Απάντηση σε άρθρο \"Η φτώχεια του εθνικο-λαϊκισμού\" Παναγιώτης Ήφαιστος Αντίβαρο, Μάιος 2007 Επιφυλλίδα Χ. Τσούκα, Καθημερινή 7.8.2007. Σχόλιο Π. Ήφαιστου Αναρτημένο στην διεύθυνση http://www.ifestos.edu.gr/60.htm 7-8.4.2007. Σε επιφυλλίδα του στην Καθημερινή ημ. 7-8.4.2007 με τίτλο \"Η φτώχεια του εθνικο-λαϊκισμού\" ο Χαρίδημος Τσούκας (Οργανωσιακή Θεωρία, ALBA, Πανεπιστήμιο Warwick) ασκεί κριτική στον Θεοδωράκη. Ο κ Τσούκας, του οποίου το κείμενο φιλοξενήθηκε σε μεγάλη κυριακάτικη εφημερίδα, είναι προφανές ότι ζει στο εξωτερικό. Γι’ αυτό ίσως να μην γνωρίζει ότι στην σημερινή Ελλάδα η καταστολή κάθε άποψης που είναι φιλόπατρις και που αντιστέκεται στις ηγεμονικές αξιώσεις γίνεται αντικείμενο μιας εξεζητημένης λογοκρισίας που ούτε επί χούντας δεν βιώσαμε. Ιδού μερικά σχόλιά μου: Πρώτον, η επιφυλλίδα αυτή αξίζει να διαβαστεί γιατί δείχνει τα βαθύτερα αίτια της διαμάχης για τα βιβλία της ιστορίας. Σ\' αντίθεση με άλλες ευθύγραμμα υβριστικές αντιδράσεις, επιχειρεί να θεμελιώσει μια αντίθετη άποψη στηριζόμενος σε μια εταιρική αντίληψη του κόσμου (κλικ εδώ για σχετικές σημειώσεις μου σε πρόσφατη ομιλία - http://www.ifestos.edu.gr/60.htm) το κείμενο αυτό θα μπορούσε να τύχει μεγαλύτερης προσοχής αν απόφευγε τις γνωστές δολοφονικές εξομοιώσεις: \"Ο Α και ο Β λέει ότι ο γάιδαρος δεν έχει φτερά και δεν μπορεί να πετάξει. ʼρα ο Α και ο Β είναι οι ίδιοι\". Ο επιφυλλιδογράφος, αν και επιχειρεί να πει μια άλλη άποψη καταφεύγοντας σε γνωστές εταιρικές και κριτικές αντιλήψεις, δυστυχώς προσφεύγει στις ίδιες δολοφονικές και αναλυτικά ανοίκειες παρατηρήσεις με άλλες επιφυλλίδες όταν συνδέει τις θέσεις του Μίκη Θεοδωράκη όχι με το περιεχόμενο των θέσεών του αλλά με πολιτικές επιλογές την περίοδο 1990-3 ως και εάν αυτό να είναι το ζήτημα της συζήτησης. Έτσι, προγραμματικά ο επιφυλλιδογράφος αρνείται (και ταυτόχρονα στερεί στον εαυτό του στέρεο έδαφος κριτικής) το πασίδηλο γεγονός ότι οι λαϊκές αντιδράσεις κατά όποιου θίγει μια κοινωνία υπαρξιακά δεν έχουν χρώμα, δεν έχουν ιδεολογία. Και η κυρίαρχη κοινωνία είναι Ύπαρξη συλλογική. Οι ιδεολογίες έπονται αυτής της ύπαρξης και στις ποικιλόχρωμες εξομοιωτικές-διεθνιστικές εκδοχές οι ιδεολογίες είναι επίπλαστες μεταφυσικά προσδιορισμένες κατασκευές που στρέφονται ευθέως κατά των αξιώσεων ενός λαού για ετερότητα και ελευθερία. Δεν θα μπορούσε να συμβαίνει αλλιώς, μιας και παραβλέπουν ή παρακάμπτουν το γεγονός ότι πολιτικά οι κινέζοι δεν είναι οι ίδιοι με τους γιαπωνέζους, πολιτικά οι αιγύπτιοι δεν είναι οι ίδιοι με τους σουηδούς, πολιτικά οι αμερικανοί δεν είναι οι ίδιοι με τους τούρκους, κτλ. Το πολιτικό καθεστώς κάθε κυρίαρχης κοινωνίας απορρέει