ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.

Στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/3/2000, δημοσιεύθηκε ρεπορτάζ σχετικά με το ‘’σύνδρομο του αιφνίδιου πλουτισμού’’ το οποίο διαγιγνώσκεται στις Η.Π.Α. και για το οποίο οι αιφνιδίως πλουτίσαντες και πλουτίζοντες καταφεύγουν σε ψυχιάτρους. Είναι χαρακτηριστικά τα σχόλια εφήβων και παιδιών, από οικογένειες οι οποίοι μαζί με τα εκατομμύρια δολλάρια απέκτησαν και το σύνδρομο: ‘’ένοιωθα συγκεχυμένος’’, ‘’δεν έχουμε επαφή με την πραγματικότητα’’, ‘’δεν μπορούμε να προσανατολισθούμε’’, ‘’είμεθα στην κορυφή της πυραμίδας και δεν βλέπουμε κάτω’’.

Στην εποχή μας βιώνουμε την αφηρημένη ευρωπαϊκή, μάλλον κοσμοπολίτικη, ταυτότητα. Η έννοια και η σημασία του χώρου, των γεγονότων, των πεδίων δράσης, υποχωρεί έναντι του χρόνου. Ο χρόνος αναγορεύεται σε αξία και ρυθμιστή της ζωής και των υπάρξεων. Όποιος συνειδητοποιεί αυτή την τραγική αντίφαση, προσγειώνεται ανώμαλα στην ιστορία.

Ο αστικός φιλελευθερισμός και ο δυτικός μαρξισμός υποτίμησαν και υποτιμούν το χώρο έναντι του χρόνου, της αξίας του ατόμου, της τάξης. Και οι δύο, στο ίδιο έδαφος, απεργάζονται τη συντριβή και τη διάλυση της εδαφικοποίησης του ανθρώπου (ταυτότητα, έθνος, φύλο, κτλ). Στο διαρρεύσαν διάστημα συνετρίβη ο κομμουνισμός, το ορθόν κατέρρευσε γιατί υστερούσε ως προς το παράδειγμα. Ο αστικός φιλελευθερισμός αποδεικνύεται εξαιρετικά αναποτελεσματικός σε τομείς που δεν έχουν σχέση με την στενή οικονομική αποδοτικότητα και αυτή η αδυναμία εκδηλώνεται με την αναπαραγωγή ταξικών αντιθέσεων, την καταστροφή οικοσυστημάτων, την αδιάκοπη αναπαραγωγή εθνικών και χωροταξικών ανισοτήτων, την προβληματική σχέση ανάμεσα στο συλλογικό και στο ατομικό, την προβληματική σχέση των φύλων. Η επανεδαφικοποίηση μπορεί να είναι η απάντηση στις αδιέξοδες καταστάσεις του αστικού φιλελευθερισμού ? Πιστεύω ναι !

Ο περιορισμός της δράσης του εμπορεύματος στη ζωή του ανθρώπου και η επέκταση του χώρου εκτός εμπορεύματος μπορούν να αποτελέσουν την εναλλακτική πρόταση. ʼλλωστε μόνον η μετάθεση του χώρου αντιπαράθεσης μπορεί να απαντήσει σε μια νέα αντικαπιταλιστική προοπτική (μεταρρύθμιση εργασίας, αλλαγή εργασιακών σχέσεων, αλλαγή πολιτικού συστήματος, μεταρρύθμιση σχέσης ανθρώπου- φύσης, μείωσης του εργασιακού χρόνου, κτλ). Όλες αυτές οι επιλογές οδηγούν στην αναβάθμιση του χώρου (με την έννοια χώρο εννοούμε το χώρο της καθημερινότητας, των βιωματικών ανθρωπίνων σχέσεων, της περιφέρειας, του έθνους, της ηπείρου, του πλανήτη). Η απόπειρα επανεπιβεβαίωσης του χώρου έναντι του χρόνου υποδηλώνει την κατίσχυση της κοινότητας (άνθρωπος, φύση, εργασία, πολιτική, χωροταξία) έναντι του ατόμου, αναδεικνύει το νέο παράδειγμα (το μετά-νεωτερικό παράδειγμα) έναντι της νεωτερικότητας.

Ας επανέλθουμε όμως στο αδιέξοδο της κυριαρχίας του εμπορεύματος (άραγε το μωβ κινητό τηλέφωνο μου καλύπτει τις ανάγκες μου ή πρέπει να πάρω το ασημί ? Ένα παράδειγμα σύγχρονου ‘’υπαρξιακού’’ προβληματισμού και εμείς αποχαυνωμένοι επαιρόμεθα συγκρίνοντας τα προϊόντα που αποκτήσαμε, κυριολεκτικά ζούμε τη χαμένη τιμή του ανθρώπου).Ζούμε την εποχή του σόσιαλ-καπιταλιστικού παραδείγματος και βιώνουμε την κρίση Βορρά- Νότου, τα αδιέξοδα της κοινωνίαςτων δύο τρίτων.

Ο κάθε λαός, το κάθε έθνος αντιδρά αναλόγως του βαθμού εθνικής ολοκλήρωσης (χωρική εδαφικοποίηση, διεκδίκηση έθνους-κράτους, εθνική ή/ και περιφερειακή ταυτότητα). Όσο περισσότερο ο καπιταλισμός διαλύει παλιές ‘’παραδοσιακές’’ σχέσεις (δεσμούς οικογένειας , χωριό, περιφέρεια, έθνος, τάξη κλπ) τόσο οι σχέσεις, με άλλη μορφή, αναπαράγονται σε άλλο επίπεδο και δεν εξαφανίζονται (παρά της αντίθετες προβλέψεις του Μαρξ).

