Ἡ Εὐρωπαικὴ καὶ διεθνὴς διάσταση τοῦ Βορειοηπειρωτικοῦ

Φάνης Μαλκίδης
Λέκτορας στὸ Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Ἀντίβαρο, Αύγουστος 2006

1. Γενικὲς παρατηρήσεις γιὰ τὴν ἐξέλιξη τῶν ἑλληνοαλβανικῶν σχέσεων καὶ τὴν ἑλληνικὴ μειονότητα

Ἡ περίοδος τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου ἀποτελεῖ σημαντικὴ χρονικὴ φάση στὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν κρατῶν καὶ συνασπισμῶν κρατῶν καὶ ἰδιαίτερα στὴ Χερσόνησο τοῦ Αἵμου. Οἱ ἑλληνοαλβανικὲς σχέσεις, παγιωμένες στὸ σύνολό τους κὰθ΄ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου, γνώρισαν κατὰ διαστήματα σημαντικὲς διακυμάνσεις μὲ κύριο ἄξονα ἀναφορᾶς τὴ διαβίωση τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας καὶ τὸ ζήτημα τῆς Βορείου Ἠπείρου, τὸ κυρίαρχο θέμα μὲ τὶς πολλὲς συνιστῶσες. Τὸ Βορειοηπειρωτικὸ ζήτημα κίνησε τὶς διαδικασίες κίνησης ἢ στασιμότητας στὶς ἑλληνοαλβανικὲς σχέσεις, ζήτημα ποὺ παρότι ἀναδείχθηκε τυπικὰ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους καὶ τυπικὰ ἔκλεισε μὲ τὴν ἐνσωμάτωση τῆς κατοικούμενης στὴν πλειοψηφία ἀπὸ ἑλληνικοὺς πληθυσμοὺς περιοχῆς στὴν Ἀλβανία, ἐντούτοις ἦταν αὐτὸ ποὺ δημιούργησε οὐσιαστικὰ τὶς συνθῆκες γιὰ τὴν περαιτέρω πορεία τῶν διμερῶν σχέσεων.

Ἡ ἑλληνοαλβανικὴ διαμάχη γιὰ τὸ ζήτημα τῆς Βορείου Ἠπείρου τὸ ὁποῖο μετὰ ἀπὸ μία σειρὰ ἀπὸ ζυμώσεις κατοχυρώθηκε στὸ νεοσύστατο ἀλβανικὸ κράτος κίνησε τὶς πολιτικὲς διεργασίες στὴ ψυχροπολεμικὴ περίοδο. Μέσα στὸ Βορειοηπειρωτικὸ ζήτημα ἐνσωματώνονται διάφορα θέματα. Ἕνα ἀπὸ αὐτὰ εἶναι οἱ Ἕλληνες ποὺ ζοῦσαν στὴν Ἀλβανία, ποὺ καὶ αὐτὸ ἔχει τὰ δικὰ ὑποσύνολα. Πόσοι εἶναι οἱ Ἕλληνες, ποιοὶ εἶναι, ποὺ εἶναι, ἐὰν ἀσκοῦν ἐλεύθερα τὰ θρησκευτικά τους καθήκοντα, τὰ ἐκπαιδευτικά, κ.α.

