Μάρτιος: Στο σύγχρονο ημερολόγιο είναι ο τρίτος μήνας αλλά στο παλιό φωμαικό δεκάμηνο ήταν ο πρώτος του έτους και ονομαζόταν Primus. Το όνομα Μάρτιος προέρχεται από τον Θεό του Πολέμου Mars, τον ʼρη των Αρχαίων Ελλήνων. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν έτσι τον πρώτο μήνα της άνοιξης γιατί τότε άρχιζαν τις πολεμικές τους εκστρατείες. Έκαναν μάλιστα μια τελετή, την ημέρα αυτή, το Αρμιλλούστριο, για να εξαγνίσουν και να καθάρουν τα όπλα τους.

Ακόμα και μετά την αλλαγή της πρωτοχρονιάς, την πρώτη Μαρτίου οι Ρωμαίοι την αποκαλούσαν «πάτριον» πρωτοχρονιά ενώ αυτήν της πρώτης Ιανουαρίου την αποκαλούσαν ιερατική και την πρώτη Σεπτεμβρίου, που ήταν η αρχή του οικονομικού έτους, την ονόμαζαν πολιτική πρωτοχρονιά.

Την πρώτη ημέρα του πρώτου μήνα της άνοιξης (στην Ήπειρο τον λένε και Ανοιξιάτη), τα παιδιά γυρίζουν στα σπίτια κρατώντας ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού και ψάλλουν ένα είδος καλάντων, τα χελιδονίσματα. Η συνήθεια υπήρχε στην αρχαιότητα και στο Βυζάντιο και το περιεχόμενο του τραγουδιού είναι περίπου το ίδιο.

Σε πολλά ελληνικά χωριά οι γυναίκες σπάζουν στην αυλή τους ένα τσακιζούμενι (λαγήνι, ποτήρι κλπ) και λένε «Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα γεια-μέσα χαρά».

Το έθιμο του χαρταετού που συνηθίζεται την Καθαρή Δευτέρα (σχεδόν πάντα μαρτιάτικη γιορτή) είναι πιθανόν να έχει τις ίδιες ρίζες με τα χελιδονίσματα. Κάτι πετάει πάντως στουα ανοιξιάτικους αιθέρες, χαιρετίζει το τέλος του χειμώνα και το ξεκίνημα της νέας βλάστησης στη γη.

Όσο κι αν είναι ο «Μάρτης - γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης», η θέση του ήλιου είναι τέτοια που οι μέρες ζεσταίνουν και αρχίζουν να τελούνται οι αποτρεπτικές λειτουργίες, οι οποίες στοχεύουν στην απώθηση των επιδημιών και των λοιμών, δυστυχίες που ευδοκιμούσαν αυτήν την εποχή. Το πρώτο, αν και όχι το κυριότερο, είναι μια κλωστή στριμμένη, κόκκινο χρώμα και άσπρο μαζί, που τη λένε Μάρτη και τη φορούν στον καρπό του χεριού τους όλοι αλλά κυρίως τα κορίτσια για να μην τα κάψει ο ήλιος. Στα μωρά έβαζαν το Μάρτη γύρω από το λαιμό τους. Μιλάμε για παλιότερες εποχές που το χρώμα της ομορφιάς ήταν το άσπρο και όχι το ηλιοκαμένο όπως σήμερα.

Σπουδαιότατη αποτρεπτική τελετουργία, όχι όμως αποκλειστικά ελληνική αφού τη συναντάμε σε όλες τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, είναι ο «αποδιοπομπαίος τράγος» ή Μαμούριος για τους Ρωμαίους. Είτε τράγος είτε άνθρωπος είναι, του φορτώνουν όλες τις αμαρτίες και τις δυστυχίες (λιμούς, λοιμούς κλπ) και τον διώχνουν έξω από την πόλη επειδή πιστεύουν ότι έτσι γλιτώνουν από τα κακά.

«Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;» λέει η παροιμία που χρησιμοποιείται και μεταφορικά αφού, σε όποια ημερομηνία κι αν «πέσει» το Πάσχα, ο Μάρτης σίγουρα θα είναι μέσα στη Μεγάλη Σαρακοστή. Όπως αναφέρθηκε στο σημείωμα του προηγούμενου μήνα, γύρω στον 4ο αιώνα θεσπίστηκε το σαραντάμερο νηστείας προ του Πάσχα. Αργότερα όμως προστέθηκε και μία εβδομάδα αυστηρότερης νηστείας, οπότε η Σαρακοστή έγινε 7 ολόκληρες εβδομάδες. Στη διάρκειά της δεν επιτρέπεται η κατανάλωση κανενός ζωικού προιόντος.

Εξαίρεση αποτελεί η μεγάλη για τους Έλληνες γιορτή του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου), που γιορτάζεται μαζί με την επέτειο της Εθνεγερσίας, οπότε επιτρέπεται μόνο η ψαροφαγία (το ίδιο συμβαίνει και την Κυριακή των Βαίων).

Εξίσου σημαντική για τους αγροτικούς πληθυσμούς γιορτή είναι η μέρα των Αγίων Σαράντα (9 Μαρτίου), που η εκκλησία επίσημα την ονομάζει των Τεσσαράκοντα Αγίων Μαρτύρων. Είναι και ο μαγικός αριθμός σαράντα που κινητοποιεί τη λαική ψυχή, είναι και η δύναμη των μαρτύρων, ούτε ένας ούτε δύο αλλά σαράντα. Πιστεύουν λοιπόν πως ό,τι και αν φυτέψουν αυτή την ημέρα πιάνει. Αυτή την ημέρα φτιάχνουν και μοιράζουν τηγανίτες περιχυμένες με πετιμέζι ή μέλι και λένε «Σαράντα φας, σαράντα πιεις, σαράντα δος για την ψυχή σ'».

Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο της Εύης Λ. Βουτσινά, «Όσες γεύσεις φέρνει ο χρόνος», εκδόσεις Καθημερινή