από την ιδιαίτερη και ιδιόμορφη ετερότητά της. Στο επίπεδο των συγκροτημένων κοινωνιών μακρόχρονες πνευματικές και λειγουργικές σφυρηλατήσεις και μεθέξεις κτίζουν διακριτές κοινωνικές ενώσεις. Όπως πολύ καλά εξηγεί ο Παναγιώτης Κονδύλης, αλλά και κάθε άλλη καλή ανάλυση πολιτικής φιλοσοφίας, διαρκώς δημιουργούνται διαφορετικές εκδοχές εθνικών-κρατικών εκδοχών κοσμολογίας και ανθρωπολογίας. Ανά πάσα στιγμή, αισθητές και πνευματικές νοηματοδοτήσεις αναδύονται αυθόρμητα προσδιορίζοντας το ηθικό, βιολογικό, ανθρωπολογικό και κοσμολογικό υπόβαθρο των μεμονωμένων ανθρώπων και των κοινωνιών. Οι εξομοιωτικές-διεθνιστικές ιδεολογίες που παραγνωρίζουν τις οντολογικά θεμελιωμένες κοινωνικοπολιτικές δομές είναι μεταφυσικά προσδιορισμένες (και η «κριτική ιδεολογία» που ενσαρκώνουν τα ελληνικά μεταπρατικά ιστοριογραφικά θεωρήματα εκφράζουν την χειρότερη εκδοχή εξομοιωτικών ιδεολογημάτων). Δεύτερον, οι κριτικές και εταιρικές αντιλήψεις για τον κόσμο (ομολογουμένως κυρίαρχη στους διανοουμενίστικους κύκλους της Ελλάδας) είναι σαφής αλλά ενδεχομένως ανεπίγνωστη πεποίθηση του επιφυλλιδογράφου. Σε όλες τις πιθανές εκδοχές του, ο εταιρικός ιδεολογικός παραλογισμός θέλει τα άτομα αδιαφοροποίητες μονάδες. Θέλει τις κοινωνίες συνοθυλευματικό σύνολο και γι αυτό εκ προοιμίου αντιπαθεί τις βαθύτερες κοσμοθεωρητικές και ηθικοκανονιστικές του διαμορφώσεις. Για τους \"εταιρικούς\" και τους ακραίους\" κριτικούς\" διαδόχους τους η \"κοινωνία\" με την κοινωνιοκεντρική αριστοτελική αντίληψη του όρου είναι έννοιες που αντιπαθούν συνειδητά και βαθύτατα. Στις ύστερες ηγεμονικής έμπνευσης εκδοχές τους, αντιπαθούν το γεγονός της ετερότητας των λαών, γιατί ακριβώς εκεί βρίσκονται τα ερείσματα και η δύναμη μιας κοινωνίας. Η συνειδητοποίηση της συλλογικής ετερότητας είναι δύναμη και αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στις αξιώσεις ισχύος. Η ετερότητα ενός λαού, ακριβώς, θεμελιώνεται στην φάση των αξιώσεων διακριτής ύπαρξης, των αγώνων για ανεξαρτησία-ελευθερία και –όταν πλέον κατακτηθεί η εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία– των αγώνων για αυτοσυντήρηση και ανεξαρτησία. Έτσι, με αυτοπεποίθηση, κατά την εκτίμησή μου εμποτισμένη στην εταιρική και ύστερη κριτική κατανόηση του κόσμου, ο Χαρίδημος Τσούμας γράφει: \"Η εθνική αντίσταση και οι αγώνες για την εμπέδωση της δημοκρατίας ήταν οριακές στιγμές του συλλογικού μας βίου, δεν είναι σταθερή κατάσταση μιας σύγχρονης, δημοκρατικής και ευημερούσας κοινωνίας\". Όμως, ο κ Τσούκας φαίνεται να αγνοεί ή σκόπιμα να παρακάμπτει το γεγονός ότι στον «σύγχρονο κόσμο» της αλληλεξάρτησης, των επικοινωνιών και της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης η ευημερία και η ελευθερία μιας κοινωνίας συναρτάται ευθέως με την διασφάλιση της ανεξαρτησίας. Ενδεχομένως, ασφαλώς, να πιστεύει, λανθασμένα, βέβαια, ότι το διεθνές σύστημα εξελίσσεται γραμμικά και πως οι \"ευημερούσες κοινωνίες\" ούτε απειλούνται, ούτε πολεμούν, ούτε κινδυνεύουν. Τρίτον και συναφές, ο συγγραφέας της επίμαχης επιφυλλίδας προχωρεί σε λογικά άλματα, χαρακτηριστικά μερικών αγγλοσαξονικών θεωρημάτων περί \"σύγχρονου κόσμου\": \"Οι οριακές στιγμές είναι πάντα σπάνιες και βαθιά διλημματικές. Ανεξαρτησία ή υποδούλωση;\" Αντιτάσσουμε: Σε ένα κόσμο πλήρη αιτιών πολέμου -δεν είναι του παρόντος να αναπτύξω αυτή την καίρια πτυχή μιας και χιλιάδες αξιόπιστα κείμενα το θεμελιώνουν και μιας και ο υποφαινόμενος έγραψε μερικές εκατοντάδες σελίδες- τα οποία (αίτια πολέμου) ακόμη και ο πιο δύσπιστος μπορεί να διαπιστώσει απλά βλέποντας ειδήσεις κάθε βράδυ, η διαφύλαξη της ανεξαρτησίας είναι ένα διαρκές άθλημα, ένας διαρκής αγώνας απόκτησης ερεισμάτων και μια διαρκής εγρήγορση για την πολύ πιθανή επόμενη ανάγκη για μια δυστυχώς αιματηρή αντίσταση κατά αναθεωρητικών και ηγεμονικών κρατών. Ας μετρήσει ο κ Τσούκας πόσες φορές χύθηκε ελληνικό αίμα τα τελευταία 50 χρόνια για την υπεράσπιση της ελληνικής ανεξαρτησίας και της ελληνικής ετερότητας. Ας μετρήσει με πόσες άλλες φιλειρηνικές κοινωνίες αυτό ακριβώς συμβαίνει την στιγμή που γράφουμε αυτές τις γραμμές. Για να το θέσω διαφορετικά: Η μια θεώρηση στέκεται απέναντι στην άλλη και σίγουρα η μια είναι τελείως λάθος και η άλλη τελείως ορθή. ΟΡΘΗ είναι αυτή που διαπιστώνει με αντικειμενικότητα ότι το διεθνές σύστημα είναι ανταγωνιστικό, επικίνδυνο για την ελευθερία των φιλειρηνικών κοινωνιών και ότι ο πόλεμος παραμονεύει στην διεθνή πολιτική όπως παραμονεύει η αλλαγή στο εσωτερικό ενός βιώσιμου κράτους. ΛΑΘΟΣ είναι εκείνη η θεώρηση που θέλει το διεθνές σύστημα σταθερό, αγαθοεργά ειρηνευμένο και γραμμικά διακυβερνούμενο. Αν και υπάρχουν αναρίθμητα κείμενα που θεμελιώνουν αυτές τις αλήθειες, ο κ Τσούκας θα μπορούσε να συμβουλευτεί πρόσφατο βιβλίο κορυφαίων επιστημονικών επιδόσεων την ελληνική έκδοση του οποίου επιμελήθηκα (John Mearsheimer, κλικ εδω). Στο κείμενο αυτό ο κ Τσούκας θα διαπιστώσει ότι τα ιδεολογήματα-θεωρήματα περί \"πολέμου και δημοκρατίας\" ή \"ειρήνης και αλληλεξάρτησης\", που βρίσκονται στο υπόβαθρο των θέσεων του κ Τσούκα, δεν είναι βάσιμα. Ιδιαίτερα όσον αφορά τα δύο τελευταία ζητήματα, κανείς μπορεί να συμβουλευτεί και ένα δικό μου πρόσφατο κείμενο για τα αίτια πολέμου και την συζήτηση περί δημοκρατίας και πολέμου (βλ. Δημοκρατία-Πόλεμος: εισήγηση σε συνέδριο, http://www.ifestos.edu.gr/31.htm