Εντονο παρασκήνιο εξελισσόταν από τα τελη Φεβρουαρίου με σκοπό την συμφωνία εντός των ορίων που έθεσε ο γ.γ. του ΟΗΕ. Επισημαίνουμε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία του τρίτου κρίσιμου σχεδίου του γ.γ. του ΟΗΕ: α) Προνοώντας ότι η Κυπριακή Δημοκρατία συγκροτείται από δύο συστατικά Κράτη, καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις αξιώσεις του Ντενκτάς περί αναγνώρισης της κυριαρχίας στο κατεχόμενο τμήμα. β) Με τον μη διαχωρισμό της λύσης και της έγκρισης της ένταξης στην Ε.Ε. θα δημιουργήσει πιθανότατα πρόβλημα στην ενσωμάτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ενωση, εάν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι αρνητικό. γ) Η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής θα ολοκληρωθεί μόνον όταν πραγματοποιηθεί η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. - δηλαδή στο άδηλο μέλλον -, κάτι που προβλέπεται και για την άρση των περιορισμών εγκατάστασης των προσφύγων. Το σχέδιο προτάσσει την υποχρέωση των δύο αμέσως εμπλεκομένων μερών για την υποβολή της συμφωνίας σε χωριστά δημοψηφίσματα στις 30 Μαρτίου, μειώνοντας απελπιστικά την περίοδο διαπραγματεύσεων. Συνεπώς υποβαθμίζεται ο ρόλος της ηγεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας και του κατεχομένου τμήματός σε διεκπεραιωτικό για την επιβολή των ρυθμίσεων που επενόησαν οι συντάκτες της λύσης. Αίγυπτος και Κύπρος υπογράφουν συμφωνία συνεργασίας για εκμετάλλευση των πετρελαίων της Μεσογείου. Αυτά εποφθαλμιούνται από Τούρκους, Ισραηλινούς και Αμερικανούς! Η Καρπασία, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, είναι το κατάλληλο σημείο για εκμετάλλευση αυτών των κοιτασμάτων. Αυτό δήλωσε και Τούρκος στρατηγός, που αποδεχόταν το πρώτο Σχέδιο Ανάν με την προυπόθεση ότι δεν θα χάσουν την Καρπασία. Η Καρπασία τέθηκε οριστικά εκτός χάρτη. Αυτή είναι ήδη η πρώτη μεγάλη απώλεια της ελληνικής πλευράς από το Σχέδιο Ανάν. Η Καρπασία, με τους επί 30 χρόνια εγκλωβισμένους - έχει μεγαλύτερη πολιτική, στρατιωτική, οικονομική αλλά πρωτίστως ηθική αξία για τους Έλληνες Κύπριους.

Η τελεσιγραφική ‘‘λύση’’ του Κυπριακού προωθείται ενώ οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους είναι έτοιμοι για την εισβολή στο Ιράκ που, αν και εμφανίζεται ότι θα πλήξει το ολοκληρωτικό καθεστώς του Σαντάμ, θα επισωρεύσει νέες εκατόμβες θυμάτων στην περιοχή. Ο πρόεδρος Μπούς παρουσίασε στις 26 Φεβρουαρίου ένα μεγαλεπήβολο όραμα για τον εκδημοκρατισμό του αραβικού κόσμου - από το Μαρόκο έως το Μπαχρέιν και πέραν αυτού - που θα προκύψει ως επακόλουθο της δυναμικής καθεστωτικής αλλαγής στο Ιράκ. Στο επίκεντρο της ομιλίας του Μπούς βρέθηκε και η ίδρυση Παλαιστινιακού κράτους, υπό νέα ηγεσία. ΗΠΑ, Βρετανία και Ισπανία κατέθεσαν προς συζήτηση το δεύτερο ψήφισμα για το Ιράκ. Γαλλία, Κίνα και Ρωσία είχαν προαναγγείλει την άσκηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του δικαιώματος αρνησικυρίας. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον ήταν αποφασισμένη να καταλάβει το Ιράκ και χωρίς την έγκριση δευτέρου ψηφίσματος στον ΟΗΕ.

