Διδυμότειχο. Η πόλη των πολιτισμών Χρήστος Κηπουρός 31 May 2005 Διδυμότειχο. Η πόλη των πολιτισμών Του Χρήστου Κηπουρού {*} Πριν μπω στο θέμα της ομιλίας επιτρέψτε με, λόγω της επετείου της αποφράδας και του «εάλω» να προχωρήσω σε μια περισυλλογή. Δημιουργική περισυλλογή. Όχι μοιρολογισμό. Με βάση μάλιστα την οικολογική οπτική -μια και την αποψινή εκδήλωση, διοργανώνει η οικολογική εταιρία Έβρου, που την τιμά η μέχρι σήμερα διαδρομή της- να αναφερθώ σε δυο τρία Ελλαδικά «εάλω». Πρώτο. Η νέα γενιά είναι η μόνη από τις εκατόν τόσες που αριθμεί ο Ελληνικός λαός από υπάρξεως ιστορίας, η οποία εκτός από το γάλα που βύζαξε από τις μάνες της, δεν γνώρισε ποτέ της τη γνήσια διατροφή. Φαγητό με αγνά υλικά που ως γνωστό, ονομάστηκαν βιολογικά. Με αυτά διατράφηκαν όλες οι προηγούμενες, έστω και αν δεν το γνώριζαν. Κάτι που οι εν ζωή γενιές, το οφείλουν στη νέα αλλά και στις επόμενες. Σε περίπτωση ανάκτησης του διατροφικού μας πολιτισμού, θα συνειδητοποιηθεί ότι η βιολογική γαστρονομία και συγκεκριμένα, η Μεσογειακή διατροφή και η Πολίτικη κουζίνα, αποτελούν την απάντηση στα άλλα είδη της γαστρονομίας. Τόσο στη μεταλλαγμένη κουζίνα των ΗΠΑ, όσο στη μοριακή των εταίρων. Μια απάντηση οικονομική και αναπτυξιακή, όσο επιστημονική. Δηλαδή πολιτική και πολιτισμική. Δεύτερο. Μπορεί το «εάλω» των γαϊδουριών να εκλαμβάνεται ως παρενέργεια της προόδου, όμως η ουσία είναι ότι ειδικά στην Ελλάδα, συνοδεύεται από νέκρωση της υπαίθρου, παραπέμποντας σε χώρα χωρίς χωριά. Φεύγοντας τα γαϊδουράκια από τη ζωή, πήραν μαζί, τη ζωή των χωριών. Αγροτική αναγέννηση χωρίς αναγέννηση του χωριού, δεν υπάρχει. Τρίτο. Ανάλογα ισχύουν στην Αθηναϊκή άνοιξη. Οι προπομποί, τα χελιδόνια «εάλω», από ετών. Μπορεί να ενοχοποιείται η τσιμεντοποίηση, αφού η εξαφάνιση του χώματος που αποτελεί πρώτη ύλη για φωλιές, προηγήθηκε. Όμως η ουσία είναι ότι ποτέ ξανά δεν πρόκειται να έρθουν χελιδόνια. Η Ρώμη κατά το Μάιο έσφυζε από αποδημητικά. Τόσο τουρίστες, όσο χελιδόνια. Αντίθετα, η Αθήνα κλέβει τουρίστες από τις περιφέρειες. Όταν δεν τις αποκεντρώνει τα «εάλω» της, επιβάλει χειμώνα, ίδιον με τον δικό της. Ο πυρήνας του προβλήματος, είναι ο αναπτυξιακός φασισμός της. Πρόσφατο παράδειγμα, η στάση της έντυπης και τηλεοπτικής της εκδοχής. Ενώ από τη μια σνόμπαρε την πρωτιά στο Κίεβο, από την άλλη θεώρησε αυτονόητη την ιδιοποίηση του οφέλους της. Να διοργανώσει αυτή την Eurovision. Σιγά μην αποφασίσει η Βουλή. Ποιος άλλωστε θα το ζητήσει; Ας περάσω όμως στο θέμα της ομιλίας μου. Ναι μεν πρόκειται