Μία ἰδιαίτερη συνιστώσα στὶς ἑλληνοαλβανικὲς σχέσεις στὴν περίοδο τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου ἀποτελεῖ ἡ ἄρση τῆς ἐμπόλεμης κατάστασης ἡ ὁποία ἔγινε μονομερῶς ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα πυροδοτώντας ἀντιδράσεις στὸ ἐσωτερικό της. Φυσικὰ θὰ πρέπει νὰ ἀναφερθεῖ ἡ πολὺ ἐνδιαφέρουσα παράμετρος ποὺ σχετίζεται μὲ τὴν ἐπανέναρξη τῶν διπλωματικῶν σχέσεων μεταξὺ Ἑλλάδας καὶ Ἀλβανίας τὸ 1971. Ἀκόμη, ἡ ἀνακήρυξη τῆς Ἀλβανίας ὡς Λαϊκὴ Δημοκρατία καὶ ἡ πολιτικὴ σύνδεσής της κατὰ σειρὰ μὲ Γιουγκοσλαβία, ΕΣΣΔ, Κίνα καὶ ἡ πολιτικὴ ἀπομόνωσης ποὺ ἀκολούθησε μετὰ τὸ 1978, συνετέλεσε στὸ γεγονὸς οἱ ἑλληνοαλβανικὲς σχέσεις νὰ ἐπηρεαστοῦν ἀπὸ ἐξωγενεῖς παράγοντες ποὺ δὲ σχετιζόταν μὲ τὸ ἀμιγῶς μὲ τὸ Βορειοηπειρωτικό. Οἱ Ἕλληνες τῆς Ἀλβανίας ἀποτέλεσαν τὸ κεντρικὸ ἴσως ζήτημα γύρω ἀπὸ τὸ ὁποῖο περιστράφηκαν οἱ ἑλληνο-ἀλβανικὲς σχέσεις κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου. Οἱ Ἕλληνες συνιστοῦν τὴ μεγαλύτερη μειονοτικὴ ὁμάδα στὴν Ἀλβανία καὶ συνδέονται μὲ μία σειρὰ ἀπὸ προσπάθειες, εἴτε γιὰ τὴν ἕνωση τῆς Βορείου Ἠπείρου μὲ τὴν Ἑλλάδα εἴτε γιὰ αὐτοδιάθεσή τους στὰ πλαίσια τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους -πολὺ σημαντικὴ περίοδος ἀποτελεῖ αὐτὴ τοῦ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου- ἀλλὰ κυρίως γιὰ τὴν προάσπιση καὶ τὸ σεβασμὸ τῶν ἀνθρώπινων καὶ κοινωνικῶν δικαιωμάτων τους ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰώνα ὅταν ἱδρύθηκε τὸ ἀλβανικὸ ἐθνικὸ κράτος.

Η μονομερὴς δήλωση τοῦ 1921 ἀποτελεῖ τὸν ἀκρογωνιαῖο λίθο τῆς νομικῆς ἀναγνώρισης τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας καὶ τῆς ἀπόδοσης δικαιωμάτων σὲ αὐτήν. Ὡστόσο, τὸ κείμενο τῆς δήλωσης δὲν προσδιορίζει συγκεκριμένη μειονοτικὴ ὁμάδα ὡς ὑποκείμενο δικαιωμάτων, ἀλλὰ ἀπαριθμεῖ τὶς δεσμεύσεις τὶς Ἀλβανίας στοὺς πολίτες της ποὺ ἀνήκουν σὲ ἐθνικές, θρησκευτικὲς ἢ γλωσσικὲς μειονότητες. Τὸ καθεστὼς προστασίας ἀφορᾶ τὴ θρησκευτικὴ ἐλευθερία καὶ τὰ γλωσσικὰ δικαιώματα, κατοχυρώνοντας παράλληλα τὴν ἀρχή της μὴ διάκρισης καὶ τῆς ἰσότητας ἀπέναντι στὸ νόμο. Ἡ Διακήρυξη ἔγινε δεκτὴ ἀπὸ τὸ Συμβούλιο τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν (ΚτῈ) τὴν ἴδια ἡμέρα τῆς κατάθεσής της καὶ τέθηκε ρητὰ ὑπὸ τὴν ἐγγύηση τῶν ἁρμόδιων ὀργάνων της. Σημαντικὸ ζήτημα εἶναι καὶ ἡ ἀποδοχὴ ἀπὸ τὴν ΚτῈ πρόδρομη κατάσταση τοῦ ΟΗΕ σχετικῶς μὲ τὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα.

