Οἰκονομικὸς πατριωτισμὸς

Ἀνδρέας Σταλίδης

Ἀντίβαρο, Μάιος 2006

Μέσα στὸν ὁλοένα καὶ πιὸ ἀλληλένδετο κόσμο ἡ λεγόμενη παγκοσμιοποίηση δείχνει νὰ ἐπιβάλλεται ἀργὰ ἀλλὰ σταθερὰ σὲ ὅλα τὰ μέτωπα. Στὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτά, εἶναι ἔκδηλες οἱ ἀντιρρήσεις, συχνὰ καὶ βίαιες. Ἡ ἀνάσυρση τοῦ παλαιοῦ δόγματος ὅτι τὸ κεφάλαιο δὲν ἔχει πατρίδα, ἄφηνε ὦς τώρα τὴν οἰκονομία στὸ ἀπυρόβλητο ἀμφισβητήσεων. Ἡ οἰκονομία θεωρεῖται τὸ μακρὺ δόρι τῆς παγκοσμιοποίησης. Ἀκόμα ὅμως καὶ στὴ σφαίρα τῆς οἰκονομίας -- γιὰ τὴν ὁποία συμφωνοῦν Μαρξισμὸς καὶ φιλελευθερισμὸς ὅτι ἀποτελεῖ τὸ κέντρο τῆς ζωῆς, τὸ κέντρο τῆς κοινωνίας -- ἀκόμα λοιπὸν καὶ ἐκεῖ, σήμερα ἀναγεννᾶται ὁ πατριωτισμός.

Γαλλία

Ὁ ὅρος «οἰκονομικὸς πατριωτισμός» ξεσηκώθηκε ἀπὸ τὰ ἀραχνιασμένα λεξικὰ τῶν οἰκονομικῶν συντακτῶν καὶ κατέκλησε τὰ Εὐρωπαϊκὰ μέσα ἐνημέρωσης, κυρίως ἀπὸ τὸ περασμένο καλοκαίρι. Ἤτανε τότε ποὺ ἡ Ἀμερικάνικη Pepsi Co ἐπιχείρησε νὰ πετύχει μία ἐπιθετικὴ ἐξαγορὰ τῆς Γαλλικῆς Danone. Ἡ ἀντίδραση τοῦ Γάλλου πρωθυπουργοῦ Dominique de Villepin ἤτανε ἄμεση: παρενέβη καὶ ἐμπόδισε τὴν ἐξαγορά! Δὲν ἤτανε ἡ μόνη φορᾶ. Ὅταν ἡ Ἰταλικὴ ἑταιρεία ἐνέργειας ENEL ἐξεδήλωσε ἐνδιαφέρον νὰ ἀγοράσει τὴ Γαλλικὴ Suez, ἔδρασε καὶ πάλι ὁ Γάλλος πρωθυπουργὸς καὶ γιὰ νὰ ἀποφύγει τὸ \"μοιραῖο\", ἐπέκτεινε τὰ καθηκοντά του καὶ ἀνέλαβε χρέη μεσάζοντα μεταξὺ τοῦ (κρατικοῦ) Γαλλικοῦ ἐνεργειακοῦ γίγαντα GdF (Gaz de France) καὶ τῆς Suez, ὥστε νὰ βεβαιώσει ὅτι ἡ δεύτερη θὰ παρέμενε σὲ Γαλλικὰ χέρια. Τί κι ἂν προσέφυγαν οἱ Ἰταλοὶ στὴν Εὐρωπαικὴ Ἐπιτροπὴ γιὰ τὴν ὠμὴ παρέμβαση τῆς Γαλλικῆς κυβέρνησης. Τίποτα δὲν ἄλλαξε τὴν ἱστορία. (1,2)

