Η γοητεία τῆς ἀνατροπῆς

Γιῶργος Καστρινάκης

Ἀντίβαρο, Ἰούνιος 2006

Στὸν περίγυρο ἡ ὀρθογώνια ταξιθέτηση. Αὐστηρὴ καὶ ἀνελαστική. Νὰ ὑπαινίσσεται τὴ δυσχέρεια τοῦ συντονισμοῦ, τὴν ἀμηχανία τῆς κοινωνικότητας, τὴν ἀπορία τῆς ἐλευθερίας.
Καὶ στὸ κέντρο νὰ μᾶς αὐτοσυστήνεται ἡ ἔκπληξη, νὰ μᾶς καλωσορίζει ἡ πρωτοτυπία, νὰ μᾶς νεύει ἡ ἀνατροπή!

Ἕνα στιγμιότυπο ποῦ ἀνανεώνει τὰ σύμβολά μας μήπως; Ὄντως – ἐὰν ὁ πολιτισμός μας θεσπίζει ὡς σημασία τὴν Υπεροχή... Ἂν θέλει δηλαδὴ νὰ μᾶς διαβιβάσει ἕνα χαμόγελο γιὰ τὴ θλίψη τοῦ ἄλλου. Ἂν μᾶς ὁρίζει νὰ ἐπικοινωνοῦμε στοὺς κώδικες τῆς συνενοχῆς. Ἂν λαχταράει νὰ στεγάσει σ’ ἕνα πονηρὸ βλέμμα τὸν σύμπαντα χρόνο.

Ἂν προκρίνει ἕνα κλείσιμο ματιοῦ στὸν τύπο κάθε μας χειρονομίας, μιὰ ἰδιοποίηση στὴ θέση ὁποιασδήποτε γενναιοδωρίας, μιὰ φιλαρέσκεια στὸν τόπο ὅσης μᾶς ἀπέμεινε ἐμπιστοσύνης.

Ποιός τῶν πολλῶν ὁ ἕνας καὶ τοῦ ἑνὸς ὁ κλῆρος τί; *

Τὸ ἀγόρι θέλει νὰ εἶναι ὁ ἕνας τῶν πολλῶν μὲ μόνο κλῆρο τὴ διαφορά του.

Γι’ αὐτὸ καὶ μοναδικὸς τόπος τῆς χαρᾶς του ἀποβαίνει ἡ ἀπουσία τοῦ ἄλλου.Τὸ πρόσωπό του διαδηλώνει : Εἶμαι πανευτυχὴς ποὺ οἱ ἄλλοι δὲν εἶναι – ἔξυπνοι – σὰν ἐμένα! ‘‘Ἱκανοποίησή’’ του ὅτι ἀπονέμει μιὰ μοῖρα δυστυχίας στοὺς ἀπρόσωπους συμμαθητές του : τί θὰ τοὺς περισώσει, τάχα, ἀπὸ τὴν ὑποδεέστερη θέση ποῦ κατακτοῦν στὴ συνείδησή μας;

Νὰ πιθανολογήσουμε, ὡστόσο, τὸ ἀ ν τ ί σ τ ρ ο φ ο ἐ ν δ ε χ ό μ ε ν ο : Ἡ κίνησή του διαρρηγνύει μήπως μιὰ ἀσφυκτικὴ τάξη καὶ ὁμοιομορφία; Μά, ποιός εἰσπράττει τὸ μήνυμα τόσο ἀφαιρετικά; Τὸ πλαίσιο τῆς γκρίζας πειθαρχίας (ποὺ εἶναι, ὄντως, παροῦσα) ἐπιστρατεύεται μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ ‘‘δικαιώσει’’ τὸ πρόκριμα τῆς Ἀνατροπῆς – καθὼς οἱ μανιχαϊκὲς ἀντιθέσεις συγκροτοῦν, ἐξ ὁρισμοῦ, τὴ φύση κάθε σχηματικῆς προπαγάνδας. Ἀπὸ ’κεῖ καὶ πέρα, ὡστόσο, τ ὸ ἴ δ ι ο μ ή ν υ μ α ξέρει ὅτι θὰ συνεχίσει, ἀπαράλλακτο, νὰ λειτουργεῖ καὶ ἐ ρ ή μ η ν τοῦ περιβάλλοντος ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἄντλησε τὴν πρώτη του ‘‘κύρωση’’.

Ἡ ἀνθρώπινη βούληση, σύμφωνοι, ἔρεπε πάντα πρὸς τὴν εὐκολία. Δὲν ὑπερηφανευόταν, πάντως, γι’ αὐτήν! Ὁ νεαρός, ἐδῶ, μᾶς κοιτάζει στὰ μάτια ἐπειδὴ ξέρει ὅτι ὁ πολιτισμός μας θὰ ἤθελε – στὸ σύνολό του – νὰ βρισκόταν στὴ θέση του. Ὅτι ζηλεύει τὴν ‘‘ποιότητα’’ τῆς δόξας του. Καὶ ὅτι καταζητεῖ ἐπειγόντως κομπάρσους γιὰ τῶν ὑπόλοιπων ρόλων τὴ διανομή...

Δὲν θέλουν πρόοδο. Θέλουν νὰ εἶναι οἱ πρῶτοι. **

– ¬Τί σοῦ λείπει;
– Πάντως ὄχι οἱ ἄνθρωποι.

Ἕνα χαμόγελο ἐγκαθιδρύει τὴν ἄβυσσο ἀνάμεσά τους. Κι ἀποσαφηνίζει, ταυτόχρονα, πότε ἐγγράφουμε αὐτοπροαιρέτως τὴ συνεύρεση στὶς συντεταγμένες τοῦ ἀνταγωνισμοῦ.

Τί σημαίνει ἐν τέλει Ἀνατροπή; Νὰ ἐγκαθιστῶ τὸν ἑαυτό μου στὸ ἐπίκεντρο τῆς προσοχῆς. Νὰ καθρεφτίζω στὰ μάτια μου μονάχα ἀντίγραφα τῆς παρουσίας μου. Νὰ κατανοῶ τὸν ἄλλο ὡς σύμβολο ἀπώλειας.
Ποιοῦ αἰώνα, ποιᾶς ἐποχῆς τάχα ὁ ἰδεότυπος ἄνθρωπος ἔνοιωθε μεγαλύτερη τὴν ἀνάγκη νὰ τὸν περιστοιχίζουν ὑπάρξεις μὲ ἀπαλλοτριωμένη τὴν ὑπόσταση; Θά ’ταν δύσκολο, μήπως, νὰ ἐννοήσουμε ὅτι τὸ ἀληθινὸ μεγαλεῖο, γιὰ τὴν πρωταγωνίστρια φιγούρα, εἶναι νὰ ἀναδύεται ἀπὸ τὸ περιβάλλον τῆς – ὄχι νὰ τὸ καταποντίζει; Ὅτι ἡ θλίψη δὲν ἐνεδρεύει πουθενὰ περισσότερη ἀπ’ ὅση σὲ μιὰ ἀδιαμοίραστη χαρά; Ἢ ὅτι, ὅσο ὁ κόσμος θὰ λάμπει μέσα στὴν αὐταρέσκεια, θά ’ναι ἡ ζωὴ ἐκείνη ποὺ θ’ ἀποστρέφει τὸ βλέμμα πρώτη; Ὁ πόθος της (ἂς ἀρχίσουμε νὰ διακρίνουμε) θ’ ἀπομένει περισσότερο στερημένος κι ἀπ’ αὐτὸν τῆς πρωτοτυπίας, ὅσο ὡς πρωτοτυπία θὰ νοεῖται μία αὐτοτροφοδοτούμενη ματαιότητα : Μιὰ Χαρὰ ποὺ ἀποποιεῖται τὸ Νόημα κι ἕνα Νόημα ποὺ ἀποποιεῖται τὴ Λύπη.

Κάποτε, ναί, θὰ εἶχε σημασία ἕνας νὰ διαφέρει ἀπ’ τοὺς ἄλλους : Ὄχι ὅμως γιὰ νὰ ἐνθουσιάζεται μὲ τὴ μελαγχολία ποὺ τὸν περιβάλλει! Ἀντίθετα – μόνο γιὰ νὰ ἀναλαμβάνει τὴν εὐθύνη της:

«Ὁ δικός μου πόνος στὸ κατόπι μόνος! Σὰ σκυλί.» ***

Στὸ μεταξὺ τὸ δόγμα τῆς ἀνατροπῆς θὰ παρελαύνει μὲ ἄτρωτο τὸν δυναμισμό του, τὸ σύνθημα τοῦ συγχρονισμοῦ θὰ ἀνεμίζει ἀτίθαση τὴ μονοσημία του καὶ ἡ μυθολογία τῆς προόδου θὰ σεμνύνεται γιὰ τὴν ἀσύστολή της αὐτοκατανάλωση.

Κι ἀπ’ τὴν οὐρά της πάλι ἡ Ἱστορία θὰ πιάνεται. *

Παράλληλα ὅμως θὰ διαψεύδεται ἡ αἰσιόδοξη πρόβλεψη τῆς Ἱστορίας : Ἡ ἐκτύλιξή της θὰ ἀ ν α σ τ ρ έ φ ε τ α ι ὅσο κάποιοι θὰ ἐπιλέγουν τὶς ἐνέργειές τους μὲ μοναδικὸ γνώμονα τὴν ἀντίθεσή τους στοὺς ἄλλους. Κι ὅταν αὐτοὶ καταστοῦν οἱ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι , ὁ κόσμος θὰ γείρει : καθένας θ’ ἀντιστρατεύεται τὸν καθέναν...

Ὁ μικρός μας φίλος μᾶς κοιτάζει μὲ ἀπόλυτη τὴν ἐμπιστοσύνη πώς – ὄχι ἁπλῶς οἱ περισσότεροι : ὅ λ ο ι σκοπεύουμε νὰ τὸν μιμηθοῦμε. Ἤγουν : Τὸ Ἐγὼ ἦταν πάντα στὴν Ἐξουσία. Τώρα καλεῖται, ἐπιπλέον, νά... ἐπαναστατήσει κατὰ βάρος τῶν... ὑπηκόων της.

Βυθοσκοπώντας αἰτίες : Τὸ λάθος κάθε ‘‘αἰσιοδοξίας’’ εἶναι ὅτι, ἐν ὀνόματι μιᾶς ἀνάγκης παραγνωρίζει τὴν ἐλευθερία. (Τὴν ἐλευθερία τῆς ἄρνησης τῆς ἐλευθερίας.) Εἶναι μερικὲς φωτογραφήσεις ποὺ μᾶς ὑπενθυμίζουν τὶς ἀνάστροφες ἐκδοχὲς καὶ ἐκπληρώσεις της : Τὶς ἐκφάνσεις μιᾶς ἀδιάλλακτα αὐτόνομης βούλησης, μιᾶς ἀμετάπειστα πτωτικῆς ἐμπειρίας, μιᾶς ἀνεπίστροφα ἡττημένης ζωῆς.

Μέχρις ὅτου θελήσουμε νὰ τὶς ἀμφισβητήσουμε, ἡ εἰκόνα ἐνὸς σύμπαντος ὅπου μόνη ἀξία προβάλλει ἡ μείωση, μόνο ρῖγος ὁ ἀνταγωνισμὸς καὶ μόνο ἱερὸ ἡ ἀσέβεια, θὰ ἐπιστέφεται.... δάφνες.

√

* : Ποιός τῶν πολλῶν ὁ ἕνας καὶ τοῦ ἑνὸς ὁ κλῆρος τί; / Κι ἀπ’ τὴν οὐρὰ τῆς πάλι ἡ Ἱστορία θὰ πιάνεται. : Ὀδυσσέας Ἐλύτης

** : Ἀπὸ ταινία τοῦ Ζὰν Λὺκ Γκοντὰρ

*** : Διονύσης Σαββόπουλος

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.