Κατηγορίες

 Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΤΟΥ Ι.ΤΟΠΧΑΡΑ (τότε και τώρα)

Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΤΟΥ Ι. ΤΟΠΧΑΡΑ (τότε και τώρα)

Χρήστος Δημητριάδης

Η επανέκδοση της γραμματικής του Ι.Τοπχαρα,που είχε γνωρίσει την α'εκδοσή της στα 1936,συντέλεσε στο να διασωθεί ένα ανεκτίμητο έργο,όχι μόνο για φιλολογικούς-ιστορικούς σκοπούς,αλλά για να έρθουν απευθείας σε μας οι επισημάνσεις,οι καινοτομίες και οι παρατηρήσεις ενός επιστήμονα, για τον οποίο λιγοστά γνωρίζουμε, τα δείγματα γραφής από τη γραμματική του όμως μας επιτρέπουν να τον θεωρήσουμε ως έναν από τους δασκάλους της ποντιακής γραμματείας*.

Ο στόχος της πρώτης έκδοσης της γραμματικής απλός αλλά βαρύς.Να μάθουν ενσυνείδητα τα ποντιόπουλα της ΕΣΣΔ τους γραμματικούς κανόνες που χρησιμοποιούσαν ασυνείδητα.Τα ίδια ακριβώς γραφόμενα του Τοπχαρα σήμερα καλούνται να πραγματώσουν ένα πολύ διαφορετικό,αλλά εξίσου σημαντικό σκοπό:από τη στιγμή που μεγάλες μάζες Ποντίων της ΕΣΣΔ έχουν ''επαναπατριστεί'',ο σκοπός ποντιακής εκπαίδευσης στην Βορειοανατολική Ευρώπη έχει σχεδόν χάσει το νόημά του.Υπάρχει όμως ένας ακόμη μεγαλύτερος, εντός των εθνικών συνόρων της Ελλάδας πλέον.Εκτός από τα ποντιόπουλα που έχουν μετοικήσει πρόσφατα στο Νεοελληνικό κρατίδιο,υπάρχουν και οι Πόντιοι δεύτερης και τρίτης γενιάς,ενταγμένοι πλήρως στην

κοινωνική ζωή της Ελλάδας,που αποκομμένοι πλήρως από τις ποντιακές διαλέκτους**,τις ξέχασαν ολοκληρωτικά.

Τι πιο ωραίος και υψηλός σκοπός για τη γραμματική του Τοπχαρα,από το να επαναμυήσει τους Ποντίους στην γλώσσα των προγόνων τους;

Ο Τοπχαρας μετέδωσε στην εισαγωγή του και τα σχόλιά του την αγωνία για εκπαίδευση των Ποντίων,σε μια εποχή που κάτι τέτοιο δεν ήταν καθόλου αυτονόητο.Η διάλεκτος είχε ακόμη το στιγματισμό του κατώτερου γλωσσικού μέσου***(τον έχει μέχρι σήμερα άλλωστε), το περιβάλλον ήταν ξενόγλωσσο και οι Πόντιοι λόγιοι που επεδίωκαν την εκπαίδευση στη διάλεκτο λιγοστοί.

Εδώ πρέπει να εντοπίσουμε το λόγο της ξαφνικής προσπάθειας στη δεκαετία του 30 για ποντιακή εκπαίδευση. ʼξονας για κάθε προσπάθεια(αναφέρεται στον πρόλογο του εκδότη,εννοείται και έντος του έργου από τον συγγραφέα) είναι ''το κτισιμο του σοσιαλισμού''.Το τότε σοσιαλιστικό καθεστώς προφανώς δεν έκανε προσπάθεια να περιορίσει τις γλώσσες και διαλέκτους,αντίθετα ανεχόταν το γλωσσικό πλουραλισμό εφόσον αυτός δε στεκόταν εμπόδιο στην παραγωγή,και δεν έθετε αποσχιστικούς ορίζοντες.Αντίθετα η ελληνική κυβέρνηση σε όλες τις κομματικές τις εκφάνσεις καταδίωξε ακραιφνώς την εκπαίδευση των διαλέκτων και προάσπισε μανιωδώς την εκπαίδευση στην καθαρεύουσα,και μετέπειτα στη δημοτική.Αυτό δημιούργησε ένα πρόσφορο έδαφος στην ΕΣΣΔ, και αν η πλειοψηφία των εκεί Ποντίων δεν ήταν ''εργατική μάζα'', θα είχαμε ακόμη πιο αξιόλογα δείγματα Ποντιακής Γραμματείας.

