Καθηγητής διεθνών σχέσεων-στρατηγικών σπουδών, Πάντειον Πανεπιστήμιο, www.ifestos.edu.gr

Ανοίγματα ενός σοσιαλιστικού κόμματος προς τον φιλελευθερισμό είναι ένα πράγμα και άλλο η πρόχειρη κατάποση των υποπροϊόντων μιας μεταπρατικής ελληνικής εκδοχής ακραίων νεοφιλελεύθερων θεωρημάτων και συγκεχυμένων κοσμοπολίτικων ιδεολογημάτων. Είναι κατά το πλείστον οι φορείς ενός μέχρι πρόσφατα διάσπαρτου «συνονθυλεύματος κοσμοπολιτών» που κατάφερε σε μερικές μόνο μέρες να αιφνιδιάσει και να αλώσει τους κομματικούς μηχανισμούς ενός μεγάλου κομματικού σχηματισμού, να συσκοτίσει το πολιτικό τοπίο με την γνωστή «επικοινωνιακή καταιγίδα», να παραμυθιάσει εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοφόρους και να εξοντώσει πολιτικά μια ολόκληρη στρατιά παραδοσιακών ηγετικών στελεχών. Οι επιλογές τους στην οικονομική πολιτική είναι λίγο-πολύ γνωστές και στα εξωτερικά ζητήματα περιγράφονται από θέσεις και απόψεις που ακούστηκαν τα τελευταία χρόνια υπέρ των επεμβάσεων στην Σερβία, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ και υπέρ της καταστολής της συλλογικής ελευθερίας των κυπρίων. Βασικά, οι θέσεις αυτές ενσαρκώνουν το πιο εξτρεμιστικό και αντιδραστικό ιδεολόγημα εξωτερικής πολιτικής των νεότερων χρόνων, τον νεοφιλελευθερισμό. Πρέπει εν τούτοις να τονιστεί ότι είναι ένα πράγμα ο νεοφιλελευθερισμός ως ηγεμονική στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλο ο κοσμοπολίτικος νεοφιλελευθερισμός πολιτικών μεταπρατών που οδηγεί στην αποδυνάμωση των λιγότερο ισχυρών κρατών με αποτέλεσμα να καθίστανται εύκολη λεία ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος.

Κατάληψη της εξουσίας από φορείς τέτοιων πολιτικών θέσεων δημιουργεί σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια και τα ζωτικά συμφέροντα μιας χώρας. Υπό αυτό το πρίσμα ούτε αθώες ούτε χωρίς συνέπειες είναι οι πολιτικές ανακατατάξεις των τελευταίων εβδομάδων. Η ολιγωρία των παραδοσιακών στελεχών του ΠΑΣΟΚ και η σύγχυση των ημερών προσφέρει την δυνατότητα να συσπειρωθούν και να οργανωθούν το σύνολο των αριστεροδεξιών φορέων νεοφιλελεύθερων και κοσμοπολίτικων παραδοχών. Έτσι, χωρίς έλεγχους και εξισορροπήσεις στήνεται κυριολεκτικά στο πόδι μια επίδοξη εξουσία χωρίς βάσιμες πολιτικές ιδέες, χωρίς πρόγραμμα εξωτερικής πολιτικής και κυρίως χωρίς κάποια επαληθεύσιμη ιδέα ή όραμα για την θέση και τον ρόλο της χώρας στις διεθνείς σχέσεις (παρά μόνο γενικόλογες συνταγές, τις ίδιες στην βάση των οποίων αυτή τη στιγμή διχοτομείται Κύπρος). Οι πλέον αξιοθρήνητοι συνοδοιπόροι αυτού του θεάτρου του παραλόγου, πάντως, είναι τα ιστορικά κομματικά στελέχη που γνωρίζουν πολύ καλά τι σημαίνουν όλα αυτά αλλά για ανερμήνευτους μέχρι στιγμής λόγους χειροκροτούν αμήχανα, εκλογικεύουν ασύστολα γελοιοποιώντας τους εαυτούς τους, χαζοχαρούμενα διανοίγουν τον δρόμο στον δικό τους προαναγγελθέντα πολιτικό αποκεφαλισμό και διευκολύνουν έτσι την ολοκληρωτική άλωση μιας μεγάλης ιστορικής παράταξης.

