Η Ευρωπαική και διεθνής διάσταση του Βορειοηπειρωτικού Φάνης Μαλκίδης Λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Αντίβαρο, Αύγουστος 2006 1. Γενικές παρατηρήσεις για την εξέλιξη των ελληνοαλβανικών σχέσεων και την ελληνική μειονότητα Η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου αποτελεί σημαντική χρονική φάση στις σχέσεις μεταξύ των κρατών και συνασπισμών κρατών και ιδιαίτερα στη Χερσόνησο του Αίμου. Οι ελληνοαλβανικές σχέσεις, παγιωμένες στο σύνολό τους καθ΄ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, γνώρισαν κατά διαστήματα σημαντικές διακυμάνσεις με κύριο άξονα αναφοράς τη διαβίωση της ελληνικής κοινότητας και το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου, το κυρίαρχο θέμα με τις πολλές συνιστώσες. Το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα κίνησε τις διαδικασίες κίνησης ή στασιμότητας στις ελληνοαλβανικές σχέσεις, ζήτημα που παρότι αναδείχθηκε τυπικά με την ίδρυση του αλβανικού κράτους και τυπικά έκλεισε με την ενσωμάτωση της κατοικούμενης στην πλειοψηφία από ελληνικούς πληθυσμούς περιοχής στην Αλβανία, εντούτοις ήταν αυτό που δημιούργησε ουσιαστικά τις συνθήκες για την περαιτέρω πορεία των διμερών σχέσεων. Η ελληνοαλβανική διαμάχη για το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου το οποίο μετά από μία σειρά από ζυμώσεις κατοχυρώθηκε στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος κίνησε τις πολιτικές διεργασίες στη ψυχροπολεμική περίοδο. Μέσα στο Βορειοηπειρωτικό ζήτημα ενσωματώνονται διάφορα θέματα. Ένα από αυτά είναι οι Έλληνες που ζούσαν στην Αλβανία, που και αυτό έχει τα δικά υποσύνολα. Πόσοι είναι οι Έλληνες, ποιοι είναι, που είναι, εάν ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, τα εκπαιδευτικά, κ.ά. Μία ιδιαίτερη συνιστώσα στις ελληνοαλβανικές σχέσεις στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου αποτελεί η άρση της εμπόλεμης κατάστασης η οποία έγινε μονομερώς από την Ελλάδα πυροδοτώντας αντιδράσεις στο εσωτερικό της. Φυσικά θα πρέπει να αναφερθεί η πολύ ενδιαφέρουσα παράμετρος που σχετίζεται με την επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας το 1971. Ακόμη, η ανακήρυξη της Αλβανίας ως Λαϊκή Δημοκρατία και η πολιτική σύνδεσής της κατά σειρά με Γιουγκοσλαβία, ΕΣΣΔ, Κίνα και η πολιτική απομόνωσης που ακολούθησε μετά το 1978, συνετέλεσε στο γεγονός οι ελληνοαλβανικές σχέσεις να επηρεαστούν από εξωγενείς παράγοντες που δε σχετιζόταν με το αμιγώς με το Βορειοηπειρωτικό. Οι Έλληνες της Αλβανίας αποτέλεσαν το κεντρικό ίσως ζήτημα γύρω από το οποίο περιστράφηκαν οι ελληνο-αλβανικές σχέσεις κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι Έλληνες συνιστούν τη μεγαλύτερη μειονοτική ομάδα στην Αλβανία και συνδέονται με μια σειρά από προσπάθειες, είτε για την ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα είτε για αυτοδιάθεσή τους στα πλαίσια του αλβανικού κράτους -πολύ σημαντική περίοδος αποτελεί αυτή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου- αλλά κυρίως για την προάσπιση και το σεβασμό των ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωμάτων τους από