για την πιο ιστορική εν ζωή ευρισκόμενη Θρακική πόλη, με περισσότερους πολιτισμούς από κάθε άλλη, όμως οι τελευταίοι παρά τους μεγάλους όγκους και παρά το ότι στην ουσία συνιστούν ανοικτά μουσεία, ωστόσο δεν κατέστη δυνατόν να αξιοποιηθούν λειτουργικά. Χρόνια τώρα, οι επισκέπτες είναι μετρημένοι στα δάχτυλα. Μπορεί το πολυκατάστημα των Αθηνών, να ζει πλιατσικολογώντας το ταμείο της συμμαχίας της αδήλου και να οφείλει εκεί την όποια του κίνηση, όμως και η πόλη του Διδυμοτείχου, αν ήταν μαγαζί, θα κυνηγούσε μύγες. Επόμενα θα έκλεινε. Προς τα κει μήπως δεν κατευθύνεται; Από την άλλη, όσο και αξιόλογα να είναι τα όποια τοπικά ευρήματα, δεν παύουν να αποτελούν εξαίρεση. Ο κανόνας είναι ότι για δεκαετίες παραμένουν πολιτισμοί χορταριασμένοι. Ίσως αντιτείνει κανείς: καλύτερα χορταριασμένοι, παρά λεηλατημένοι, όμως έχω να πω ότι κάτι τέτοιο δεν είναι άλλο από εκλογίκευση της ιστορίας των αδιαφοριών αν όχι των εκ της πρωτευούσης εμπαιγμών, όταν το ζητούμενο είναι η εξιστόρηση της λογικής. Αυτήν θα επιχειρήσω με την αποψινή ομιλία, κινούμενος ταυτόχρονα σε δυο επίπεδα. Τόσο ως προς την αποκατάσταση όσο ως προς την αναπαράσταση της ιστορίας, που θα συνοδεύουν απλές όσο εφικτές ιδέες και προτάσεις μιας ανέξοδης στην ουσία ανακαίνισης του μαγαζιού, που έλεγα προηγουμένως. Ας αρχίσω με τον πολιτισμό των σπηλαίων. Τις κατοικίες των πρώτων κατοίκων της πόλης, όσο και Οθωμανικές φυλακές πότε Ευρωπαίων και πότε Οθωμανών κρατουμένων. Αν μια νέα μυθοποίηση του μεγάλου σπηλαίου μπορεί να συσχετισθεί με θεσμούς, όπως είναι το πρώτο Κοινό σε ότι αφορά τις φυλακές, αφού προηγηθεί μελέτη του ακριβούς τους εντοπισμού, μπορούν στη συνέχεια όλοι οι καγιάδες, αφού καθαριστούν και φωτισθούν στο εσωτερικό, να αποτελέσουν ανοικτούς μουσειακούς χώρους. Εικόνες τους θα μπορούν να συμπεριληφθούν με τα αντιπροσωπευτικά δείγματα όλων των υπόλοιπων πολιτισμών σε ένα λιτό όσο υψηλής αισθητικής λεύκωμα με το νέο λογότυπο που προτείνω: η πόλη των πολιτισμών. Τη βάση θα την αποτελέσει η σπάνια πανοραμική φωτογραφία του Διδυμοτείχου του 1900, που μεταξύ άλλων, δείχνει το τέμενος Βαγιαζήτ με έναν εξώστη στο μιναρέ. Εκεί που μπορούν να γίνουν πάρα πολλά είναι με το Ρωμαϊκό πολιτισμό της πόλης. Ιδίως αν, όπως έγραψα πρόσφατα σε ένα κείμενο, συνδυαστεί με τον Έβρο και τον Ορφέα. Κάτι που μπορεί επίσης να συμμετάσχει ο ομώνυμος Δήμος. Λέω ότι ένα νέο αναπτυξιακό πολιτιστικό εγχείρημα της παρέβριας πόλης Πλωτινόπολης με την Παρατιβέρεια Όστια, έχει να προσφέρει πολλά. Από εκδηλώσεις