Η διάβρωση του καπιταλισμού οδηγεί σε κόσμο αποτελούμενο από άτομα μονάδες και βέβαια όλοι αντιλαμβανόμεθα, ασχέτως αν αντιδρούμε ή αν έχουμε πρόταση διαφυγής, ότι κόσμος από άτομα είναι κόσμος αβίωτος και με μεγάλο συνολικό κόστος λόγω μείωσης της κοινωνικής παραγωγικότητας. Το κοινωνικό, περιβαλλοντολογικό και ατομικό κόστος του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής υπονομεύει την ίδια την παραγωγική του ανωτερότητα. Ο ατομικιστικός καπιταλισμός διαλύοντας κάθε μορφή κοινότητας και αλληλεγγύης (εθνική, οικογενειακή, ταξική, περιφερειακή, βιωτική) πολλαπλασιάζει χωρίς όρια το κόστος αναπαραγωγής της ζωής του πλανήτη και της εργατικής δύναμης και οδηγεί σε πολλαπλά αδιέξοδα, όχι στο εσωτερικό των χώρων παραγωγής (όπως είχε προβλέψει ο Μαρξ) αλλά στην αντίθεση ‘’ανάμεσα στον ατομικό χαρακτήρα της ιδιοποίησης και του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής’’, ανάμεσα στην ‘’κυριαρχία του εμπορεύματος και την ίδια την αναπαραγωγή της φύσης και της κοινωνίας’’. Γι’ αυτό ο καπιταλισμός εξελίχθηκε σε σόσιαλ-καπιταλισμό, ώστε να εμπεριέχονται και κοινωνικές παράμετροι. Είναι όμως αυτό ικανοποιητική διόρθωση, ιδίως σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί το κεφάλαιο ? Ποιά μπορεί να είναι η εναλλακτική πρόταση ?

Προϋποθέσεις της εναλλακτικής προοπτικής είναι αφενός μεν να τεθεί η οικονομία σε δεύτερη μοίρα και αφετέρου να υπερβούμε το οικονομοκεντρικό πολιτισμικό πρότυπο. Επομένως προτάσεις και κινήματα για μείωση των ωρών εργασίας (στην κοινωνικώς αναγκαία εργασία), προστασία περιβάλλοντος, μεταφορά κεντρικών αποφάσεων πλησιέστερα προς το έθνος/ περιφέρεια/ κοινότητα/ πολίτη έχουν σαφώς αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα και συνθέτουν την εναλλακτική πρόταση.

Η ανάγκη χωροταξικής εδαφικοποίησης στη Δύση λαμβάνει μορφές που υπερακοντίζουν το έθνος /κράτος σε περιφέρεια, στον Τρίτο κόσμο και στην Ανατολική Ευρώπη λαμβάνει τη μορφή της εθνικής ή εθνοτικής διεκδίκησης. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για πολιτικές οι οποίες αντιστρατεύονται την καπιταλιστική λογική της ριζικής και γενικευμένης αποεδαφικοποίησης και γι’αυτό το λόγο συναντούν την οργισμένη αντίδραση του διεθνούς κεφαλαίου.Η εδαφικοποίηση αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο ενός εναλλακτικού υποδείγματος. Χωρίς αυτήν δεν υπάρχει δυνατότητα εναλλακτικού μοντέλου για την κοινωνία και για την ανάπτυξη.

Για την Ελλάδα χώρος/ πεδίο είναι ο εθνικός και ο ευρύτερος Βαλκανικός. Πολιτική μας πρέπει να είναι η αναβάθμιση της αυτονομίας του εθνικού χώρου στο πλαίσιο της Ευρώπης. Μια πιο ελεύθερη κοινωνία δεν μπορεί να είναι υπερτροφικά συγκεντρωτική και καταναλωτικά παρασιτική. Η ενίσχυση του επιπέδου αυτονομίας συνδυάζεται και προάγει τη συνάρθρωση με τη Βαλκανική περιφέρεια. Δεδομένου ότι η αστική τάξη και η διανόηση ενεργούν ως παρασιτικά εξαρτήματα ευρύτερων ενοτήτων, η πρόταση εμπεριέχει την επαναστατική διαδικασία. Η χωροταξική επανεδαφικοποίηση του Ελληνικού χώρου σημαίνει επιλογή διαφορετικού μοντέλου κοινωνίας. Η Ελλάδα είναι στο κέντρο Βορρά/ Νότου, Ανατολής/ Δύσης, αναπτυγμένων/ υποανάπτυκτων χωρών .Το κέντρο είναι ρευστό, μετακινούμενο, η χωροταξική διάσταση είναι και ήταν πάντα πολύ ισχυρή, οι διασυνδέσεις των επιπέδων προφανείς. Το κέντρο είναι κοντά στη σύνδεση των επιπέδων και όχι στην μοναδικότητα.

Όλη η πολιτική θα πρέπει να επανακαθορισθεί με βάση το εθνικό. Και η πολιτική, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, θα είναι αντικαπιταλιστική. Μια αυθεντικά εθνική πολιτική θα πρέπει να διαρρήξει τον ομφάλιο λώρο της ελληνικής κοινωνίας με την κυρίαρχο παρασιτισμό (ενίσχυση του παραγωγικού ρόλου των κοινοτήτων, εσωτερική αποκέντρωση, ενίσχυση ρόλου συμμετοχής).

 

Δρ. Δημήτριος Κ. Γερούκαλης

Νευρολόγος Ψυχίατρος

SCTPLS, ISA, RC-Sociocybernetics

Κως, 24-3-2000