τις αρχές του 20ου αιώνα όταν ιδρύθηκε το αλβανικό εθνικό κράτος. Η μονομερής δήλωση του 1921 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νομικής αναγνώρισης της ελληνικής μειονότητας και της απόδοσης δικαιωμάτων σε αυτήν. Ωστόσο, το κείμενο της δήλωσης δεν προσδιορίζει συγκεκριμένη μειονοτική ομάδα ως υποκείμενο δικαιωμάτων, αλλά απαριθμεί τις δεσμεύσεις τις Αλβανίας στους πολίτες της που ανήκουν σε εθνικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες. Το καθεστώς προστασίας αφορά τη θρησκευτική ελευθερία και τα γλωσσικά δικαιώματα, κατοχυρώνοντας παράλληλα την αρχή της μη διάκρισης και της ισότητας απέναντι στο νόμο. Η Διακήρυξη έγινε δεκτή από το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) την ίδια ημέρα της κατάθεσής της και τέθηκε ρητά υπό την εγγύηση των αρμόδιων οργάνων της. Σημαντικό ζήτημα είναι και η αποδοχή από την ΚτΕ πρόδρομη κατάσταση του ΟΗΕ σχετικώς με τα ελληνικά σχολεία. 2.Η κατάσταση μετά το 1991 Μετά το 1991 και τις καθεστωτικές αλλαγές στην Αλβανία, ο αριθμός των μελών της ελληνικής μειονότητας αφού ένα μεγάλος μέρος των Ελλήνων μετανάστευσε ή εξαναγκάστηκε να μεταναστεύσει προς την Ελλάδα με αποτέλεσμα να μειωθεί δραματικά ο αριθμός των Ελλήνων. Ζήτημα το οποίο είναι κεντρικής σημασίας και πρέπει να κινηθούμε προς την αντιστροφή της κατάστασης. Μεγάλα προβλήματα όπως η εκπαίδευση των μελών της ελληνικής μειονότητας, η θρησκευτική της ελευθερία, η απόδοση στους δικαιούχους των ιδιωτικών, κοινοτικών και εκκλησιαστικών περιουσιών, η μη υλοποίηση από την αλβανική πλευρά των δεσμεύσεων για τα ανθρώπινα και μειονοτικά δικαιώματα, η τρομοκρατία. παραμένουν και εντείνονται. Μέσα στο εθνικιστικό κλίμα που αναπτύσσεται στην Αλβανία, λόγω της επικείμενης ανεξαρτητοποίησης του Κοσσυφοπεδίου, μια σειρά από ενέργειες της αλβανικής κυβέρνησης στράφηκαν κατά της ελληνικής μειονότητας. Στόχος των ενεργειών αυτών είναι η οριστική απομάκρυνση του ελληνικού πληθυσμού. 3. Προτάσεις πολιτικής Τα προβλήματα των μειονοτήτων είναι αναμφισβήτητα υπαρκτά. Οι περισσότερες χώρες, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, κατά την οποία αναπτύσσεται μια έντονη δραστηριότητα για τα μειονοτικά ζητήματα με διεπιστημονικές και πολιτικές προσεγγίσεις αποκαθιστούν το μειονοτικό ως ένα από τα κεντρικά σημεία αναφοράς της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ιστορίας, αλλά και δεν προχωρούν σε ουσιαστική επίλυση των προβλημάτων τους. Μία τέτοια περίπτωση είναι και η Αλβανία η οποία συμπεριφέρεται στην ελληνική μειονότητα με αντιδημοκρατικό τρόπο. Οι εθνικές μειονότητες και ειδικότερα η ελληνική μειονότητα δεν είναι περιθωριακό στοιχείο των κρατών της Βαλκανικής και της Αλβανίας αλλά ένα δημιουργικό της τμήμα. Υπό τον όρο αυτό είναι αναγκαίος ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας όπως εγγυώνται οι διεθνείς οργανισμοί, οι διμερείς συμφωνίες και το ειρηνικό μέλλον των Βαλκανίων. Μέρος της ομιλίας στην Παγκόσμια Συνάντηση Ηπειρωτών που διοργανώθηκε στα Ιωάννινα από τις Ομοσπονδίες Αποδήμων Ηπειρωτών. Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.