Η Αγκυρα ανησυχεί από την αναβάθμιση των Κούρδων του Βορείου Ιράκ και ενδεχόμενη δημιουργία Κουρδικού κράτους. Η τουρκική Εθνοσυνέλευση απέρριψε στις 3 Μαρτίου την ανάπτυξη στο έδαφός της αμερικανικών στρατευμάτων, δυσκολεύοντας την υλοποίηση των αμερικανικών σχεδίων. Πρίν την Κοπεγχάγη, η Τουρκία ζητούσε από τις ΗΠΑ ορισμένες δεσμεύσεις: κυρίως ότι δεν θα υποστηρίξουν την δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, αύξηση της παρεχόμενης σε αυτήν στρατιωτικής βοήθειας. Επιδίωξή της ήταν να αναβληθεί η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. πριν την αποσαφήνιση των προοπτικών της και εργαλείο της είχε την διατήρηση άλυτου του Κυπριακού. Η απόφαση για ένταξη της Κύπρου στην διευρυμένη Ενωση δημιούργησε νέα δεδομένα στο Κυπριακό και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Παραλλήλως, η αόριστη διαβεβαίωση των «15» στην Τουρκία ότι μετά δύο χρόνια θα εξετασθεί αν τότε πληροί τις προυποθέσεις για να καθορισθεί άλλη ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ - αναδείκνυε σειρά ερωτημάτων για τις ευρωτουρκικές σχέσεις, όσο και για τις ευρω-ατλαντικές σχέσεις.

Από την απόφαση της Κοπεγχάγης προκύπτει διασύνδεση της εντάξεως με την πορεία του Κυπριακού. Η αποφυγή αναφοράς στο καθεστώς του «βορείου τμήματος» αποχρωματίζει το πρόβλημα, ως πρόβλημα εισβολής και κατοχής. Ο Κώστας Σημίτης, εμμέσως, παραδέχθηκε τότε την εκτίμηση περί «ευρωδιχοτομήσεως», τονίζοντας πως πρέπει να διατηρηθεί η δυναμική και να λυθεί το Κυπριακό προκειμένου «να εκλείψει οριστικώς ο διχασμός και η διχοτόμηση». Χρειάσθηκε κατόπιν να διασκεδασθούν οι υπαρκτές ανησυχίες που εγέρθηκαν από την απάντηση Φερχόιγκεν στην ερώτηση του Αλέκου Αλαβάνου, αν η ένταξη της Κύπρου θα προχωρήσει κανονικά, στην υποθετική περίπτωση που υπάρχει μεν συμφωνία επί του ‘‘σχεδίου Ανάν’’, αλλά οι Ελληνοκύπριοι το απορρίψουν στο δημοψήφισμα. Διευκρινίζοντας ότι είναι σαφής και αμετάκλητη η απόφαση της Κοπεγχάγης για την ένταξη της Κύπρου, ο κ. Φερχόιγκεν επιχείρησε να άρει την παρεξήγηση από τις αρχικές θέσεις του.

Ο Ντενκτάς με την αδιάλλακτη πολιτική του έφερε το Κυπριακό σε πιο ευνοϊκή θέση για τους Τούρκους. Τον Δεκέμβριο, ανήσυχος από τις εναντίον του διαδηλώσεις, έθεσε ως όρο για την επίλυση την άρση του ψηφίσματος 186/1964 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου γινόταν λόγος για ‘‘κυρίαρχη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας’’. Ταυτόχρονα, οι κατοχικές δυνάμεις είχαν προχωρήσει σε αναδιάταξη των θέσεών τους. Τώρα ο Ντενκτάς εξήγγειλε προ-δημοψήφισμα. Οι πεινασμένοι Τουρκοκύπριοι θα ψηφίσουν υπέρ της λύσης. Τα 273 εκατομμύρια ευρώ που τους υποσχέθηκαν οι ‘‘15’’ και το ευρωπαικό διαβατήριο που θα μπορούσαν να αποκτήσουν ως πολίτες του Κυπριακού κράτους ήταν ένα ‘‘καρότο’’ για την αδιάλλακτη ηγεσία τους. Από την άλλη, μαστίγιο αποτελούσε η σαφής αναφορά στα Συμπεράσματα της Συνόδου της Κοπεγχάγης ότι, σε περίπτωση μη λύσης, το ευρωπαικό κεκτημένο στο βόρειο τμήμα του νησιού αναστέλλεται «έως ότου το Συμβούλιο λάβει ομόφωνα διαφορετική απόφαση, βάσει πρότασης της Επιτροπής». Αν συμβεί αυτό, πολύ δύσκολα μπορούν οι Τουρκοκύπριοι να αποδεχτούν ότι η ‘‘λύση’’ θα πρέπει να έλθει ταυτόχρονα με την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Και η Αγκυρα, δεν μπορεί να περάσει τις εξετάσεις για το αν πληροί τα ‘‘κριτήρια της Κοπεγχάγης’’ φέροντας και το βάρος του Κυπριακού. Αυτοί οι παράγοντες εξηγούσαν την αλλαγή στάσης, πρίν και μετά την Κοπεγχάγη, αρκετών διαμορφωτών γνώμης στην Τουρκία έναντι του Ρ. Ντενκτάς και την ενθάρρυνση συγκεντρώσεων στα κατεχόμενα υπέρ της προτεινόμενης στο σχέδιο Ανάν ‘‘λύσης’’. Εν μέσω της κατακραυγής κατά της πολιτικής εντολοδόχου της Αγκυρας που ακολουθεί ο Ντενκτάς, η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση επιδίωκε τον εξαναγκασμό του σε παραίτηση. Για ασφαλή εκτίμηση της τουρκικής γραμμής χρειαζόταν να συνυπολογισθούν οι εσωτερικές εξελίξεις (κυρίως οι αντιπαραθέσεις μεταξύ του κυβερνώντος ισλαμικού κόμματος και των στρατοκρατών που επιδιώκουν να διατηρήσουν υπο τον έλεγχό τους την διακυβέρνηση) σε συνδυασμό με την διεθνή ρευστότητα λόγω της επέμβασης στο Ιράκ. Τα πρώτα δείγματα των προθέσεών του κατεστημένου της Αγκυρας εκδηλώθηκαν όταν αμφισβήτησε την σχετική με την ένταξη της Κύπρου απόφαση της Κοπεγχάγης(!), χαρακτηρίζοντάς την, με διπλωματική νότα, ‘‘απαράδεκτη από νομικής και πολιτικής απόψεως’’. Ο κ. Ανάν, στην επίσκεψη στην Αθήνα, συμπέρανε ότι το άτυπο δημοψήφισμα που εξήγγειλε ο Ντενκτάς για τις 9 Μαρτίου μπορεί να αποτελέσει ‘‘μοχλό’’ για την απομάκρυνσή του. Τελικά, η τουρκική ηγεσία - κάπως διαφοροποιήθηκε ο Ερντογάν - αποφάσισε στήριξη της γραμμής Ντενκτάς, υποβαθμίζοντας την σημασία της συνάντησης Παπαδόπουλου-Ντενκτάς στις 10 Μαρτίου στη Χάγη.