με απαγγελίες της Ομήρου Οδύσσειας για τη Θράκη το Μαρωνείτη οίνο και τον Πολύφημο τυρό, με ταυτόχρονη έκθεση των προϊόντων αυτών, όπως ποιημάτων του Βιργιλίου για τον υγρό τάφο του Ορφέα, μέχρι μια επιστημονική έρευνα για ενδεχόμενη αναβίωση παραγωγής της Θρακικής του λύρας. Μια αποδοχή της μουσικής του κληρονομιάς. Αρκεί να σας πω ότι αν η Ελληνική ηλεκτρονική βιβλιοθήκη περιλαμβάνει δέκα τόσες χιλιάδες λήμματα για το συμπατριώτη μας αυτό, στη διεθνή βιβλιογραφία ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε ένα και πλέον εκατομμύριο λήμματα με αναρίθμητους επίσης ζωγραφικούς πίνακες. Μέχρι ο Pablo Picasso έχει ζωγραφίσει το τραγικό του τέλος. Όπως εκατοντάδες άλλοι την αρχιτεκτονική του πεντάμορφου Ορφικού τοπίου. Λέω λοιπόν ότι αυτό μέσα από τον μοντελισμό έργων ζωγράφων που θα προσκληθούν να δημιουργήσουν στον τόπο αυτό, μπορεί να αποτελέσει αρχέτυπο για το υφιστάμενο τοπίο. Ούτε χρυσωρύχοι ούτε τυμβωρύχοι έχουν καμιά δουλειά στην ευρύτερη περιοχή. Προτείνω ως αναπτυξιακή-πολιτιστική παρτενέρ την Ιταλική Όστια, όχι μόνο επειδή είναι παραποτάμια πόλη, όπως η δική μας, με την ανιούσα της πόλη δίπλα της, ούτε μόνο λόγω κοινής πλωτότητας του Έβρου και του Τίβερη ή επειδή ο Τραϊανός έχει σχέση με αμφότερες. Κυρίως το κάνω γιατί με τον τρόπο αυτό μπορεί πιο εύκολα να υπενθυμιστεί και να αναδειχθεί διεθνώς ο Έβρος, η πατρίδα αυτή του Ορφέα που επί δεκάδες αιώνες τόσο εμπνέει την παγκόσμια μουσική και καλλιτεχνική κοινότητα. Ας πάω όμως στον επικεφαλής πολιτισμό. Το Βυζαντινό. Επιτρέψτε να αναφερθώ με δυο λόγια στο σπουδαίο χαρτί αυτής της πόλης που λέγεται Ιωάννης Βατάτζης. Το συμπολίτη αυτό που είναι ίσως ο πιο σημαίνων της χιλιόχρονης Ρωμανίας ενώ ταυτόχρονα κανείς δεν μπορεί να του αμφισβητήσει την προδρομική ταυτότητα για την Ένωση της Ευρώπης. Είτε αυτή αφορά τις Εκκλησίες είτε την οικονομία και διοίκηση είτε την υψηλότατων προδιαγραφών, διπλωματική του πολιτική παιδεία. Αν η ανέγερση με δαπάνες της αρχιεπισκοπής και του Πατριαρχείου, ενός ναού του στην πόλη, τον αποκαθιστά ως Άγιο, ένα παράλληλο ομώνυμο επιστημονικό ίδρυμα, το οποίο τον τιμά ως ιστορικό πρόσωπο, μπορεί σύντομα στον ίδιο αυτό τόπο να καταλήξει σε πανεπιστημιακή σχολή Βυζαντινών, αν όχι Ανατολικών Σπουδών. Από την άλλη, αν οι Έλληνες Μικρασιάτες ανήγειραν ήδη προ πολλών αιώνων στη δεύτερη πατρίδα του, εκκλησία προς τιμή του, αυτό που μπορεί να γίνει σήμερα είναι μια γνωριμία και γιατί όχι σύσφιξη σχέσεων της γενέτειρας πόλης του, μετά της νέας του