Οι τελευταίες εξελίξεις στις ελληνοαλβανικές σχέσεις

Είναι κοινή διαπίστωση ότι κάθε επίσκεψη αλβανού πρωθυπουργού στην Ελλάδα αποτελεί σημαντικό γεγονός. Τόσο στην Αθήνα, όσο και στα Τίρανα. Βεβαίως η αντιστρόφως ανάλογη πολιτική των επισκέψεων των αλβανών προέδρων της κυβερνήσεως στην Ελλάδα, σε σχέση με αυτήν των Ελλήνων ομολόγων τους γεννά ερωτηματικά. Ερωτηματικά για τη εκατέρωθεν σημασία που δίνεται, για παράδειγμα στην ελληνική κοινότητα στην Αλβανία και τους Αλβανούς μετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδα, για τα εμβάσματά τους και τις ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη γειτονική χώρα.

Η πρόσφατη επίσκεψη του φυλακισμένου για μεγάλο χρονικό διάστημα επί προεδρίας Μπερίσα, Φατός Νάνο στην Αθήνα, επανέφερε το θέμα των ελληνοαλβανικών σχέσεων στο προσκήνιο, το οποίο εδώ και πολύ καιρό είναι αλήθεια παραμένει το περιθώριο. Αν πάμε λίγο πίσω θα δούμε ότι οι ελληνοαλβανικές σχέσεις απασχόλησαν σοβαρά την ελληνική και αλβανική κοινωνία, με την εκ νέου σύναψη διπλωματικών σχέσεων επί χούντας (!) το 1971, το 1991 όταν η Ελλάδα κατακλύσθηκε από Αλβανούς και Έλληνες μέλη της εκεί κοινότητας, το 1997 όταν η Αλβανία βρέθηκε προ διάλυσης με τη λαϊκή εξέγερση τιμωρίας των υπεύθυνων της ληστείας των αποταμιεύσεων δια των «πυραμίδων» και το 2000 και το 2003 με τις νοθεία στις εκλογές για την αυτοδιοίκηση. Κατά τα άλλα, η κοινωνία των δυο χωρών αντιλήφθηκε τις ελληνοαλβανικές σχέσεις ως φολκλόρ και ως ειδήσεις διάπραξης δολοφονιών.

Η επίσκεψη Νάνο όμως στην Αθήνα είχε πολλά ενδιαφέροντα ζητήματα να αναδείξει.

Πρώτον. Από την αλβανική διπλωματία χαρακτηρίστηκε σαν «επίτευγμα της αλβανικής διπλωματίας, ένα συγκεκριμένο βήμα προς την κατεύθυνση της υλοποίησης της Συνθήκης Φιλίας και Συνεργασίας» που υπεγράφη μεταξύ της Ελλάδας και της Αλβανίας το 1996. Από την πλευρά της η ελληνική κυβέρνηση έκανε ένα συγκεκριμένο βήμα για την περαιτέρω εμπέδωση και ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών και την υλοποίηση της Συνθήκης Φιλίας.

