῖ, νὰ ἀσκήσει ἐξουσία) ὀφείλει, τότε, νὰ διερωτηθεῖ ἂν ἡ ἐξουσία του ἐκπροσωπεῖ τὴν δημοκρατικὴ πλειοψηφία ἢ τὴν μειοψηφία. Στὴν δεύτερη περίπτωση, νὰ σεβασθεῖ τουλάχιστον τοὺς φορεῖς τῆς ἄποψης πού, ὁ ἴδιος, ἀπορρίπτει. Τὸ σημερινὸ ἀκαδημαϊκὸ καθεστώς, ἀπεναντίας, εἶναι ὅτι μιά – στυγνὴ στοὺς τρόπους – μειοψηφία μεθοδεύει νὰ ἀποκλείει ἀπὸ τὴν διδακτικὴ θέση ὅσους ὑποψηφίους ἐπιζητοῦν νὰ ἐκφράσουν τὴν πλειοψηφία. ‘‘Ξεπερνώντας’’ τὶς ‘‘ἀναστολές’’, μάλιστα, ἐπιστρατεύει ἀμέσως μετὰ ὡς ἐπιστημονικὸ «ἐπιχείρημα» αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν ἀποκλεισμό! Ὥστε, ὅταν ἡ καινούργια (προπαρασκευασμένη στὸ ἀκαδημαϊκὸ ἐργαστήριο) «ἐθνικὴ ταυτότητα» ἐπιβληθεῖ, οἱ νέοι φοιτητὲς νὰ ἔχουν καταλήξει νὰ ἀγνοοῦν τὸ δίλημμα – καὶ νὰ στεροῦνται, ἐκεῖνοι, τὴ δυνατότητα ἕτερης ἐπιλογῆς.
Χωρὶς νὰ παρατηρεῖ, ἐπὶ πλέον, ὅτι τὸ χρέος ἑνὸς πανεπιστημιακοῦ ταγοῦ εἶναι νὰ προκρίνει, μέν, δίχως πάντως νὰ ταπεινώνει τὴν ἀντίθετη ἐπιλογή. Ὁ συγκεκριμένος καθηγητής, ὡστόσο, ἀποδεικνύει ἀνὰ πᾶσα εὐκαιρία ὅτι μοναδικός (!) τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο μπορεῖ νὰ ἀναφερθεῖ στὴν ‘‘ἀντίθετη ἐπιλογή’’, εἶναι ἡ ὠμή της καθύβριση. Μιὰ τέτοια ἀκατάσχετη κατάχρηση, ὡστόσο, κανέναν δὲν ἀξιώνεται νὰ πείσει ὅτι εἰσηγεῖται τήν… ἐλευθερία.

Τὸ ἔχουμε ξαναπεῖ: Προκύπτει μιὰ ἀπερινόητη ἀσυνέπεια, μεταξὺ τῶν ‘‘ἀρχῶν’’ ποὺ ἀνεμίζει ἡ κρατοῦσα (στὰ κέντρα ἰσχύος) Πρόταση Ταυτότητας καὶ τῶν ‘‘μεθόδων’’ ποὺ ἐφαρμόζουν οἱ θιασῶτες της. Κι αὐτὸ συμβαίνει, ἁπλά, ἐπειδὴ ἐπικαλοῦνται ἀρχὲς τὶς ὁποῖες δὲν ἐννοοῦν.
Ἂν παρακολουθήσουμε τὴ ρητορική τους, θὰ διαπιστώσουμε ὅτι, κατὰ κανόνα, δὲν ἐννοοῦν καὶ ὁτιδήποτε ‘‘ἐπιμέρους’’ ἀπ’ αὐτὰ ποὺ λένε. Ἡ ἀλογία, ἐκεῖ, φαίνεται νὰ συγκροτεῖ ὁρίζοντα. Ἀφήνοντας ὅλα τὰ νοήματα ἐξόριστα ἀπὸ τὶς λέξεις.