Ποιες είναι όμως οι διαφορές μεταξύ φιλελευθέρων και νεοφιλελεύθερων; Συντομογραφικά, μεταξύ άλλων, κλασικές αρχές του φιλελευθερισμού είναι, α) οι κοινωνικοπολιτικοί έλεγχοι και εξισορροπήσεις ως προϋπόθεση συλλογικού ορθολογισμού, κοινωνικής ισορροπίας και κοινωνικής σταθερότητας, β) η ανεκτικότητα, ο πλουραλισμός και τα ανθρώπινα δικαιώματα ως προϋποθέσεις πολιτισμένων ενδοκρατικών σχέσεων, γ) ο ανταγωνισμός ως προϋπόθεση οικονομικού ορθολογισμού, οικονομικής αποτελεσματικότητας και ίσων ευκαιριών, δ) η αρχή της πλειοψηφίας ως προϋπόθεση δημοκρατίας, ε) η κοινωνική αλληλεγγύη ως προϋπόθεση συλλογικής πολιτικής συνύπαρξης και στ) η διασφάλιση της ιδιοκτησίας ως θεμέλιο της ελεύθερης αγοράς. Επιπλέον, σ’ όλες τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες θεωρείται ότι το κοινωνικοπολιτικό οικοδόμημα στέκεται σε στέρεα-υγιή θεμέλια όταν οικοδομούνται διαρκώς η φιλοπατρία και το εθνικό αίσθημα. Το ισχυρό έθνος-κράτος, εξάλλου, θεωρείται θεσμός ελευθερίας και η κρατική κυριαρχία το καθεστώς διεθνούς δικαίου και η προϋπόθεση ειρηνικών και ισόρροπων συναλλαγών μεταξύ των κρατών. Στην πράξη, όμως, υπάρχουν πολλά προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα, σε μερικές ισχυρές δυνάμεις με προεξάρχων σήμερα παράδειγμα τις ΗΠΑ -εθνικές αξίες, για παράδειγμα τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία, όπως αυτά είναι αντιληπτά στην Αμερική-, εκλογικεύονται ως οικουμενικές δήθεν και κοσμοπολίτικες αξίες με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε ηγεμονικές αξιώσεις ισχύος κύριοι εκπρόσωποι των οποίων είναι όσοι ασπάζονται τις νεοφιλελεύθερες ιδέες εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για αυτό που οι «πολιτικοί ρεαλιστές» (οι προοδευτικοί δηλαδή διεθνολόγοι) ονομάζουν διεθνοφασισμό και διεθνοσοβινισμό στις διεθνείς σχέσεις. Αντίστροφα, στα αδύναμα και ιδεολογικά ασθενή κράτη αριστερά και δεξιά κοσμοπολίτικα ιδεολογήματα -βασικά λειτουργώντας μεταπρατικά ως ιδεολογικά υποπροϊόντα του νεοφιλελευθερισμού-, συνειδητά ή ασυνείδητα μερικοί υιοθετούν στάσεις και συμπεριφορές που εξυπηρετούν τις πιο πάνω αξιώσεις ηγεμονικής ισχύος.

Συνοψίζουμε: 1ον) Ο φιλελευθερισμός είναι βάση λειτουργίας των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών. 2ον) Ο νεοφιλελευθερισμός είναι το ιδεολόγημα -ταυτόχρονα κοσμοπολίτικο και ηγεμονικό- που εκδηλώνεται ως αξίωση ηγεμονικής ισχύος. 3ον) Στα ασθενή-αδύναμα κράτη τα πιο ακραία υποπροϊόντα του νεοφιλελευθερισμού και του κοσμοπολίτικου αναρχοαριστερού χώρου συγκλίνουν -συνήθως με μανδύα υποκριτικά, ωραιοποιημένα ή κενού περιεχομένου συνθήματα όπως «νέα εποχή», «παγκόσμια κοινωνία» και μεταεθνική εποχή- με σκοπό α) να υποβαθμίσουν και ενίοτε να καταπολεμήσουν τον θεσμό ελευθερίας του έθνους-κράτους και την αρχή της εθνικής ανεξαρτησίας, β) να καταπολεμήσουν τις ιστορικές παραδόσεις, γ) να υποεκτιμήσουν τον ρόλο των συνόρων και της κρατικής κυριαρχίας στην διεθνή πολιτική, δ) να υπονομεύσουν κάθε ιδέα αντίστασης στον ηγεμονισμό-αναθεωρητισμό και ε) να σχετικοποιήσουν την ανάγκη ανάπτυξης ισόρροπων σχέσεων με τις ισχυρότερες δυνάμεις με μουρμουρητά που υπονοούν πως είναι πεπρωμένο τα λιγότερο ισχυρά κράτη να υποτάσσονται στα πιο ισχυρά. Αυτές οι ιδεολογικές διαστροφές σε ασθενείς κοινωνίες συνήθως συνοδεύονται από ασυναρτησίες και εξτρεμιστικές θέσεις που ακόμη και οι πιο ακραίοι αμερικανοί νεοφιλελεύθεροι δεν θα τολμούσαν να εκστομίσουν.

Στέλιος Ράμφος και οικογένεια-παραδόσεις.

Για να μην αναφερθώ στις ποικίλες θέσεις γνωστών πολιτικών προσώπων για τους βομβαρδισμούς των Βαλκανίων και την εισβολή στο Ιράκ, θα μπορούσα να θίξω ένα μόνο χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός γνωστού και τα τελευταία χρόνια μεταλλαγμένου -σε σχέση με προγενέστερες θέσεις του- φιλοσόφου, του Στέλιου Ράμφου. Μεταξύ πολλών άλλων, υποστήριξε πως στο σύγχρονο κράτος «αντιστέκονται σθεναρά οι συλλογικές μας ψυχές και οι μικροθεσμοί μας, με πρώτη την οικογένεια, μια ταυτότητα η οποία ριζώνει στα καθηλωμένα σύμβολα της παραδόσεως και στο βίωμά τους. Σε τέτοιους ογκόλιθους πατούν οι νεοελληνικές αδράνειες» («Έμφαση», 2001, σ. 99) . Είναι σαφές ότι στόχος αυτών των εταιρικών-αιρετικών και ακραίων αντιλήψεων είναι ο θεσμός της οικογένειας που πάντοτε αποτελούσε τον πυρήνα κάθε κοινωνικής οργάνωσης και η ετερότητα των παραδόσεων που παντού και πάντοτε συνιστά το κοσμοθεωρητικό υπόβαθρο κάθε κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης. Πως όπως ο ίδιος στοχαστής, τοποθετείται στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής; Με αφορμή το κυπριακό και το σχέδιο Αναν, ο Στέλιος Ράμφος συνόψισε την κρατούσα αντίληψη του «κοσμοπολίτικου συνονθυλεύματος» με χαρακτηριστικό τρόπο. Παραθέτω τα λόγια του σε επιφυλλίδα του στις 8.12.2002 παρεμβάλλονται μερικά δικά μου ταπεινά σχόλια:

Συμβιβασμός και η (νέα) «μεταεθνική» εποχή:

Ράμφος: «Συμβιβασμός είναι η σοφία της περιορισμένης δυνατότητας». 

Σχόλιο: Για την αδυναμία της Ελλάδας και της Κύπρου εργάστηκαν σκληρά όσοι επί μακρόν καταπολεμούσαν την ανάγκη ισορροπίας δυνάμεων και την οικοδόμηση μιας αξιόπιστης αποτρεπτικής στρατηγικής. Το ίδιο σύστημα ιδεών σήμερα, παροτρύνει την καταστολή της συλλογικής ελευθερίας εκατοντάδων χιλιάδων κυπρίων. 

Ράμφος: «Ο καλός διαπραγματευτής λαμβάνει υπ’ όψιν και το συμφέρον του άλλου. Κερδίζει εν τέλει στον συμβιβασμό όποιος δεν κυνηγά την νίκη. Να σκεφτούμε τον συμβιβασμό ως υποχρεωτική ανιδιοτέλεια. Το σχέδιο Αναν χαράζει δύσκολα τον δρόμο της καθάρσεως στα πλαίσια ενός μεταεθνικού Εγώ που σκεπάζει και λειαίνει το αγκαθωτό εθνικό εγώ». 