Δεύτερον. Συζητήθηκαν οι διμερείς σχέσεις στον τομέα της ʼμυνας, η ανάπτυξη προγραμμάτων συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας και η περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών ασφαλείας στα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών, ενώ η αλβανική πλευρά, ζήτησε και επισήμως την υποστήριξη της Ελληνικής Κυβέρνησης για την είσοδο της Αλβανίας στο ΝΑΤΟ. Συζητήθηκαν οι δυνατότητες που υπάρχουν για την περαιτέρω σύσφιγξη των διμερών σχέσεων σε μια σειρά θεμάτων, όπως η πάταξη της εγκληματικότητας, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η δραστική αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου.
Για το ρόλο της Τουρκίας στον αμυντικό σχεδιασμό της Αλβανίας δεν υπήρξε κανένα σχόλιο, ενόσω η Ελλάδα έχει δαπανήσει τεράστια ποσά για τη βοήθεια στις αλβανικές ένοπλες δυνάμεις. Από την επισκευή στρατιωτικών βάσεων μέχρι την κατασκευή στρατιωτικών νοσοκομείων.
Τρίτον. Συζητήθηκαν οι διμερείς οικονομικές σχέσεις και οι δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης των ελληνικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στη γείτονα χώρα. Η ελληνική πλευρά ανέφερε ότι οι ελληνικές εξαγωγές προς την Αλβανία αναπτύσσονται σταθερά τα τελευταία χρόνια, όπως και η υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων και επισημάνθηκε η ανάγκη για σταθεροποίηση του διοικητικού, νομοθετικού και επενδυτικού πλαισίου που θα ενθαρρύνει το ενδιαφέρον των ελληνικών επιχειρήσεων να αντιμετωπίζουν την Αλβανία ως χώρα με πρόσφορο επενδυτικό έδαφος. Για να συμβεί αυτό προστέθηκε από την ελληνική πλευρά , χρειάζεται να συνεχίσει η Αλβανία τις προσπάθειές της σε διαρθρωτικές αλλαγές που θα οδηγήσουν σταδιακά τη χώρα να συγκλίνει με τις αρχές και τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).Ο Νάνο αναφέρθηκε στις προσπάθειες της κυβέρνησής του να ενθαρρύνει την προσέλευση άμεσων ξένων επενδύσεων στη χώρα, δίνοντας ειδικότερη έμφαση στη στήριξη που παρέχουν οι ελληνικές πρωτοβουλίες. Περιγράφοντας τις βασικές προτεραιότητές του σημείωσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ιδιωτικής οικονομίας, την ενδυνάμωση θεσμών, την αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, την ενίσχυση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, την ανάπτυξη εξαγωγών και τον στόχο της μείωσης των γραφειοκρατικών εμποδίων για τους ξένους επενδυτές. Ο Νάνο τόνισε ότι θεωρεί την Ελλάδα ως έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς εταίρους της χώρας του με προοπτικές ανάπτυξης στους κλάδους τηλεπικοινωνιών, πετρελαίων, ασφαλειών, μεταλλείων, βιομηχανικών πάρκων, καθώς επίσης και στην ανάπτυξη της νέας οικονομίας. Για τα εμπόδια που συναντούν τα μέλη της ελληνικής κοινότητας σε ότι αφορά την επιστροφή τους και την επαναδραστηριοποίησή τους στις εστίες δεν ειπώθηκε τίποτα.
Τέταρτον. Η ελληνική πλευρά σύμφωνα με δηλώσεις του πρωθυπουργού έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην πρακτική διασφάλιση των δικαιωμάτων της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας που ζει στην Αλβανία, δικαιώματα που απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις. Αναφέρθηκε ότι το Κόμμα της 'Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μετέχει του κυβερνητικού συνασπισμού στην Αλβανία, γεγονός που αποδεικνύει την ουσιαστική συμβολή της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της γειτονικής χώρας. Ο αλβανός πρωθυπουργός δεσμεύτηκε να αναπτυχθεί περισσότερο η συνεργασία για την ένταξη της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας σε όλες τις φάσεις και τις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ένταξης, βλέποντας την ελληνική μειονότητα (και τους Αλβανούς μετανάστες στην Ελλάδα) ως την καλύτερη γέφυρα συνεργασίας. Η ελληνική όμως κοινότητα μειώνεται δραματικά, παρά τα ευχολόγια αφού η προσφυγιά στην Ελλάδα και τα εμπόδια του αλβανικού κράτους ( τήρηση της Σύμβασης Πλαίσιο, τήρηση των μειονοτικών δικαιωμάτων, κ.ά) αποτελούν σύνηθες φαινόμενο.
Πέμπτον. Οι Αλβανοί μετανάστες στην Ελλάδα ήταν σημαντικό μέρος των συνομιλιών. Η ελληνική πλευρά ενημέρωσε την αλβανική για τα πολύ θετικά μέτρα που έχουν ληφθεί, για την κοινωνική και οικονομική ενσωμάτωση των Αλβανών μεταναστών, οι οποίοι έχουν μεγάλη συμβολή στην οικονομική σταθερότητα της Ελλάδας, αλλά και στην οικονομική ανάπτυξη της Αλβανίας. Ο Νάνο ανέφερε ότι επωφελείται της ευκαιρίας για να συνομιλήσει με όλους τους συμπατριώτες του που ζουν και εργάζονται στην ελληνική επικράτεια και τόνισε ότι βρήκε κατανόηση και εισέπραξε όλη την στήριξη του κ. Καραμανλή για τη συνέχιση των διαδικασιών, για την νομιμοποίηση και ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Μεγάλο ζήτημα που υπερβαίνει το παρόν κείμενο και αποτελεί ίσως το σημαντικότερο θέμα στις διμερείς σχέσεις μαζί μ΄ αυτό της ελληνικής κοινότητας.

