Ἡ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ὦς εὐρωπαϊκὸ ζήτημα

Θεοφάνης Μαλκίδης
Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης

Ἀντίβαρο, Μάιος 2006

1. Τὸ Ποντιακὸ ζήτημα

Ἡ διερεύνηση τοῦ Ποντιακοῦ ζητήματος, ἀποτελεῖ ἕνα θέμα ποὺ ἀπασχολεῖ τὸν ἑλληνικὸ λαὸ τὰ τελευταῖα χρόνια, ἀφοῦ γιὰ πολιτικοὺς καὶ ἄλλους λόγους ἔμεινε στὸ περιθώριο, παρότι αὐτὸ τὸ κομμάτι τοῦ μείζονος Ἑλληνισμοῦ συνεισέφερε σὲ διάφορες χρονικὲς φάσεις στὸ ἑλληνικὸ πολιτικό, οἰκονομικό, κοινωνικὸ καὶ πολιτιστικὸ γίγνεσθαι. Ἡ διερεύνηση τοῦ ποντιακοῦ ζητήματος σήμερα ἔχει τρεῖς συνιστῶσες. Ἡ πρώτη ἀφορᾶ τὸ ζήτημα τῆς ἀναγνώρισης καὶ διεθνοποίησης τῆς 19ης Μαΐου, τῆς ἡμέρας μνήμης τῆς γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου. Ἡ δεύτερη συνιστώσα ἀφορᾶ τὴ σημερινὴ ὄψη τῶν ποντιόφωνων στὴν Τουρκία καὶ τρίτη συνιστώσα εἶναι οἱ Πόντιοί της πρώην Σοβιετικὴ Ἕνωση οἱ ὁποῖοι πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἦρθαν στὴν Ἑλλάδα μαζικὰ στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1990. Φέτος τὸ ζήτημα τῆς γενοκτονίας θὰ ἔρθει στὸ προσκήνιο μὲ τὶς ἐκδηλώσεις, γιὰ πρώτη φορᾶ στὴ Μόσχα καὶ τὴ Στουτγάρδη, ὅπου οἱ Ἕλληνες τῆς Ρωσίας καὶ τῆς Γερμανίας θὰ διαδηλώσουν στὶς τουρκικὲς διπλωματικὲς ἀποστολὲς καὶ θὰ ζητήσουν ἀπὸ τοὺς θεσμοὺς τῶν χωρῶν αὐτῶν τὴν ἀναγνώριση τοῦ ἐγκλήματος

2.Τὸ ζήτημα τῆς γενοκτονίας καὶ ἡ ἀνακήρυξη τῆς 19ης Μαΐου

Ἡ γενοκτονία τῶν Ποντίων (1916 – 1923), ἡ ὁποία ἔχει πάνω ἀπὸ 353.000 θύματα, ἀποτελεῖ μία ἀκόμη μεγάλη γενοκτονία τοῦ 20ου αἰώνα μαζὶ μὲ τὴν Ἀρμενικὴ καὶ τὴν Ἑβραϊκή. Ἡ γενοκτονία τῶν Ποντίων ἔχει τὶς ἴδιες ἠθικὲς ἀναλογίες μὲ αὐτὲς τῶν Ἑβραίων καὶ τῶν Ἀρμενίων, δυστυχῶς ὅμως ἀποτελεῖ τὴ λιγότερο γνωστὴ καὶ περισσότερο ἀγνοημένη ἀπὸ ἐθνικοὺς καὶ διεθνεῖς ὀργανισμούς, καὶ μέχρι πρόσφατα τὴν ἴδια τὴν ἑλληνικὴ πολιτεία καὶ τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία. Ἡ ἑλληνικὴ πολιτεία ἑβδομήντα χρόνια μετὰ τὴ τέλεση τοῦ προσχεδιασμένου καὶ ὀργανωμένου ἐγκλήματος ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, ἀνέλαβε νὰ συντάξει καὶ νὰ φέρει πρὸς ἔγκριση τὸ σχετικὸ νομοσχέδιο στὴ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων, ἐνῶ ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία μὲ πρωταγωνιστὲς τοὺς ποντιακοὺς συλλόγους καὶ τὰ ποντιακῆς καταγωγῆς ἐνεργὰ τῆς μέλη, κινήθηκε πολλὲς φορὲς πιὸ μπροστὰ ἀπὸ τοὺς θεσμούς, διευρύνοντας τὴ σημασία τῆς ἀναγνώρισης, περιφρουρώντας ταυτόχρονα τὴν ἡμέρα μνήμης ἀπὸ κινήσεις καὶ ἐνέργειες ἀντίθετες πρὸς τὸ γράμμα καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ νόμου καὶ τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητας.