Σχόλιο: Υποστηρίζεται λοιπόν πως δεν πρέπει να αντιστεκόμαστε στην παραβίαση του διεθνούς δικαίου, πως η ανατροπή των τετελεσμένων της βίας δεν πρέπει να αποτελεί στόχο και πως το συμφέρον του επιτιθέμενου «ʼλλου» πρέπει να καθοδηγεί σκοπούς και στόχους. Η εθνική ανεξαρτησία, η άμυνα στον αναθεωρητισμό και η λαϊκή κυριαρχία, επίσης, αυθαίρετα υπονοείται ότι αποτελεί «αγκαθωτό εθνικό εγώ». Ερωτάται: Πώς θα έμοιαζε ο κόσμος αν τα κράτη υιοθετούσαν αυτές τις ασυναρτησίες περί «μεταεθνικής εποχής» και «εθνικού εγώ»;. Τι θα σήμαιναν άραγε όλα αυτά εάν οι ημέτεροι μαθητευόμενοι μάγοι μετά τη Κύπρο τους δοθεί η ευκαιρία να μετατρέψουν την Θράκη και το Αιγαίο σε νέα ηγεμονικά πειραματόζωα της μεταεθνικής εποχής; 

«Νέα μεταεθνική εποχή» και το εθνικό κράτος: 

Ράμφος: «Στο υπερεθνικό ή μεταεθνικό πνεύμα των καιρών, λογική του σχεδίου Αναν είναι η λογική της νέας εποχής που διανύουμε, μιας εποχής η οποία αφομοιώνει υπερβατικά προηγούμενες εμπειρίες στενώσεων, όπως εκείνη του εθνικού κράτους. [Το κρατίδιο που πρότεινε ο Αναν στην Κύπρο] δεν είναι ένα εθνικό μόρφωμα αλλά ένα μεταεθνικό [κοινό κράτος]». «Στην παγκοσμιοποιημένη υφήλιο της μιας εποχής και των μειωμένης ισχύος κρατών που την περιβάλλουν, το κενό της απουσίας ετέρων δυνάμεων ενθαρρύνει την επιθυμία συμμετοχής σε μια ομάδα ευνοουμένων. Στην μεταεθνική εποχή, το εθνικό κράτος προστατεύει ενδεχομένως τις μειονότητες χωρίς ωστόσο να αναλαμβάνει την ευθύνη του για να τις θέσει σε ίση μοίρα με την δική του πλειοψηφία». 

Σχόλιο: Χαρακτηριστικό παράδειγμα της «νέας εποχής» ευνοούμενων της «μιας δυνάμεως» είναι οι πρόθυμοι υποστηρικτές των παράνομων επιθέσεων κατά της Σερβίας το 1999 και κατά του Ιράκ το 2003. Το ιδεολόγημα περί «μεταεθνικής (νέας) εποχής», «μεταεθνικού κράτους» και σχέσεων μειονότητας-πλειονότητας, όπως κατανοεί κάθε αναγνώστης, πρόκειται περί εφευρήματος εξόχως ελληνικού, το οποίο αν εφαρμοζόταν θα μετέτρεπε τον κόσμο σε αρένα τριβών και συγκρούσεων. Η αρχή πάντως γίνεται στην Κύπρο και αυτό στέφεται ως «επιτυχία εξωτερικής πολιτικής» που καταξιώνει τους δράστες για νέα εντολή διακυβέρνησης.

Αν λοιπόν αυτή είναι η ιδεολογία που προτείνεται στις 7.3.2002, οι έλληνες καλούνται να υπερψηφίσουν πολιτικές που θα μπορούσαν να καταλύσουν το κράτος που με τόσο κόπο έκτιζαν από το 1821 μέχρι σήμερα. Το διακύβευμα, βασικά, είναι η εθνική ανεξαρτησία. Ήδη, ένα ελληνικό κράτος, η Κύπρος, κατεδαφίζεται αυτή τη στιγμή μπροστά στα μάτια μας και κάποιοι με προπέτεια το θεωρούν ως πολιτική επιτυχία. Αν δεν προσέξουμε έπεται το ελλαδικό κράτος. Αυτό που χρειάζεται είναι να υπερψηφιστούν εκείνες οι δυνάμεις που θα επιτύχουν μια ευρεία κοινωνική συναίνεση γύρω από μια ορθολογιστική εθνική στρατηγική η οποία θα βασίζεται στο εθνικό συμφέρον, στις συμμαχίες, στο διεθνές δίκαιο, στην συλλογική ασφάλεια, στην ειρηνική επίλυση των διαφορών, στον συμβιβασμό επί μη ζωτικών συμφερόντων, στην άρνηση συμβιβασμού επί κυριαρχικών ζητημάτων και στην αποτρεπτική στρατηγική για να διασφαλίζεται η άμυνα της επικράτειας και η δυνατότητα ισόρροπων διαπραγματεύσεων.