[To κείμενο αυτό σε μορφή pdf]
ΜΝΗΜΗ ΑΓΙΩΝ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ
(Ὅμιλία στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Γλυφάδας, 14 Σεπτ. 2003)
Κωνσταντῖνος Χολέβας
Πολιτικός Ἐπιστήμων -Συγγραφεύς
Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί πατέρες,
Ἀξιότιμοι ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν ἀρχῶν,
Κυρίες καί Κύριοι,
Μεγάλη ἑορτή σήμερα γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, ἡ Παγκόσμιος Ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Πανηγυρίζουμε ἀναμιμνησκόμενοι τήν θαυματουργική εὕρεση τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου μας ἀπό τήν Ἁγία Ἑλένη καθώς καί τήν ἀνάκτηση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἀπό τόν Αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου/Ρωμανίας Ἡράκλειο, ὅταν ἐκεῖνος κατενίκησε τούς ἀλλοθρήσκους κατακτητές τῶν Ἁγίων Τόπων. Παραλλήλως , ὅμως, εἶναι γιά τόν σύγχρονο Ἑλληνισμό καί μία ἡμέρα θλίψεως καί ἱστορικῆς μνήμης. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ἀπό τήν Θράκη μέχρι τό Ταίναρο καί ἀπό τήν Κέρκυρα μέχρι τήν Χίο, τιμᾶ σήμερα τήν μνήμη τῶν Ἁγίων Ἐθνομαρτύρων πού ἐσφαγιάσθησαν ἀπό τό τουρκικό ἐκδικητικό μαχαῖρι κατά τήν μικρασιατική τραγωδία τοῦ Αὐγούστου -Σεπτεμβρίου 1922. Οἱ Ἱεράρχες πού ἔθεσαν τήν ζωήν τους καί τήν ψυχή τους ὑπέρ τοῦ ποιμνίου τους καί ἔχυσαν ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος τό τίμιο αἷμα τους ἦσαν ὁ Σμύρνης Χρυσόστομος , ὁ Ἰκονίου Προκόπιος, ὁ Μοσχονησίων Ἀμβρόσιος, ὁ Κυδωνιῶν Γρηγόριος κάι ὁ Ζήλων Εὐθύμιος, βοηθός τοῦ Μητροπολίτου Ἀμασείας στόν μαρτυρικό Πόντο.
Εἴμεθα, λοιπόν, σήμερα συνηγμένοι "ἐπί τό αὐτό" γιά τήν ἑορτή τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ὑπό τήν εὐλογία τοῦ Ποιμενάρχου τῆς τοπικῆς μας Ἐκκλησίας , τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γλυφάδας κ. Παύλου. Καί ἀναφωνοῦμε μαζί μέ τόν Ἅγιο Ἀνδρέα Κρήτης, μέγα ὑμνογράφο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας :"Σταυρός Χριστιανῶν ἐλπίς, ἐπεγνωσμένων σωτήρ, ἀσθενούντων ἰατρός, παθῶν ἐλατήρ, ὑγείας δοτήρ, νενεκρωμένων ζωή, εὐσεβείας πρόγραμμα, βλασφημίας φίμωτρον. ..... Σταυρός ἐν πειρασμοῖς βοηθός, ἐν κινδύνοις σωτήρ, ἐν ἀθυμίαις παρήγορος, ἐν ἀνάγκαις βοηθός, ἐν θαλάσσῃ κυβερνήτης, ἐν συμφοραῖς ἀνάψυξις. ... Σταυρός πόλεων φύλαξ, οἴκων ἀσφάλεια, φιλίας συναρμοστής, τῶν ἐχθρῶν ἀμυντήριον, πολεμίων ἀντίπαλος, ἐθνῶν διωκτήριον, βαρβάρων σκόλοψ, εἰρήνης βραβευτής. Σταυρός ἀγάπης πρυτανευτής, κόσμου καταλλαγή, περάτων διαγραφή, ὕψος οὐρανοῦ, γῆς βάθος, κτίσεως σύμπηξις. Καί συνελόντα εἰπεῖν, σταυρός τῶν Χριστοῦ παθῶν τό κεφάλαιον, τῶν εἰς ἡμᾶς θαυμάτων ἡ κορωνίς".