Οι υπαιτιοι των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στην Κύπρο έπρεπε να λογοδοτήσουν στα Διεθνή Δικαιοδοτικά όργανα. Η διασφάλιση ανεμπόδιστης άσκησης των δικαιωμάτων των λαών της Τουρκίας και η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων της αποτελούν βασικά προαπαιτούμενα για το δημοκρατικό/ευρωπαικό προσανατολισμό της και πολύτιμη συμβολή στον αγώνες των λαών στην περιοχή. Για να προσδιορισθεί ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων Τουρκίας και Ε.Ε., η Τουρκία οφείλει να ικανοποιήσει τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Οφείλει να ακολουθήσει μια περισσότερο προωθημένη εκδοχή του μοντέλου των αυτονομιών, σε γεωγραφικό, πολιτικό, διοικητικό επίπεδο. Εχει καθυστερήσει η δημόσια συζήτηση στους θεσμούς της Ε.Ε., ειδικά στο Ευρωκοινοβούλιο, αυτής της πολιτικής για την Τουρκία και για την Μεσοποταμία-Ιράκ.

Η ένταξη της Kύπρου στην EE αποτελεί σταθμό. Ομως, ούτε το Κυπριακό λύθηκε ούτε ανετράπη η διχοτόμηση την οποία επέβαλε το 1974 ο αμερικανόπνευστος «Αττίλας», με πρόσχημα την αφροσύνη της Χούντας των Αθηνών και στον βωμό του ανταγωνισμού των συνασπισμών. Η ένταξη στην Ε.Ε. ανέσυρε το Kυπριακό από την αποτελμάτωση. Υποχρεώνει την Tουρκία να συντελέσει στη διευθέτησή του, καθώς τώρα οφείλει να διαπραγματευθεί με την Ενωση για την συνέχιση της ευρωπαϊκής πορείας της. Τα ζητήματα της περιοχής, μεταξύ των οποίων και τα δικαιώματα στην αυτοδιάθεση των Κυπρίων, των Παλαιστινίων, των Κούρδων μπορούν να λυθούν ακολουθώντας τον δρόμο της ειρήνης, όχι του πολέμου. Το Κυπριακό μπήκε από την Ιστορία σε τροχιά επίλυσης. Είναι δυνατόν στον τρίτο γύρο ο Ντενκτάς, μάλλον ο διάδοχός του, να παρουσιαστεί ευγενής, χωρίς τη γερασμένη πλέον κεμαλική αυθάδεια που τους εξασφάλιζε ο διπολισμός.

Αθήνα 7 Μαρτίου 2003

Θεόδωρος Μπατρακούλης, Δικηγόρος, Δρ. Γεωπολιτικής

http://www.antibaro.gr