Με τον τίτλο "Κύπρος: Αναδρομές στο παρελθόν" κυκλοφόρησε στη Λευκωσία νέο βιβλίο του Γλαύκου Χρίστη. 
H Κυπρία λογία, φιλόλογος και συγγραφέας Κίκα Ολυμπίου έγραψε τα εξής για το βιβλίο αυτό:

Εισαγωγή της Κίκας Ολυμπίου

Παρόλο ότι αποτελεί μιαν αναντίλεκτη αλήθεια η άποψη ότι η γνώση του ιστορικού παρελθόντος είναι απαραίτητη για την εθνική αυτογνωσία ενός λαού, εντούτοις τα ιστορικά συγγράμματα που παρέχουν αυτή τη γνώση είναι κατά κανόνα δύσκολα στην προσέγγισή τους, αποτρεπτικά για το ευρύ κοινό, απευθυνόμενα μόνο στους ειδικούς ή σ` ένα περιορισμένο κύκλο αναγνωστών. Κάποτε όμως, εμφανίζονται βιβλία που, χωρίς να προδίδουν την ιστορική αλήθεια, φωτίζουν με απλό και ευχάριστο τρόπο σελίδες της ιστορίας μας.

Ενα τέτοιο βιβλίο είναι το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του Γλαύκου Χρίστη "Κύπρος: Αναδρομές στο Παρελθόν". Ο Γλαύκος Χρίστης, για χρόνια δημοσιογράφος σε διάφορες εφημερίδες και στο ΡΙΚ, μας δίνει μια συλλογή ιστορικών κειμένων, που διαβάζονται εύκολα, σαν ένα ευχάριστο ανάγνωσμα.

Τα κείμενα που αποτελούν το βιβλίο είναι μια επιλογή άρθρων που ο συγγραφέας δημοσίευσε στην εφημερίδα "Αλήθεια" μεταξύ 1985 και 1987. Στηριγμένος στο Excerpta Cypria του C.D. Pobham, στο Χρονικό του Γεώργιου Βουστρώνιου, σε παλιά περιοδικά και πολλά άλλα μελετήματα, αλλά και σε προσωπικές μνήμες και εμπειρίες για το πρόσφατο παρελθόν, μας δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες, κυρίως μέσα από εντυπώσεις και καταγραφές ξένων επισκεπτών στο νησί μας. Ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, στο οποίο παρατίθενται, εκτός άλλων, και φωτοτυπίες επιστολών του Διγενή.

Αναφέρω χαρακτηριστικά μερικά από τα θέματα του βιβλίου: Ο Ισαάκιος Κομνηνός που έδωσε αφορμή στο Ριχάρδο το Λεοντόκαρδο να καταλάβει την Κύπρο το 1191, το κυνήγι του αγρινού, οι διαμάχες στη βασιλική αυλή των Λουζινιανών, τα δεινά της Κύπρου από τους ποικιλώνυμους κατακτητές, αλλά και από φυσικές καταστροφές όπως η μεγάλη πείνα λόγω ανομβρίας (1469), το πώς η Κύπρος πέρασε από τους Φράγκους στους Ενετούς, η κατάσταση των πόλεων που δεν διέφεραν από μεγάλα χωριά, η πρώτη εμφάνιση των Τούρκων στο νησί (1570), τα πρωτόγονα μεταφορικά μέσα, τα πάμπολλα δεινά της τουρκοκρατίας, η βαριά φορολογία, η σύληση αρχαιολογικών θησαυρών από τον Τσεσνόλα, η άφιξη των Αγγλων (1878), πλείστες πληροφορίες για την κακοδιοίκηση τους και την υποτίμηση των Κυπρίων, η αδιαφορία από μέρους τους για την ανάπτυξη του νησιού κ.ά.

Από τα πιο ενδιαφέροντα μεφάλαια είναι αυτά που αναφέρονται στη συνεργασία Ελλήνων και Τούρκων μελών του Νομοθετικού Συμβουλίου, που συχνά σχημάτιζαν ενιαίο μέτωπο εναντίον των κατακτητών και στην προσπάθεια των Αγγλων να σπείρουν τη διχόνοια μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Αυτά εν έτει 1902 ! Η ιστορική διαδρομή του βιβλίου τελειώνει με τη διάσκεψη του Λονδίνου (1959), που οδήγησε στην ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Κύπρου. Στη διάσκεψη αυτή πήρε μέρος και ο ίδιος ο συγγραφέας ως μέλος της πολυμελούς αντιπροσωπείας των Κυπρίων που συνόδευσαν τον Μακάριο στο Λονδίνο και ήταν ένας από τους λίγους που τάχθηκαν αρνητικά έναντι των συμφωνιών.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Γλαύκου Χρίστη έκανα για άλλη μια φορά της σκέψη πως, αν οι πολιτικοί μας ηγέτες, όσοι ως τώρα διαχειρίστηκαν τις τύχες μας από τα πολύ παλιά χρόνια ως σήμερα, είχαν σαφέστερη επίγνωση της ιστορίας, ίσως διαφορετική να ήταν η τύχη μας ως λαού.

ΚΙΚΑ ΟΛΥΜΠΙΟΥ

Σημείωση: Το βιβλίο "Κύπρος: Αναδρομές στο παρελθόν" εξεδόθη από τον οίκο ΜΑΜ, οδός Κωνστ. Παλαιολόγου αρ.19, Τ.Τ.1015 Λευκωσία, Κύπρος. Σελίδες 382, τιμή 10 λίρες Κύπρου ή 20 Ευρώ.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

1435-1439. ΠΕΡΙΖΗΤΗΤΟΣ ΓΑΜΠΡΟΣ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Από το βιβλίο "Κύπρος: Αναδρομές στο παρελθόν" μεταφέρω πιο κάτω, συνοπτικά, ένα μέρος από τις εντυπώσεις του Ισπανού Πέρο Ταφούρ που επισκέφθηκε την Κύπρο μεταξύ 1435 και 1439. Η Κύπρος ήτανε τότε χωρισμένη σε φέουδα. Γενουάτες στην Αμμόχωστο, Αιγύπτιοι στη Λεμεσό, Λουζινιανοί στη Λευκωσία.

Αναχώρησα από τη Βηρυτό -λέγει ο Ταφούρ- και έφθασα στην Αμμόχωστο. Ο τόπος αυτός είναι αραιοκατοικημένος λόγω της ανθυγιεινής ατμόσφαιρας και του άσχημου νερού. Λένε πως υπάρχει εδώ μια λίμνη που τη λένε Κωστάντζα κι αυτή προκαλεί την ανθυγιεινότητα της επαρχίας, παρόλο που ολόκληρο το νησί είναι ανθυγιεινό. Αναζητήσαμε ζώα, για μένα και τους υπηρέτες μου, και ξεκινήσαμε αμέσως για τη Λευκωσία. Μ` έπιασε όμως τόσο δυνατός πονοκέφαλος που νόμιζα πως θα πέθαινα. Ο ίδιος πόνος κατέβηκε στο στήθος, στο στομάχι, στην κοιλιά και σ` όλα τα μέλη του σώματός μου.

Την άλλη μέρα πήγα στη Λευκωσία και παρακολούθησα τη λειτουργία στο ναό του Αγίου Γεωργίου. Εκεί ήλθαν και με βρήκαν απεσταλμένοι του βασιλικού παλατιού, που με οδήγησαν στην κυρία Ινές. Η κυρία Ινές ήταν θεία του 16χρονου βασιλιά της Κύπρου Ζαν ΙΙ και μαζί με το θείο του βασιλιά, καρδινάλιο Χιου ντε Λουζινιάν, βοηθούσανε το νεαρό βασιλιά στην εκτέλεση των καθηκόντων του. Η κυρία Ινές με δέχτηκε με μεγάλη ευγένεια και μου πρόσφερε φιλοξενία στο παλάτι. Την άλλη μέρα με οδήγησε στο βασιλιά και στον καρδινάλιο, στους οποίους υπέβαλα τα σέβη μου.

Οταν βρισκόμουνα στην Κύπρο -συνεχίζει ο Ταφούρ- ήρθανε προξενιά για το νεαρό βασιλιά. Μια αντιπροσωπεία από το δούκα της Σαβοϊας και μια άλλη από το δούκα της Γερμανίας για να δώσουν σε γάμο την κόρη τους στο βασιλιά. Αλλά ο βασιλιάς ούτε που παζάρεψε τις προτάσεις αυτές, γιατί, όπως άκουσα, είχε μια πρόταση από το μεγάλο άρχοντα της Ρόδου για να κάνει συμμαχία μαζί του και να τον παντρέψει με την κόρη του κόμητα Ουργκέλ της Αρραγωνίας, που ήταν γυναικαδέλφη του αντιβασιλέα της Πορτογαλίας. Φαίνεται ωστόσο πως οι σύμβουλοι του βασιλιά έκλιναν πιο πολύ υπέρ της κόρης του βασιλιά της Σαβοϊας και τελικά , όπως νομίζω, έπεισαν το βασιλιά γι` αυτή την επιλογή.

Ηταν νέος κι ωραίος ο βασιλιάς της Κύπρου. ΄Ηταν ψηλός, με πόδια μάλλον λεπτά. Είχε πολλή χάρη και πολλή σοφία για την ηλικία του. Ηταν ζωντανός και δραστήριος νέος και του άρεσε πολύ η ιππασία. Αν η χώρα του δεν ήταν τόσο ανθυγιεινή θα του πρόσφερα ευχαρίστως τις υπηρεσίες μου για κάποιο χρονικό διάστημα. Αλλά ήταν σχεδόν αδύνατο για ένα ξένο να ζήσει σε τέτοια χώρα. Γι` αυτό το λόγο, και γιατί νοστάλγησα την Καστίλη, συνέχισα το ταξίδι μου.

1435-1439 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ ΜΕΤΑΦΕΡΟΥΝ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Από το βιβλίο"Κύπρος: Αναδρομές στο παρελθόν" μεταφέρουμε πιο κάτω, συνοπτικά, μερικές από τις εντυπώσεις του Ισπανού Πέρο Ταφούρ που επισκέφθηκε την Κύπρο δυο φορές μεταξύ 1435-1439.

Την πρώτη φορά που επισκέφθηκε την Κύπρο έφερε στο Λουζινιανό βασιλιά της Κύπρου Ζαν ΙΙ συστατικό γράμμα από το βασιλιά της Καστίλης Δον Χουάν ΙΙ για να τον βοηθήσει να επισκεφθεί τη Βαβυλώνα και το όρος Σινά. Ο βασιλιάς της Κύπρου προσφέρθηκε να τον βοηθήσει, αλλά ταυτόχρονα, επειδή έπρεπε να στείλει ένα πρέσβη για υποθέσεις του στο σουλτάνο της Αιγύπτου, τον παρακάλεσε να εκτελέσει και την αποστολή αυτή. Ο Ταφούρ δέχτηκε και η δεύτερη επίσκεψή του στην Κύπρο έγινε μετά την επιστροφή του από την Αίγυπτο. Λέγει, λοιπόν, στη συνέχεια ο Ταφούρ:

Φάγαμε μαζί με το βασιλιά και τον καρδινάλιο κι ύστερα ο βασιλιάς έδωσε διαταγές για το ταξίδι μου. Ξεκίνησα για το λιμάνι της Πάφου, όπου ο βασιλιάς είχε στείλει διαταγές να φιλοξενηθώ σ` ένα ορεινό χωριό, γιατί η πόλη της Πάφου ήταν πολύ ανθυγιεινή. Εμεινα τρεις μέρες στο σπίτι του Ντιέγκο Θενόριο, που ήταν κι αυτός από την Καστίλη, κι ύστερα έφθασε στο λιμάνι της Πάφου ένα καράβι που έστειλε ο βασιλιάς μαζί με το δραγομάνο του και με πολλά τρόφιμα και οδηγίες για το τι θα έκανα στο σουλτάνο. Την άλλη μέρα σαλπάραμε. Ταξιδεύαμε για έντεκα μέρες, κάποτε με ευνοϊκό άνεμο και κάποτε όχι, ώσπου φθάσαμε επιτέλους στο λιμάνι Νταμιάτα, που βρίσκεται στη χώρα όπου ο Νείλος χύνεται στη Μεσόγειο. Μπήκαμε ίσα με μια λεύγα μέσα στο ποτάμι, ώσπου να φθάσουμε στην πόλη. Εκεί είδα τα πρώτα περιστέρια που μεταφέρουν επιστολές πάνω στα φτερά της ουράς τους. Μεταφέρουν τις επιστολές από το μέρος όπου εκτρέφονται σε άλλο μέρος, όπου οι αποδέκτες αφαιρούν την επιστολή και αφήνουν το περιστέρι να επιστρέψει στον τόπο του. Το κάνουν αυτό για να παίρνουν ταχύτερα πληροφορίες γι` αυτούς που έρχονται από τη ξηρά ή από τη θάλασσα. Κι αυτό για να παίρνουν τα μέτρα τους, αφού ζουν σε μέρος που δεν έχει κάστρα και οχυρά.