Ἀποκορύφωσις τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ ὁ Σταυρός, μᾶς λέγει ὁ Ἅγιος Πατήρ τῆς Ἐκκλησίας. Καί ἀποκορύφωσις τῶν παθῶν τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ ἡ θυσία τῶν Ἐπισκόπων καί τῶν λοιπῶν κληρικῶν, ἡ σφαγή τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ, ὁ ξεριζωμός, ἡ προσφυγιά. Ἡ Μικρά Ἀσία, στήν ὁποία περιλαμβάνεται γεωγραφικά κάι ἱστορικά καί ὁ Πόντος, ἀπό τούς πρώτους προχριστιανικούς αἰῶνες τῆς ἑλληνικῆς Ἱστορίας μέχρι τό 1922 ὑπῆρξε μήτρα, φυτώριο κάι κοιτίδα ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Ὅταν δέ τό ἔθνος τῶν Ἑλλήνων εὐλογήθηκε ἀπό τό Φῶς τοῦ Χριστοῦ καί τήν Ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου, ἡ Μικρά Ἀσία φιλοξένησε τόν Εὐαγγελιστή Ἰωάννη κάι τόν Ἀπόστολο Παῦλο στίς διάφορες περιοδεῖες του. Οἱ ἑπτά λυχνίες τῆς Ἀποκαλύψεως ἀναφέρονται σέ ἑλληνικές πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἕδρες Χριστιανικῶν ἐπισκοπῶν. Πολυάριθμοι μάρτυρες τῆς πίστεως ἔχυσαν τό αἷμα τους στήν Μικρασιατική γῆ, ὅπως ὁ Ἅγιος Πολύκαρπος Ἐπίσκοπος Σμύρνης, ὁ Ἅγιος Γεώργιος, οἱ Τεσσαράκοντα Μάρτυρες καί τόσοι ἄλλοι. Οἱ μεγάλοι Καππαδόκες Πατέρες , ὅπως ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός καί ὁ Γρηγόριος Νύσσης ἦσαν γεννήματα καί θρέμματα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Ἐκεῖ δίδαξαν, ἔδρασαν, ἔγραψαν κάι κατόρθωσαν νά ἐκφράσουν τά δόγματα τῆς Ὀρθοδοξίας ἀξιοποιῶντας μέ ἀπαράμιλλη καλλιέπεια τόν ἕλληνα λόγον, τήν γλῶσσα τῶν ἑλληνικῶν κλασσικῶν συγγραφέων. Ἀπό τίς Τράλλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας κατήγοντο οἱ ἀρχιτέκτονες τῆς Ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, Ἀνθέμιος καί Ἰσίδωρος. Στήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας στήν Μικρά Ἀσία κατεγράφη τό θαῦμα τῆς ἐπιβιώσεως τοῦ Ὀρθοδόξου Ἑλληνισμοῦ ἀκόμη καί ἐκεῖ πού χανόταν ἡ ἑλληνική γλῶσσα. Ἡ Ἐκκλησία, ἡ Πίστη κράτησε τήν ἐθνική συνείδηση τῶν Μικρασιατῶν κι ὅταν ἀκόμη αὐτοί ἦσαν ὑποχρεωμένοι νά παύσουν νά ὁμιλοῦν ἑλληνικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οἱ τουρκόφωνοι τῆς Καππαδοκίας, οἱ Καραμανλῆδες, ἀπό τούς ὁποίους προέρχονται ὀ Ἅγιος Ἀρσένιος ἀπό τά Φάρασα, ὁ πρό ὀλίγων ἐτῶν ἐκδημήσας πατήρ Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης κ.ἄ. Μιλοῦσαν στό σπίτι τους τουρκικά καί ἡ μόνη τους ἐπαφή μέ τόν Ἑλληνισμό ἦταν ἡ Θεία Λειτουργία , ἡ ὁποία ἐτελεῖτο συνεχῶς στά ἑλληνικά.