Ἱσπανία

Τὰ παραδείγματα δὲν τελειώνουν ἐδῶ. Παραμένοντας στὸν χῶρο τῆς ἐνέργειας, ἡ διεύρυνση τῆς δύναμης τῆς ρυθμιστικῆς ἀρχῆς ἐνέργειας τῆς Ἱσπανίας στὰ τέλη τοῦ 2005, δὲν ἔγινε γιὰ κανέναν ἄλλον λόγο ἀπὸ τὴν κυβέρνηση τῆς χώρας, παρὰ γιὰ νὰ ἀποτρέψει τὸν Γερμανικὸ ὅμιλο E.ON. νὰ ἐξαγοράσει τὸν ἀντίστοιχο Ἱσπανικὸ Endesa. Οἱ Ἰσπανοὶ ἐλπίζουν (καὶ κάνουν ὅ,τι μποροῦν) γιὰ νὰ τὴν ἐνώσουν μὲ τὴν ἕτερη Natural Gas, ὥστε νὰ δημιουργήσουν ἕναν μεγάλο ἐθνικὸ ὅμιλο ἐνέργειας, σαφῶς λιγότερο εὐάλωτο σὲ «ξένες ἐξαγορές». Κατὰ τὰ ἄλλα, ἡ περιβόητη «ἑνιαία ἀγορά» εἶναι «ὁ πυρήνας τῆς Εὐρώπης» καὶ «τὸ μεγαλύτερό της κατόρθωμα»... (3, 4)

Λουξεμβοῦργο/Γαλλία

Τὴ μεγαλύτερη δημοσιότητα στὸν χῶρο τοῦ πρόσφατου οἰκονομικοῦ προστατευτισμοῦ ἀπὸ χῶρες τῆς Εὐρωπαικῆς Ἕνωσης, προσέλκυσε τὸ ζήτημα τῆς προσπάθειας ἐπιθετικῆς ἐξαγορᾶς τoυ γίγαντα τοῦ ἀτασλιοῦ Arcelor (ποὺ ἑδρεύει στὸ Λουξεμβοῦργο καὶ προῆλθε ἀπὸ παλαιότερη ἕνωση μὲ Γαλλικὴ ἑταιρεία καὶ σήμερα ἀπασχολεῖ πάνω ἀπὸ 30.000 ἀνθρώπους στὴ Γαλλία καὶ περίπου 6.000 στὸ Λουξεμβοῦργο) ἀπὸ τὴν Mittal, μὲ τὰ κεντρικά της γραφεῖα στὴν Ὀλλανδία. Ἡ προσφορὰ τῆς τελευταίας ἀνῆλθε στὸ τεραστίων διαστάσεων ποσὸ τῶν 23 δισεκατομυρίων δολλαρίων! Ἐὰν πετύχαινε, θὰ δημιουργοῦνταν ὁ μεγαλύτερος ἀντιπυρήνας τῆς Ἰαπωνικῆς Nippon Steel Corporation ποὺ παράγει 115 ἐκατομύρια τόνους ἀτσαλιοῦ τὸν χρόνο καὶ ἀπασχολεῖ 320.000 ὑπαλλήλους. Πάρ΄ὅτι τὸ «θύμα» αὐτῆς τῆς ἐξαγορᾶς ἦταν στὰ χαρτιὰ ἑταιρεία τοῦ Λουξεμβούργου, τὸ Γαλλικὸ ἐνδιαφέρον ἦταν ἔντονος καὶ ὁ de Villepin δὲν πτοήθηκε νὰ καλέσει τοὺς πάντες (:ἐργάτες, ἀνώτερο προσωπικό, μετόχους, πολιτικοὺς κτλ) σὲ «οἰκονομικὸ πατριωτισμό» καὶ νὰ δηλώσει ἀπερίφραστα ὅτι «ἡ Arcelor πρέπει νὰ προστατευθεῖ ἀκόμα κι ἂν αὐτὸ δὲν εἶναι ἐντελῶς νόμιμο»(!). Τὸ «πρόβλημα» μὲ τὴν Mittal, ἦταν ὅτι κατὰ 80% ἐλέγχεται ἀπὸ μία οἰκογένεια, μὲ καταγωγὴ μάλιστα ἀπὸ τὴν 'Ινδία. (2,5)

