Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ως ευρωπαϊκό ζήτημα Θεοφάνης Μαλκίδης Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης Αντίβαρο, Μάιος 2006 1. Το Ποντιακό ζήτημα Η διερεύνηση του Ποντιακού ζητήματος, αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί τον ελληνικό λαό τα τελευταία χρόνια, αφού για πολιτικούς και άλλους λόγους έμεινε στο περιθώριο, παρότι αυτό το κομμάτι του μείζονος Ελληνισμού συνεισέφερε σε διάφορες χρονικές φάσεις στο ελληνικό πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι. Η διερεύνηση του ποντιακού ζητήματος σήμερα έχει τρεις συνιστώσες. Η πρώτη αφορά το ζήτημα της αναγνώρισης και διεθνοποίησης της 19ης Μαΐου, της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Η δεύτερη συνιστώσα αφορά τη σημερινή όψη των ποντιόφωνων στην Τουρκία και τρίτη συνιστώσα είναι οι Πόντιοι της πρώην Σοβιετική Ένωση οι οποίοι πολλοί από αυτούς ήρθαν στην Ελλάδα μαζικά στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Φέτος το ζήτημα της γενοκτονίας θα έρθει στο προσκήνιο με τις εκδηλώσεις, για πρώτη φορά στη Μόσχα και τη Στουτγάρδη, όπου οι Έλληνες της Ρωσίας και της Γερμανίας θα διαδηλώσουν στις τουρκικές διπλωματικές αποστολές και θα ζητήσουν από τους θεσμούς των χωρών αυτών την αναγνώριση του εγκλήματος 2.Το ζήτημα της γενοκτονίας και η ανακήρυξη της 19ης Μαΐου Η γενοκτονία των Ποντίων (1916 – 1923), η οποία έχει πάνω από 353.000 θύματα, αποτελεί μία ακόμη μεγάλη γενοκτονία του 20ου αιώνα μαζί με την Αρμενική και την Εβραϊκή. Η γενοκτονία των Ποντίων έχει τις ίδιες ηθικές αναλογίες με αυτές των Εβραίων και των Αρμενίων, δυστυχώς όμως αποτελεί τη λιγότερο γνωστή και περισσότερο αγνοημένη από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, και μέχρι πρόσφατα την ίδια την ελληνική πολιτεία και την ελληνική κοινωνία. Η ελληνική πολιτεία εβδομήντα χρόνια μετά τη τέλεση του προσχεδιασμένου και οργανωμένου εγκλήματος εναντίον των Ελλήνων του Πόντου, ανέλαβε να συντάξει και να φέρει προς έγκριση το σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή των Ελλήνων, ενώ η ελληνική κοινωνία με πρωταγωνιστές τους ποντιακούς συλλόγους και τα ποντιακής καταγωγής ενεργά της μέλη, κινήθηκε πολλές φορές πιο μπροστά από τους θεσμούς, διευρύνοντας τη σημασία της αναγνώρισης, περιφρουρώντας ταυτόχρονα την ημέρα μνήμης από κινήσεις και ενέργειες αντίθετες προς το γράμμα και το πνεύμα του νόμου και της ιστορικής πραγματικότητας. Ο όρος γενοκτονία όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σημαίνει τη μεθοδική εξολόθρευση, ολική ή μερική, μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας και πρόκειται για ένα πρωτογενές έγκλημα, το οποίο δεν έχει συνάρτηση με πολεμικές συγκρούσεις. Ο μερικός ή ολικός αφανισμός μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας εμπίπτει, σύμφωνα προς το άρθρο 1 της ειδικής Σύμβασης, την οποία έχει ψηφίσει η Γενικής Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948 στο έγκλημα της γενοκτονίας, διακρινόμενο από τα εγκλήματα πολέμου, αφού «δεν παραβιάζει μόνον τους πολεμικούς κανόνες, αλλά το ίδιο αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, εφόσον δεν αναπέμπει σε συγκεκριμένα άτομα ή έθνος, αλλά αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα». Έτσι η γενοκτονία αποτελεί το βαρύτερο έγκλημα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, για το οποίο μάλιστα δεν υπάρχει παραγραφή. Αυτός ο οποίος διαπράττει τη γενοκτονία δεν εξοντώνει μια ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά για κάτι που είναι, στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, επειδή ήταν Έλληνες και Χριστιανοί. Σ΄ όλο αυτό το χρονικό διάστημα