Ὁ ὅρος γενοκτονία ὄπως διαμορφώθηκε μετὰ τὸ τέλος τοῦ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σημαίνει τὴ μεθοδικὴ ἐξολόθρευση, ὁλικὴ ἢ μερική, μίας ἐθνικῆς, φυλετικῆς ἢ θρησκευτικῆς ὁμάδας καὶ πρόκειται γιὰ ἕνα πρωτογενὲς ἔγκλημα, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει συνάρτηση μὲ πολεμικὲς συγκρούσεις. Ὁ μερικὸς ἢ ὁλικὸς ἀφανισμὸς μίας ἐθνικῆς, φυλετικῆς ἢ θρησκευτικῆς ὁμάδας ἐμπίπτει, σύμφωνα πρὸς τὸ ἄρθρο 1 τῆς εἰδικῆς Σύμβασης, τὴν ὁποία ἔχει ψηφίσει ἡ Γενικῆς Συνέλευση τοῦ ΟΗΕ τὸ 1948 στὸ ἔγκλημα τῆς γενοκτονίας, διακρινόμενο ἀπὸ τὰ ἐγκλήματα πολέμου, ἀφοῦ «δὲν παραβιάζει μόνον τοὺς πολεμικοὺς κανόνες, ἀλλὰ τὸ ἴδιο ἀποτελεῖ ἔγκλημα κατὰ τῆς ἀνθρωπότητας, ἐφόσον δὲν ἀναπέμπει σὲ συγκεκριμένα ἄτομα ἢ ἔθνος, ἀλλὰ ἀφορᾶ ὁλόκληρη τὴν ἀνθρωπότητα». Ἔτσι ἡ γενοκτονία ἀποτελεῖ τὸ βαρύτερο ἔγκλημα σύμφωνα μὲ τὸ διεθνὲς δίκαιο, γιὰ τὸ ὁποῖο μάλιστα δὲν ὑπάρχει παραγραφή. Αὐτὸς ὁ ὁποῖος διαπράττει τὴ γενοκτονία δὲν ἐξοντώνει μία ὁμάδα γιὰ κάτι ποὺ ἔκανε, ἀλλὰ γιὰ κάτι ποὺ εἶναι, στὴν περίπτωση τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, ἐπειδὴ ἦταν Ἕλληνες καὶ Χριστιανοί.

Σ΄ ὅλο αὐτὸ τὸ χρονικὸ διάστημα τὸ ζήτημα τῆς γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ἀπουσίαζε ἀπὸ τὶς πολιτικὲς προτεραιότητες καὶ τὴ συζήτηση στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία. Στὴν ἑλληνικὴ κοινωνικὴ δομὴ τὶς περισσότερες φορὲς οἱ Πόντιοι ταυτιζόταν μὲ τὸ χορὸ καὶ τὸ τραγούδι, ἦταν γνωστοὶ μόνο γιὰ τὶς χορευτικὲς ἢ φωνητικὲς τοὺς ἱκανότητες, ταυτισμένοι μὲ ἕνα κομμάτι τῆς μεγάλης παράδοσής τους. Ἔτσι μέχρι τὰ μέσα τὶς δεκαετίας τοῦ 1980 τὸ μεγάλο αὐτὸ θέμα παρέμεινε ὦς ἕνα ἄγνωστο πολιτικὸ ζήτημα μὲ σαφεῖς προεκτάσεις στὶς σχέσεις τόσο μὲ τὴν Τουρκία, ὅσο καὶ μὲ ἄλλες κράτη καὶ ὑπερεθνικοὺς ὀργανισμούς. Τελικῶς, μετὰ ἀπὸ μία προσπάθεια ποὺ κράτησε σχεδὸν 10 χρόνια ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ τέθηκε τὸ θέμα στὰ ἑλληνικὰ κόμματα, στὸν ὀργανωμένο ποντιακὸ χῶρο καὶ τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, τὸ ζήτημα τῆς ἀναγνώρισης, οὐσιαστικὰ γνωστοποίησης τῆς Ποντιακῆς γενοκτονίας, στὶς 24 Φεβρουαρίου 1994 ἡ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων ψήφισε τὴν ἀνακήρυξη τῆς 19ης Μαΐου ὦς «Ἡμέρα Μνήμης γιὰ τὴ Γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων στὸ Μικρασιατικὸ Πόντο». Αὐτὴ ἡ ἀναγνώριση, παρὰ τὴν ὁμολογουμένως πολυετῆ καὶ ἀδικαιολόγητη καθυστέρηση σὲ ὅτι ἀφορᾶ τὸ ἠθικὸ μέρος, δικαιολογημένη λόγω τῶν ἐξαρτήσεων τοῦ ἑλλαδικοῦ κράτους, δικαίωσε ἠθικὰ καὶ ἱστορικὰ τὸν Ποντιακὸ Ἑλληνισμὸ καὶ συνέδεσε τὸ σύγχρονο Ἑλληνισμὸ μὲ τὸ παρελθὸν τοῦ μέσω μίας διαδικασίας συλλογικῆς μνήμης, δηλαδῆ ἀλήθειας.

