Κατηγορίες

 ΓΜΟ: Εμπειρίες και δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα

                  Γενετικά Μεταλλαγμένοι Οργανισμοί: Εμπειρίες και δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα

          Ένα από τα πεδία όπου έχει επιπτώσεις η λεγόμενη ‘‘παγκοσμιοποίηση’’, -  σταθμός στη μακραίωνη ανάπτυξη του καπιταλιστκού συστήματος με διακριτά και εξόχως ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά - είναι και αυτό της ασφάλειας των τροφίμων. Σήμερα, η γενετική μηχανική δίνει τη δυνατότητα κατασκευής νέων φυτών, ζώων και μικροοργανισμών που δεν μπορούν να προκύψουν από φυσική  αναπαραγωγή, παρεμβαίνοντας στο γενετικό υλικό (DNA). Οι μέχρι σήμερα γνώσεις για τη συμπεριφορά τους και τις επιπτώσεις τους στο φυσικό περιβάλλον και την υγεία είναι ελάχιστες.

          Οι γενετικώς μεταλλαγμένοι (ή τροποποιημένοι) οργανισμοί (Γ.Μ.Ο. ή Γ.Τ.Ο.) ή μικροοργανισμοί (Γ.Μ.Μ. ή Γ.Τ.Μ.) ορίζονται ως (μικρο)οργανισμοί, στους οποίους το γενετικό υλικό (DNA) αλλοιώθηκε με μή φυσικό τρόπο - χωρίς ζευγάρωμα ή φυσικό ανασυνδυασμό. Η τεχνολογία ονομάζεται συχνά ‘‘σύγχρονη βιοτεχνολογία’’ ή ‘‘γονιδιακή τεχνολογία’’ ή ‘‘γενετική μηχανική’’. Επιτρέπει τη μεταβίβαση επιλεγμένων γονιδίων από έναν οργανισμό σε άλλο, κάτι το οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί και μεταξύ μη συγγενικών ειδών. Οι Γ.Μ.Ο. μπορούν να διασταυρωθούν με φυσικούς οργανισμούς και να αναπαραχθούν, να μεταναστεύσουν και να μεταφερθούν, πράξεις που μπορεί να έχουν απρόβλεπτες και ανεξέλεγκτες συνέπειες. Δεν υπάρχει τρόπος να τους ‘‘αποσύρουμε’’ όταν διαπιστώσουμε τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις τους. Πολλοί θεωρούν ότι η γενετική ρύπανση αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη απειλή για το φυσικό περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα.

         Εδώ και μερικά χρόνια, η χρήση Γ.Μ.Ο. στην γεωργία απασχολεί τον δημόσιο διάλογο σε πολλές χώρες και αποτέλεσε αντικείμενο μακρών διαπραγματεύσεων. Εχει δώσει λαβή σε διχογνωμίες και σε μια ακόμη αντιδικία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρωπαïκής Ενωσης (Ε.Ε.), στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) - για τον Ignacio Ramonet είναι ένας από τους θεσμούς του υπερεθνικού κράτους που δημιούργησε η χρηματιστική παγκοσμιοποίηση. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και σταδιακά, η Ευρώπη υιοθέτησε ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για τους Γ.Τ.Ο., που αποσκοπούσε στην προστασία της υγείας των πολιτών και του περιβάλλοντος, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσε μια ενοποιημένη αγορά στον τομέα της βιοτεχνολογίας. Το κύριο νομοθετικό κείμενο, το οποίο επιτρέπει την πειραματική κυκλοφορία και τοποθέτηση στην αγορά Γ.Τ.Ο. στην Κοινότητα αποτέλεσε η Οδηγία 90/220/ΕΟΚ. Τον Φεβρουάριο του 2001 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών υιοθέτησαν  μια εκσυγχρονισμένη Οδηγία, την 2001/18/ΕΚ, που τέθηκε σε ισχύ στις 17 Οκτωβρίου 2002.

