4/3/2003

Εντονο παρασκήνιο εξελίσσεται μεταξύ Αθήνας-Αγκυρας-Λευκωσίας με σκοπό την επίλυση του Κυπριακού εντός του χρονικών ορίων που έχει θέσει ο γ.γ. του ΟΗΕ, ακόμα και αν αυτό προυποθέτει την απομάκρυνση του Ντενκτάς και την ‘‘παράκαμψη’’ του νεοεκλεγέντος Προέδρου της Κύπρου Τάσσου Παπαδόπουλου. Στην Κοπεγχάγη, σύμφωνα με τα Συμπεράσματα της Δανικής Προεδρίας, το δεύτερο αναθεωρημένο ‘‘σχέδιο Ανάν’’ παρέμενε σε ισχύ. Επισημαίνουμε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία του τρίτου σχεδίου του γ.γ. του ΟΗΕ: α) Προνοώντας ότι η Κυπριακή Δημοκρατία συγκροτείται από δύο συστατικά Κράτη, καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις αξιώσεις του Ντενκτάς περί αναγνώρισης της κυριαρχίας στο κατεχόμενο τμήμα. β) Με τον μη διαχωρισμό της λύσης και της έγκρισης της ένταξης στην Ε.Ε. θα δημιουργήσει πιθανότατα πρόβλημα στην ενσωμάτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ενωση, εάν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι αρνητικό. γ) Η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής θα ολοκληρωθεί μόνον όταν πραγματοποιηθεί η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. - δηλαδή στο άδηλο μέλλον -, κάτι που προβλέπεται και για την άρση των περιορισμών εγκατάστασης των προσφύγων. Το σχέδιο προτάσσει την υποχρέωση των δύο αμέσως εμπλεκομένων μερών για την υποβολή της συμφωνίας σε χωριστά δημοψηφίσματα στις 30 Μαρτίου, μειώνοντας απελπιστικά την περίοδο διαπραγματεύσεων. Συνεπώς υποβαθμίζεται ο ρόλος της πολιτικής ηγεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας και του κατεχομένου τμήματός της σε διεκπεραιωτικό για την επιβολή των ρυθμίσεων που επενόησαν οι συντάκτες της λύσης.

Η τελεσιγραφική ‘‘λύση’’ του Κυπριακού προωθείται ενώ οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους είναι έτοιμοι να εισβάλουν στο Ιράκ και ο πρόεδρος Μπούς παρουσίασε στις 26 Φεβρουαρίου ένα μεγαλεπήβολο όραμα για τον εκδημοκρατισμό του αραβικού κόσμου - από το Μαρόκο έως το Μπαχρέιν και πέραν αυτού - που θα προκύψει ως επακόλουθο της δυναμικής καθεστωτικής αλλαγής στο Ιράκ. Στο επίκεντρο της ομιλίας του Μπούς βρέθηκε και η ίδρυση Παλαιστινιακού κράτους, υπό νέα ηγεσία. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ισπανία κατέθεσαν προς συζήτηση το δεύτερο ψήφισμα για το Ιράκ. Ερωτήματα γεννώνταν για την τελική στάση της Γαλλίας, της Κίνας και κυρίως της Ρωσίας. Τέλος, ερωτηματικά εγείρονταν από την στάση της Τουρκίας, η Εθνοσυνέλευση της οποίας ανέβαλε για πολλοστή φορά την συζήτηση για ανάπτυξη στο έδαφός της αμερικανικών στρατευμάτων (62.000 άνδρες).

Πρίν από την Κοπεγχάγη, η Τουρκία ζητούσε από τις ΗΠΑ μια σειρά δεσμεύσεις: κυρίως ότι δεν θα υποστηρίξουν την δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, αύξηση της παρεχόμενης σε αυτήν στρατιωτικής βοήθειας. Ακόμα, θα επιθυμούσε χαρισμό μέρος των χρεών της και προαναγγελία μιάς αύξησης των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων, και μιά ειδική εμπορική σχέση με την Ουάσιγκτον. Δεύτερη επιδίωξη της Τουρκίας ήταν να επιτύχει αναβολή της ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. πριν από την αποσαφήνιση των δικών της προοπτικών. Εργαλείο στον στόχο της αυτό ήταν η επί σειρά ετών διατήρηση άλυτου του Κυπριακού προβλήματος. Η απόφαση της Ε.Ε. για την ένταξη της Κύπρου στους κόλπους της διευρυμένης Ενωσης, δημιούργησε νέα δεδομένα στο Κυπριακό, αλλά και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Παραλλήλως, η αόριστη διαβεβαίωση των «15» στην Τουρκία ότι μετά δύο τουλάχιστον χρόνια θα εξετασθεί αν τότε θα πληροί τις προυποθέσεις για να καθορισθεί κάποια άλλη ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ - αναδείκνυε σειρά ερωτημάτων και προβλημάτων για τις ευρωτουρκικές σxέσεις αυτές καθαυτές, όσο και για τις ευρω-ατλαντικές σχέσεις.