Βρετανία

Σημάδια οἰκονομικοῦ πατριωτισμοῦ δείχνει πρόσφατα ἀκόμα καὶ ἡ Βρετανία, ἡ πλέον φιλελεύθερη οἰκονομία τῆς Εὐρώπης, μὲ τὸν μακρὰν μικρότερο ἔλεγχο ἐπὶ τῶν ἐπιχειρήσεων, τὴ λιγότερη φορολογία καὶ τὴν ἀνύπαρκτη ἀνησυχία τῶν ἐμπλεκομένων πλευρῶν ἀλλὰ καὶ τῆς κυβέρνησης στὶς μαζικὲς πωλήσεις μεγάλων Βρετανικῶν ἑταιρειῶν σὲ ξένες (στὴν αὐτοκινητοβιομηχανία, στὴν ἐνέργεια, ἀκόμα καὶ στὴν BAA, τὴν -ἰδιωτική- ἑταιρεία ποὺ ἐλέγχει καὶ διοικεῖ ὅλα τὰ ἀεροδρόμια τῆς χώρας ποὺ ἐνδιαφέρεται ἡ Ἱσπανικὴ Ferrovial νὰ τὴν ἐξαγοράσει). Τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ παγκόσμιου κολοσσοῦ τοῦ φυσικοῦ ἀερίου, τῆς Ρώσσικη GazProm γιὰ τὴν Βρετανικὴ Centrica («παιδί» τῆς πάλαι ποτὲ British Gas ποὺ ἐῶς τὸ 1986 ἀποτελοῦσε τὸ κρατικὸ μονοπώλιο στὸ φυσικὸ ἀέριο), ξύπνησε -ἔστω καὶ καθυστερημένα- τὰ πατριωτικὰ ἀντανακλαστικὰ τῶν Βρετανῶν. Ἴσως ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ Ρώσους καὶ ἀνακτοῦν ἔτσι ψυχροπολεμικὲς μνῆμες, ἴσως ὅμως καὶ ὄχι. Γεγονὸς εἶναι ὅτι ἡ παροῦσα κυβέρνηση δείχνει ἀνοιχτὰ τὴν ἐνόχλησή της γιὰ τὸ θέμα καὶ διατείνεται ὅτι θὰ «σφίξει» τοὺς κανονισμοὺς τῆς ρυθμιστικῆς ἀρχῆς ὥστε νὰ ἐμποδιστεῖ ἡ συγκεκριμένη ἐξαγορά. Ἐὰν πραγματοποιηθεῖ θὰ ἀφήσει σὲ Βρετανικὰ χέρια λιγότερο ἀπὸ τὸ 10% τῆς ἀγορᾶς τοῦ φυσικοῦ ἀερίου στὴ χώρα, μία ποὺ ἤδη Γερμανοὶ καὶ Γάλλοι ἔχουν ἀποκτήσει σημαντικὰ μερίδια καὶ τώρα οἱ Ρῶσοι ὀρέγονται τὴ μερίδα τοῦ λέοντος. (6)

Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς

Ὁ οἰκονομικὸς πατριωτισμὸς δὲν εἶναι φαινόμενο μόνο τῆς Εὐρώπης. Ὅταν ἡ DP World, ἑταιρεία τῶν Ἡνωμένων Ἀραβικῶν Ἐμιράτων μὲ ἕδρα τὸ Dubai ἐπιχείρησε νὰ ἐξαγοράσει τὴν Peninsular & Oriental Ports North America (P&O) καὶ ἔτσι θὰ ἀποκτοῦσε τὸν ἔλεγχο ἕξι μεγάλων λιμανιῶν τῶν ΗΠΑ (Βαλτιμόρη, Μαιάμι, Νέα Ὀρλεάνη, Νέα Ὑόρκη, Νέα Ὑέρσεη καὶ Φιλαδέλφεια) οἱ ἀντιδράσεις ἦταν ραγδαῖες. Κυρίως βέβαια ἀφοροῦσαν ζητήματα ἀσφαλείας, ποὺ ἀπὸ τὴν 11η Σεπτεμβρίου προτάσσονται πολὺ συχνά, εἰδικὰ ὅταν ἀφορᾶ Ἀραβικὲς ἐπιχειρήσεις. Ἔτσι, δὲν ἦταν λίγοι οἱ Γερουσιαστὲς καὶ τῶν δυὸ κομμάτων ποὺ ἀρνήθηκαν νὰ ἐγκρίνουν τὴν ἀγορά, ἀκόμα καὶ ὅταν οἱ ψυχραιμότεροι τοὺς ἀντέτασσαν ὄιτ ἤδη τὸ ἕνα τρίτο τῶν λιμανιῶν τουλάχιστον ἐλέγχονται ἀπὸ ἑταιρεῖες μὲ τὰ κεντρικά τους γραφεῖα ἐκτὸς τῶν ΗΠΑ καὶ ὅτι στὴν ἐποχὴ τῆς παγκοσμιοποίησης, αὐτὰ δὲ μετρᾶνε καὶ τόσο πολύ. Τὸν Μάρτιο τοῦ 2006 μὲ ψήφους 62-2 ἡ ἁρμόδια ἐπιτροπὴ ἀρνήθηκε τελικὰ νὰ ἐγκρίνει τὴν ἀγοραπωλησία.