         Η Οδηγία 90/220/ΕΟΚ θέσπισε μια βήμα-βήμα διαδικασία έγκρισης αναφορικά με την κατά περίπτωση εκτίμηση των κινδύνων για την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και το περιβάλλον, προτού οποιοσδήποτε Γ.Τ.Ο. ή προϊόν το οποίο συνιστά ή περιέχει στη σύνθεσή του Γ.Τ.Ο. κυκλοφορήσει στο περιβάλλον ή προωθηθεί στην αγορά. Προϊόντα που έχουν παραχθεί από Γ.Τ.Ο. (ζυμαρικά ή σάλτσες κετσάπ από Γ.Τ.Ο. ντομάτες) δεν καλύπτονται από αυτή την οριζόντια Οδηγία, αλλά από κάθετη, τμηματική νομοθεσία, π.χ. τον Κανονισμό για τα Νέα Τρόφιμα και τα Συστατικά Νέων Τροφίμων της 27 Ιανουαρίου 1997 [Κανονισμός (ΕΚ) 258/97]. Η Οδηγία 90/219/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία του Συμβουλίου 98/81/ΕΚ, ρυθμίζει την συγκρατούμενη χρήση Γ.Μ.Μ. για ερευνητικούς και βιομηχανικούς σκοπούς. Υπό το καθεστώς της Οδηγίας 2001/18/ΕΚ από τον Οκτωβρίου του 2002, μια εταιρεία που σκοπεύει να προωθήσει στην αγορά ένα Γ.Μ.Ο. οφείλει πρώτα να υποβάλει μια αίτηση στην αρμόδια εθνική αρχή του κράτους μέλους, στην αγορά του οποίου το προϊόν πρόκειται πρώτα να κυκλοφορήσει. Για περιπτώσεις πειραματικής κυκλοφορίας η αίτηση υποβάλλεται στην αρμόδια εθνική αρχή του κράτους μέλους, στο εσωτερικό του οποίου το προϊόν πρόκειται πρώτα να κυκλοφορήσει για ερευνητικούς ή αναπτυξιακούς σκοπούς. 

         Υπό την επιρροή των εταιρειών γενετικής μηχανικής, η κυβέρνηση των Η.Π.Α. προσέφυγε εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ). Από τις 7 Νοεμβρίου του 2003 ισχύει ο νέος κανονισμός της Ε.Έ., ο 1829/2003 για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές. Αυτός επιβάλλει στους παραγωγικούς και εμπορικούς φορείς οι οποίοι  θέτουν σε κυκλοφορία προïόντα που περιέχουν τροποποιημένες ουσίες σε ποσοστό μεγαλύτερο του 0,9% να το γνωστοποιούν στο καταναλωτικό κοινό αναγράφοντας το γεγονός αυτό στη σήμανση του προïόντος. Ο κανονισμός αυτός, αν και τυπικά είναι αυστηρότερος από το προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο, στην ουσία καταργεί το μορατόριουμ για τους ΓΜΟ. Από τις 10 Νοεμβρίου ξανάρχισε η διαδικασία έγκρισης εισαγωγής και κυκλοφορίας μεταλλαγμένων, με πρώτο τον αραβόσιτο ΒΤ11. Την απόφαση έγκρισης πήρε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα ισχύει για δέκα χρόνια για όλα τα κράτη-μέλη της Ένωσης, μετά τη μεταφορά της στο εσωτερικό Δίκαιό τους.

         Αρκετοί επιστήμονες και οργανώσεις πολιτών θεωρούν ότι έτσι άνοιξε νέα περίοδος κινδύνων για τη δημόσια υγεία σε όλη την Ευρώπη. Σημειωτέον ότι αν και ο νέος αυτός κανονισμός πρέπει να αρχίσει να εφαρμόζεται στα κράτη-μέλη έξι μήνες μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε. - δηλαδή στις 18.04.2004 -, στις 10 Νοεμβρίου του 2003 είχε προσδιοριστεί να συζητηθεί στην αρμόδια υπηρεσία της Ευρωπαïκής Επιτροπής η αίτηση της εταιρείας Syngenta για την έγκριση του μεταλλαγμένου γλυκού αραβοσίτου ΒΤ11. Η Greenpeace δημοσίευσε, στις 7 Νοεμβρίου 2003, επιστημονική έρευνα της υπηρεσίας Βιοασφάλειας και Βιοτεχνολογίας του Βελγικού Επιστημονικού Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας, που σημείωνε ότι στο μεταλλαγμένο σπόρο του καλαμποκιού εμφανίζονται απρόσμενα γονίδια και αναδιατάξεις γονιδίων. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, πιθανότατα αυτό οφείλεται σε επιμόλυνση του ΒΤ11 με άλλο τύπο μεταλλαγμένου καλαμποκιού, τον ΒΤ176. Κυρίως τονιζόταν ότι τα αλλεργιολογικά-τοξικολογικά δεδομένα που παρέδωσε η εταιρεία Syngenta είναι ελλιπή. Θα γεμίσουμε τα πιάτα μας με προϊόντα με άγνωστες αλλά όχι απίθανες επικίνδυνες συνέπειες στον άνθρωπο και το περιβάλλον;