Ο Ταφούρ αναφέρει στη συνέχεια ότι ταξίδεψε μέσα στο Νείλο για να φθάσει στο Κάϊρο, όπου είδε κροκόδειλους, ελέφαντες και καμηλοπαρδάλεις, είδε τις πυραμίδες κι άλλα αξιοθέατα.Ταξίδεψε και στο όρος Σινά. Έγινε δεκτός από το σουλτάνο , που δέχτηκε την παράκληση του βασιλιά της Κύπρου να πουλάει το άλας (που ήταν μεγάλη πηγή εισοδήματος για την Κύπρο) σε όλη τη Συρία χωρίς να πληρώνει φόρους. Από την Νταμιάτα, μέσα σε εφτά μέρες, έφθασε στην Πάφο, από όπου είχε ξεκινήσει. Την ίδια μέρα που έφθασα -λέγει ο Ταφούρ- πέθαναν ο επίσκοπος Αγγελο ντι Νάρντι και δύο ευγενείς, λόγω του ανθυγιεινού κλίματος της πόλης. Καβάλλα στο ζώο που έθεσε στη διάθεσή μου η μητρόπολη ξεκίνησα για το παλάτι του βασιλιά στη Λευκωσία. Ο δραγομάνος που μου είχε δώσει ο βασιλιάς πήγε μπροστά για να ειδοποιήσει το βασιλιά και τον καρδινάλιο για την άφιξή μας. Μου έστειλαν αγγελιαφόρο να μείνω τη νύκτα σ` ένα χωριό, γιατί ήθελαν να μου κάνουν τιμητική υποδοχή το άλλο πρωί. Κι έτσι έγινε. Ευχαρίστησαν το Θεό που γύρισα σώος από ένα τόσο μεγάλο ταξίδι και με ευχαρίστησαν θερμά. Μού πρόσφεραν και δώρα.

Την άλλη μέρα το πρωί έγινε μεγάλος σαματάς σ` όλη την πόλη. Όλοι πιάσανε τα όπλα. Ακόμα κι ο καρδινάλιος κι η αδελφή του κυρία Ινές και μερικοί ευγενείς του βασιλιά. Υπήρχε μια κατακραυγή έναντίον του ότι ευνοούσε το δικαστή Ζαν Κουρί. Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να διαφύγει σ` ένα οχυρό στο άκρο της πόλης, που ονομάζεται Ακρόπολη κι εκεί τον περικύκλωσαν και τον ανάγκασαν να συμφωνήσει να εγκαταλείψει τον ευνοούμενό του και να μη τον αφήσει να έρθει στο παλάτι του για ένα χρόνο. Ο βασιλιάς ορκίστηκε ότι θα συμμορφωθεί με τον όρο αυτό και ο κόσμος αποσύρθηκε.

Την άλλη μέρα ο βασιλιάς έστειλε και με ζήτησε. Και μπροστά στον καρδινάλιο και μερικούς ευγενείς, μου είπε ότι θα μου έδιδε ένα καράβι για να με πάει στο Ρόδο και ό,τι άλλο ήθελα για το ταξίδι. Θα ήθελε όμως να μείνω για άλλες οκτώ μέρες κι επειδή αυτό θα τον ευχαριστούσε δέχτηκα. Στο μεταξύ, ετοιμάστηκε το πλοίο και με πολλή απροθυμία μου επέτρεψε να φύγω, αφού μου απένειμε τα διάσημα τους τάγματός του, μου έδωσε δέκα κομμάτια λινού υφάσματος, μια λεοπάρδαλη και αρκετά τρόφιμα για το ταξίδι μου, που θα με αρκούσαν ίσα με ένα χρόνο.

1566. ΚΥΝΗΓΙ ΜΕ ΓΕΡΑΚΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ο Κριστόφορι Φύρερ από τη Νυρεμβέργη επισκέφθηκε την Κύπρο το 1566 κατά τη διάρκεια ταξιδιού του στους Αγίους Τόπους. Οι εντυπώσεις του δημοσιεύτηκαν στη Νυρεμβέργη το 1621 στα λατινικά και το 1646 στα γερμανικά.Γράφει, μεταξύ άλλων, ο ξένος επισκέπτης:

Το νησί αυτό, που βρίσκεται μεταξύ τηξς Κιλικίας και της Συρίας, είχε διάφορα ονόματα στην αρχαιότητα. Ονομαζόταν Μακαρία, Ασπέλια, Αμαθουσία κ.ά. Ο Αμμιάνους Μαρκ΄'ελλινους γράφει για τονησί τα εξής:"Η Κύπρος είναι γεμάτη λιμάνια. Έχει πολλές κωμοπόλεις καιδύο αξιοσημείωτες πόλεις, τη Σαλαμίνα και την Πάφο. Η πρώτη είναι περίφημη για το ναό του Δία. Κι η δεύτερη για την περίφημη Αφροδίτη. Το νησί αυτό έχει πολύ ευνοηθεί σε αριθμό και ποικιλία προϊόντων. Με τους ίδιπους του πόρους και χωρίς εξωτερική βοήθεια, είναι σε θέση να φτιάξει και να εξοπλίσει ένα μεγάλο πλοίο, χρησιμοποιώντας μόνο δικκά του υλικά. Σήμερα παράγει πολύ βαμβάκι, χαρούπια και άλλους καρπούς. ΄Ηταν κάποτε έδρα εννέα βασιλέων. Κατά την αρχαιότητα είχε τ4όση πολυτέλεια και ευμάρεια που εθεωρείτο σαν η γενέτειρα της Αφροδίτης, που λατρευόταν. Οι κόρες της Κύπρου αφιέρωναν σ` αυτήν την παρθενιά τους".

Μείναμε σ` ένα χωριό που ονομάζεται Λάρνακα και που βρίσκεται δύο μίλια από το λιμάνι. Σε μικρή σχετικά απόσταση από εδώ φαίνεται το Σταυροβούνι, όποου, όπως λέγεται, σώζεται ο στφαυρός του καλού ληστή που κρεμάστηκε μαζί με το Χριστό. Η Αμμόχωστος είναι κτισμένη πάνω σ` ένα βράχο και παρ`ότι δεν είναι μεγάλη είναι καλά οχυρωμένη.Εχει ένα στενό αλλά ασφαλισμένο λιμάνι που κλέίεται με αλυσίδα. Είναι καλό για να αγκυροβολούν σ` αυτό ελαφρά σκάφη. Στα δεξιά της Αμμοχώστου έχει ωραίους κήπους εσπεριδοειδών, ροδιών και κυδωνιών. Οι ντόπιοι βγάζουν το νερό από το μηγάδι με τη χρήση τροχών και βοδιών.Είναι έδρα επισκόπου και ο καθεδρικός της ναός είναι αφιερωμένος στον Αγιο Νικόλαο. Εδώ είναι θαμμένος και ο τελευταίος βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος ντε Λουζινιάν.

Στη Λευκωσία από την εποχή των βασιλιάδων της Κύπρου ζουν πολλοί Γάλλοι ευγενείς, που διατηρούν ακόμη τη γαλλική αμφίεση κι απολαμβάνουν πολλά προνόμια.Εχουν τους υποτελείς τους που βρίσκονται σε κατάσταση δούλων. Μερικοί είναι γεννημένοι σκλάβοι και μερικοί ελεύθεροι που έχουν ύστερα πουληθεί για την εκτέλεση ορισμένων εργασιών. Μια ελεύθερη γυναίκα όταν παντρεύεται ένα σκλάβο γεννά σκλάβα παιδιά. Αντίθετα, ο ρωμαϊκός νόμος προνοεί να γεννιέται ελεύθερο το παιδί από μητέρα ελεύθερη και πατέρα σκλάβο.Ενας σκλάβος δεν μπορεί να παντρευτεί μια σκλάβα άλλου αφέντη.

Οι ευγενείς επιδίδονται στη διασκέδαση, το κυνήγι με γεράκια και την ιερακοτροφία. Ορισμένους μήνες του χρόνου οργανώνουν λαμπρές γιορτές με παιγνίδια και χορούς. Σύμφωνα με το νόμο διαδοχής, ο μεγαλύτερος αδελφός παίρνει τον τίτλο ευγενείας και όλη την περιουσία του πεθαμένου, ενώ οι νεότεροι δεν παίρνουν τίποτε. Οι περισσότεροι ευγενείς παντρεύονται κόρες Ενετών.

1570: Η ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΠΕΦΤΕΙ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1570 η Ενετοκρατούμενη Λευκωσία έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Την πολιορκία της Λευκωσίας, που κράτησε δεκαπέντε μέρες, περιγράφει ο γερουσιαστής Τζιάκομο Ντιένκο στην "Ιστορία της Δημοκρατίας της Βενετίας" στα 1751. Λέγει, μεταξύ άλλων, ο Ντιέγκο:

Σθεναρή αντίσταση προέβαλαν οι πολιορκημένοι, προκαλώντας απώλειες στον εχθρό. Ήταν 1500 Ιταλοί στρατιώτες, οι ντόπιοι κάτοικοι και μερικές χιλιάδες άλλοι που έσπευσαν από τα χωριά για να βοηθήσουν την πόλη. Ο αρχηγός των τουρκικών δυνάμεων Μουσταφά άρχισε να αμφιβάλλει για την ικανότητα των δυνάμεών του να καταλάβουν την πόλη. Διέταξε και ρίχτηκαν με βέλη επιστολές μέσα στην πόλη, απευθυνόμενες στους στρατιωτικούς αρχηγούς, με τις οποίες τους έδιδε παραπλανητικές πληροφορίες και τους απειλούσε. Κάλεσε επίσης τη φρουρά του προμαχώνα Κωστάνζα να κάνει διαπραγματεύσεις μαζί του. Ανεστάλησαν οι εχθροπραξίες για δυο ώρες, κατά τις οποίες ο Μουσταφά παραπονέθηκε στους πολιορκημένους ότι δεν απάντησαν στις επιστολές του και τους προειδοποιούσε ότι ο αήττητος στρατός του σουλτάνου δεν επρόκειτο να αποσυρθεί πριν παραδοθεί η πόλη. ΄Ηξερε ότι είχαν σκοτωθεί οι καλύτεροι στρατιωτικοί των πολιορκημένων κι ότι οι λίγοι που επέζησαν όπως κι ο λαός, ζούσαν με την ελπίδα ότι οι χριστιανικοί στόλοι θα εμφανίζονταν σύντομα στα κυπριακά νερά για να τους βοηθήσουν. Στην πραγματικότητα ο Ενετικός στόλος αδρανούσε στο λιμάνι Ζάρα, ενώ άντρες του πέθαιναν από αρρώστιες, άδικα περιμένοντας τους Ισπανούς συμμάχους τους να εξοπλίσουν γαλέρες και να σπεύσουν σε βοήθεια των πολιορκημένων.