Ἀπὸ τὴν πλευρά της ἡ πολιτεία ὅμως δὲν προώθησε τὴ διεθνοποίηση τῆς γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, ἔτσι ὄπως ὅριζε ὁ σχετικὸς νόμος. Ἔτσι πολλὲς φορὲς ἡ ἡμέρα τιμῆς τῶν μαζικὰ δολοφονημένων Ποντίων περιορίστηκε στὸ τυπικό του νόμου, στὴν ὑλοποίηση τῆς τελετῆς κάθε 19η Μαΐου στὸ ἡρῶο της πόλης- μέχρι σήμερα δὲν ἔχει ἀνεγερθεῖ ἐθνικὸ μνημεῖο γιὰ τὴν ποντιακὴ γενοκτονία- ἢ συρρικνώθηκε ἐν μέσῳ ἄλλων προτεραιοτήτων ποὺ ἀμφισβήτησαν τὴ διάθεση τοῦ πολιτικοῦ κόσμου νὰ ὑπερασπιστεῖ τὴ μνήμη.

Παράλληλα ἡ διεθνοποίηση τῆς γενοκτονίας δὲν ἀποτέλεσε μία ὑπόθεση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, δηλαδῆ τῆς πολιτικῆς τοῦ ὄπως θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἀκολουθώντας παραδείγματα ἄλλων κρατικῶν θεσμῶν μὲ χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τὴν Ἀρμενία, ἀλλὰ μπροστὰ στὴν κρατικὴ ὀλιγωρία ἔγινε ζήτημα μὴ κυβερνητικῶν ὀργανώσεων, ὀργανωμένων ποντιακῶν φορέων καὶ πρωτοβουλίες τῶν ἴδιων τῶν Ποντίων.

3. Ἀντὶ ἐπιλόγου: Τὸ Ποντιακὸ ζήτημα στὴν Εὐρώπη

Ὁ Ποντιακὸς Ἑλληνισμὸς εἶναι ἕνα μεγάλο τμῆμα τοῦ ἔθνους καὶ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἀγνοηθεῖ ἀπὸ τὴν πολιτεία καὶ τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία. Ἡ ροὴ Ποντίων ἀπὸ τὴν τ. Σοβιετικὴ Ἕνωση πρὸς τὸν ἑλλαδικὸ χῶρο καὶ ἡ διόγκωσή της μέχρι τὸ τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ 1990, ἀνακίνησε καὶ πάλι τὸ ποντιακὸ ζήτημα σὲ μία ἄλλη διάσταση, αὐτὸ τῆς ἔνταξης μίας μεγάλης ὁμοεθνοῦς πληθυσμιακῆς ὁμάδας, ποὺ σὲ προηγούμενες περιόδους (1922-1923) ἀποτέλεσε καθοριστικὸ παράγοντα γιὰ τὴν ἀναγέννηση τοῦ κράτους. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ὁ χειρισμὸς τοῦ ζητήματος τῶν Ποντιόφωνων ἀπαιτεῖ πολιτικὴ καὶ σχεδιασμό, ποὺ ὑπερβαίνει δεδομένες διεθνικὲς καταστάσεις καὶ τὴν κρατοῦσα ἀντίληψη, ἀφοῦ ἀποτελεῖ πρώτιστα τὴ διατήρηση τῆς συνέχειας μίας ὁμάδας ποὺ σὲ πολὺ δύσκολες συνθῆκες –Τουρκικὸ καθεστὼς καὶ ἰσοπεδωτικὴ παγκοσμιοποίηση- τείνει πρὸς ἐξαφάνιση.

Τέλος, ἡ διαφύλαξη καὶ ἡ περαιτέρω ἀνάδειξη καὶ διεθνοποίηση τῆς ἡμέρας μνήμης τῆς γενοκτονίας, ἡ ὁποία ὑπερβαίνει τὸν Ποντιακὸ Ἑλληνισμὸ καὶ διαπερνᾶ ὅλη τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, ἀποτελεῖ κυρίαρχο συστατικὸ στοιχεῖο τῶν θεσμῶν καὶ τῆς κοινωνίας ποὺ σέβονται τὴν ἱστορία καὶ τὴν ἀλήθεια, δηλαδὴ τὴ μνήμη τους. Οἱ μαζικὲς ἐκδηλώσεις στὴν Εὐρώπη καὶ οἱ πρωτοβουλίες τῶν Ποντίων στὸ ἐξωτερικὸ τὴν 19η Μαΐου εἶναι πρὸς αὐτὴν τὴν κατεύθυνση.

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.