Καθείς λοιπόν μπορεί να κλείνει τα μάτια του μπροστά στην πραγματικότητα ή αντίστροφα να γνωρίζει την αλήθεια και να λειτουργεί και να σκέφτεται ορθολογιστικά και ορθά. Παραλογισμοί απόρροια ηγεμονικής έμπνευσης θεωρημάτων και ιδεολογημάτων οδήγησαν πολλούς καλόπιστους πριν τρία χρόνια να \"συμβουλεύσουν\" τον κυπριακό λαό πως δήθεν \"στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η ελευθερία δεν έχει νόημα\" και πως η υποδούλωση που πρότεινε το σχέδιο Αναν ήταν περίπου καλοπροαίρετη αξίωση του Λονδίνου και της Ουάσιγκτον (πρωτευουσών δύο κατά τα άλλα δημοκρατικών και ευημερούντων κρατών). Τέταρτον, λίγο πιο κάτω, με γραμμικό τρόπο ακόμη μια φορά η επιφυλλίδα του κ Τσούκα θεωρεί ως δεδομένο αυτό που είναι εξωπραγματικό ή αυθαίρετο και μεταφυσικά προσδιορισμένο. Έτσι γράφει: \"Όσο οι κοινωνίες εξελίσσονται, όσο δηλαδή γίνονται πιο σύνθετες, εξατομικευμένες κα αλληλένδετες με άλλες κοινωνίες, τόσο τα διλήμματα μετατρέπονται σε πιο πεζά, σύνθετα και ανοικτά ερωτήματα, στα οποία δεν είναι συνήθως γνωστό εκ των προτέρων ποια είναι προοδευτικά και ποια όχι\". Πιο κάτω: \"Στον ηρωοποιημένο λαό αποδίδεται μια αναλλοίωτη ουσία...\". Αφού προσχωρήσει αμέσως μετά στην μέθοδο των δολοφονικών εξομοιώσεων που υιοθετούν οι πλείστες \"κριτικές\" επιφυλλίδες στην Ελλάδα, η επιφυλλίδα ισοπεδωτικά συνεχίζει: \"ο πυρήνας και των δύο ρευμάτων είναι η κλειστή κοινωνία, το φιλοσοφικό υπόβαθρο είναι η ουσιοκρατία\". Δεν γνωρίζουμε τις επιστημονικές κατακτήσεις του κ Τσούκα στο δικό του γνωστικό πεδίο, αλλά, δεν μπορώ παρά να πω ευγενικά ότι χρειάζονται μεγάλες δόσεις ιδεολογικού φανατισμού για να δει κάποιος τις κοινωνίες ως εξατομικευμένα και αδιαφοροποίητα σύνολα γραμμικά ευθυγραμμισμένα με τα δόγματα κάποιων μεταφυσικά προσδιορισμένων ορθολογιστικών κριτηρίων (αμερικανικό; βρετανικό; κινεζικό; του κ Τσούκα; του γράφοντος; ποιου τέλος πάντων;). Είναι χαρακτηριστική ολοσέλιδη ανάλυση πιο κάτω στο ίδιο φύλλο της Καθημερινής με τίτλο: \"Αυξάνονται και πληθύνονται οι πιστοί. Τα τελευταία 30-40 χρόνια, και παρά την ευημερία και την γνώση, το θρησκευτικό αίσθημα εμφανίζει μεγάλη ανάκαμψη παγκοσμίως\"). Περιγράφει ακριβώς αυτό που όποιος έχει μάτια το βλέπει καθημερινά σε όλες τις κοινωνίες, το γεγονός δηλαδή ότι οι κοινωνικοψυχολογικοί παράγοντες, η πίστη, οι θεωρήσεις για τα μετά-φυσικά και η προσήλωση στην πνευματική και αισθητή ετερότητα, είναι βαθύτερες δυνάμεις που χαρακτηρίζουν κάθε κοινωνία. Επειδή ενδεχομένως στις σκέψεις του κ Τσούκα ανεπίγνωστα υποβόσκουν οι πιο ακραίες και αστήρικτες εταιρικές γνώμες και οι ύστερες κριτικές αντιλήψεις, θα τον συμβούλευα, αν μου το επέτρεπε, να