Στά τέλη τοῦ 19ου καί στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰῶνος πολλές πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας εἶχαν καταστεῖ λαμπρά ἐπίκεντρα ἑλληνικῶν γραμμάτων, πολιτισμοῦ, ἀθλητισμοῦ καί ἐμπορίου. ἩἘκκλησία ἀποτελοῦσε τήν πνευματική μητέρα τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί οἱ ὁμογενεῖς μας διεκρίνοντο σέ ὅλους τους τομεῖς μεταξύ ἀλλολοθρήσκων καί ἀλλοεθνῶν. Κορωνίδα τῆς ἑλληνικῆς παρουσίας καί ἐπιτυχοῦς δραστηριότητος ἦταν ἡ Σμύρνη, τήν ὁποία οἱ Τοῦρκοι ἀποκαλοῦσαν "γκιαούρ Ἰζμίρ" , ἄπιστη Σμύρνη, λόγῳ τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου. Ὁ φθόνος τῶν Τουρκων καί ὁ ρατσιστικός ἐθνικισμός τοῦ Νεοτουρκικοῦ κομιτάτου εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν κατάστρωση σχεδίου γιά τήν ἐξόντωση τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἕλληνες κάι Ἀρμένιοι ἔπρεπε -κατά τό σχέδιο - νά φονευθοῦν ἤ νά ἐκδιωχθοῦν, ὥστε νά μείνει καθαρή ἀπό Χριστιανούς ἡ Τουρκική Ἐπικράτεια. Ἡ γενοκτονία κατά τῶν Ἑλήνων ξεκίνησε τό 1914 καί κορυφώθηκε στόν Πόντο τό 1916-19 κάι στά μικρασιατικά παράλια μετά τήν ὑποχώρηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ τό 1922. Τονίζουμε, πάντως, ὅτι ἡ γενοκτονία εἶχε ἀρχίσει τό 1914, ὅπως καταγράφεται καί στήν μαύρη Βίβλο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Κάι τό λέμε αὐτό, διότι σήμερα κάποιοι Νεοέλληνες δέν θέλουν νά τιμοῦμε τό Μικρασιατικό Ὁλοκαύτωμα ἰσχυριζόμενοι ὅτι γι' αὐτό εὐθὐνεται ἡ ἀποβίβαση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ στήν Σμύρνη τόν Μάιο τοῦ 1919. Ἡ γενοκτονία, μαρτυρουμένη καί ἀπό ξένους διπλωμάτες, ὅπως οἱ Ἀμερικανοί Χόρτον καί Μοργκεντάου, εἶχε προσχεδιασμένα ξεκινήσει τό 1914, ὅταν ἄρχιζε ὁ Α' Παγκόσμιος Πόλεμος.
Ἡ Μικρασιατική Ἐκστρατεία ἦταν μία φυσιολογική συνέχεια τῆς μεγάλης ἐθνικῆς ἐξορμήσεως τῶν ἐτῶν 1912-22. Ἡ Μεγάλη Ἰδέα ἦταν ἀκόμη ζωντανή κάι ἡ Μικρασία ἀποτελοῦσε τότε χῶρο σημαντικῆς ἑλληνικῆς παρουσίας. Ὅταν στίς 2 Μαΐου 1919 ἀπεβιβάσθησαν οἱ πρῶτοι Ἕλληνες στρατιῶτες τά πλήθη τούς ὑπεδέχθησαν ὡς ἀπελευθερωτές καί χιλιάδες ἑλληνικές σημαῖες κυμάτιζαν στήν προκυμαία τῆς Σμύρνης. Ὅμως ἡ διχόνοια, τό μεγάλο αὐτό σαράκι τῆς φυλῆς μας, καί τά πολλαπλᾶ λάθη ἀπό ὅλες τίς πλευρές σέ συνδυασμό μέ τήν ἀλλαγή πολιτικῆς τῶν Ἀγγλογάλλων Συμμάχων καί τήν πτώση τοῦ τσαρικοῦ καθεστῶτος