Οι Τούρκοι έχασαν κάθε ελπίδα ότι θα παραδιδόταν η πόλη και συνέχιζαν κάθε μέρα τις επιθέσεις τους. Ενώ περνούσαν οι μέρες ο Μουσταφά αποφάσισε να εξαπολύσει ολοκληρωτική επίθεση εναντίον των τεσσάρων προμαχώνων της Λευκωσίας Οι πολιορκημένοι αντέταξαν σθεναρή αντίσταση και απώθησαν τον εχθρό, αφού του προξένησαν μεγάλες απώλειες. Ο Μουσταφά, για να τονώσει το ηθικό των στρατιωτών του, τους υποσχέθηκε ότι οι πρώτοι που θα διάβαιναν τα τείχη θα διορίζονταν έπαρχοι, ενώ ο πρώτος που θα έμπαινε στην πόλη θα ανακηρυσσόταν πασάς. Αφού τόνωσε έτσι το ηθικό των στρατιωτών του εξαπέλυσε νέα επίθεση την επομένη. Οι πολιορκημένοι αιφνιδιάστηκαν. Οι Τούρκοι ανέβηκαν στα τείχη από τον προμαχώνα Κωστάνζα, ανέτρεψαν τη φρουρά και εξαπέλυσαν άγρια επίθεση στο εσωτερικό της πόλης. Οι κατακτητές προέβησαν σε βιασμούς, ατιμώσεις, ιεροσυλίες, εξανδραποδισμούς ευγενών και λαού.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1570 έπεσε η Λευκωσία, ύστερα από 15 ημερών μάχες , κατά τις οποίες έπεσαν πολλοί άνθρωποι μέσα και έξω από τα τείχη. Τη μέρα εκείνη σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους 20,000 πρόσωπα όλων των ηλικιών. Πολλούς θησαυρούς έστειλε ο Μουσταφά στην Κωνσταντινούπολη ως δώρο στο σουλτάνο. Μια δύναμη 4,000 στρατιωτών πήρε θέσεις στη Λευκωσία ενώ οι υπόλοιποι ξεκίνησαν για την Αμμόχωστο, που ήταν η μόνη πόλη που βρισκόταν ακόμα στα χέρια των Ενετών. Τα άλλα μέρη του νησιού είχαν καταληφθεί από τους Τούρκους.

1787: ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΠΕΤΡΑΔΙΑ ΑΠΟ ΚΕΦΑΛΙΑ ΦΙΔΙΩΝ

1787: Η Κύπρος βρίσκεται κάτω από την οθωμανική αυτοκρατορία. Ο Δρ Ι. Σίμπθορπ, καθηγητής της αγροτικής οικονομίας στην Οξφόρδη, επισκέπτεται την Κύπρο για να συγκεντρώσει πληροφορίες για την πανίδα και τη χλωρίδα του νησιού. Εδωσε επίσης ονόματα σε ζώα, φυτά και ψάρια και κατέγραψε τα ονόματα, με τα οποία τα είδη αυτά ήσαν γνωστά στην Κύπρο. Στις εντυπώσεις του από το νησί αναφέρει, μεταξύ άλλων:

Στις 14 Μαρτίου 1787 μπαρκάραμε από την Κωνσταντινούπολη σ` ένα εμπορικό καράβι για την Κύπρο. Στις 3 Απριλίου είδαμε από μακριά το νησί. ΄Ενας κορυδαλός, που κάθισε στο καράβι μας, μας υποδέχτηκε στο νησί. Στις 8 Απριλίου αγκυροβολήσαμε στον κόλπο της Λάρνακας.Την επομένη περπάτησα κατά μήκος της ακτής. Τα σιτηρά έπαθαν μεγάλη καταστροφή από το χαλάζι. Το ίδιο και τα πορτοκάλια και οι κήποι. Είχα μαζέψει αρκετά φυτά και τα έδωσα στον σχεδιαστή μου να τα σχεδιάσει στο χαρτί. Ο τόπος όπου μείναμε στις Σαλίνες είναι ο καλύτερος στο νησί για βοτανικές και ορνιθολογικές μελέτες. Η Κύπρος παρουσιάζει τη βλάστηση που συναντά κανείς στην Ασία και την Αφρική, γιατί βρίσκεται μεταξύ των δυό αυτών ηπείρων.

Στις 12 Απριλίου κάναμε μια μικρή εκδρομή στο Σταυροβούνι. Σμήνη ακρίδων έπεφταν πάνω στο δρόμο και τον μαύριζαν. Κατάστρεφαν τα σιτηρά που είχαν σχεδόν ωριμάσει. Κοντά στο υδραγωγείο της Λάρνακας είδαμε πολλά γεράκια να κυνηγούν την τροφή τους. Στην Κύπρο τα ονομάζουν κίτσους. Σκοτώσαμε δύο άλλα είδη. Το ένα με γαλάζια ουρά που το ονομάζουν μαυρομμάτη και το άλλο φαλκόνι. Στις 17 Απριλίου ξεκινήσαμε για την Αμμόχωστο. Στα χωράφια οι θεριστές θερίζανε το σιτάρι. Στο άκρο των δρεπανιών τους κουδουνίζανε κουδουνάκια για να απομακρύνονται τα φίδια. Μας είπαν επίσης ότι Εβραίοι τεχνίτες φτιάχνουν συνθετικά πολύτιμα πετράδια από το κεφάλι φιδιών.

Ο πασάς της Κύπρου πληροφορήθηκε την άφιξή μου και στις 13 Απριλίου μου έστειλε μήνυμα ότι ήθελε να με δει. ΄Ηταν ένας σεβάσμιος ηλικιωμένος Τούρκος, που το μόνο του παράπονο από τη ζωή ήταν ότι γέρασε. Με δέχτηκε με μεγάλη ευγένεια. Διέταξε το δραγομάνο του να δώσει οδηγίες για να ετοιμαστεί πλούσιο τραπέζι. Μου έφερε κι ένα αγρινό για να το ζωγραφίσει ο σχεδιαστής μου. Μου είπαν ότι το αγρινό είχε πιαστεί στο Τρόοδος. Δεν υπήρχε καμιά πολυτέλεια στο παλάτι. Ο πασάς μου είπε ότι ο μεγάλος βεζύρης, που βρισκόταν στην Κωνσταντινουπολη, τον ανάγκαζε να πληρώνει κάθε χρόνο ένα ποσό, που ήταν φοβερά δυσανάλογο με τις δυνάμεις των κατοίκων. Οι φτωχοί Έλληνες του νησιού πληρωναν ένα χαράτσι 40 ή 50 χρόσια και σαν αποτέλεσμα του καταπιεστικού δεσποτισμού του καθεστώτος αναγκάζονταν να μεταναστεύουν στο εξωτερικό.

Στη Λεμεσό, όπου φθάσαμε στις 28 Απριλίου, μας φιλοξένησε και μας περιποιήθηκε πολύ ο υποπρόξενός μας που ήταν Έλληνας. Και δεν μας παρουσίασε λογαριασμό, ενώ ο Δανός πρόξενος, που μας προσκάλεσε σε γεύμα, μας παρουσίασε κατόπιν ένα παραφουσκωμένο λογαριασμό. Διέσχισα την Κύπρο προς διάφορες κατευθύνσεις, αλλά δεν υπάρχει πλούσια ποικιλία φυτών. Είναι φτωχότερη από την Κρήτη στο θέμα αυτό. Μου έκανε όμως εντύπωση που διατηρούνται εδώ ατόφια πολλά αρχαία ονόματα. Κυρίως ονόματα ψαριών. Να μερικά: Μορμύρος, σπάρος, σκάρος, σαργός, σάλπη, μελάνουρος, πέρκα, οργός.

1866: Ο ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΧΟΡΗΓΕΙ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ

Σημαντικό γεγονός επί τουρκοκρατίας ήταν η χορήγηση προνομίων στον αρχιεπίσκοπο Κύπρου Σωφρόνιο από τον σουλτάνο Αμπντούλ Αζίζ, τον Φεβρουάριο του 1866. Μερικά από τα 45 άρθρα του Βερατίου θα μεταφέρουμε πιο κάτω:


-Κανένας, χωρίς την υψηλή διαταγή μας, να μην αρπάσει από τα χέρια του εκκλησίες και μοναστήρια που βρίσκονται από την αρχαιότητα στην κατοχή του αρχιεπισκόπου.
-Από οποιονδήποτε και από οπουδήποτε ο αρχιεπίσκοπος ή οι διάδοχοί του έχουν να παίρνουν έσοδα της περιφέρειάς τους, που αντλούν από την αρχαιότητα, βάσει του βερατίου αυτού οι αρχές να τους παρέχουν τη βοήθειά τους.
-Οταν θέλουν να περάσουν μέσα από επικίνδυνη περιοχή, μπορούν, για να κάνουν το ταξίδι πιο άνετο, να φορούν ρούχα λαϊκού. Και σε ώρα ανάγκης, όταν μεταφέρουν όπλα για ασφάλεια της ζωής τους και για να αποφεύγουν τον κίνδυνο, δεν θα παρεμποδίζονται με κανένα τρόπο από τους επαρχιακούς διοικητές και τους αρχηγούς του στρατού ή άλλες αρχές.
-Κανένας δεν θα κάνει μουσουλμάνο ένα χριστιανό όταν το ίδιο το πρόσωπο αυτό δεν το θέλει.
-Απαγορεύεται στους επιθεωρητές τελωνείων, τους διευθυντές τους κι όλους γενικά να προβάλλουν την παραμικρότερη απαίτηση από αυτούς που μεταφέρουν τον καρπό αμπελιών που καλλιεργεί ο αρχιεπίσκοπος για τη δική του χρήση και άλλων προϊόντων που από αρχαιότητος συνηθίζουν οι χριστιανοί να του προσφέρουν, όπως κρασί, λάδι, μέλι κτλ.
-Ολα τα βακούφικα κτήματα των εκκλησιών που βρίσκονται κάτω από τη δικαιοδοσία του αρχιεπισκόπου, τα αμπέλια, οι κήποι, οι φάρμες, τα χωράφια, τα βοσκοτόπια, τα ιερά πηγάδια, οι μύλοι, τα κοπάδια και η άλλη εκκλησιαστική περιουσία βρίσκονται κάτω από την αποκλειστική κυριότητα και τον έλεγχο του αρχιεπισκόπου και κανένας δεν μπορεί να επεμβαίνει σ` αυτά.
-Οταν σύμφωνα με τα θρησκευτικά τους έθιμα τιμωρήσουν κάποιο με αφορισμό, οι δικαστικές αρχές δεν θα επεμβαίνουν με οποιοδήποτε τρόπο.
-Οταν πεθάνουν μητροπολίτες, επίσκοποι, καλόγηροι και καλόγριες χωρίς κληρονόμους, ό,τιδήποτε τους ανήκει περιέρχεται στην κυριότητα του αρχιεπισκόποου.

1902: ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΣΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Εικοσιτέσσερα χρόνια μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της Κύπρου από τη Βρετανία, οι Ελληνες και οι Τούρκοι αιρετοί αντιπρόσωποι στο Νομοθετικό Συμβούλιο συνεργάζονταν για την επίλυση των προβλημάτων του λαού. Παράλληλα, η κυβέρνηση προσπαθούσε να διασπάσει την ενότητα μεταξύ των Ελλήνων και Τούρκων βουλευτών, κατηγορώντας τους Τούρκους βουλευτές στην τουρκική κοινότητα ότι υποστήριζαν, μαζί με τους ΄Ελληνες βουλευτές, την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Δραματική ήταν η σύνοδος του Νομοθετικού Συμβουλίου του 1902. Ο Τούρκος βουλευτής Χατζηχαβούζ περιέγραψε στο Νομοθετικό Συμβούλιο τις επιθέσεις που υπέστησαν Τούρκοι βουλευτές εκ μέρους μελών της τουρκικής κοινότητας, κατά παρότρυνση της κυβέρνησης, και κάλεσε τον ύπατο αρμοστή Σμιθ να δώσει οδηγίες στο δικηγόρο του στέμματος να λάβει νομικά μέτρα εναντίον των επιτεθέντων. Κατά την επόμενη συνεδρία του Νομοθετικού Συμβουλίου ο ύπατος αρμοστής αμακοίνωσε ότι δεν ήταν δυνατό να ληφθούν νομικά μέτρα εναντίον των Τούρκων ταραξιών, γιατί υπεύθυνοι για τα επεισόδια ήταν οι Τούρκοι βουλευτές που συνυπέγραψαν με τους ΄Ελληνες συναδέλφους των κοινό υπόμνημα, στο οποίο "υποστήριζαν και ορισμένες θέσεις με τις οποίες δεν συμφωνούσε η τουρκική κοινότητα".

Ελληνες και Τούρκοι βουλευτές κατά την ίδια συνεδρία του Νομοθετικού Συμβουλίου ήγειραν τα ακόλουθα θέματα: 1) Το θέμα της δεκάτης. Ο βουλευτής Λεμεσού Ιωάννης Κυριακίδης αποκάλυψε ότι οι κυβερνητικές αποθήκες σιτηρών , στις οποίες συγκεντρωνόταν ο φόρος της δεκάτης παρουσίαζαν σημαντικά πλεονάσματα, γιατί αυτοί που μάζευαν το φόρο από τους γεωργούς έπαιρναν περισσότερο σιτάρι από ότι έπρεπε.2) Το θέμα υποτελείας. Ο βουλευτής Λευκωσίας-Κερύνιας Γεώργιος Σιακαλλής υπογράμμισεν ότι λόγω της βαριάς φορολογίας από τη μια και λόγω απουσίας αναπτυξιακών έργων από την άλλη η Κύπρος βρισκόταν σε χειρότερη οικονομική κατάσταση από εκείνη στην οποία βρισκόταν επί τουρκοκρατίας.3) Ο Τούρκος βουλευτής Ντερβίς επέκρινε την κυβέρνηση γιατί υποδαύλιζε το μίσος μεταξύ της τουρκικής κοινότητας εναντίον των Τούρκων βουλευτών.

Κατά τη συνεδρία της 10ης Ιουνίου 1902 ο βουλευτής Λευκωσίας-Κερύνιας Γεώργιος Σιακαλλής επέκρινε δριμύτατα την κυβέρνηση για την υποδαύλιση μέσους μεταξύ της τουρκικής κοινότητας εναντίον των βουλευτών της και των Ελλήνων βουλευτών και αποκάλυψεν ότι ο Βρετανός ύπατος αρμοστής μιλώντας σε Τουρκοκύπριους που τον επεσκέφθησαν, κατηγόρησε τους Τούρκους βουλευτές ότι συνεργάζονταν με τους ΄Ελληνες.

1902: ΨΗΦΙΣΜΑ ΜΟΜΦΗΣ ΓΙΑ ΑΤΑΣΘΑ

1902: Εντονες συζητήσεις έγιναν στο Νομοθετικό Συμβούλιο όταν το σώμα συζητούσε τον προϋπολογισμό του 1903. Ο Φίλιος Ζαννέτος επέκρινε δριμύτατα τη δημοσιονομική πολιτική της κυβέρνησης κατά τα τελευταία 24 χρόνια και εισηγήθηκε απόρριψη του προϋπολογισμού. Πρόβαλε μάλιστα ένσταση στην ανάγνωση του προϋπολογισμού επειδή περιλάμβανε πρόνοια για τον απεχθή φόρο υποτελείας, των 93.000 λιρών το χρόνο. Όσο όμως η ελληνική πλευρά πεισμάτωνε πιο πολύ εναντίον του φόρου υποτελείας τόσο η τουρκική πλευρά χαλάρωνε την αντίστασή της στο φόρο αυτό.

Σφοδρή συζήτηση έγινε επίσης πάνω στην επιμονή της κυβέρνησης να διατηρήσει στη θέση τους του Αγγλους επιθεωρητές παιδείας. Οι Ελληνες βουλευτές υποστήριζαν ότι Ελληνες θα έπρεπε να ήταν οι επιθεωρητές των ελληνικών χολείων και Τούρκοι των τουρκικών. Ενώ αυτή ήταν αρχικά και η στάση των Τούρκων βουλευτών, κατά τη συνεδρία αυτή του Νομοθετικού Συμβουλίου τα τουρκικά μέλη ψήφισαν, μαζί με τα επίσημα μέλη του σώματος, εναντίον της πρότασης να μην εγκριθούν τα κονδύλια για τους μισθούς των Αγγλων επιθεωρητών.

Η κυβέρνηση επεκρίθη επίσης έντονα για ατασθαλίες και διασπάθιση του δημόσιου χρήματος κατά την εκτέλεση λιμενικών έργων στην Αμμόχωστο. Τόση μάλιστα ήταν η εντύπωση που προκάλεσαν οι αποκαλύψεις σε βάρος της κυβέρνησης, που και με τις ψήφους των Τούρκων βουλευτών το σώμα ενέκρινε ψήφισμα μομφής εναντίον της κυβλέρνησης πάνω στο θέμα αυτό.

1904: Ο ΝΕΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΧΑΡΜΑ

Τον Αύγουστο του 1904 έφυγε ο κακός κυβερνήτης Σμίθ και στις 14 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου έφθασε στη Λάρνακα ο νέος ύπατος αρμοστής σερ Κάρολ Αντονυ Κιγκ Χάρμαν. Κακός ο πρώτος γιατί προσπαθούσε να σπείρει τη διχόνοια μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων και καλός ο δεύτερος γιατί ενεθάρρυνε τη συνεργασία Ελλήνων και Τούρκων και έβλεπε με συμπάθεια όλα τα αιτήματα του λαού.

Ο νέος ύπατος αρμοστής ορκίστηκε στο διοικητήριο Λάρνακας μπροστά στα μέλη του νομοθετικού συμβουλίου. Ο ομιλητής υπογράμμισεν ότι ο λαός προσβλέπει σταθερά στην εκπλήρωση των εθνικών πόθων. Εξέφρασε επίσης τη βεβαιότητα οτι η κατάργηση του φόρου υποτελείας θα καθίστατο δυνατή γιατί ο φόρος αυτός καταπίεζε και εξαντλούσε οικονομικά το λαό.

Ο Χάρμαν αντέδρασε μάλλον ευνοϊκά. Πάνω στο εθνικό θέμα είπεν ότι σέβεται τα αισθήματα του λαού κι είναι ικανοποιημένος που οι σχετικές εκδηλώσεις περιορίζονται μέσα στα πλαίσια της νομιμότητας. Για το φόρο υποτελείας είπεν ότι η είσπραξή του αποτελούσε βασικό άρθρο συμφωνίας, βάσει της οποίας η Βρετανία ανελάμβανε τη διακυβέρνηση του νησιού κι ότι οποιαδήποτε τροποποίηση απαιτούσε τη συμφωνία των δύο μερών. Εξέφρασε ωστόσο την πεποίθησή του ότι κάποια ανακούφιση του λαού από το φόρο θα ήταν ίσως δυνατή, ανκαι όχι τόσο εύκολη. Τελικά υποσχέθηκε να κάνει ό,τι μπορεί για το καλό και για την πρόοδο του τόπου, συνεργαζόμενος γι` αυτό το σκοπό με τα άλλα μέλη της κυβέρνησης και με τους αντιπροσώπους του λαού.

Με το ίδιο πνεύμα μιλούσε ο Χάρμαν και κατά τις επισκέψεις του σε διάφορα μέρη της Κύπρου. Στη Λάρνακα. για παράδειγμα, ύστερα από προσφώνηση του δικηγόρου Ευάγγελου Χατζηϊωάννου, ο οποίος διερμήνευσε τους εθνικούς πόθους, του λαού ο Χάρμαν απαντώντας είπε: "Eκφράζω τη συμπάθειά μου για τα αισθήματά σας και τους πόθους σας για ένωση με την Ελλάδα. Αυτό είναι πολύ φυσικό, ελπίζω όμως ότι η στάση σας αυτή δεν θα σας απομακρύνει από τη νομιμοφροσύνη".

Σε μια κοινή συγκέντρωση Ελλήνων και Τούρκων κατά την επέτειο της γέννησης του σουλτάνου Χαμίτ Β, ο Χάρμαν πλησίασε τον Τούρκο Καδή, εξέφρασε την ευχαρίστησή του για την παρουσία τόσων Ελλήνων και συνέστησε συνεργασία και συνύπαρξη μεταξύ των δύο κονοτήτων. Χαρακτηριστική είναι η στάση του Χάρμαν κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού , όταν ο πολιτευτής Λευκωσίας και μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου Θεοφάνης Θεοδότου ζήτησε να αφαιρεθεί από τον προϋπολογισμό ο φόρος υποτελείας. Τα τουρκικά μέλη έφεραν ένσταση, με τη δικαιολογία ότι ο φόρος αυτός αποτελεί ένδειξη της συνέχισης της κατοχής της Κύπρου από το σουλτάνο. Ο Χάρμαν συνεχάρει τα ελληνικά μέλη γιατί ήγειραν ο θέμα του φόρου υποτελείας, η κατάργηση του οποίου θα πρέπει να ικανοποιήσει όλους. Αντέκρουσε επίσης το επιχείρημα των τουρκικών μελών ότι η ύπαρξη του φόρου αποτελούσε δείγμα της συνέχισης της κυριαρχίας του σουλτάνου πάνω στο νησί και παρατήρησε ότι η κατάργηση του φόρου θα ανακουφίσει το λαό, χωρίς να επηρεάσει τα δικαιώματα κανενός.

Επί Χάρμαν ψηφίστηκε επίσης ο νόμος για την προστασία των αρχαιοτήτων, που δυσαρέστησε το βρετανικό μουσείο, γιατί έθετε περιορισμούς στις ανασκαφές και απαγόρευε την εξαγωγή αρχαιοτήτων. Η απάντηση του Χάρμαν στη διαμαρτυρία του βρετανικού μουσείου ήταν ότι έχουν ήδη κλαπεί πολλοί αρχαιολογικοί θησαυροί και το κυπριακό έδαφος θα τους διαφυλάξει με στοργή, αν οι αρχαιολόγοι δεν θέλουν να τους αποκαλύψουν. Η απάντηση αυτή του Χάρμαν εγκωμιάστηκε από τον τύπο και το κοινό.

1911: Ο ΝΕΟΣ ΥΠΑΤΟΣ ΑΡΜΟΣΤΗΣ ΑΝΤΑΜΣ

Το Σεπτέμβριο του 1911 ανέλαβε τα καθήκοντά του ο νέος ύπατος αρμοστής της Κύπρου σερ Χάμιλτον Γκουλντ Ανταμς. Για να ενημερωθεί πάνω στα προβλήματα του τόπου κάλεσε χωριστές συνεδρίες των Ελλήνων και Τούρκων μελών του Νομοθετικού Συμβουλίου και ζήτησε από αυτά να του αναφέρουν τα σπουδαιότερα προβλήματα που αντιμετώπιζε το νησί. Τα ελληνικά μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου, ύστερα από ειδική συνεδρία, ετοίμασαν και υπέβαλαν στο νέο ύπατο αρμοστή υπόμνημα με τα σημαντικότερα προβλήματα. Ο Ανταμς απάντησε στο έγγραφο αυτό με επιστολή του ημερομηνίας 28/10 Ιανουαρίου 1912. Στην απάντησή του τόνιζε ότι έσπευσε να απαντήσει "για να μη θεωρηθεί η καθυστέρηση στην απάντησή του ότι σημαίνει ότι η κυβέρνηση μελετά το ενδεχόμενο μεταβολής της πολιτικής που δέχθηκε η Βρετανία με τη συνθήκη του 1878". Ο Ανταμς υπογράμμιζε πιο πέρα ότι η Βρετανία δεν μπορούσε να δεχθεί οποιαδήποτε ριζική αλλαγή στην κατάσταση "που αφορά στις εσωτεριιές υποθέσεις της Κύπρου και στην παραχώρηση ευρείας αυτοκυβέρνησης στις κτήσεις της".

Η απάντηση του Ανταμς προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα μεταξύ των Ελλήνων βουλευτών, που, με υπόμνημά τους ημερομηνίας 23/5 Φεβρουαρίου 1912, εξέφραζαν την ισχυρή αντίθεση του κυπριακού λαού στην απάντηση του ύπατου αρμοστή. Οι Ελληνες βουλευτές υπογράμμιζαν ότι θα ακολουθούσαν μια πολιτική σεβασμού προς τους πόθους και τις επιδιώξεις της ελληνοκυπριακής κοινής γνώμης και με αφοσίωση στις αρχές αυτές θε επιδιώξουν να εκπληρώσουν το καθήκον τους προς ικανοποίηση των αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων του τόπου.

Στο έγγραφό τους οι Ελληνες βουλευτές υποδείκνυαν ότι η συνθήκη του1878 δεν απέκλειε την παροχή ευρείας εσωτερικής αυτοκυβέρνησης στο νησί, πράγμα που έγινε και σε πολλές άλλες βρετανικές κτήσεις. Οσο για την εκπροσώπηση των δύο κοινοτήτων στο Νομοθετικό Συμβούλιο, οι Ελληνες βουλευτές υποδείκνυαν ότι η εκπροσώπηση των δύο κοινοτήτων θα έπρεπε να ήταν ανάλογη με τον πληθυσμό των δύο φυλών στην Κύπρο, μια αρχή που έγινε δεκτή από τα επίσημα μέλη της κεντρικής κυβέρνησης, με επίσημα έγραφα που στάληκαν από αυτά προς Κύπριους πολιτικούς.

Με το ίδιο έγγραφό τους οι Ελληνες βουλευτές ζητούσαν να μεταφερθούν στην Κύπρο τα κυπριακά αποθεματικά που ήσαν τοποθετημένα στη Βρετανία, για να αντιμετωπισθούν οι πολλές ανάγκες του τόπου και υποδείκνυαν ότι ήρθεν η ώρα να εφαρμοσθεί η διακήρυξη του λόρδου Κίμπερλεϋ για το διορισμό Κυπρίων σε ανώτερες δικαστικές θέσεις αφού υπήρχαν στο νησί επαγγελματίες που δεν υστερούσαν διόλου οποιουδήποτε βρετανού νομικού. Τέλος υποστήριζαν ακόμη μια φορά τη θέση ότι ο κυπριακός λαός θεωρούσε τη βρετανική κατοχή ως μεταβατική περίοδο στην ιστορική πορεία του προς την αναλλοίωτη απόφασή του και το στόχο του να ενωθεί πολιτικά με τη μητέρα πατρίδα.

1915-1917: ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΕΝΟΧΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΥΣ

Περί τα τέλη του 1915 ο τότε αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κύριλλος Β, μαζί με τα ελληνικά μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου, επισκέφθηκε τον ύπατο αρμοστή Κλώζον και του επέδωσε ενωτικό ψήφισμα για να το διαβιβάσει στον αρμόδιο υπουργό. Κατά τη συνάντηση αυτή, ο ύπατος αρμοστής παρατήρησε με απότομο τρόπο ότι η προσφορά της Κύπρου στην Ελλάδα, που έγινε τον ίδιο χρόνο με τον όρο να βγει η Ελλάδα στον πόλεμο μαζί με τους συμμάχους έχει αποσυρθεί ύστερα από την απόρριψή της από την ελληνική κυβέρνηση Ζαϊμη κι έτσι το εθνικό θέμα της Κύπρου θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι "έχει ταφεί οριστικά". Και πρόσθεσε:"Είστε υπήκοοι του βασιλιά της Βρετανίας Γεωργίου και πρέπει να είστε προσεκτικοί να μη δημιουργείτε προβλήματα. Ο ελληνικός εθνικός ύμνος δεν πρέπει να ψάλλεται πια σε δημόσιες συγκεντρώσεις. Και δεν πρέπει να αναφέρεστε στο βασιλιά της Ελλάδας ως βασιλιά σας. Η προσοχή σας πρέπει να στρέφεται προς το Λονδίνο κι όχι προς την Αθήνα".

Ο αρχιεπίσκοπος απάντησε ότι ο σκοπός της επίσκεψης της αντιπροσωπείας στο αρμοστείο ήταν να διερμηνεύσει τη χαρά της για την επίσημη, από μέρους της Βρετανίας, αναγνώριση της ελληνικότητας της Κύπρου, με την προσφορά του νησιού στην Ελλάδα και για να διαδηλώσει ότι ο κυπριακός λαός αποβλέπει στην εθνική του αποκατάσταση.Τόσο ο αχιεπίσκοπος και οι Ελληνες βουλευτές όσο κι ο ύπατος αρμοστής εξέδωσαν ανακοινώσεις για τη συνάντησή τους αυτή. Στην ανακοίνωσή του ο Βρετανός ύπατος αρμοστής επαναλάμβανε την ανάκληση της προσφοράς της Κύπρου στη Ελλάδα και συνέχιζε ως εξής: Οι Ελληνοκύπριοι θα αναγνωρίσουν ασφαλώς με πληρέστερο τρόπο τις υποχρεώσεις τους ως βρετανών υπηκόων. Η αυτού εξοχότης εξέφρασε ιδιαίτερα την ελπίδα ότι θα αποφεύγουν να εκφράζουν δημόσια φυλετικά αισθήματα, που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ότι μειώνουν την πολιτική ταυτότητά τους ή που θα μπορούσαν να θίξουν τα αισθήματα οποιουδήποτε και να δημιουργήσουν ανησυχία μεταξύ των πιο αμόρφωτων και ευερέθιστων τάξεων του πληθυσμού.

Η εξέλιξη αυτή έδειξε ότι οι Βρετανοί δεν θα εγκατέλειπαν εύκολα την κατοχή της Κύπρου. Από τη στιγμή που το νησί προσαρτήθηκε στο βρετανικό στέμμα οι Βρετανοί στρογγυλοκάθησαν στην Κύπρο και δεν εννοούσαν να το κουνήσουν από εδώ. Ο κυπριακός λαός άρχισε από τότε να αναγνωρίζει ότι θα χρειάζονταν μακροί και συνεχείς αγώνες για να μπορέσει ο τόπος να απαλλαγεί από τη βρετανική κατοχή. Ακολούθησε έτσι μια σειρά πολιτικών γεγονότων που ενίσχυσε το αίσθημα των Κυπρίων ότι έμπαιναν σε μια περίοδο κρίσης στις σχέσεις τους με τους Βρετανούς.

O αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ΄, διάδοχος του Κύριλλου Β΄, επισκέφθηκε την Αμμόχωστο στις 20 Ιανουαρίου 1917. Μαθητές και λαός συγκεντρώθηκαν να τον υποδεχθούν. Οι μαθητές προσήλθαν με ελληνικές σημαίες στα χέρια. Ο Αγγλος επιθεωρητής της αστυνομίας ανέκοψε τους μαθητές κι αξίωσε να αποσυρθούν, κατεβάζοντας τις σημαίες. Οι μαθητές αναγκάστηκαν να συμμορφωθούν, αλλά αυτό εξηρέθισε τους κατοίκους Ο αρχιεπίσκοπος, οι βουλευτές κι ο ελληνοκυπριακός Τύπος επέκριναν την επέμβαση του Αγγλου επιθεωρητή της αστυνομίας στην ειρηνική υποδοχή του αρχιεπισκόπου και έκαναν σχετικές παραστάσεις προς την κυβέρνηση. Στην απάντησή του προς τον αρχιεπίσκοπο ο ύπατος αρμοστής έγραφε ότι η ενέργεια του Αγγλου επιθεωρητή της αστυνομίας βρισκόταν μέσα στα πλαίσια των καθηκόντων του και πρόσθετε:"Η χρησιμοποίηση της σημαίας εκείνης έχει σταδιακά επεκταθεί κατά τα τελευταία χρόνια από μια φιλική επίδειξη κατά τη διάρκεια επετείων, σε μια πανηγυρική χρησιμοποίησή της, πράγμα που δεν έχει προηγούμενό του σε καμιά άλλη χώρα και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αντικείμενο σοβαρών αντιρρήσεων. Η πανηγυρική χρησιμοποίηση σημαίας άλλης χώρας δεν μπορεί, φυσικά,να επιτραπεί. Θα σας απευθύνω γι` αυτό έκκληση να αναθεωρήσετε το όλο θέμα, μαζί με την ηγεσία του κλήρου και άλλους προύχοντες".

Η κυβέρνηση Κλώζον έδειξε την αποδοκιμασία της σε κάθε ελληνικό σύμβολο. Οχι μόνο στην περίπτωση της ελληνικής σημαίας , αλλά και στην περίπτωση των ελληνικών παρασήμων του μητροπολίτη Κυρηνείας Μακαρίου, ο οποίος συνήθιζε να φορά τα ελληνικά παράσημα που του απονεμήθηκαν για τις υπηρεσίες του ως στρατιωτικού ιερέα στον ελληνικό στρατό κατά τους Βαλκανικούς πολέμους. Ο ύπατος αρμοστής υπέδειξε στον μητροπολίτη ότι ως Βρετανός υπήκοος δεν του επιτρεπόταν να φορά τα "ξένα παράσημα". Ο μητροπολίτης απάντησε ότι ούτε υπήκοο των Αγγλων θεωρούσε τον εαυτό του, αλλά ούτε και μπορούσε να υπακούσει σε τέτοια διαταγή. Μετά την απάντηση αυτή του μητροπολίτη η κυβέρνηση προτίμησε να σιωπήσει, ενώ ο κυπριακός λαός ένιωσε ότι κέρδιζε ακόμα μια νίκη στην αντιπαράθεσή του με τους βρετανούς κυριάρχους του.

1927: ΤΡΙΤΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ

Διαρκείς προστριβές μεταξύ των εκπροσώπων του λαού και της κυβέρνησης χαρακτηρίζουν την κυβερνητεία του σερ Ρόναλντ Στορρς. Τον Μάρτιο του 1929 ο αποικιακός γραμματέας Νίκολσον, που αναπλήρωνε τις μέρες εκείνες τον κυβερνήτη σερ Ρόναλντ Στορρς, έστειλε επιστολή στον βουλευτή και μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου Σταύρο Σταυρινάκη, στην οποία του έλεγε ότι οι εθνικοί πόθοι, τους οποίους συμμεριζόταν ο Σταυρινάκης με τα άλλα μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου, ήταν ασυμβίβαστοι με την εκτέλεση των καθηκόντων του ως μέλους του Εκτελεστικού Συμβουλίου και η δυσκολία που δημιουργούσε το γεγονός αυτό τόσο στην κυβέρνηση όσο και στον ίδιο θα μπορούσε να αρθεί με τον καλύτερο τρόπο με την υποβολή της παραίτησής του από το Εκτελεστικό Συμβούλιο.

Ο Σταυρινάκης υπέβαλε τότε την παραίτησή του από το Εκτελεστικό Συμβούλιο, δηλώνοντας ότι "οι πολιτικοί πόθοι τόσο των ελληνικών μελών του Συμβουλίου όσο και του λαού, τον οποίον αντιπροσωπεύουν, δεν πρόκειται να μεταβληθούν ποτέ και το μόνο φάρμακο κάτω από τις παρούσες συνθήκες είναι η αυτοκυβέρνηση, μέχρις ότου πραγματοποιηθεί η ένωση.

Στις 15 Μαρτίου 1929, εξάλλου, έντεκα από τα δώδεκα μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου καταψήφισαν το νομοσχέδιο περί συντάξεων. Ο Νίκολσον, που προήδρευε της συνεδρίας, παρατήρησε εξαγριωμένος ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει η κυβέρνηση όταν καταψηφίζονται νομοθετήματα για πολιτικούς λόγους. Οι Ελληνες βουλευτές απάντησαν ότι δεν καταψήφισαν το νομοσχέδιο για πολιτικούς λόγους, αλλά ο Νίκολσον επέμενε και προειδοποίησε ότι δεν μπορούσε να συγκαλέσει άλλη συνεδρία του Νομοθετικού Συμβουλίου, μέχρις ότου βεβαιωθεί ότι τα μέλη έμαθαν να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τους κανονισμούς του σώματος. Ακολούθησε έντονη γραπτή διαμαρτυρία των ελληνικών μελών του Συμβουλίου.

Στη Βρετανία είχε στο μεταξύ εκλεγεί εργατική κυβέρνηση, πράγμα που δημιούργησε κάποιες ελπίδες μεταξύ των Κυπρίων ότι η νέα κυβέρνηση θα ευνοούσε τους εθνικούς πόθους. Αποφασίστηκε έτσι να υποβληθεί ένα υπόμνημα στη βρετανική κυβέρνηση και να σταλεί μια αντιπροσωπεία στο Λονδίνο για να ζητήσει τη βοήθεια της βρετανικής κυβέρνησης. Στις 20 Ιουλίου 1929 υποβλήθηκε έτσι υπόμνημα 25 σελίδων, στο οποίο αναφέρονταν περίπου τα εξής:

Εκφραζόταν η λύπη του λαού της Κύπρου γιατί, παρ` όλη τη θεία και ανθρώπινη δικαιοσύνη, η Κύπρος εξακολουθούσε να κρατιέται μακριά από την Ελλάδα. Τονιζόταν ότι με το πρόσχημα της προστασίας των συμφερόντων της μειονότητας η Βρετανία καταπίεζε και αδικούσε την πλειοψηφία. Στο ίδιο υπόμνημα αναφερόταν ότι επιβάλλονταν στο λαό δυσβάστακτοι φόροι, που αντιπροσώπευαν το 20-25% του μικτού εισοδήματος του τόπου. Ενα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού ξοδευόταν χωρίς πρόγραμμα και ασύνετα για να ικανοποιούνται υπεράριθμοι και αργόμισθοι δημόσιοι υπάλληλοι. Για τη διόρθωση όλων αυτών ταν κακών εζητείτο ευρεία αυτοκυβέρνηση, λεπτομέρειες της οποίας περιλαμβάνονταν στο υπόμνυμα. Τέλος εζητείτο να επισκεφθεί την Κύπρο αρμόδια βασιλική επιτροπή για να μελετήσει την όλη τραγική κατάσταση του νησιού.

Το γεγονός όμως ότι το υπόμνημα αναφερόταν μόνο στην αυτοκυβέρνηση και παραγνώριζε το αίτημα της αυτοδιάθεσης προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις μεταξύ του λαού και μερίδας του Τύπου. Το αίτημα της αυτοκυβέρνησης εκρίθη ως εκτροπή από το αίτημα της αυτοδιάθεσης.

Μέσα σε κλίμα αισιοδοξίας αναχώρησε για τη Βρετανία η τρίτη κυπριακή αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά. Στην αντιπροσωπεία περιλαμβάνονταν επίσης ο Σταύρος Σταυρινάκης και ο Ζήνων Ρωσσίδης, ως γραμματέας. Αποχαιρετώντας την αντιππροσωπεία ο λαός υπογράμμιζε το αίτημα της αυτοδιάθεσης και όχι της αυτοκυβέρνησης. Οταν έφθασε στη Βρετανία η αντιπροσωπεία ετοίμασε νέο υπόμνημα με αίτημα την ένωση με την Ελλάδα.Το νέο υπόμνημα, με ημερομηνία 7 Οκτωβρίου 1929, επιδόθηκε στον υπουργό Αποικιών στις 11 Οκτωβρίου 1929, κατά τη διάρκεια συνέντευξης που παραχώρησε στην αντιπροσωπεία ο υπουργός.

Παράλληλα με τις ενέργειες των Ελλήνων, τρία τουρκικά μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου, οι Μουνίρ, Τζελαλετίν και Μουσά, με υπόμνημά τους στον υπουργό Αποικιών, ημερομηνίας 10 Σεπτεμβρίου 1929, αντιτάσσονταν στο αίτημα των Ελλήνων για αυτοδιάθεση, απέκρουαν ακόμα και την ανεξαρτησία και ζητούσαν να παραμείνει για πάντα η Κύπρος αποικία της Βρετανίας.

Η ελληνική αντιπροσωπεία γύρισε άπρακτη στην Κύπρο, αφού έγινε δεκτή από τον υπουργό Αποικιών Πάσσφιλντ, ο οποίος την πληροφόρησε ότι δεν μπορεί να ελπίζει πάνω στο θέμα της αυτοδιάθεσης, ενώ τα άλλα θέματα που θίγονταν στο υπόμνημα θα εξετάζονταν.

1955. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ

1955:Tην 1η Απριλίου 1955 άρχισε ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ με πολιτικό αρχηγό της τον αρχιεπίσκοπο και εθνάρχη Μακάριο Γ΄και με στρατιωτικό αρχηγό της τον Γεώργιο Γρίβα-Διγενή. Μέσα στα πλαίσια της ΕΟΚΑ δρούσαν διάφορες Επιτροπές, που ήσαν επιφορτισμένες με διάφορα καθήκοντα.Οι κυριότερες και πιο γνωστές από αυτές ήταν η Π.Ε.Κ.Α.(Παγκύπρια Επιτροπή Κυπριακού Αγώνα), που ήταν η Πολιτική Επιτροπή του αγώνα και η Α.Ν.Ε. (Αλκιμος Νεολαία της ΕΟΚΑ), που ήταν επιφορτισμένη με την οργάνωση και τη δραστηριοποίηση της νεολαίας.Μια λιγότερο γνωστή Επιτροπή ήταν και το Συμβούλιο Κρατουμένων Αγωνιστών Κοκκινοτριμιθιάς (Σ.Κ.Α.Κ.). Από μια σειρά επιστολών του Διγενή
θα δώσουμε πιο κάτω μερικές πληροφορίες για το Συμβούλιο αυτό.

Από τις πρώτες κιόλας μέρες της έναρξης του αγώνα της ΕΟΚΑ οι βρετανικές αρχές του νησιού άρχισαν να συλλαμβάνουν ύποπτους, που τους κρατούσαν, χωρίς δίκη, αρχικά στις Κεντρικές Φυλακές και ύστερα, όταν οι Κεντρικές Φυλακές δεν χωρούσαν άλλους, σε διάφορα κρατητήρια πολιτικών κρατουμένων, όπως ονομάζονταν τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των βρετανών, σε διάφορα μέρη του νησιού. Το πρώτο τέτοιο στρατόπεδο συγκεντρώσεως ήταν το κρατητήριο πολιτικών κρατουμένων Κοκκινοτριμιθιάς, λίγο έξω από τη Λευκωσία. Αλλά και μέσα στο στρατόπεδο αυτό, κάτω από τα άγρυπνα μάτια των Αγγλων φρουρών, η ΕΟΚΑ έβρισκε τον τρόπο της να δρα για την προώθηση των εθνικών επιδιώξεών της. Σε μια επιστολή του Διγενή προς
Κ.Σ.Κ.", που δεν φέρει ημερομηνία, αναφέρονται τα εξής:

Ελήφθη αναφορά σας. Η επιτροπή θα αποτελεσθή εκ των κάτωθι: Ευγένιος, πρόεδρος. Μέλη: Ευστάθιος Χριστοδουλίδης, Στέφανος Πρωτοπαπάς, Κωνσταντίνος Λοϊζου, Πίνδος ή Ελεύθερος (είναι και οι δύο πολύ καλοί και ερωτήσατέ τους ποίος εκ των δύο θέλει να εκπροσωπήσει την επαρχίαν του). Εις εκ Λευκωσίας, ή Βαρωσίων, τη επιλογή σας.

Εις την νέαν επιτροπήν να δοθή η ονομασία Συμβούλιον Κρατουμένων Αγωνιστών Κοκκινοτριμιθιάς. (Σ.Κ.Α.Κ.).Εκπίζω δε ότι θα φανή αντάξιον της αποστολής του.

Οδηγίαι θα σας αποστέλλωνται εκάστοτε οσάκις είιναι ανάγκη. Πλην τούτων όμως και υμείς να ζητείτε τοιαύτας οσάκις παρίσταται ανάγκη.

Η ομόνοια, πειθαρχία και αγάπη μεταξύ των κρατουμένων είναι τα απαραίτητα προτερήματα δια την ευόδωσιν του σκοπού. Εάν θελήσετε, και σεις εκεί όπου ευρίσκεσθε θα συνεισφέρετε ουκ ολίγον εις την Νίκην.

Δια να παύσουν οι αντεγκλίσεις και αλληλοκατηγορίαι απαγορεύω να δίδεται οιοσδήποτε χαρακτηρισμός εις οιονδήποτε και ο οποίος θα τον έθιγε.Μόνον εγώ μπορώ να ξέρω εάν τις εξεπλήρωσε το καθήκον του προς την Οργάνωσιν, διότι κατέχω δι` όλους στοιχεία. Δεν πρέπει να πίπτετε θύματα των ραδιουργιών της Ιντέλλιτζενς Σέρβις. Συνεπώς δι` οιονδήποτε έχετε υπονοίας να ζητείτε πληροφορίας παρ` εμού, αι οποίοι και θα σας δίδονται.

Θεωρώ σκόπιμον να σας υποδείξω τα κάτωθι:

Εκαστον μέλος της επιτροπής να επιφορτισθεί ειδικώς με την εργασία εις ένα ωρισμένον τομέα δράσεως του οποίου τα πορίσματα και αι εισηγήσεις να μελετώνται υπό της ολομελείας της επιτροπής η οποία και θα λαμμβάνη αποφάσεις.

Η τυφλή υπακοή και πειθαρχία των μελών εις τας αποφάσεις της ΣΚΑΚ είναι υποχρεωτική και απαραίτητος.