ακούσει τα λόγια του Κονδύλη: «Οι πραγματιστές δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την απτή χρησιμότητα των “μεταφυσικών” κατασκευών μέσα στον κοινωνικό αγώνα για ισχύ. Ίσως να είναι “καθ’ αυτό” (διάβαζε: από την σκοπιά φιλελεύθερων ωφελιμιστικών αντιλήψεων) αδιάφορο, ποια ιδέα περί Θεού πρεσβεύει κάποιος, ωστόσο η πρακτική διαφορά γίνεται τεράστια, αν υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι για την ιδέα τους περί Θεού είναι πρόθυμοι να πεθάνουν ή να σκοτώσουν, αφού συνδέουν μαζί της τη δική τους ταυτότητα» (Ισχύς και Απόφαση, Εκδόσεις Στιγμή, 1991). Οι κυρίαρχες κοινωνίες, ακριβώς, δεν είναι τυχαία ανεξάρτητες. Μπόρεσαν να αξιώσουν κυριαρχία, να παλέψουν γι\' αυτή και να κερδίσουν την ελευθερία τους κατά των προγενέστερων δυναστικών πολυεθνικών συστημάτων γιατί ήταν διακριτές και προικισμένες με βαθύτατη ετερότητα. Είτε είμαστε θρήσκοι είτε άθεοι, αποτελεί επιστημονικό και λογικό σφάλμα αν θεωρούμε την πίστη των ανθρώπων και την προσήλωσή τους στην ετερότητά τους ως κάτι περαστικό και ανεπιθύμητο. Επιπρόσθετα, δεν μπορούμε να αγνοούμε ότι αυτή η ετερότητα βαθαίνει ολοένα και περισσότερο μετά την κατάκτηση κάθε ανεξαρτησίας. Με άξονα ακριβώς την εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία οι κοινωνίες εδραιώνουν τις αφετηριακές κοσμοθεωρητικές τους παραδοχές και καλλιεργούν ανθρωπολογικά και ηθικοκανονιστικά συστήματα που ούτε εγκαταλείπουν ούτε πρέπει να εγκαταλείψουν γιατί, όπως ήδη τόνισα, αποτελούν τα κυριότερα στηρίγματα της κυριαρχίας τους. Το γεγονός ότι ισχυρότερα κράτη τις θέλουν αδιαφοροποίητα σύνολα ασταθή και ευάλωτα στις ηγεμονικές τους αξιώσεις, δεν είναι πειθαναγκαστικό για κάποιο να κλείνει τα μάτια μπροστά στις βαθύτερες και κινητήριες δυνάμεις που έφτιαξαν τον σύγχρονο κόσμο. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι, είτε αρέσει κάποιου είτε όχι, η ετερότητα και η αξίωση για ελευθερία-κυριαρχία είναι οντολογικού περιεχομένου και ηθικά αμάχητες. Και η ελευθερία δεν είναι ζήτημα γούστου. Αν και πολλά θα μπορούσα να γράψω, στέκομαι σε μια μόνο πτυχή, εξόχως αιρετική για την θέση και ρόλο του επιστήμονα και του πνευματικού ανθρώπου στα κοινωνικά δρώμενα. Γράφει ο κ Τσουκας: \"Ο διανοούμενος θέτει εν αμφιβόλω το κοινώς παραδεκτό ... Η κριτική του λειτουργία ουδόλως τον αποτρέπει να ταυτίζεται με το έθνος...