στήν Ρωσία, ἔφεραν τήν καταστροφή. Οἱ στρατιῶτες τοῦ Κεμάλ Ἀτατούρκ καί οἱ ἄτακτοι Τσέτες καί βασιβουζοῦκοι ἔσφαξαν, ρήμαξαν, βίασαν. Τόν μαῦρο ἐκεῖνο Αὔγουστο τοῦ 1922 μέσα στά ἐρείπια τῆς φλεγομένης Σμύρνης ἐτάφη καί τό ὄνειρο τῆς τελικῆς ἐκπληρώσεως τῆς Μεγάλης Ἰδέας. Τότε μέσα στόν θρῆνο καί στήν καταστροφή ξεχώρισε ἡ μεγάλη μορφή τοῦ Ποιμενάρχου. Τοῦ Χρυσοστόμου Σμύρνης. Ὅταν τό πᾶν ἀπώλετο, ὅταν ὁ ἐκπρόσωπος τῆς Κυβερνήσεως Στεργιάδης τό ἔβαλε στά πόδια, ὅταν καί οἱ τελευταῖοι συνεργάτες του κοίταζαν πῶς θά διαφύγουν, ὁ Χρυσόστομος Καλαφάτης ἔμεινε ὄρθιος. Ματαίως Γάλλοι διπλωμάτες καί Ρωμαιοκαθολικοί κληρικοί τοῦ πρότειναν νά φύγει μαζί τους μέ πλοῖο. Ἤξερε ποιό εἶναι τό καθῆκον του. Ἀτάραχος ἀρνήθηκε κάθε συζήτηση. Ὁ αἱμοβόρος Νουρεντίν πασᾶς τόν κατηγόρησε γιά ὅσα εἶχε πεῖ ὑπέρ τοῦ ἑλληνικοῦ Στρατοῦ τά τελευταῖα 3 χρόνια. Τό μαινόμενο πλῆθος ἀνέλαβε νά τόν ἐκτελέσει ὑποβάλλοντάς τον σέ ἀπερίγραπτα μαρτύρια. Τόν κατακρεούργηασν καί εἶναι ἄγνωστο ποῦ τόν ἔθαψαν. Μαζί του μαρτύρησαν καί δύο δημογέροντες, ὁ Τσουρουκτσόγλου καί ὁ Κλιμάνογλου. Καί μία συγκλονιστική λεπτομέρεια: Ὁ μόνος Χριστιανός πού παρακολούθησε ὅλη τήν σκηνή τοῦ μαρτυρικοῦ θανάτου τοῦ Χρυσοστόμου ἦταν ὁ πατέρας τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου μας κ. Παύλου. Ὁ Σεβασμιώτατος πολλές φορές γραπτῶς καί προφορικῶς ἔχει καταθέσεια αὐτή τήν μαρτυρία καί συμπληρώνει: "Ὁ πατέρας μου ἔλεγε ὅτι εἶχε πάρει ἀντίδωρο ἀπό τά χέρια αὐτοῦ τοῦ ἁγίου ἀνθρώπου".
Ναί, λοιπόν, εἶναι Ἄγιος ὁ Χρυσόστομος Καλαφάτης καί εἶναι ὀρθή ἡ ἐπίσημη ἁγιοακτάταξη στήν ὁποία προέβη ἡ Ἐκκλησία μας. Τήν κυριώτερη ἀπόδειξη δίνει ἡ συνείδηση τοῦ λαοῦ μας. Ἀπό τά πρῶτα χρόνια μετά ἀπό τό μαρτύρτιό του τόν εἶχε κατατάξει στήν χορεία τῶν Ἁγίων. Ἀλλά καί ὁ τρόπος τῆς ἐνσυνειδήτου μαρτυρικῆς θυσίας βεβαιώνει τοῦ λόγου τό ἀσφαλές. Ὁ Χρυσόστομος Σμύρνης ἀρνήθηκε νά διαφύγει, διότι ὁ καλός ποιμήν τήν ψυχήν αὐτοῦ τίθησιν ὑπέρ τῶν προβάτων. Καί μέ τήν θυσία του ἐκτόνωσε σέ μεγάλο βαθμό τό μένος τοῦ ὄχλου. Μέ τόν θάνατό του ἔσωσε χιλιάδες ζωές Ἑλλήνων. Ὁ ἅγιος Ἐθνομάρτυς Χρυσόστομος Σμύρνης ἔμεινε πιστός στόν ὅρκο του. "Γίνου πιστός ἄχρι θανάτου " ἦταν τό ἔμβλημα τῆς Μητροπόλεως Σμύρνης βασισμένο στά σχετικά λόγια τοῦ ἱεροῦ βιβλίου τῆς Ἀποκαλύψεως. Ὁ Χρυσόστομος ἐτήρησε πιστά τήν ἐντολή. Ἦταν ἡ 27η Αὐγούστου 1922 (π. ἡμερ.)