         Επτά χώρες μέλη της Ε.Ε. - μεταξύ τoυς και η Ελλάδα - αντιδρούν στην συνύπαρξη καλλιεργειών Γ.Μ.Ο. με καλλιέργειες φυσικών οργανισμών. Σε αρκετές χώρες της Ε.Ε., εκπρόσωποι οικολογικών και καταναλωτικών οργανώσεων, βιοκαλλιεργητών και αγροτικών φορέων εκφράζουν, με διάφορους τρόπους, την αντίθεσή τους στην καλλιέργεια και κυκλοφορία Γ.Μ.Ο. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι γινόμαστε πειραματόζωα σε ένα γιγαντιαίο επικίνδυνο πείραμα, το μεγαλύτερο ίσως που έγινε στον πλανήτη. Το περιοδικό OIKO  - ένθετο της εφημερίδας ‘‘Η Καθημερινή’’ - οργάνωσε  εκστρατεία αναφορικά με τους μεταλλαγμένους οργανισμούς και τη μεταχείρισή τους από την ευρωπαική και εθνική νομοθεσία. Υποστηρίζει ότι η Ελλάδα πρέπει να κηρυχθεί ελεύθερη από μεταλλαγμένα, καλώντας τους αναγνώστες να εκφράσουν την γνώμη τους για τους Γ.Μ.Ο., συμμετέχοντας σε σχετική ψηφοφορία.

         Στο αφιέρωμα περιλαμβάνονται γνώμες και απόψεις διαφόρων φορέων. ‘‘Να μην καλλιεργείται στην Τάμπα και στη Χαβάη’’, γράφει η ετικέτα των μεταλλαγμένων σπόρων βαμβακιού Bt, που πωλούνται στις ΗΠΑ. Πρόκειται για σπόρο βαμβακιού που περιέχει το γονίδιο του βακτηρίου Βacillus Thurigiensis, έτσι ώστε το ίδιο το φυτό να παράγει τοξίνη που είναι θανατηφόρα για πολλά έντομα. Γιατί σε μια χώρα όπου καλλιεργούνται πάνω από το 77% των εκτάσεων που καλλιεργούνται παγκοσμίως με μεταλλαγμένο βαμβάκι, η ίδια η εταιρεία που τα παράγει συμβουλεύει να μην καλλιεργούνται σε συγκεκριμένες περιοχές; Γιατί σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν συγκεκριμένα είδη φυτών συγγενικά με το βαμβάκι που μπορεί να ‘‘μολυνθούν’’ από τη μεταφορά του γενετικού υλικού των μεταλλαγμένων καλλιεργειών.

         Τέτοιες έρευνες δεν έχουν γίνει στην Ελλάδα. Αγνοούμε πως θα αλλάξει ο χάρτης της πανίδας στη χώρα από μια τέτοια επέμβαση. Ακόμα, το βακτήριο που παράγει την ‘‘άμυνα’’ του φυτού απέναντι στα έντομα, υπάρχει κανονικά στο έδαφος, όπως ανέφερε η κ. Μαρία Μπίστη, γεωπόνος της ΠΑΣΕΓΕΣ, σε ημερίδα του ΕΘΙΑΓΕ, αν βέβαια το έδαφος είναι γόνιμο και δεν έχει δεχθεί τόνους φυτοφαρμάκων. Το βαμβάκι Bt είναι μια ασπιρίνη στα προβλήματα που προκαλεί η μονοκαλλιέργεια. Σύντομα, όταν η ασπιρίνη δεν θα είναι αρκετή, θα χρειαστεί να ‘‘εφεύρουμε’’ κάτι άλλο, διαιωνίζοντας και διογκώνοντας το πρόβλημα. Αποτελεί αυτό στροφή προς την ποιοτική γεωργία, που προβάλλουν oι διαχειριζόμενοι την αγροτική πολιτική;

                       Θεόδωρος Μπατρακούλης

                                                          Δικηγόρος

                              Διδάσκων Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου