Σχετικά με το «νέο» βιβλίο Ιστορίας της 6ης δημοτικού Βλάσης Αγτζίδης Διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας Αντίβαρο, Οκτώβριος 2006 Το βιβλίο Ιστορίας της 6ης δημοτικού βρέθηκε ήδη στο στόχαστρο πολλών. Όμως, αυτοί που θα έπρεπε πρωτίστως να κινηθούν γιατί θίγονται είναι οι απόγονοι των προσφύγων του ΄22. Το βιβλίο αυτό είναι αρνητικό σύμπτωμα και χειροπιαστό αποτέλεσμα της κυρίαρχης –εξ αιτίας μας- νεοελληνικής ιστοριογραφίας. Μιας ιστοριογραφίας ελλαδοκεντρικής και αντιδραστικής που βασίζει τις ερμηνείες της για τα ιστορικά γεγονότα των αρχών του 20ου αιώνα σε παραχάραξη. Η δικιά μας ευθύνη συνίσταται στην ανικανότητά μας να οργανώσουμε σοβαρούς πυρήνες ιστορικών, που θα προσπαθήσουν να παρέμβουν στις κεντρικές εκπαιδευτικές διαδικασίες αναπαραγωγής της ιστορικής γνώσης. Η αδυναμία μας αυτή δεν έχει συνειδητοποιηθεί μέχρι σήμερα. Έχει καλυφθεί λόγω της εξαπάτησης του ποντιακού λαού από διάφορους επιτήδειους, οι οποίοι για το ίδιον όφελος –καθώς και των πολιτικών συμφερόντων που εκπροσωπούν- παρουσιάζουν μια ανύπαρκτη πραγματικότητα. Δυστυχώς, η ποντιακή ιστορία διδάσκεται μόνο σε κάποια περιθωριακά πανεπιστημιακά τμήματα, τα οποία κανένα ρόλο δε διαδραματίζουν στη διαδικασία διαμόρφωσης των κοινά αποδεκτών ιστορικών ερμηνειών. Ακόμα όμως και αυτή η μερικότατη διδασκαλία επιτυγχάνεται χάρη στον πατριωτισμό και την προσωπική πρωτοβουλία κάποιων συμπατριωτών μας. Η σημασία της ελληνικής Ανατολής Μιλώντας για την ιστορία των Ελλήνων της Ανατολής, μιλάμε για την κορυφαία στιγμή στην ιστορία των Ελλήνων. Τη στιγμή δηλαδή που θα βρεθούν για πάντα εκτός της μικρασιατικής χερσονήσου, υφιστάμενοι παράλληλα και μια μεγάλης έκτασης εθνική εκκαθάριση. Το ζήτημα είναι εάν στην εκπαιδευτική διαδικασία τα παιδιά μας πρέπει να μαθαίνουν την ελληνική ιστορία ή μόνο την ιστορία του κράτους της Ελλάδας. Στο ζήτημα αυτό υπάρχει μια μεγάλη ασυνέπεια από τους συγγραφείς του βιβλίου. Γιατί σε άλλα σημεία παρουσιάζει την πανανθρώπινη ιστορία, σε άλλα την ιστορία των Ελλήνων συνολικά και μόνο στην περίοδο της γενοκτονίας τους από τον τουρκικό εθνικισμό και της Εξόδου των ελληνικών πληθυσμών από την Ανατολή, αποκτά πλήρως της κρατική θεώρηση. Σαφέστατα είναι μεροληπτικό και ρατσιστικό κατά των Ελλήνων της Ανατολής (Μικρασιατών, Ποντίων και Ανατολικοθρακών). Εγώ δεν πιστεύω στον τοπικισμό. Όμως το βιβλίο χαρακτηρίζεται από μια ρατσιστική, κατά των προσφύγων του \'22, άρνηση. Και αν θεωρήσουμε ότι ο τοπικισμός χαρακτηρίζει τον τρόπο γραφής της Ιστορίας, τότε δεν είναι δυνατόν να αποκρύπτεται η ιστορία του ενός τρίτου των κατοίκων της σύγχρονης Ελλάδας, οι οποίοι άμεσα ή με επιγαμίες σχετίζονται με τους πρόσφυγες του \'22. Ας δούμε όμως την πραγματική Ιστορία και ας προσπαθήσουμε να συνειδητοποιήσουμε την απόσταση που χωρίζει το νέο βιβλίο Ιστορίας απ’ αυτήν. Η Σμύρνη -όπως και η υπόλοιπη Ιωνία, ο Πόντος και η Ανατολική Θράκη- υπήρξαν βασικές εστίες του ελληνισμού. Διαβάζοντας την εργασία του Φίλιππου Ηλιού «Κοινωνικοί αγώνες και διαφωτισμός. Η περίπτωση της Σμύρνης (1819)» συνειδητοποιείς ότι η Ιωνία υπήρξε η μήτρα –μαζί με τη διασπορά- όπου οι νέες ιδέες κυοφορήθηκαν και οδήγησαν στην Επανάσταση κατά της οθωμανικής απολυταρχίας. Αυτές οι βασικές εστίες θα πάψουν να υπάρχουν μετά το ’22, όταν θα κλείσει οριστικά πλέον ο κύκλος της δημιουργίας εθνών-κρατών. Σήμερα, ολοκληρώνεται και σε διανοητικό επίπεδο αυτή η απώλεια, με την παραγνώρισή τους από την καθεστωτική ιστοριογραφία. Παρούσα είναι η εκτίμηση του Μ. Κούντερα, ότι για να εξαφανίσει κανείς ένα λαό θα πρέπει να του αφαιρέσει πρώτα τη μνήμη, να του καταστρέψει την παιδεία και την ιστορία του. Μετά, τα υπόλοιπα είναι εύκολα! Τα ιστορικά γεγονότα Η τελική φάση του κύκλου της δημιουργίας εθνών-κρατών στην περιοχή μας θα καθοριστεί από την επίσημη απόφαση των Νεότουρκων εθνικιστών το 1911 για εξόντωση των χριστιανικών ομάδων της πολυεθνικής μουσουλμανικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την μετατροπή της σ’ ένα νέο εθνικό τουρκικό κράτος. Με την πράξη τους αυτή θέτουν ουσιαστικά τέλος σε μια μακραίωνη περίοδο οθωμανικής παράδοσης, που συγκροτούσε ένα πολυεθνικό μουσουλμανικό κράτος με κύρια έμφαση στην θρησκευτική επιλογή. Εφεξής, για τους Τούρκους εθνικιστές το αίτημα θα είναι η κυριαρχία της εθνικιστικής παντουρκιστικής εκδοχής, τόσο κατά των χριστιανικών κοινοτήτων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυροχαλδαίων και Αράβων), όσο και κατά των πολυεθνοτικών και πολύγλωσσων μουσουλμανικών μαζών. Στο πλαίσιο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι εθνικιστές θα υλοποιήσουν σε μεγάλο βαθμό το σχέδιό τους, αρχίζοντας την εξόντωση των χριστιανικών εθνών. Με το τέλος του πολέμου ο ελληνικός παράγοντας θα προσπαθήσει να παρέμβει στις μεταπολεμικές διευθετήσεις, διεκδικώντας τις ελληνικές περιοχές της Αυτοκρατορίας. Με τη εμφάνιση του εθνικιστικού κεμαλικού κινήματος θα υπάρξει μια σκληρή πάλη για το ποια δύναμη θα εκπροσωπήσει με τον καλύτερο τρόπο τα δυτικά συμφέροντα στη περιοχή. Στην πάλη αυτή, νικητής θα αναδειχθεί το κεμαλικό κίνημα. Οι Έλληνες, λόγω του Διχασμού, της αντιμικρασιατικής συμπεριφοράς των πολιτικών και στρατιωτικών ηγεσιών των ετών ’21 και ’22, αλλά και της έλλειψης ενιαίας συνείδησης, θα ηττηθούν κατά κράτος. Συμβολική πράξη της ήττας αυτής θα είναι η καταστροφή της Σμύρνης από τα κεμαλικά στρατεύματα. Με έναν πρωτοφανή τρόπο για τη σύγχρονη εποχή, ο Μουσταφά Κεμάλ πασά -που αργότερα οι Τούρκοι θα τον αναγνωρίσουν ως γεννήτορά τους (Ατατούρκ)- θα γιορτάσει τη νίκη του με τη σφαγή του άμαχου χριστιανικού πληθυσμού και την πυρπόληση της πόλης. Στην πόλη εκείνη τη στιγμή κατοικούσαν 150.000 Έλληνες και είχαν μαζευτεί και άλλες εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από το εσωτερικό της Ιωνίας. Με το Ολοκαύτωμα των χριστιανικών πληθυσμών θα ολοκληρωθεί