2.Ἡ κατάσταση μετὰ τὸ 1991

Μετὰ τὸ 1991 καὶ τὶς καθεστωτικὲς ἀλλαγὲς στὴν Ἀλβανία, ὁ ἀριθμὸς τῶν μελῶν τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας ἀφοῦ ἕνα μεγάλος μέρος τῶν Ἑλλήνων μετανάστευσε ἢ ἐξαναγκάστηκε νὰ μεταναστεύσει πρὸς τὴν Ἑλλάδα μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μειωθεῖ δραματικὰ ὁ ἀριθμὸς τῶν Ἑλλήνων. Ζήτημα τὸ ὁποῖο εἶναι κεντρικῆς σημασίας καὶ πρέπει νὰ κινηθοῦμε πρὸς τὴν ἀντιστροφὴ τῆς κατάστασης. Μεγάλα προβλήματα ὅπως ἡ ἐκπαίδευση τῶν μελῶν τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας, ἡ θρησκευτική της ἐλευθερία, ἡ ἀπόδοση στοὺς δικαιούχους τῶν ἰδιωτικῶν, κοινοτικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν περιουσιῶν, ἡ μὴ ὑλοποίηση ἀπὸ τὴν ἀλβανικὴ πλευρὰ τῶν δεσμεύσεων γιὰ τὰ ἀνθρώπινα καὶ μειονοτικὰ δικαιώματα, ἡ τρομοκρατία. παραμένουν καὶ ἐντείνονται. Μέσα στὸ ἐθνικιστικὸ κλίμα ποὺ ἀναπτύσσεται στὴν Ἀλβανία, λόγω τῆς ἐπικείμενης ἀνεξαρτητοποίησης τοῦ Κοσσυφοπεδίου, μία σειρὰ ἀπὸ ἐνέργειες τῆς ἀλβανικῆς κυβέρνησης στράφηκαν κατὰ τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας. Στόχος τῶν ἐνεργειῶν αὐτῶν εἶναι ἡ ὁριστικὴ ἀπομάκρυνση τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ.

3. Προτάσεις πολιτικῆς

Τὰ προβλήματα τῶν μειονοτήτων εἶναι ἀναμφισβήτητα ὑπαρκτά. Οἱ περισσότερες χῶρες, ἰδιαίτερα τὰ τελευταία χρόνια, κατὰ τὴν ὁποία ἀναπτύσσεται μία ἔντονη δραστηριότητα γιὰ τὰ μειονοτικὰ ζητήματα μὲ διεπιστημονικὲς καὶ πολιτικὲς προσεγγίσεις ἀποκαθιστοῦν τὸ μειονοτικὸ ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ κεντρικὰ σημεῖα ἀναφορᾶς τῆς κοινωνικῆς, πολιτικῆς καὶ πολιτισμικῆς ἱστορίας, ἀλλὰ καὶ δὲν προχωροῦν σὲ οὐσιαστικὴ ἐπίλυση τῶν προβλημάτων τους. Μία τέτοια περίπτωση εἶναι καὶ ἡ Ἀλβανία ἡ ὁποία συμπεριφέρεται στὴν ἑλληνικὴ μειονότητα μὲ ἀντιδημοκρατικὸ τρόπο. Οἱ ἐθνικὲς μειονότητες καὶ εἰδικότερα ἡ ἑλληνικὴ μειονότητα δὲν εἶναι περιθωριακὸ στοιχεῖο τῶν κρατῶν τῆς Βαλκανικῆς καὶ τῆς Ἀλβανίας ἀλλὰ ἕνα δημιουργικό της τμῆμα. Ὑπὸ τὸν ὄρο αὐτὸ εἶναι ἀναγκαῖος ὁ σεβασμὸς τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας ὅπως ἐγγυῶνται οἱ διεθνεῖς ὀργανισμοί, οἱ διμερεῖς συμφωνίες καὶ τὸ εἰρηνικὸ μέλλον τῶν Βαλκανίων.

Μέρος τῆς ὁμιλίας στὴν Παγκόσμια Συνάντηση Ἠπειρωτῶν ποὺ διοργανώθηκε στὰ Ἰωάννινα ἀπὸ τὶς Ὁμοσπονδίες Ἀποδήμων Ἠπειρωτῶν.

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.