Μία ἄλλη χαρακτηριστικὴ περίπτωση οἰκονομικοῦ πατριωτισμοῦ στὴν πέραν τῶν ἀκτῶν τοῦ Ἀτλαντικοῦ ὑπερδύναμη εἶναι αὐτὴ τῆς πρότασης συγχώνευσης τῆς Κινέζικης πετρελαικῆς ἑταιρείας CNOOC μὲ τὴν Ἀμερικάνικη Unocal τὸ καλοκαίρι τοῦ 2005. Ἡ ἀνησυχία τῶν ἀξιωματούχων (ποὺ σχεδὸν ὁμόφωνα ἀντέδρασαν καὶ πάλι) ἦταν ὅτι ὁ ἔλεγχος στὰ ἀποθέματα πετρελαίου θὰ «ἔπεφτε στὰ χέρια κρατικῆς ἑταιρείας κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος»(!). Μάταιες καὶ στὴν περίπτωση αὐτὴ οἱ προσπάθειες τῶν πλέον σώφρονων ποὺ ἐπεσήμαναν ὅτι πρώτον δὲν ὑπῆρχε κανένα στρατηγικὸ συμφέρον σὲ κίνδυνο καὶ δεύτερον ὅτι ἡ Unocal δὲν ἀνήκει οὔτε στὶς πρῶτες 40 μεγαλύτερες πετρελαικὲς ἑταιρεῖες. (2)

Ἑλλάδα

Γιὰ νὰ ἔρθουμε λίγο στὰ δικά μας, εἴχαμε πολὺ πρόσφατα τὴν ἐπίσκεψη τῆς Ἀμερικανίδας Ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν, πού μας πρότεινε νὰ μὴ δεχτοῦμε τὴν προσφορὰ τῆς Ρωσικῆς GazProm γιὰ τὴν ἀγωγὸ φυσικοῦ ἀερίου, ἀλλὰ ἀντίθετα νὰ καταφύγουμε στὴν πρόταση τῆς Βρετανικῆς BP. Τὸ κυρίως ἐπιχείρημά της ἦταν ὅτι ἡ Ἑλλάδα γίνεται ὅλο καὶ περισσότερο «ἐξαρτημένη ἐνεργειακὰ ἀπὸ τὴ Ρωσία». (7)