Ὁ Χρυσόστομος Καλαφάτης γεννήθηκε τό 1867 στήν Τρίγλια τῆς Προύσσης, στή μικρασιατική γῆ. Σπούδασε στήν Κωνσταντινούπολη, στήν Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης καί νεώτατος ἐξελέγη Μητροπλίτης Δράμας τό 1902. Στήν καυτή περίοδο τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος ὁ Χρυσόστομος ἐπέδειξε θαυμαστό ζῆλο κάι πατριωτισμό. Ἡ ἐθνική δράση του ἐνόχλησε τούς Τούρκους, οἱ ὁποῖοι ζήτησαν τήν ἀνάκλησή του. Εἶναι συγκινητικό τό γεγονός ὅτι ἀποχαιρετῶν τόν Πατριάρχη Ἰωακείμ τόν Γ' γιά νά μεταβεῖ στήν Δράμα ὁ Χρυσόστομος προέβλεψε τό μαρτυρικό τέλος του: "Ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ καί ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ μου θά ὑπηρετήσω τήν Ἐκκλησίαν καί τό Γένος καί ἡ Μίτρα, τήν ὁποίαν αἱ ἅγιαι χεῖρες σου ἐναπέθεσαν ἐπί τῆς κεφαλῆς μου, ἐάν πέπρωται νά ἀπολέσῃ ποτέ τήν λαμπηδόνα τῶν λίθων της, θά μεταβληθῆ εἰς ἀκάνθινον στέφανον μάρτυρος ἱεράρχου". Τό 1909 ἐξελέγη Μητροπολίτης Σμύρνης κάι ἀμέσως δραστηριοποιήθηκε γιά τήν ἐκπαιδευτική, ἐκκλησιαστική καί πολιτιστική, ἀκόμη καί ἀθλητική, ὀργάνωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Κατήγγειλε καί κατέγραψε τήν γενοκτονία πού ἀρχισε τό 1914. Γιά ὅλα αὐτά , κυρίως δέ γιά τήν ὑποδοχή , τήν ὁποία ἐπεφύλαξε στόν Ἑλληνικό Στρατό, ὁ Νουρεντίν πασᾶς καί ὁ τουρκικός ὄχλος τόν εἶχαν καταδικάσει πρό πολλοῦ εἰς θάνατον.
Τήν ἴδια ἡμέρα τῆς ἀγρίας θανατώσεως τοῦ λαμπροῦ ἀγωνιστοῦ Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου σφαγιάσθηκαν ἀπό τούς Τούρκους καί οἱ Γρηγόριος Ὡρολογᾶς, Μητροπολίτης Κυδωνιῶν, ὁ ὁποῖος ἐτάφη ζωντανός, καί Ἀμβρόσιος Πλειανθίδης, Μητροπολίτης Μοσχονησίων, ὁ ὁποῖος κατατεμαχίσθηκε φρικωδῶς. Ὁ Μητροπολίτης Ἰκονίου Προκόπιος Λαζαρίδης σάπισε στίς φυλακές καί ἐκεῖ παρέδωσε τό πνεῦμα. Βορειότερα, στόν ἑλληνικότατο Πόντο, διαδραματίσθηκαν παρεμφερῆ γεγονότα κάι ἐκεῖ ἐμαρτύρησε ὁ Ἐπίσκοπος Ζήλων Εὐθύμιος, βοηθός τοῦΜητροπολίτου Ἀμασείας. Γιά νά ἐπανέλθουμε στήν περιοχή τῆς Σμύρνης ἐπί 450 Ὀρθοδόξων κληρικῶν οἱ 347 βρῆκαν μαρτυρικό θάνατο ἀπό τούς Κεμαλικούς. Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Ἰάκωβος Ἀρχατζικάκης, καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Σταυροῦ Ἱεροσολύμων, βασανίσθηκε στήν περιοχή Βουτζᾶ τῆς Σμύρνης καί πρίν θανατωθεῖ πεταλώθηκε ἀπό τούς Τούρκους βασανιστές του!
Σεβασμιώτατε, ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί, ἐπιλείψει με ὁ χρόνος διηγούμενον τά μαρτύρια τοῦ Μικρασιατικοῦ κλήρου καί τόν ξεριζωμό τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἰωνίας κάι τοῦ Πόντου. Τό καλύτερο μνημόσυνο στήν ἱερά μνήμη τους εἶναι ἡ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς γνώσεως, ἡ καθιέρωση ἐπισήμων τελετῶν γιά τήν Μικρασιατική γενοκτονία κάι ἡ σωστή διδασκαλία τῆς Ἱστορίας στίς νέες γενιές. Σεβόμεθα τήν εἰρηνική συμβίωση μέ τιούς γείτονες, ἀλλά δέν πρέπει κάι δέν μποροῦμε νά λησμονήσουμε τά ὅσα συνέβησαν. Ἀλήθεια σημαίνει ἀ- στερητικό καί "λήθη". Ἔλλειψη λήθης, νά μήν λησμονοῦμε. Καί ἐμεῖς ὑποσχόμεθα νά μή λησμονήσουμε τίς ἑλληνορθόδοξες ρίζες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί τό μαρτύριο τοῦ Χρυσοστόμου Σμύρνης καί τῶν σύν αὐτῷ ἀναιρεθέντων Ἐπισκόπων καί λοιπῶν κληρικῶν. Αἰωνία τους ἡ μνήμη!