Να οργανωθή δίκτυον παρακολουθήσεως των υπόπτων καθώς και τοιούτον πληροφοριών δια την παρακολούθησιν της δράσεως της Ιντέλλιτζεντ Σέρβις εις τα κρατητήρια.

Θα υπογράφομαι Φ.

Ο Ευγένιος, που αναφέρεται στην επιστολή του Διγενή ως πρόεδρος της επιτροπής, ήταν ο πολιτικός κρατούμενος αρχιμανδρίτης Κωνσταντίνος Λευκωσιάτης, τότε διευθυντής της ιερατικής σχολής, που ύστερα από πολλή δράση στην οργάνωση συνελήφθη από τους Αγγλους και κλείστηκε στο στρατόπεδο Κοκκινοτριμιθιάς.

Σε μια επιστολή του Διγενή προς τον Ευγένιο, χωρίς ημερομηνία, αναφέρονται τα εξής:

Ευγένιον
Ελήφθη επιστολή σας 23/5. Φαίνεται ότι δεν ελάβατε εισέτι επιστολήν μου δι` ης σας ανέθετα την προεδρία του ΣΚΑΚ και καθώριζα τα μέλη του συμβουλίου.

Εκείνο το οποίον έχω να σας συστήσω είναι το εξής. Πάντα μη θέλοντα να πειθαρχήση εις τας διαταγάς του Συμβουλίου να τον αποπέμπετε από την Οργάνωσιν. Η Οργάνωσις απαιτεί πειθαρχίαν και ουχί τη δημιουργία "καπετανάτων¨.

Ως θα επληροφορήθητε συνεστήθη επιτροπή η οποία θα επιλαμβάνεται των προβλημάτων των αφορώντων τους εκάστοτε απολυομένους των κρατητηρίων. Θα εξετάσω ποίος ο καλύτερος τρόπος επαφής υμών μετά τούτων, ώστε να δίδετε τα απαραίτητα στοιχεία. Διότι θα ήτο τουλάχιστον ανόητον εκ μέρους μας να υποστηρίζομεν εκείνους οι οποίοι επρόδωσαν.

Βραδύτερον θα σας κοινοποιήσω ωρισμένας άλλας απόψεις μου επί άλλων ζητημάτων ευθύς ως αποκρυσταλλωθούν αύται.

Να λάβετε γνώσιν διαταγής δια συμπεριφοράν κρατουμένων εάν ήθελον υποβληθή εις νέαν εξέτασιν δια ενδεχομένην απόλυσίν των, ην εκοινοποίησα πρό τινων ημερών και να διαφωτισθούν καταλλήλως άπαντες οι κρατούμενοι.

Ουδέν έγγραφον να φεύγη προς τον τύπον ή Κυβέρνησιν ή αλλαχού χωρίς την ημετέραν έγκρισιν. Φ.

Σ` επιστολή του Διγενή προς "ΝΕΟΝ" , χωρίς ημερομηνία, αναφέρονται τα εξής:

Ελήφθη επιστολή σας και απαντώ.
1. Ουδέν είναι δυνατόν να γίνη άνευ πειθαρχίας. Αύτη είναι αναγκαία όχι μόνον εις τον στρατόν, αλλά και εις οιονδήποτε ωργανωμένον σύνολον. Συνεπώς , πρωταρχικός όρος τωον οποίον θέτω δια την εν τοις κρατητηρίοις οργάνωσιν είναι η πειθαρχία και εις αυτήν πρωτίστως πρέπει να αποβλέψη η νέα επιτροπή. Στοιχεία ξένα προς την οργάνωσιν ημών ή μέλη μας τα οποία έχουν λοξοδρομήσει ή δεν εννοούν να πειθαρχήσουν, αυτά να αποκλεισθούν.

2. Εδήλωσα πολλάκις ότι δεν αποβλέπω προσωπικώς εις πολιτικάς επιδιώξεις και παρά τας υποδείξεις εξ Ελλάδος και εντεύθεν. Και θα τηρήσω τον λόγον μου. Εν τούτοις είμαι υποχρεωμένος να ενδιαφερθώ όπως ο αγών ούτος, μετά την επίστεψίν του, μη γίνη αντικείμενον εκμεταλλεύσεως υπό ατόμων τα οποία ουδεμίαν σχέσιν έχουν με τούτον, οι δε αγωνισταί να παραμερισθούν. Θα μείνω πάντοτε παρά το πλερόν των τελευταίων. Τούτο το εδήλωσα πανταχού και δια τούτο θα αγωνισθώ.

Πρέπει να έχετε απόλυτον εμπιστοσύνην εις τας αποφάσεις μου διότι αύται προέρχονται από άτομον μακράς πείρας , αλλά και κυρίως διότι υπαγορεύονται μόνον από το εθνικόν συμφέρον και το τοιούτον των αγωνιστών. Προσωπικώς ουδέν άλλο επιθυμώ ειμή έν: Την αγάπην και εκτίμησιν του κυπριακού λαού. Αι αποφάσεις ας θα λαμβάνω δεν είναι δυνατόν να συζητώνται αλλά ούτε ενδείκνυται το τοιούτον καθόσον υπάχουν ζητήματα τα οποία δεν δύνανται να δοθούν εις την δημοσιότητα, ούτε πρέπει πάντες να τα γνωρίζουν. Την ευθύνην των αποφάσεων τούτων θα αναλάβω ακεραίαν και θα δώσω λόγον απέναντι της ιστορίας. Αλλωστε η πείρα τόσων αγώνων και ο πατριωτισμός μου εγγυώνται ότι δεν είναι δυνατόν αι ληφθησόμεναι αποφάσεις μου να μην είναι αι ενδεδειγμέναι.

Συνεπώς απόλυτος πειθαρχία εις τας αποφάσεις μου και να κωφεύετε από φωνασκίας καραδοκούντων καιροσκόπων.

Τυφλή πειθαρχία των μελών μας εις τας συστάσεις της επιτροπής είναι απαραίτητος ππροϋπόθεσις της επιτυχίας του σκοπού και συνεπώς δεν πρέπει να συμπεριληφθούν άτομα ταραχοποιά ή διαφθαρέντα υπό της μακράς ζωής εν τοις κρατητηρίοις.

Εαν αι προϋποθέσεις αύται δια την εν τοις κρατητηρίοις οργάνωσιν είναι σδεβασταί, τότε δύνασθε να προχωρήσετε, βάσει των κάτωθι ενδείξεων, άλλως αύτη είναι περιττή και έκαστος δύναται να ακολουθήσει μόνος του τον δρόμον που θα εκλέξη, διότι δεν εσυνήθισα να ζω ούτε με αυταπάτας ούτε να κάμνω τι με μετρίαν απόδοσιν.

Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ δύναται να αναλάβη την συγκρότησιν του Ν.Σ.(Νέου Συμβουλίου).

Ως συνεργάτας πρέπει να υποδείξη άτομα ικανά και κατά το δυνατόν ένα έξ εκάστης των κάτωθι περιοχών: Κυρηνείας, Μόρφου - Λεύκας, Λευκωσίας - Σολέας, Καρπασίας, Βαρωσίων, Λάρνακος, Λεμεσού, Πάφου και εφόσον υπάρχουν εκ τούτων κατάλληλα πρόσωπα. Τα ονόματα τούτων να μου υποβληθούν προς έγκρισιν.

Αφού γίνουν τα ανωτέρω και εγκριθή η συγκρότησις της επιτροπής, τότε θα δοθή η διαταγή της λειτουργίας του Ν.Σ. και της διαλύσεως του Κ.Σ.Κ.

Της παρούσης να λάβουν γνώσιν μόνο υμείς και ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ.
Θα υπογράφομαι Θ.

Με την ανατολή του 1956 ο τότε κυβερνήτης της Κύπρου στρατάρχης Χάρτινγκ διακήρυττε: "Οι μέρες της ΕΟΚΑ είναι μετρημένες, υφαίνεται γύρω της ο ιστός της αράχνης".

Από τον Απρίλιο του 1956 έφθαναν στην ΕΟΚΑ πληροφορίες για επικείμενες επιχειρήσεις του Χάρτινγκ στο Τρόοδος. Ο Διγενής βρισκόταν τότε στην περιοχή Κύκκου-Τυλληρίας-Μαραθάσας με πέντε ανταρτικές ομάδες, κάπου πενήντα πρόσωπα. Η πρώτη του δουλειά ήταν να κάνει αποκέντρωση των ομάδων, στέλλοντας τις προς διάφορες κατευθύνσεις. Ο ίδιος, με 4 άντρες, κατευθύνθηκε βορείως της Ανω Παναγιάς, ανατολικά του Σταυρού της Ψώκας. Κι από εκεί στην περιοχή των Μαύρων Κρεμμών.

Οι επιχειρήσεις του Χάρτινγκ άρχισαν στις 17 Μαϊου 1956 κι είχαν σαν επίκεντρο την περιοχή Λεύκας-Τηλλυρίας-Κύκκου, για να επεκταθούν στη συνέχεια στην περιοχή Πύργου-Πωμού και Σαυρού Ψώκας-Τριπύλου-Αγιάς. Βορείως της Ανω Παναγιάς συνελήφθη ανταρτική ομάδα, με την οποία βρισκόταν ο Διγενής τρεις μέρες νωρίτερα. Το σχέδιο του Χάρτινγκ ήταν να ερευνηθεί όλη η οροσειρά γιατί είχε πληροφορίες ότι εκεί βρισκόταν ο Διγενής. Και το σχέδιο του Διγενή ήταν να μετακινείται συνεχώς και ό ίδιος και οι άντρες του, ενώ παράλληλα έδωσε οδηγίες στις ομάδες των πόλεων να εντείνουν τις επιχειρήσεις τους. Κατά τις μετακινήσεις του αυτές ο Διγενής αντιμετώπισε αφάνταστες δυσκολίες και αναγκάστηκε να αφήσει πίσω του προσωπικές του σημειώσεις. Λέγει κάπου στα απομνημονεύματά του:

"Από Αλωνούδι ωθήθημεν εις την περιοχήν Διπλής, νοτίως του Μηλικουρίου. Κατά την νυκτερινήν ταύτην πορείαν, ήτις ήτο η δυσκολωτέρα και επικινδυνωδεστέρα της ζωής μου, εκινδυνεύσαμεν πολλάκις να ολισθήσωμεν και καταπέσωμεν εκ λίαν αποτόμων κλιτύων.Εις μίαν στιγμή, όπου συνεκρατήθην από ένα θάμνον, πάσα κίνησίς μου ήτο αδύνατος, εσώθην δε από τον Αντώνην Γεωργιάδην, ο οποίος προηγουμένως εσώθη ως εκ θαύματος χάρις εις τον γυλιόν του, όταν έπεσε ανάσκελα από αρκετόν ύψος".

Σε άλλο σημείο των απομνημονευμάτων του ο Διγενής αναφέρει:"Είμεθα νήστεις από 30 ωρών και άνευ ύδατος από 18 ωρών. Δια να δροσίσωμεν τα χείλη μας εμασούσαμεν τα φύλλα σχοίνου, κάτωθεν του οποίου εκρυπτόμεθα". Και σε άλλο σημείο λέγει:" Την νύκτα και ολόκληρον την επομένην 12ην Ιουνίου εμείναμε παρά ποταμίσκον έξωθι του χωρίου (Καμινάρια) κρυπτόμενοι εις θαμνώδη δέντρα όπου εχορτάσαμεν το νερό. Είχομεν πάθει αφυδάτωσιν, ενθυμούμαι δε ότι έπιον περί τας 15 φιάλας ύδατος καθ` όλην την διάρκειαν αυτήν".