Ἐπίσης, ἡ Ἑλλάδα μὲ τὴν πρόσφατη τεραστίων (γιὰ τὰ ἑλληνικὰ δεδομένα) διαστάσεων ἐπένδυση στὴ γείτονα Τουρκία, ποὺ ἔφτανε τὸ συνολικὸ ποσὸ τῶν 3 δισεκατομυρίων δολλαρίων (περίπου 2% τοῦ ΑΕΠ) γιὰ τὴν ἀγορὰ τῆς ὄγδοης ἢ ἔνατης τράπεζας τῆς Τουρκίας, ἔδειξε ὅτι ἔκανε θετικὴ διάκριση, ἀντὶ ἀρνητικῆς ποὺ κάνουν οἱ ἄλλες χῶρες ὄπως εἴδαμε παραπάνω. Χαρακτηριστικό του ἀκατανόητου της ἀγορᾶς αὐτῆς ὅτι ξένοι οἰκονομικοὶ οἶκοι δηλώνουν ὅτι ἡ μεγάλη τιμὴ πώλησης τῆς συγκεκριμένης τράπεζας, ποὺ ἔφτασε 3.6 φορὲς τὴν πραγματική της ἀξία, δὲν πρέπει νὰ θεωρηθεῖ χαρακτηριστικὸ μίας ἀκμάζουσας ἀγορᾶς, ἀλλὰ νὰ καταγραφεῖ ὦς μεμονομένο περιστατικὸ (8, 9)

Σὲ μία ἀκόμη διάσταση ἡ μεταπρατικὴ ἐῶς μιμητικὴ νοοτροπία μας ἀπέναντι στὸ «πρότυπό» της δυτικῆς συμπεριφορᾶς, ὑλοποιεῖται ἀβασάνιστα καὶ ἀντεστραμμένα. Ἡ ἐξαγορὰ ἔγινε μὲ πολιτικὰ κριτήρια, ἡ ἐπιλογὴ τῆς ἐπένδυσης ἔγινε γιὰ πολιτικοὺς λόγους, ἀλλὰ ὄχι γιὰ νὰ προστατευθεῖ ἡ οἰκονομία τῆς χώρας, ὄχι γιὰ οἰκονομικὸ πατριωτισμό, ἀλλὰ ἀντίθετα, γιὰ ἐπίδειξη καλῶν σχέσεων μὲ τὴ γείτονα. Ἔτσι φαίνεται ὅτι ἀντιλαμβανόμαστε ἐμεῖς τὸν οἰκονομικὸ πατριωτισμὸ τῶν ὑπολοίπων..

Ἐπίλογος

Ἂν σκεφτεῖ κανεὶς ὅτι ὅλα τὰ ἀνωτέρω παραδείγματα συνέβησαν τοὺς τελευταίους 10 μῆνες, μπορεῖ νὰ ἀντιληφθεῖ ὅτι βρισκόμαστε σὲ μία κρίσιμη καμπὴ τῆς παγκοσμιοποίησης στὴ διάσταση τῆς οἰκονομίας, δηλαδῆ τοῦ ἀπόρθητου κάστρου της. Τὸ κεφάλαιο δὲν ἀντιμετωπίζεται ὦς ἀπάτριδο πουθενά. Ὑπάρχει ἕνα ὅριο, ποὺ λέει «ὦς ἐδῶ», αὐτὸ συνιστᾶ τὸ σύνορο μὲ τὸν πατριωτισμό. Ἔστω καὶ ὑποσυνείδητα, γίνεται πάντοτε ἡ διασύνδεση μὲ τὸ διαβατήριό του ἰδιοκτήτη τῆς ἑταιρείας ποὺ ἐπιχειρεῖ μεγάλη εἴσοδο σὲ μία νέα ἀγορά. Πολιτικοὶ λόγοι ἐπηρεάζουν τὴν οἰκονομικὴ δραστηριότητα, καὶ ὄχι τὸ ἀντίστροφο, ὄπως πολλοὶ πιστεύουν ὅτι συμβαίνει. Τὸ ποὺ θέτει κανεὶς τὸ σύνορό της ἀποδοχῆς τῆς παγκοσμιοποίησης μὲ τὸν πατριωτισμὸ στὸ οἰκονομικὸ ἢ σὲ ὅποιο ἄλλο ἐπίπεδο, εἶναι δικό του θέμα, καὶ ἴσως ὁρίζει τὴν ἰδεολογικὴ ἐκκίνηση τῆς σκέψης του. Ὅμως σίγουρα ἕνα τέτοιο σύνορο ὑπάρχει. Οἱ παλαιὲς ἀπαράβατες καὶ ἀπόλυτες ἀρχὲς ἔχουν καταρρεύσει.

Σημειώσεις

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.