πόλης-πρωτεύουσας, το Νυμφαίο, τουρκιστί Κεμαλπασά, όπου πέθανε και έχει ταφεί. Το Νυμφαίο που είναι γνωστό από την ομώνυμη συμφωνία του, ενώ το πλέον σωστό θα ήταν αντί Αυτοκρατορίας της Νικαίας να λέγεται αυτοκρατορία του Νυμφαίου. Εκεί, λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη Σμύρνη, σώζονται τα ερείπια του ανακτόρου του ουσιαστικού αυτού ανακτητή της Πόλης, για τον οποίο οι τουρκικές ιστορικές πηγές αποφεύγουν να αναφερθούν ενώ όταν το κάνουν, καταλήγουν στην προσφιλή τους τακτική της παραχάραξης. Τον μπερδεύουν με τον Κατακουζηνό. Ακόμη και το Πανεπιστήμιο του Newcastle που φιλοξενεί το λεύκωμα της Gertrud Bell, του 1907, τον συγχέει με κάποιον Ανδρόνικο. Πιο πολλά μπορούν να γίνουν γνωστά στο διεθνές συνέδριο που πρότεινα να γίνει με αφορμή την επέτειο των επτάμιση αιώνων από το θάνατό του. Με την αποκατάσταση της ιστορίας επίσης έχει να κάνει και το σουλτανικό τέμενος Βαγιαζήτ. Αν το πρώτο της σημείο είναι η συσχέτιση με το άλλο μεγάλο μνημείο της ιστορικής Θράκης, την πολλαπλά βεβηλωμένη εκκλησία της του Θεού σοφίας, το δεύτερο αφορά τον οργανισμό ArchNet που εποπτεύεται από δυο εκ των πλέον γνωστών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων των ΗΠΑ. Το Χάρβαρντ και το M.I.T. Συγκεκριμένα, αναφέρομαι στη συμπερίληψη στη βιβλιογραφία του οργανισμού, όσων γράφω για το δεύτερο εξώστη. Ότι δηλαδή έγινε το 1913, για να συμβολίσει τη δεύτερη τουρκική κατοχή του Διδυμοτείχου. Κάτι το οποίο δεν σημαίνει βέβαια ότι η Ελλάδα έπρεπε να το αφήσει να ρημάξει. Αντίθετα αν από τη μια προτείνει την από κοινού αντιμετώπιση των δυο Θρακικών μνημείων, από την άλλη το άνοιγμα του τζαμιού στο ανά την υφήλιο Ισλάμ, αποτελεί το πρώτο βήμα δημιουργίας πόλου θρησκευτικού τουρισμού. Ιδίως μάλιστα όταν έχει συμπεριληφθεί ανάμεσα στα 777 σημαντικότερα μνημεία της παγκόσμιας Ισλαμικής τέχνης και αρχιτεκτονικής. Ένας πόλος σοβαρός όσο αξιόλογος αφού, μεταξύ άλλων, αφορά στο αρχαιότερο τέμενος της Ευρώπης. Μια αναπτυξιακή οπτική που ορθά θεωρεί τους τέσσερεις, αν όχι περισσότερους πολιτισμούς της πόλης, ως ανενεργές βιομηχανικές μονάδες που από την επόμενη της απελευθέρωσης της Θράκης αναμένουν τις αναπτυξιακές πολιτικές ανάδειξής τους, οφείλει επίσης να επεκταθεί στην καθετοποίηση. Στην οργανική τους δηλαδή ένταξη στην ευρύτερη πόλη και περιοχή η οποία να εκληφθεί πλέον ως μια καθετοποιημένη επιχείρηση. Το μαγαζί που έλεγα στην αρχή. Ο Δήμαρχος μάνατζερ. Ας το πω διαφορετικά. Ένα εισιτήριο λίγων Euro για είσοδο στο τζαμί αποτελεί χαμηλή