Στην απόφαση της Κοπεγχάγης το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «επιβεβαιώνει τη σαφή του προτίμηση για την ένταξη στην Ε. Ε. μιας ενωμένης Κύπρου (...) και πιστεύει ότι οι επόμενες εβδομάδες προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία για την επίτευξη διευθέτησης (...)», ενώ δηλώνει την προθυμία του να προσαρμόσει τους όρους διευθέτησης στη «Συνθήκη Προσχώρησης». Από το κείμενο καθίσταται σαφές ότι υπάρχει διασύνδεση της εντάξεως με την πορεία του Κυπριακού, ενώ η αποφυγή κάθε αναφοράς στο καθεστώς του «βορείου τμήματος» επί της ουσίας αποxρωματίζει το πρόβλημα, ως πρόβλημα εισβολής και κατοχής. Ο Κώστας Σημίτης, εμμέσως, παραδέχθηκε τότε την εκτίμηση περί «ευρωδιχοτομήσεως», καθώς τόνισε πως πρέπει να διατηρηθεί η δυναμική που έxει αναπτυχθεί και να λυθεί το Κυπριακό προκειμένου «να εκλείψει οριστικώς ο διχασμός και η διχοτόμηση». Χρειάσθηκε κατόπιν να διασκεδασθούν οι υπαρκτές ανησυχίες που εγέρθηκαν από την απάντηση Φερχόιγκεν στην ερώτηση του Αλέκου Αλαβάνου, αν η ένταξη της Κύπρου θα προχωρήσει κανονικά, στην υποθετική περίπτωση που υπάρχει μεν συμφωνία επί του ‘‘σχεδίου Ανάν’’, αλλά οι Ελληνοκύπριοι το απορρίψουν στο δημοψήφισμα. Δηλαδή, αν απορριπτόταν το σχέδιο Ανάν στο Δημοψήφισμα, θα απορριπτόταν ταυτόχρονα και η ένταξη στην Ε.Ε. Διευκρινίζοντας κατόπιν ότι είναι σαφής και αμετάκλητη η απόφαση της Κοπεγχάγης για την ένταξη της Κύπρου, ο κ. Φερχόιγκεν επιχείρησε να άρει την παρεξήγηση από τις αρχικές θέσεις του.

Η στάση της «άλλης πλευράς»