"Περί τας δυσμάς του ηλίου την 12ην Ιουλίου -συνεχίζει ο Διγενής- απέστειλα δύο άντρες, τον Αντώνιον Γεωργιάδην και τον Παύλον Νικήτα, να προμηθευθούν τρόφιμα εκ του χωρίου με σκοπόν να συνεχίσωμεν την πορείαν μας προς ανατολάς. Ούτοι μόλις έφθασαν έξωθι του χωρίου εβλήθησαν ανεπιτυχώς δια ριπών αυτομάτων υπό ενεδρευούσης στρατιωτικής περιπόλου και μετά περιπλανήσεως ωρών έφθασαν άπρακτοι εκεί όπου ευρισκόμεθα. Διέταξα αμέσως εκκίνησιν-έστω και άνευ τροφής- με πρώτον σταθμόν παρά την Τροοδίτισσσα".

Οι αποκλεισμοί κατοικημένων και ακατοίκητων περιοχών κι οι εξονυχιστικές έρευνες σ` αυτές για την ανακάλυψη καταζητουμένων προσώπων ή οπλισμού βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη των βρετανικών στρατευμάτων καθ` όλη τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ.
Πολλές φορές οι αποκλεισμοί αυτοί συνεχίζονταν για αρκετές μέρες ώσπου να περατωθουν οι έρευνες.

Ο μεγαλύτερος αποκλεισμός έγινε στο χωριό Μηλικούρι. Αρχισε στις 18 Μαρτίου 1957 και τέλειωσε στις 11 Μαϊου 1957, κράτησε δηλαδή 54 μέρες. Οι 500 κάτοικοι του χωριού υπέστησαν πολλές δοκιμασίες. Και υλικές ζημιές κάπου 26,000λιρών. Ο γραμματέας της Συνεργατικής Εταιρείας του χωριού Μιψχαήλ Ιωαννίδης, που ήταν τότε 56 χρόνων, δήλωσε αμέσως μετά το πέρας του αποκλεισμού:" Ευχαριστούμε τις εφημερίδες στις οποίες χρωστάμε τη ζωή μας. Γιατί αν δεν υπήρχαν αυτές να γράφουν τα νέα του αποκλεισμού μας δεν θα εκδηλωνόταν η παγκύπρια αλληλεγγύη με την αποστολή τροφίμων στο χωριό. Μόνο τέσσερις φορές μας έφεραν ταχυδρομείο καθ` όλη τη διάρκεια του αποκλεισμού.Μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα η στενοχωρία μας ήταν πολύ μεγάλη. Γονείς έμειναν χωρίς τα παιδιά τους κατά το Πάσχα. Περάσαμε μαύρο Πάσχα".

Ο αποκλεισμός έγινε σε εποχή που διεξάγονταν σημαντικότατες γεωργικές δουλειές. Έμειναν έτσι ακαλλιέργητα και αθειάφιστα τα αμπέλια και αμάζευτα τα τριαντάφυλλα, από τα οποία έβγαζαν ροδόσταγμα και ροδέλαιο, δυο σημαντικά προϊόντα του χωριού. Η κτηνοτροφία υπέστη επίσης μεγάλο πλήγμα. Τα ζώα αδυνάτισαν απο τη στέρηση και μερικά ψόφησαν.Υστερα από παραστάσεις των κατοίκων οι στρατιωτικές αρχές δέχτηκαν τελικά να επιτρέψουν στις γυναίκες να βόσκουν τα ζώα τους σε περιορισμένη έκταση έξω από το χωριό υπό την επίβλεψη στρατιωτών. Όταν οι γυναίκες απομακρύνονταν λίγο απο την καθορισθείσα περιοχή οι στρατιώτες έριχναν πυροβολισμούς στον αέρα για να τις εκφοβίσουν. Οι κάτοικοι μέσα στο χωριό άκουαν τους πυροβολισμούς και δεν ήξεραν τι συνέβαινε. Τα νεύρα τους δοκιμάστηκαν πολύ.

Ο αποκλεισμός του Μηλικουριού έγινε για την ανεύρεση και σύλληψη του αρχηγού της ΕΟΚΑ στρατηγού Γεώργιου Γρίβα Διγενή, γιατί, όπως δήλωσαν οι στρατιωτικές αρχές, είχαν πληροφορίες ότι ο Διγενής βρισκόταν στο χωριό.Το αποτέλεσμα των ερευνών μηδέν κατά τους κατοίκους, ικανοποιητικό για τις στρατιωτικές αρχές που ισχυρίστηκαν ότι βρήκαν ένα κρησφύγετο στην άκρη του χωριού παρ` ότι δεν βρήκαν σ` αυτό ίχνη προσφάτου διαμονής. Κατά τους κατοίκους, το εύρημα των στρατιωτικών αρχών ήταν ένας εγκαταλειμμένος λάκκος αποχωρητηρίου.

Κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού πολλοί κάτοικοι συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν και πολλοί υπέστησαν βασανιστήρια, με την επιμονή των βασανιστών τους να ομολογήσουν πού βρίσκεται ο Διγενής. Χωρίς όμως αποτέλεσμα.

1959: Η ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

Στις 19 Φεβρουαρίου 1959 υπογράφτηκε η συμφωνία του Λονδίνου για την Κύπρο. Προηγήθηκε η συμφωνία της Ζυρίχης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που έθεσε τα πλαίσια της συμφωνίας του Λονδίνου.Τι προηγήθηκε μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας, θα αναφέρουμε, σε συντομία, πιο κάτω:

Εννέα χρόνια πριν από την υπογραφή της συμφωνίας του Λονδίνου, δηλαδή στις 15 Ιανουαρίου 1950, έγινε το ενωτικό δημοψήφισμα, κατά το οποίο το σύνολο σχεδόν του ελληνικού κυπριακού λαού και πολλλοί Τούρκοι ψήφισαν ένωση με την Ελλάδα.'Ηταν μια εποχή έντονου εθνικού φρονηματισμού, που γινόταν ολοένα πιο έντονος όσο η βρετανική κυβέρνηση δήλωνε ότι η Κύπρος ουδέποτε θα αποκτούσε την ελευθερία της. Αποκορύφωμα της περιόδου αυτής ήταν η έναρξη, την 1η Απριλίου 1955, του αγώνα της ΕΟΚΑ και η συνέχισή του μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας του Λονδίνου.

Ενώ συνεχιζόταν ο αγώνας της ΕΟΚΑ, οι Αγγλοι συνέλαβαν και εξόρισαν στις Σεϋχέλλες τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ΄, το μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, τον Παπασταύρο Παπαγαθαγγέλου και τον Πολύκαρπο Ιωαννίδη. Ενας υπάλληλος του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, μαζί με τον τότε γενικό εισαγγελέα της Κύπρου Κρίτωνα Τορναρίτη πήγαν στις Σεϋχέλλες, ως απεσταλμένοι της βρετανικής κυβέρνησης, για να προτείνουν στο Μακάριο κάποιο σχέδιο λύσης του κυπριακού. Οι συνεξόριστοι του Μακαρίου δεν ήθελαν να τους δεχθούν, εφόσον συνεχιζόταν η εξορία τους, αλλά ο Μακάριος είχε μια ή περισσότερες συναντήσεις με τον Τορναρίτη και συζήτησε μαζί του το σχέδιο. Από εδώ και μπρος ο άλλοτε αδιάλλακτος αγωνιστής της Ενωσης Μακάριος φαίνεται να προσανατολίζεται προς κάποια διαλλακτική διευθέτηση. Καρπός των μυστικών συναντήσεων του Μακαρίου με τον Τορναρίτη ήταν η μεταφορά του ίδιου και των συνεξορίστων του στην Αθήνα. Ενώ βρισκόταν στην Αθήνα ο Μακάριος, σε μια συνέντευξή του με τη βρετανίδα δημοσιογράφο Μπάρμπαρα Κάσολ, δήλωσε ότι θα δεχόταν μια λύση ανεξαρτησίας. Η δήλωσή του εξέπληξε και την ελληνική κυβέρνηση και τους κυπριακούς πολιτικούς παράγοντες, γιατί ήταν απροσδόκητη. Αποτέλεσε ωστόσο το έναυσμα για την έναρξη Ελλαδοτουρκικών συνομιλιών, που κατέληξαν στη συμφωνία της Ζυρίχης.

Το Φεβρουάριο του 1959 συγκαλείται στο Λονδίνο διάσκεψη για το κυπριακό, μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας, Τουρκίας και των εκπροσώπων των ελληνοκυπρίων και των τουρκοκυπρίων αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄και Φαντίλ Κουτσούκ. Οταν ο Μακάριος αναχωρούσε από την Αθήνα για το Λονδίνο έστειλε μήνυμα στο γραμματέα της Εθναρχίας Κύπρου Πασχάλη Πασχαλίδη για να πάει από την Κύπρο στο Λονδίνο μια αντιποροσωπεία από αντιπροσωπευτικούς παράγοντες. Από τον Πασχάλη Πασχαλίδη κλήθηκαν όλοι οι δήμαρχοι πόλεων και κωμοπόλεων, οι εθναρχικοί σύμβουλοι, αντιπρόσωποι κομμάτων, της κυπριακής επιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εφημερίδων και άλλες προσωπικότητες από όλες τις επαρχίες.

Οταν η κυπριακή αντιπροσωπεία ενημερώθηκε, σε γενικές γραμμές, από τον Μακάριο για το σχέδιο λύσης, αυτό καταψηφίστηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία των αντιπροσώπων ως ασύμφορο. Αρχισαν τότε πιέσεις και εκφοβισμοί από πολλές πλευρές πάνω στην αντιπροσωπεία για να αλλάξει γνώμη. Μεταξύ άλλων προβαλλόταν ο ισχυρισμός ότι απόρριψη του σχεδίου θα σήμαινε πόλεμο Ελλάδας και Τουρκίας, γιατί η Τουρκία κατείχε στοιχεία για εμπλοκή της Ελλάδας στον αγώνα των Κυπρίων. Προβαλλόταν επίσης ο ισχυρισμός ότι δήθεν οι Αγγλοι στρατιώτες στην Κύπρο επεσήμαναν το κρησφύγετο του Διγενή και ότι από την έκβαση της διάσκεψης του Λονδίνου θα εξαρτηθεί η σύλληψή του. Κάτω από τις αφόρητες πιέσεις που ασκήθησαν από όλες τις πλευρές, αλλά και γιατί ο Μακάριος φαίνεται να είχε δεχθεί το σχέδιο,τουλάχιστο μέχρις ορισμένου σημείου, όπως είχεν ο ίδιος δηλώσει, η συντριπιτική πλειοψηφία των αντιπροσώπων τάχθηκε τώρα υπέρ του σχεδίου. Η υπογραφή της συμφωνίας έγινε από τον Μακάριο, τον Κουτσούκ και τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις Βρετανία, Ελλάδα και Τουρκία, στο Λάνκαστερ Χάουζ στις 19 Φεβρουαρίου 1959.

----------------------------------------

Με την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου τελειώνει η σειρά αυτή των άρθρων που άρχισε κάτω από το γενικό τίτλο "Κύπρος:Αναδρομές στο παρελθόν" και συνεχίστηκε με τον επίσης γενικό τίτλο "Η Αγγλοκρατία στην Κύπρο". Οπως έχουμε αναφέρει και όταν άρχιζε η σειρά, δώσαμε συνοπτικά μερικά από τα κεφάλαια του βιβλίου ¨Κύπρος: Αναδρομές στο παρελθόν" του Γλαύκου Χρίστη (έκδοση ΜΑΜ, οδός Κωνστ. Παλαιολόγου αρ. 19, Τ.Τ.1015 Λευκωσία, Κύπρος, σελίδες 382, τιμή 10 λίρες Κύπρου ή 20 Ευρώ).