η διαδικασία διαμόρφωσης του σύγχρονου τουρκικού έθνους-κράτους, το οποίο θα ιδρυθεί τυπικά το 1923. Θύματα ήταν οι περισσότερες γηγενείς χριστιανικές ομάδες, πλην των λεγόμενων Φραγκολεβαντίνων και των ελάχιστων τουρκοορθόδοξων του παπα-Εφτίμ. Οι μονοφυσίτες (Αρμένιοι, Ασσύριοι και λίγοι Κούρδοι), οι ορθόδοξοι (Έλληνες στον Πόντο, την Ιωνία, την Καππαδοκία και την Ανατολική Θράκη, καθώς και ʼραβες Σύριοι στον οθωμανικό Νότο), οι προτεστάντες (Αρμένιοι και Έλληνες) και οι καθολικοί (Αρμένιοι και ʼραβες), ανέρχονταν σε τέσσερα εκατομμύρια περίπου. Μετά το τέλος της μεγάλης ανθρωποσφαγής, λίγες μόνο δεκάδες χιλιάδες παρέμειναν στα πατρικά τους εδάφη. Οι Έλληνες που εξοντώθηκαν την περίοδο αυτή πιθανόν να ανέρχονται σε ένα εκατομμύριο άτομα. Και οι πρόσφυγες πλησίαζαν το 1.5 εκατομμύριο. Ντόπιοι κατά προσφύγων Την επαύριο της πρωτοφανούς Καταστροφής θα αρχίσει ο δεύτερος γολγοθάς για τους πρόσφυγες. Σε κοινωνικό επίπεδο θα αντιμετωπίσουν έναν σκληρό ενδοεθνικό απαρτχάϊντ στην Ελλάδα, που θα κρατήσει μέχρι τη δεκαετία του ’40. Αποκαλυπτικά για το αντιπροσφυγικό μένος που κυριάρχησε, είναι τα άρθρο του Γεωργίου Βλάχου στην τότε «Καθημερινή». Η απόρριψη των προσφύγων από τους ντόπιους και την εξουσία θα αντικατασταθεί δύο δεκαετίες μετά την Καταστροφή από την αντιπαράθεση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς. Σε ιδεολογικό επίπεδο, η εξουσία θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια να εξοντώσει τη ιστορική μνήμη των προσφύγων. Ο φιλοκεμαλισμός θα κυριαρχήσει, ενώ σε επίπεδο διδασκαλίας θα παραλειφθεί πλήρως μεγάλη τραγωδία. Σημαιοφόροι της τουρκοφιλικής γραμμής της λήθης θα αναδειχθούν οι δύο αντικομμουνιστικές δικτατορίες. Θα συνεχίσουν έτσι την παράδοση του Ελ. Βενιζέλου, ο οποίος πρότεινε για Νόμπελ Ειρήνης τον Μουσταφά Κεμάλ. Ειδικά οι Απριλιανοί, θα απαγορεύσουν σε κάποιες φάσεις στις σχολικές γιορτές για την 25η Μαρτίου την αρνητική αναφορά στον όρο «Τούρκος». Η κατάσταση αυτή θα αρχίσει να αλλάζει τη δεκαετία του ’80, όταν θα αρχίσει δειλά να αναπτύσσεται η κοινωνία των πολιτών. Οι πρόσφυγες και οι απόγονοί τους, θα αποδυθούν σε σκληρό αγώνα για να αλλάξουν οι βασικές ιδεολογικές συνιστώσες του ελλαδικού χώρου, με την ενσωμάτωση και της δικής τους ιστορίας στην ευρύτερη ελληνική. Αποτέλεσμα αυτής της κοινωνικής ενεργοποίησης θα είναι η αναγνώριση της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολής, των Ελλήνων και των Αρμενίων. Ειδικά για τους Έλληνες της Ανατολής θα θεσπιστούν δύο επίσημες Ημέρες Μνήμης, η 19η Μαϊου για τη γενοκτονία στον Πόντο και η 14η Σεπτεμβρίου για τη γενοκτονία στο σύνολο της Μικράς Ασίας. Τα «νέα» αναθεωρητικά βιβλία Φαίνεται όμως ότι η παραδοσιακή αντίδραση, που απέκρυπτε την ιστορία των Ελλήνων της Ανατολής, συνεχίζει να υπάρχει και να εκφράζεται κατά περίπτωση. Μόνο που σήμερα τη σκυτάλη από την Ακροδεξιά έχει πάρει μια συγκεκριμένη ομάδα από την ‘εκσυγχρονιστική’ Αριστερά, για την οποία ο Στάθης της «Ε» έγραψε: «Είναι θλιβερό ότι η ‘ανάγνωση’ και η (δια)‘γραφή’ της Ιστορίας από ένα μέρος της Αριστεράς είναι πλέον ιδεολογικοποιημένη. Δηλαδή προπαγανδιστική. Που μάλιστα βολεύει γάντι την ‘ιδεολογία’ της Νέας Τάξης, δηλαδή τις πολιτικές της στοχεύσεις». Ακριβώς σ’ αυτή την κατηγορία βρίσκεται το νέο βιβλίο Ιστορίας της 6ης δημοτικού, όπου η προσπάθεια ωραιοποίησης της οθωμανικής κυριαρχίας και η απόλυτη αποσιώπηση της γενοκτονίας στην Ανατολή είναι κυρίαρχη. Ας μη ματαιοπονήσει κάποιος να βρει κάτι για τη σφαγή των χριστιανικών πληθυσμών και την πυρπόληση της Σμύρνης μετά το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου και την αναχώρηση των ελλαδικών αρχών από την πόλη. Αλλοίμονο στα ιστορικά γεγονότα εφόσον δεν συμβαδίζουν με τις ιδεολογικές ερμηνείες. Και επί πλέον, τη στιγμή που το υπουργείο Παιδείας θα στέλνει εγκυκλίους στα σχολεία για την πραγματοποίηση των εκδηλώσεων για τις επίσημες εθνικές επετείους της 19ης Μαϊου και 14ης Σεπτεμβρίου, οι μαθητές δεν θα έχουν διδαχθεί τίποτα επ’ αυτών. Είμαστε ακριβώς στο σημείο όπου οι κατακτήσεις της κοινωνίας των πολιτών αναιρούνται από μια μικρή ομάδα γραφειοκρατών. Αυτό που υποκριτικά θέλουν να αποφύγουν οι συγγραφείς, δηλαδή την κατασκευή της ιστορίας, το υπηρετούν με τον πλέον κυνικό τρόπο. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, το δύσκολο ερώτημα για τη σχέση της μνήμης με την ιστορία αντιμετωπίζεται με την προσβολή της μνήμης και την παραχάραξη της ιστορίας. Τη στιγμή που «η ιστορία έχει τη δύναμη να διευρύνει το βλέμμα στον χώρο και στο χρόνο, τη δύναμη της κριτικής στη μαρτυρία» επανερχόμαστε στις γνήσιες συνταγές της λήθης της ακροδεξιάς ιστοριογραφίας –όσον αφορά πάντα τους Έλληνες της Ανατολής. Πάντως, ενδιαφέρον έχει το γεγονός, ότι η ίδια τάση αναθεώρησης της ιστορίας χαρακτηρίζει σήμερα και τις ακροδεξιές οργανώσεις, οι οποίες επιχειρούν την «αγιοποίηση» του Ίωνα Δραγούμη ή την αποκατάσταση των Εξ. Πλήθος θα μπορούσαν να είναι οι παρατηρήσεις πάνω στην ιδεολογία του βιβλίου, καθώς και στις τεχνικές απόκρυψης που ακολουθούνται. Ας τις αφήσουμε όμως για μια επόμενη παρέμβαση! Το μέρος αυτό της «αριστεράς», που ανέφερε ο Στάθης, φαίνεται ότι εκφράζει σήμερα με τον καλύτερο τρόπο τις ιδεολογικές επιλογές της εξουσίας. Γι’ αυτό και της ανατέθηκε η «ιδεολογική διαπαιδαγώγιση» του λαού λίγο καιρό πριν από την ΕΤ1, όταν επαναπροβλήθηκε η σειρά «Το Πανόραμα του Αιώνα». Σε έγγραφο μιας προσφυγικής Ομοσπονδίας προς τον γενικό διευθυντή της κρατικής τηλεόρασης αναφέρονταν τα εξής: «Δεν θα είχαμε αντίρρηση σ’ αυτό το εγχείρημα (να θεσπίσουν την καθεστωτική ιστορία), εάν υπήρχε ενιαία αντίληψη της Ιστορίας από τους ιστορικούς. Όμως είναι γνωστό ότι αυτό δεν ισχύει στην ελληνική περίπτωση. Οι ερμηνείες των γεγονότων που δίνονται είναι πολλές και κάποιες απ’ αυτές βρίσκονται σε αντιδιαμετρικά σημεία. Τέτοια ζητήμτα για παράδειγμα είναι οι γενοκτονίες των χριστιανικών λαών από τον τουρκικό εθνικισμό (Αρμένιοι, Έλληνες, Ασσυροχαλδαίοι), η αντίσταση των Ελλήνων στον Πόντο, η Μικρασιατική Εκστρατεία, η πυρπόληση της Σμύρνης, η πορεία των προσφύγων στην Ελλάδα και στη Σοβιετική Ένωση, οι σταλινικές διώξεις. Μακάρι οι Έλληνες ιστορικοί να είχαν αποφασίσει περί της μιας μοναδικής και αλάνθαστης ερμηνείας. Δυστυχώς αυτό μέχρι σήμερα δεν έχει συμβεί.» Τι μέλει γενέσθαι; Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη αντίδραση στο συγκεκριμένο βιβλίο εκδηλώθηκε τον περασμένο Ιούλιο, στο πλαίσιο του 6ου Παγκόσμιου Ποντιακού Συνεδρίου. Εκπρόσωποι 600 οργανώσεων απ’ όλο τον κόσμο ζήτησαν ομόφωνα από την υπουργό Παιδείας να αποσύρει το «νέο» βιβλίο ιστορίας της 6ης δημοτικού. Οι αντιδράσεις θα πληθαίνουν, όσο η κοινωνία –και ειδικά οι πληθυσμοί που προέρχονται από τους πρόσφυγες του ’22- θα αντιλαμβάνεται το εγχείρημα της εξόντωσης της ιστορικής μνήμης. Γιατί, σήμερα λίγοι είναι αυτοί που θα αποδεχτούν εύκολα τη διαιώνιση του σχίσματος με την απόκρυψη της ιστορίας των Ελλήνων της Ανατολής. Η απαίτηση για συμπερίληψη της Ιστορίας των Ελλήνων της Ανατολής στην ευρύτερη νεοελληνική δεν έχει κανένα στοιχείο πολιτικού ρεβανσισμού. Σε μεθοδολογικό επίπεδο υπάρχουν πολλοί τρόποι ώστε να διδάσκονται τα ιστορικά γεγονότα με αποστασιοποιημένο τρόπο, χωρίς να προκαλούν συναισθηματικές εντάσεις και αισθήματα ρεβανσισμού. Η απόκρυψη που επιχειρεί η συγγραφέας του βιβλίου, ποιοτικά είναι αντίστοιχη με προσπάθειες συγκάλυψης του Ολοκαυτώματος. Μπορεί το Ολοκαύτωμα να μην τολμά να το αποκρύψει, όμως την άλλη μεγάλη γενοκτονία -αναγνωρισμένη και αυτή διεθνώς- των Αρμενίων την αποκρύπτει με έναν εξίσου προκλητικό τρόπο. Και είναι σαφές γιατί: γιατί βρίσκεται στην ίδια κατηγορία με τις γενοκτονίες των Ελλήνων της Ανατολής και η συγγραφέας -όπως και πλήθος ακροδεξιών και χουντικών παλιότερα-με την παρέα της έχει πολιτικά μια φιλο-νεοτουρκική θεώρηση, μια θεώρηση απόλυτης αποδοχής του τουρκικού εθνικισμού. Η μοίρα των χριστιανικών πληθυσμών αποσιωπάται γιατί ακριβώς αποκαλύπτει τη φύση του τουρκικού εθνικισμού. Το βιβλίο αυτό έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με την ιστορική εμπειρία των προσφυγογενών πληθυσμών της σύγχρονης Ελλάδας. Θα δούμε στο άμεσο μέλλον, εάν αυτή την προσπάθεια ολοκλήρωσης των γενοκτονιών (μέσα από την αποσιώπησή τους) η ίδια η κοινωνία την επιτρέψει. Εάν αυτό το αίτημα οι διάφοροι σχετικοί φορείς -εκπαιδευτικοί, πανεπιστημιακοί κ.ά.- είναι τόσο ανίκανοι να το εκφράσουν, και το εκχωρήσουν αλλού. Σίγουρα οι φορείς των προσφύγων θα πρέπει άμεσα να οργανώσουν τις διαμαρτυρίες του. Πιστεύω ότι οι κοινωνικές αντιδράσεις θα υποχρεώσουν την υπουργό Παιδείας να ζητήσει από μη προκατειλημμένους, ουδέτερους ιστορικούς να ξαναγράψουν τα κομμάτια του συγκεκριμένου βιβλίου που δέχονται τη σφοδρή κριτική. Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.