προστιθέμενη αξία ως πώληση τουριστικού προϊόντος. Όπως και η ολιγόωρη παραμονή στην πόλη. Το ζήτημα είναι πώς να εξευρεθούν δομές που θα επιτρέψουν την εξασφάλιση υψηλής προστιθέμενης αξίας. Για αυτό χρειάζεται ένας συνδυασμός αξιοποίησης όλων ταυτόχρονα των πολιτισμών. Και όχι μόνο αυτών. Υπάρχουν και άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες. Οι οποίες είτε είναι θεατρικές και μουσικές αναπαραστάσεις Βυζαντινής ιστορίας είτε είναι παραστάσεις άλλων ιστοριών και πολιτισμών και φεστιβάλ, μπορούν να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό αντικείμενο μελέτης, όσο αξιοποίηση της εμπειρίας που διαθέτουν άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις με κοινά με τη δική μας, ιστορικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η Γαλλική Puy du Fou, αποτελεί μια τέτοια περίπτωση. Η συμβολή του συμπολίτη Γιάννη Κουκάκη, που τη γνωρίζει εκ του σύνεγγυς, νομίζω ότι μπορεί να αποδειχθεί σημαντική. Την περπάτησα και εγώ στο διαδίκτυο και είδα τους επιμέρους πολιτισμούς και την δική της «τσίχλα». Το μεγάλο πάρκο, όπου από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο κάθε χρόνου αναπτύσσεται το πολιτισμικό εγχείρημα, αποφέροντας όχι και ευκαταφρόνητα έσοδα στην πόλη επιχείρηση. Νομίζω ότι το Διδυμότειχο από πολιτισμικό χρυσό δεν υστερεί. Ούτε από ιερούς βράχους και ωραιόκαστρα ούτε από φυσικό τοπίο. Απλά αν κάπου μπορεί να ξεφύγει ακόμη πιο μπροστά, είναι στα νέα προϊόντα που αφορούν το διατροφικό πολιτισμό. Τη βιολογικότητα. Αν η υψηλή προστιθέμενη αξία των αγροτικών προϊόντων βρίσκεται κάπου, αυτό δεν είναι άλλο από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της βιολογικής γαστρονομίας. Από την υψηλή ποιότητα έως την από αιώνων αρμονική συνύπαρξη με τους πολιτισμούς, που έλεγα. Πέραν της ομώνυμης γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της πτηνοτροφίας, η μεταποίηση σημαίνει φούρνους με ξύλα και πιστοποιημένα βιολογικά εστιατόρια. Πριν από όλα σημαίνει μια άλλη σχέση με τους υδάτινους δρόμους. Είτε αυτός είναι Έβρος είτε Ερυθροπόταμος είτε οι κοιλάδες τους. Δεν έγραψα τυχαία για το εθνικό βιολογικό πάρκο Θράκης. Πριν δεκαπέντε χρόνια στην Ορεστιάδα είπα τους αγρότες βάλτε βαμβάκια γιατί μυρίζει ότι θα επιβληθεί ποσόστωση και θα τρέχετε. Το τι έγινε είναι γνωστό. Ε, τώρα ξαναλέω. Βάλτε βιολογικά αμπέλια ή και όποιες άλλες ομώνυμες αγροτικές καλλιέργειες, προϊόντα και λαχανικά. Αυτός είναι ο δρόμος. Μεταξύ άλλων, να μη ξαναπιαστούμε στον ύπνο, όπως είχε γίνει με τις συμβατικές ποσοστώσεις. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η επιστροφή στο μύθο. Η σειρά τελικά είναι η εξής: μύθος-ιστορία-μύθος. Όπως δηλαδή λέγεται για τον ιστορικό κύκλο, να λέγεται και για το μυθικό. Κάτι που εξ αντικειμένου είναι πιο εύκολο να γίνει στην περιφέρεια. Τόσο κυριολεκτικά όσο ονομαστικά. Αυτό διδάσκει η Ελληνική γραμματεία. Ότι στο γεωμετρικό αυτό σχήμα, η αρχή και το τέλος του κύκλου συμπίπτουν. Δεν είναι δηλαδή μόνο το κρασί μύθος. Είναι πολλά άλλα. Στην περίπτωσή μας είναι η θεϊκή εκείνη γεύση και νοστιμιά που συγχέει τον ουρανίσκο με τον ουρανό. Αν μη τι άλλο, το οφείλουμε στη νέα γενιά. Είναι η μόνη από τις μέχρι τώρα δεκάδες που έζησαν στον τόπο αυτό, και δεν έχει δοκιμάσει, π.χ. τις ντομάτες της τζαμάλαινας. Θέλω να πω ότι αν αξίζει ουσιαστικά μια ονομασία προέλευσης, είναι η ιστορική. Επόμενα η βιολογική. Πρόκειται για τις δύο όψεις ενός και του ίδιου νομίσματος. Νομίζω ότι αυτό είναι το τουριστικό και γαστρονομικό πακέτο που θα πουλήσει στις επόμενες δεκαετίες. Εννοείται με την στήριξη μιας Ευρωπαϊκών προδιαγραφών πανεπιστημιακής όσο και πληροφορικής υποδομής, από τα videos μέχρι τις ψηφιακές διαφημίσεις καθώς και κάθε άλλο πρόσφορο μέσο. Όπως βέβαια μέσα από το νέο Κοινό των συμπολιτών. Τέτοιες περιπτώσεις κοινού βλέπει κανείς ότι υπήρξαν και σε άλλες περιόδους. Όπως το Κοινό Πλωτινοπολιτών. Άρχισα το 1988 με το Βυζαντινό πολιτισμό και την Κοσμοσώτειρα των Φερών, προτείνοντας να γίνει η Παναγία των Θρακών. Κάτι που ήδη έγινε. Πέρασα στη Μαρώνεια με τον ομώνυμο οίνο της, όπως βέβαια και στον πολύφημο τυρό της σπηλιάς του Κύκλωπα, στη Μάκρη. Το πιο αρχαίο τυροκομείο. Πιστεύω θα προχωρήσουν. Ήδη παράγεται Όμηρος τυρός από μια Κρητική μονάδα. Τα ίδια επανέλαβα με τα Άβδηρα και το ψωμί που παράτεινε τη ζωή του Δημόκριτου. Αυτό κάνω και σήμερα με την πρόταση για τη βιολογική γαστρονομία. Ο διατροφικός πολιτισμός να αναδειχθεί από κοινού με τους ιστορικούς των Θρακικών πόλεων. Ένας ακόμη λόγος, να εμπλουτιστεί ο λογότυπος του Διδυμοτείχου. Όσο σπουδαία να είναι τα Βυζαντινά τείχη, η πόλη των κάστρων, το αδικεί. Για αυτό προτείνεται η πόλη των πολιτισμών. ____________ {*} Το κείμενο αποτελεί απομαγνητοφώνηση ομιλίας που έκανε ο πρώην Βουλευτής Έβρου στις 28/5/2005 στο Διδυμότειχο, σε εκδήλωση που διοργάνωσε η Οικολογική Εταιρία Έβρου. Μίλησαν επίσης ο αρχαιολόγος Ματθαίος Κουτσουμανής και η βιολόγος Μαρία Τσαφούλη. Συντονιστής υπήρξε ο δημοσιογράφος, Παντελής Αθανασιάδης. Πρώτη δημοσίευση Πρώτη δημοσίευση