Ήταν ένας χαμογελαστός Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντίνος Χολέβας Πολιτικός Επιστήμων Αντίβαρο, Φεβρουάριος 2008              Πολλά και συγκινητικά γράφονται και λέγονται αυτές τις ημέρες για τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλο. Και δικαίως. Προσωπικά θα ήθελα να συνοψίσω τις κρίσεις μου σε μία φράση: Ήταν ο Αρχιεπίσκοπος της ελπίδας. Όσο βρισκόταν εν ενεργεία μας χάριζε ελπίδα  με τα λόγια του, τα έργα του το χαμόγελό του. Όταν επί επτάμηνο βρέθηκε αντιμέτωπος με τα σοβαρά προβλήματα της υγείας του μας δίδαξε  υπομονή και πίστη στο Θεό. Με τα έργα του και με τα κείμενά του, με τα λόγια του και με την σιωπή του, με το χαμόγελο και με την περίσκεψή του, ο εκλιπών Ιεράρχης ήταν πηγή ελπίδας και αισιοδοξίας. Ήταν ο χαμογελαστός Αρχιεπίσκοπος, που βοηθούσε με το χαμόγελό του τον μέσο Έλληνα να ξεπεράσει πιο εύκολα τα προβλήματα της καθημερινότητος.             Ο λόγος του επηρέαζε πολύ κόσμο. Συγκινούσε, προβλημάτιζε, προκαλούσε μερικές φορές έντονες αμφισβητήσεις. Αλλά οπωσδήποτε μιλούσε στην ψυχή μας. Ανεπιτήδευτα και χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία ο Χριστόδουλος κατόρθωνε να εκφράζει τους καημούς και τους προβληματισμούς του μέσου Έλληνα απλά και κατανοητά, με άριστο χειρισμό της Ελληνικής και με αναφορές στην επικαιρότητα, με βάθος παιδείας, αλλά χωρίς άχρηστη επίδειξη γνώσεων. Εμπλούτισε το λεξιλόγιό μας και απεδείκνυε καθημερινά την συνέχεια του ελληνικού γλωσσικού πλούτου. Γκρεμίζοντας τα τεχνητά τείχη μεταξύ λογίας και καθομιλουμένης κοσμούσε τον χειμαρρώδη λόγο του με φράσεις εκκλησιαστικές συνδυασμένες με λέξεις καθημερινές. Και τελικά πετύχαινε τον σκοπό του. Ήταν χαρακτηριστικό πρότυπο της ευρύτητος που μπορεί να προσφέρει η ανθρωπιστική παιδεία, η οποία δυστυχώς αρχίζει να σπανίζει στις ημέρες μας.             Πίστευε στην αρμονική συνύπαρξη της παραδοσιακότητος με την ανανέωση. Από την μία πλευρά αγαπούσε την Ιστορία, την παράδοση, την εθνική μας   κληρονομιά Από την άλλη προώθησε την χρήση του Διαδικτύου στον εκκλησιαστικό χώρο, θεσμοποίησε την ενασχόληση της Εκκλησίας της Ελλάδος με την Βιοηθική, έφερε την Ορθοδοξία πιο κοντά προς την Ευρώπη ανοίγοντας Γραφείο Αντιπροσωπείας της Εκκλησίας μας στις Βρυξέλλες. Μέσα στο αίμα του κυλούσε η προσφυγική καταγωγή της οικογενείας του από την Ανατολική Θράκη και έτσι ήταν ευαίσθητος δέκτης των εθνικών και πολιτιστικών ανησυχιών του Ελληνισμού. Αγάπησε και με την καρδιά και με το μυαλό κάθε τι ελληνικό και κάθε τι πονεμένο. Γι’αυτό είχε ξεχωριστή ευαισθησία για τις ακριτικές περιοχές του Ελληνισμού, όπως η Βόρειος Ελλάς και η Κύπρος. Είναι συμβολικό, νομίζω, το γεγονός ότι η τελευταία επίσημη επίσκεψή του ήταν στην Κύπρο στα τέλη Απριλίου του 2007 και η τελευταία περιοδεία του, λίγο πριν εισαχθεί στο νοσοκομείο, ήταν στην Κεντρική Μακεδονία για να τιμήσει τα 100 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο των  Μακεδονομάχων Καπετάν ʼγρα και Αντώνη Μίγγα.             Γνώριζε καλά τα σύγχρονα ρεύματα φιλοσοφικού και κοινωνικού προβληματισμού. Διάβαζε βιβλία και εφημερίδες στα αγγλικά και στα γαλλικά και έβλεπε με ανησυχία την ιδεολογική περιδίνηση της Ευρώπης μεταξύ ελπίδας και μηδενισμού, μεταξύ Χριστιανικών ριζών και αθεΐας, μεταξύ πνευματικών ανατάσεων και παρακμιακών φαινομένων. Γι’ αυτό στάθηκε αυστηρός κριτής στις αρνητικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης. Ήταν αντίθετος με την ισοπέδωση των εθνικών ταυτοτήτων. Δεν ήταν αντίθετος με την επικοινωνία των λαών και με τον διάλογο των πολιτισμών. Διαφώνησε με την διαγραφή του θρησκεύματος από τις ταυτότητες γιατί είχε διαβλέψει, μάλλον σωστά, ότι ήταν η απαρχή μιάς σειράς  μέτρων κατά της Εκκλησίας και της ελληνορθόδοξης συνιστώσας του πολιτισμού μας. Από την άλλη πλευρά πίστευε στην ειλικρινή επικοινωνία μεταξύ λαών και θρησκειών και δεν δίστασε -παρά τις αντιδράσεις- να συναντηθεί με δύο Πάπες. Ο μακαριστός Χριστόδουλος ήταν εκείνος ο οποίος μίλησε με παρρησία στον Πάπα Ιωάννη Παύλο για τις ευθύνες της Δύσεως στο θέμα των Σταυροφοριών, αλλά και στην χαίνουσα πληγή της ημικατεχομένης Κύπρου. Τουλάχιστον για το πρώτο ζήτημα απέσπασε μία ιστορική συγγνώμη.             Το αισιόδοξο μήνυμα του μακαριστού Αρχιεπισκόπου ήταν: Ναι, μπορεί το ελληνορθόδοξο Γένος μας να κρατήσει τις ρίζες του και την ταυτότητά του παρά τις σειρήνες της ισοπέδωσης, του υλισμού και του ευδαιμονισμού. Αγωνίσθηκε για να διαφυλάξουμε την «ελληνική ιδιαιτερότητα», όπως χαρακτηριστικά τόνισε ό Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος στον Επικήδειό του προς τον αοίδιμο Πρωθιεράρχη. Και αυτός ο αγώνας του εκτιμήθηκε θετικά από την πλειοψηφία των Ελλήνων. Υπήρχαν , βεβαίως, και οι διαφωνούντες. Ορισμένοι  κατηγόρησαν τον Χριστόδουλο ως «οικουμενιστή». Κάποιοι άλλοι τον κατηγόρησαν ως «εθνικιστή». Οι πολυτάλαντοι άνθρωποι εύκολα παρεξηγούνται και παρερμηνεύονται. Η ιστορία θα τον κρίνει. Εμείς ας σεβασθούμε τις παρακαταθήκες που μας άφησε και ας προσευχηθούμε για την ανάπαυση της ψυχής του: Μακαριστέ Αρχιεπίσκοπε, σε ευχαριστούμε για την ελπίδα και το χαμόγελο που μας χάρισες!   Κ.Χ.