\". Στην συνέχεια προχωρεί με μερικά ακόμη συναφή αυθαίρετα άλματα συλλογισμών όταν βάζει στο ίδιο καλάθι τον Έντουαρτ Σαιντ, τον Σωκράτη και τον Θεοδωράκη). Συντομογραφικά, λοιπόν, σημειώνω: α) Η γνώση δεν είναι γνώμη και τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας δεν είναι ιδιοτροπίες του καθενός μας που μπορεί να ξεστομίζει ακαταλόγιστα. β) Η εθνική ανεξαρτησία μιας κοινωνίας είναι συνώνυμη της συλλογικής της ελευθερίας και η δέσμευση σ\' αυτή όταν θίγονται ιερά και όσια δεν επιδέχεται χαλαρότητα. Χαλαρότητα σημαίνει ζημιές και βιώσιμες είναι όσες κοινωνίες δεν το αγνοούν. γ) Ιερά και όσια, ακριβώς, θίγονται όταν αμφισβητούνται διυποκειμενικά αληθή γεγονότα στα οποία οφείλεται η ελευθερία του. Το ότι η \"κριτική\" θεώρηση στην οποία μάλλον προσχωρεί ο κ Τσούκας προωθεί την ιστοριογραφική εξομοίωση θυμάτων και θυτών δεν μας είναι άγνωστο. Όμως, είναι μια προσέγγιση που είναι είτε αφελής είτε ηγεμονικά εμπνευσμένη. Και όπως οι λαϊκές στάσεις δείχνουν, ο μέσος πολίτης μπορεί να μην γνωρίζει αυτές τις εξειδικευμένες ιστοριογραφικές συζητήσεις αλλά όταν προσβάλουν την διϋποκειμενική του γνώση αντιδρά με σφοδρότητα. Ο λόγος είναι απλός: καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο ο λαός γνωρίζει ποιος θίγει την ετερότητά του και την ελευθερία του. Και ο Θεοδωράκης, νομίζω, αυτό ακριβώς εξέφρασε στην επιφυλλίδα που κατακρίνει ο κ Τσούκας. Όπως κάθε άλλος έλληνας κάθε ιδεολογικής παραδοχής θα έλεγε, έγραψε ότι κανένας λαός δεν μπορεί να δεχθεί ως αληθή την αμφισβήτηση των έσχατων λογικών της εθνικής του ανεξαρτησίας και τα ηθικοκανονιστικά επιτεύγματα του λαού. Αυτά είναι επιτεύγματα που ένας λαός δεν τα χρωστά σε κανένα και όσες κραυγές και αν ακουστούν πάντα θα ξεσηκώνεται για να τα υπερασπιστεί. Περί της \"εταιρικής\" και \"κριτικής\" αντιλήψεώς πρόκειται, λοιπόν, και ας μη ωραιοποιούμε ιδέες-φίδια που εκκολάπτουν ανελεύθερα και διεθνφασιστοειδή αβγά. Συναφώς, η στρατηγική μαλακής ισχύος δεν είναι κάποια περίεργη συνομωσιολογική αντίληψη αλλά η στρατηγική μερικών ισχυρών κρατών. Είτε κάποιοι \"διανοούμενοι\" φορείς επιστημονικών τίτλων το κάνουν συνειδητά ή ασυνείδητα όταν βάλλουν κατά της ετερότητας των ελλήνων -αυτό είναι επιστημονικά και επιχειρηματολογικά αδιάφορο-, παραμένει το γεγονός ότι υπάρχει το δικαίωμα της διαφωνίας. Και όλοι έχουν το ίδιο δικαίωμα για άποψη χωρίς να γίνονται αντικείμενο δολοφονικών επιθέσεων και δολοφονικών εξομοιώσεων. Ας πούμε ευθέως τι θέλουμε, λοιπόν, και ας μη προσφεύγουμε σε εξεζητημένες εξομοιώσεις και σε θεωρήματα για κόσμους που δεν υπάρχουν (και που καλλιεργούν μεταμφιεσμένα ιδεολογήματα αξιώσεων ισχύος). Κυρίως, ας διατηρήσουν οι \"κριτικοί\" κάποια στοιχεία ευγένειας που συναντά κανείς στην διεθνή «κριτική» βιβλιογραφία αλλά όχι στην γηγενή-ιθαγενή. Το άρθρο του κ. Τσούκα http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_07/04/2007_222430 Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.