Το γεγονός ότι ο Τοπχαρας έγραψε τη γραμματική του για να διδαχθεί,εγείρει ένα καίριο ερώτημα σήμερα: μπορεί με τις παρούσες συνθήκες η συγκεκριμένη (ή άλλη πληρέστερη) γραμματική της Ποντιακής να διδαχτεί; Ή αυτό είναι αποκλειστικά ιδιωτική υπόθεση του κάθε Ποντίου;Τούτο δημιουργεί μια συζήτηση ευαίσθητη όσο και σημαντική.Γιατί αφενός μεν μπορεί να δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος σε κακεντρεχή σχόλια για εθνικές υποστάσεις και λοιπά ανιστόρητα πλέγματα συκοφαντίας, αφετέρου δε μπορεί να ανοίξει ορίζοντες για πολλά ποντιόπουλα που τώρα υφίστανται τις συνέπειες μιας

πνευματικής δικτακτορίας.Γιατί εύκολα μπορεί ένα τέκνο Ποντίων που έχει ως γλωσσικό του μέσο την ποντιακή διάλεκτο να θεωρηθεί στο σχολείο ''ανεπίδεκτο μαθήσεως της ελληνικής γλώσσης'',ενώ ενταγμένο σε μια οργανωμένη μορφή ποντιακής και ταυτόχρονα νεοελληνικής εκπαίδευσης θα μπορούσε να μεγαλουργήσει.

Το θέμα όμως δεν είναι αν θα ήταν δυνατό να διδαχθεί η ποντιακή στα σχολεία,απάντηση που είναι σίγουρα καταφατική,αλλά αν υπάρχει η βούληση για κάτι τέτοιο.Και το νεοελληνικό κράτος σε τέτοια ζητήματα έχει επιδείξει αδιαφορία,αν όχι ενόχληση...

Κι όμως,αν υπήρχε η πολιτική βούληση,θα μπορoύσαν να ακολουθηθούν δύο κατευθύνσεις,που δεν αλληλοαποκλείονται:

1)Η δημιουργία ποντιακών σχολείων,που θα εντάσσουν τα παιδιά Ποντίων στα νεοελληνικά πλαίσια -χωρίς τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν σήμερα-

2)Η διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου ως μάθημα επιλογής.

Η πρώτη κατεύθυνση ίσως φαντάζει απίθανη, δεν θα είχε όμως η νεοελληνική κυβέρνηση τον παραμικρό φόβο από την πραγματοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος.Κι αν ο σκοπός μας ως κοινωνία είναι η ενσωμάτωση των προσφύγων στον κοινωνικό κορμό,ποιός τρόπος θα ήταν καλύτερος από μια παράλληλη διδασκαλία ποντιακής διαλέκτου και Νεοελληνικής Κοινής; Πρόσφυγες που διατηρούν την παράδοση και τη γλώσσα των προγόνων τους,ενταγμένοι στην νεοελληνική παιδεία (και κοινωνία).Αντ'αυτού τι προτιμούμε; την γκετοποίηση και την πνευματική απομόνωση.

Η δεύτερη κατεύθυνση είναι κάτι το τόσο εύκολα πραγματοποιήσιμο,που όμως ούτε θεωρητικά δεν έχει συζητηθεί. Ένα μάθημα στο οποίο θα διδάσκεται η ποντιακή διάλεκτος.Και αυτή, όχι για όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές,αλλά μόνο σε όσους επιθυμούν.Δεν είναι δυνατόν να υποχρεούται το παιδί του Μακεδόνα ντόπιου,του Βλάχου ή του Σαρακατσάνου να μάθει την ποντιακή διάλεκτο`αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Όμως υπάρχουν τόσα σχολεία στα οποία η πλειοψηφία των μαθητών είναι ποντιακής καταγωγής.Το σχολείο της Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης δεν έχει μετονομαστεί σε ''Φροντιστήριο Τραπεζούντας'' προς τιμήν του ανώτερου εκπαιδευτικού ιδρύματος που ιδρύθηκε στα 1682 απο τον λόγιο Σεβαστό Κυμινίτη; Ας δοθεί επιτέλους μια κατεύθυνση...

_________________________

*Πολύ λίγες οι προσπάθειες,όχι μόνο στον τομέα της συγγραφής γραμματικής,αλλά και στη λογοτεχνία,για έργα στην Ποντιακή διάλεκτο.Γι'αυτό και το έργο του Τοπχαρα,τόσο νωρίς χρονολογικά,αποκτά βαρύνουσα σημασία.

**Μεγάλες ή μικρότερες διαφορές είχε η Ποντιακή διάλεκτος από περιοχή σε περιοχή του Πόντου.Κάτι τέτοιο είναι φανερό και στο Ιστορικό Λεξικό της Ποντικής Διαλέκτου (υ.Α.Παπαδόπουλου,1958,3 τόμοι)''Η ποντική διάλεκτος δεν δύναται να χαρακτηρισθεί ενιαία εν τη κυρία σημασία της λέξεως''.Το λεξικό σήμερα κυκλοφορεί από την επιτροπή Ποντιακών Μελετών.

***Για την θεώρηση των διαλέκτων ως κατώτερου εκφραστικού μεσου βλ.''Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα'' (επιμέλεια Γιάννης Η.Χάρης)Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη,2001.