το ζήτημα της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου απουσίαζε από τις πολιτικές προτεραιότητες και τη συζήτηση στην ελληνική κοινωνία. Στην ελληνική κοινωνική δομή τις περισσότερες φορές οι Πόντιοι ταυτιζόταν με το χορό και το τραγούδι, ήταν γνωστοί μόνο για τις χορευτικές ή φωνητικές τους ικανότητες, ταυτισμένοι με ένα κομμάτι της μεγάλης παράδοσής τους. Έτσι μέχρι τα μέσα τις δεκαετίας του 1980 το μεγάλο αυτό θέμα παρέμεινε ως ένα άγνωστο πολιτικό ζήτημα με σαφείς προεκτάσεις στις σχέσεις τόσο με την Τουρκία, όσο και με άλλες κράτη και υπερεθνικούς οργανισμούς. Τελικώς, μετά από μία προσπάθεια που κράτησε σχεδόν 10 χρόνια από τη στιγμή που τέθηκε το θέμα στα ελληνικά κόμματα, στον οργανωμένο ποντιακό χώρο και την ελληνική κοινωνία, το ζήτημα της αναγνώρισης, ουσιαστικά γνωστοποίησης της Ποντιακής γενοκτονίας, στις 24 Φεβρουαρίου 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο». Αυτή η αναγνώριση, παρά την ομολογουμένως πολυετή και αδικαιολόγητη καθυστέρηση σε ότι αφορά το ηθικό μέρος, δικαιολογημένη λόγω των εξαρτήσεων του ελλαδικού κράτους, δικαίωσε ηθικά και ιστορικά τον Ποντιακό Ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο Ελληνισμό με το παρελθόν του μέσω μιας διαδικασίας συλλογικής μνήμης, δηλαδή αλήθειας. Από την πλευρά της η πολιτεία όμως δεν προώθησε τη διεθνοποίηση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, έτσι όπως όριζε ο σχετικός νόμος. Έτσι πολλές φορές η ημέρα τιμής των μαζικά δολοφονημένων Ποντίων περιορίστηκε στο τυπικό του νόμου, στην υλοποίηση της τελετής κάθε 19η Μαΐου στο ηρώο της πόλης- μέχρι σήμερα δεν έχει ανεγερθεί εθνικό μνημείο για την ποντιακή γενοκτονία- ή συρρικνώθηκε εν μέσω άλλων προτεραιοτήτων που αμφισβήτησαν τη διάθεση του πολιτικού κόσμου να υπερασπιστεί τη μνήμη. Παράλληλα η διεθνοποίηση της γενοκτονίας δεν αποτέλεσε μία υπόθεση του ελληνικού κράτους, δηλαδή της πολιτικής του όπως θα έπρεπε να είναι ακολουθώντας παραδείγματα άλλων κρατικών θεσμών με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Αρμενία, αλλά μπροστά στην κρατική ολιγωρία έγινε ζήτημα μη κυβερνητικών οργανώσεων, οργανωμένων ποντιακών φορέων και πρωτοβουλίες των ίδιων των Ποντίων. 3. Αντί επιλόγου: Το Ποντιακό ζήτημα στην Ευρώπη Ο Ποντιακός Ελληνισμός είναι ένα μεγάλο τμήμα του έθνους και δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί από την πολιτεία και την ελληνική κοινωνία. Η ροή Ποντίων από την τ. Σοβιετική Ένωση προς τον ελλαδικό χώρο και η διόγκωσή της μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, ανακίνησε και πάλι το ποντιακό ζήτημα σε μία άλλη διάσταση, αυτό της ένταξης μιας μεγάλης ομοεθνούς πληθυσμιακής ομάδας, που σε προηγούμενες περιόδους (1922-1923) αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την αναγέννηση του κράτους. Από την άλλη ο χειρισμός του ζητήματος των Ποντιόφωνων απαιτεί πολιτική και σχεδιασμό, που υπερβαίνει δεδομένες διεθνικές καταστάσεις και την κρατούσα αντίληψη, αφού αποτελεί πρώτιστα τη διατήρηση της συνέχειας μίας ομάδας που σε πολύ δύσκολες συνθήκες –Τουρκικό καθεστώς και ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση- τείνει προς εξαφάνιση. Τέλος, η διαφύλαξη και η περαιτέρω ανάδειξη και διεθνοποίηση της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας, η οποία υπερβαίνει τον Ποντιακό Ελληνισμό και διαπερνά όλη την ελληνική κοινωνία, αποτελεί κυρίαρχο συστατικό στοιχείο των θεσμών και της κοινωνίας που σέβονται την ιστορία και την αλήθεια, δηλαδή τη μνήμη τους. Οι μαζικές εκδηλώσεις στην Ευρώπη και οι πρωτοβουλίες των Ποντίων στο εξωτερικό την 19η Μαΐου είναι προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.