Έκτον. Σε ότι αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας, ο Κ. Καραμανλής είπε ότι γίνονται βήματα προς την σωστή κατεύθυνση εκ μέρους της Αλβανίας, αλλά χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σ' αυτήν την προσπάθεια η Ελλάδα θα σταθεί στο πλευρό της Αλβανίας και του αλβανικού λαού. Ο Νάνο από την πλευρά του είπε ότι η διμερής συνεργασία είναι μια στέρεη εταιρικότητα βασισμένη στις ευρωπαϊκές αξίες, που προωθεί την ένταξη της Αλβανίας στις δομές της ΕΕ. Ο Νάνο είπε ότι έλαβε τη σαφή στήριξη του κ. Καραμανλή, ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να βρίσκεται στο πλευρό της Αλβανίας σ΄ αυτήν την διαδικασία, που επηρεάζει και την ανάπτυξη όλης της περιοχής, σημειώνοντας την έναρξη των διαδικασιών για τη συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης πριν από τα μέσα του 2005. Η αλβανική πλευρά είναι πολύ ικανοποιημένη που υπάρχει στην περιοχή η Ελλάδα μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, αφού αυτό αποτελεί μια εγγύηση για την Αλβανία και για την εξασφάλιση σταθερότητας και ανάπτυξης σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια. Τα ίδια είπε ο Νάνο και για την Ιταλία έτσι για να λησμονείται και αυτή και ο ρόλος της στις ελληνοαλβανικές σχέσεις. Βεβαίως σε ότι αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική της λίγες μέρες πριν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε διατυπώσει σειρά παρατηρήσεων για την πορεία της χώρας προς την ΕΕ, μετά την ολοκλήρωση του τετάρτου γύρου διαβουλεύσεων μεταξύ της αλβανικής κυβέρνησης και των αξιωματούχων της ΕΕ για την μελλοντική υπογραφή της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Συνεταιρισμού Αλβανίας-Ε.Ε. Οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσαν ότι η Αλβανία εξακολουθεί να απέχει πολύ από την επίτευξη των κριτηρίων ένταξης στην Ε.Ε. και προειδοποίησαν ότι η έλλειψη πολιτικής σταθερότητας αποτελεί ένα σοβαρό εμπόδιο, ενώ συνέστησαν στην αλβανική κυβέρνηση να εφαρμόσει άμεσα αυστηρά μέτρα για την πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς. Σημαντική σημείωση. Ο σεβασμός των δικαιωμάτων της ελληνικής κοινότητας αποτελεί μείζον ζήτημα για την ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας. Ζήτημα που ακόμη δεν έχει επιλυθεί με δημοκρατικό τρόπο.

Έβδομον. Το θέμα των Τσάμηδων επίσημα δεν συζητήθηκε σύμφωνα με την ελληνική πλευρά. Μάλιστα ο έλληνας κυβερνητικός εκπρόσωπος ανέφερε ότι θέμα επιστροφής περιουσιών των Τσάμηδων ή θέμα Τσαμουριάς δεν έχει τεθεί ποτέ από την αλβανική κυβέρνηση και ποτέ δεν βρέθηκε στην ημερήσια διάταξη των διμερών σχέσεων. Από την πλευρά του ο Νάνο, είπε για το συγκεκριμένο θέμα ότι «ξεκινώντας από τις ευαισθησίες που εκφράστηκαν τον τελευταίο χρόνο, εκφράσαμε την κοινή μας βούληση να επιλύσουμε τα εκκρεμή ζητήματα του παρελθόντος, όπως η υπόθεση των περιουσιών των Αλβανών πολιτών στην Ελλάδα (και αντιστρόφως). Αποφασίσαμε να ξεκινήσουν αμέσως οι διαβουλεύσεις των εμπειρογνωμόνων για την εφαρμογή όσων προβλέπει το Σύμφωνο Συνεργασίας, Φιλίας και Καλής Γειτονίας και ειδικά το άρθρο 17, που υπεγράφη το 1996 και επικυρώθηκε από τις δύο Βουλές του 1997». Για το ίδιο θέμα ο Έλληνας κυβερνητικός εκπρόσωπος ανέφερε ότι κατ΄ εφαρμογήν της Συνθήκης Φιλίας του 1996, και συγκεκριμένα του άρθρου 17 θα ξεκινήσουν διαβουλεύσεις σε υπηρεσιακό επίπεδο, για να εξεταστεί η πορεία της συγκεκριμένης Συνθήκης, σε όλο το εύρος της. Το ζήτημα πάντως παρότι είχε απορριφθεί τον προηγούμενο μήνα από την αλβανική βουλή, εντούτοις τέθηκε με πολύ επίσημο τρόπο από το αλβανό πρωθυπουργό στην Αθήνα αλλά και στο Σαράγιεβο στις 22 Απριλίου στη συνεδρίαση της Διαβαλκανικής. Ζήτημα που έχει πολύ ενδιαφέρον την ώρα μάλιστα που στην Αλβανία οι περιουσίες των Ελλήνων (και της εκκλησίας) δεν επιστρέφονται.

Συμπερασματικά, είναι πάντως γεγονός οι ελληνοαλβανικές σχέσεις αποτελούν κλειδί για τα Βαλκάνια. Ιδιαίτερα τώρα που το Κοσσυφοπέδιο και το Τέτοβο με τους αλβανικούς πληθυσμούς λειτουργούν πολιτικά και κοινωνικά σε άλλο πλαίσιο, τίθεται το ζήτημα των Τσάμηδων εμμέσως και αμέσως, την ίδια στιγμή που η μοναδική αναγνωρισμένη εθνική μειονότητα στα Βαλκάνια, η ελληνική στην Αλβανία, συρρικνώνεται και διώκεται.

*Ο Φάνης Μαλκίδης είναι Λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Είναι συγγραφέας (μαζί με το στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Στ. Αμπατζή) του έργου «La situation de la Minorité Grecque en Albanie. A l ' égard du Droit International relatif a la protection des Minorités. Dimensions Politiques et Juridiques», Strasbourg 2000, και του έργου (μαζί με τον υποψήφιο διδάκτορα του Παντείου Πανεπιστημίου Κωνστ. Δημητρόπουλο) «Κοινωνία και μειονότητες στη χερσόνησο του Αίμου. Η Αλβανία και η ελληνική κοινότητα στη Χιμάρα». Ιωάννινα 2001.