Τα 273 εκατομμύρια ευρώ που υποσχέθηκαν οι ‘‘15’’ στους Τουρκοκύπριους και το ευρωπαικό διαβατήριο που θα μπορούσαν να αποκτήσουν ως πολίτες του Κυπριακού κράτους ήταν ένα ‘‘καρότο’’ για την αδιάλλακτη ηγεσία τους. Από την άλλη, μαστίγιο αποτελούσε η σαφής αναφορά στα Συμπεράσματα της Συνόδου της Κοπεγχάγης ότι, σε περίπτωση μη λύσης, το ευρωπαικό κεκτημένο στο βόρειο τμήμα του νησιού αναστέλλεται «έως ότου το Συμβούλιο λάβει ομόφωνα διαφορετική απόφαση, βάσει πρότασης της Επιτροπής». Αν συμβεί αυτό, πολύ δύσκολα μπορούν οι Τουρκοκύπριοι να αποδεχτούν ότι η ‘‘λύση’’ θα πρέπει να έλθει ταυτόχρονα με την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.… Και η Αγκυρα, δεν θα μπορούσε να περάσει τις εξετάσεις της Επιτροπής για το αν πληροί τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, φέροντας, εκτός των άλλων, και το βάρος του Κυπριακού. Αυτοί ήταν οι παράγοντες που εξηγούσαν την εμφανή αλλαγή στάσης που σημειώθηκε τις μέρες πρίν και μετά την σύνοδο της Κοπεγχάγης στα ΜΜΕ και σε αρκετούς διαμορφωτές γνώμης στην Τουρκία έναντι του Ρ. Ντενκτάς και την ενθάρρυνση συγκεντρώσεων στα κατεχόμενα υπέρ της προτεινόμενης στο σχέδιο Ανάν ‘‘λύσης’’. Νέο ογκώδες συλλαλητήριο υπέρ της παραίτησης του Ντενκτάς και της αποδοχής των ‘‘προτάσεων Ανάν’’ πραγματοποιήθηκε στην κατεχόμενη Λευκωσία την 27 Φεβρουαρίου. Εν μέσω της κατακραυγής της τουρκοκυπριακής πλειοψηφίας κατά της πολιτικής εντολοδόχου της Αγκυρας που ακολουθεί ο Ρ. Ντενκτάς, στόχος της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης γινόταν να εξαναγκαστεί ο τελευταίος σε παραίτηση. Ωστόσο, το κύριο ερώτημα αφορούσε στις επιλογές των κυρίαρχων στην Τουρκία. Οι εν λόγω εξελίξεις συνιστούσαν ελιγμούς ή επικείμενη αλλαγή γραμμής; Για μια ασφαλή εκτίμηση, χρειαζόταν να συνυπολογισθούν οι εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία (κυρίως οι αντιπαραθέσεις μεταξύ του κυβερνώντος ισλαμικού κόμματος και των στρατοκρατών που επιδιώκουν να διατηρήσουν υπο τον έλεγχό τους την διακυβέρνηση της χώρας) σε συνδυασμό με την διεθνή ρευστότητα λόγω της επέμβασης στο Ιράκ και την συνακόλουθη αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας. Στην εξωτερική πολιτική, τα πρώτα δείγματα των προθέσεών του κατεστημένου της Αγκυρας εκδηλώθηκαν όταν έσπευσε να αμφισβητήσει την σχετική με την ένταξη της Κύπρου απόφαση της Κοπεγχάγης(!), χαρακτηρίζοντάς την, με διπλωματική νότα, ‘‘απαράδεκτη από νομικής και πολιτικής απόψεως’’. Τον Δεκέμβριο, ο Ντενκτάς, ανήσυχος από τις εναντίον του διαδηλώσεις, είχε θέσει ως όρο για την επίλυση του Κυπριακού την άρση του ψηφίσματος 186/1964 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου γινόταν λόγος για ‘‘κυρίαρχη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας’’. Ταυτόχρονα, οι κατοχικές δυνάμεις είχαν προχωρήσει σε αναδιάταξη των θέσεών τους ώστε να ελέγχουν τις αρτηρίες που συνέδεαν την κατεχόμενη Λευκωσία με την Μόρφου και την Κερύνεια. Ο κ. Ανάν, στην επίσκεψη στην Αθήνα, άφησε να εννοηθεί ότι, από τις συνομιλίες του στη Αγκυρα, συμπέρανε ότι το άτυπο δημοψήφισμα που έχει εξαγγείλει ο Ντενκτάς για τις 9 Μαρτίου μπορεί να αποτελέσει τον ‘‘μοχλό’’ για την απομάκρυνσή του.

Η στάση της ελληνική πλευράς

Η ευρωπαική πορεία είναι μονόδρομος για την Τουρκία. Η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων της Τουρκίας αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο για το δημοκρατικό/ευρωπαικό προσανατολισμό της γειτονικής χώρας και ταυτόχρονα πολύτιμη συμβολή στον αγώνες των λαών στις χώρες της ευρύτερης περιοχής. Για να προσδιορισθεί ημερομηνία, για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων μεταξύ Τουρκίας και Ε.Ε., η Τουρκία οφείλει να εκδημοκρατιστεί ουσιαστικά, ικανοποιώντας τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Σε επίπεδο κρατικής αρχιτεκτονικής, εκφράστηκε η γνώμη ότι οφείλει να ακολουθήσει μια περισσότερο προωθημένη εκδοχή του μοντέλου των αυτονομιών, σε γεωγραφικό, πολιτικό, διοικητικό επίπεδο. Εχει έλθει, με μεγάλη καθυστέρηση μάλιστα, ο καιρός να συζητηθεί δημόσια στους θεσμούς της Ε.Ε., και ειδικά στο Ευρωκοινοβούλιο, αυτή η πολιτική για την Τουρκία, καθώς και για την Μεσοποταμία-Ιράκ. Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο, δεν επελέγη για την Δυτική Γερμανία το πρότυπο των Λάντ (Ενωση Ομοσπονδιακών Κράτών) ως προυπόθεση για τον εκδημοκρατισμό της;

Στην πλειοψηφία των εντός Βουλής ελλαδικών πολιτικών δυνάμεων επικρατεί ικανοποίηση για την αποδοχή της ένταξης της Κύπρου και συναινετικό κλίμα. Παρά τις επιμέρους κριτικές, κυβέρνηση, Ν.Δ. και Συνασπισμός συμφώνησαν ότι πρέπει να αξιοποιηθεί το ‘‘σχέδιο Ανάν’’, να γίνει διαπραγμάτευση για την βελτίωσή του, ώστε η δυναμική της ένταξής να οδηγήσει σε βιώσιμη και δίκαιη λύση του Κυπριακού. Tο ΚΚΕ εκτιμούσε αρνητική την εξέλιξη του Κυπριακού στην Κοπεγχάγη, τονίζοντας σε ανακοίνωσή της Κεντρικής Επιτροπής του ότι ‘‘επισημο-ποιήθηκε η διχοτόμηση της Κύπρου, με την ένταξη του 62% του νησιού στην Ε.Ε. Η ένταξη της Kύπρου στην EE αποτελεί σταθμό στην κυπριακή ιστορία. Πλην, όμως, ουδείς μπορεί να ισχυρισθεί ότι ταυτοχρόνως λύθηκε και το Κυπριακό, ούτε ότι ανετράπη (τουλάχιστον ακόμη) το καθεστώς της, δια των όπλων, διχοτομήσεως το οποίο επέβαλε το καλοκαίρι του 1974 ο αμερικανόπνευστος «Αττίλας», με πρόσxημα την αφροσύνη της Χούντας των Αθηνών. Το έγκλημα που διαπράχθηκε το 1974 κατά της Κύπρου ήταν ένιαίο και εξωγενές. Βεβαίως, η ένταξη στην Ε.Ε. ανέσυρε το Kυπριακό από την αποτελμάτωση και υποχρεώνει πια την Tουρκία να συντελέσει στη διευθέτησή του, καθώς τώρα θα έxει ενώπιόν της την Ενωση με την οποία οφείλει να διαπραγματευθεί για την συνέχιση της ευρωπαϊκής πορείας της, όπως δηλώνει πως επιθυμεί η νέα πολιτική ηγεσία της.

Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους είναι έτοιμοι για την πολεμική επέμβαση στο Ιράκ, που, αν και εμφανίζεται ότι θα πλήξει το ολοκληρωτικό καθεστώς του Σαντάμ, θα επισωρεύσει και νέες εκατόμβες θυμάτων στους λαούς της περιοχής. Τα ζητήματα της περιοχής, μεταξύ των οποίων και τα δικαιώματα στην αυτοδιάθεση των Παλαιστινίων, των Κούρδων και των Κυπρίων μπορούν να λυθούν ακολουθώντας τον δρόμο της ειρήνης, όχι του πολέμου. Στις συνθήκες αυτές, γεννώνται ερωτηματικά από την βιασύνη όχι να λύσουν αλλά να κλείσουν το Κυπριακό. Η ελληνική πλευρά, στο παρελθόν, δεν έχει δεχτεί καλύτερες προτάσεις. Το Κυπριακό μπήκε από την Ιστορία σε τροχιά επίλυσης. Είναι δυνατόν στον τρίτο γύρο ο Ντενκτάς, μάλλον ο διάδοχός του, να παρουσιαστεί ευγενής, χωρίς τη γερασμένη πλέον κεμαλική αυθάδεια που τους εξασφάλιζε ο διπολισμός. Η Ελλάδα και ο Ελληνισμός στη νέα εποχή μπορούν να πετύχουν πολλά με υψηλή αυτοπεποίθηση, άνεση, χωρίς τους εκβιασμούς των εξουσιαζόντων.

Θεόδωρος Μπατρακούλης, Δικηγόρος, Δρ. Γεωπολιτικής

http://www.antibaro.gr