Οικονομικός πατριωτισμός Ανδρέας Σταλίδης Αντίβαρο, Μάιος 2006 Μέσα στον ολοένα και πιο αλληλένδετο κόσμο η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση δείχνει να επιβάλλεται αργά αλλά σταθερά σε όλα τα μέτωπα. Στα περισσότερα από αυτά, είναι έκδηλες οι αντιρρήσεις, συχνά και βίαιες. Η ανάσυρση του παλαιού δόγματος ότι το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα, άφηνε ως τώρα την οικονομία στο απυρόβλητο αμφισβητήσεων. Η οικονομία θεωρείται το μακρύ δόρι της παγκοσμιοποίησης. Ακόμα όμως και στη σφαίρα της οικονομίας -- για την οποία συμφωνούν Μαρξισμός και φιλελευθερισμός ότι αποτελεί το κέντρο της ζωής, το κέντρο της κοινωνίας -- ακόμα λοιπόν και εκεί, σήμερα αναγεννάται ο πατριωτισμός. Γαλλία Ο όρος «οικονομικός πατριωτισμός» ξεσηκώθηκε από τα αραχνιασμένα λεξικά των οικονομικών συντακτών και κατέκλησε τα Ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης, κυρίως από το περασμένο καλοκαίρι. Ήτανε τότε που η Αμερικάνικη Pepsi Co επιχείρησε να πετύχει μία επιθετική εξαγορά της Γαλλικής Danone. Η αντίδραση του Γάλλου πρωθυπουργού Dominique de Villepin ήτανε άμεση: παρενέβη και εμπόδισε την εξαγορά! Δεν ήτανε η μόνη φορά. Όταν η Ιταλική εταιρεία ενέργειας ENEL εξεδήλωσε ενδιαφέρον να αγοράσει τη Γαλλική Suez, έδρασε και πάλι ο Γάλλος πρωθυπουργός και για να αποφύγει το \"μοιραίο\", επέκτεινε τα καθηκοντά του και ανέλαβε χρέη μεσάζοντα μεταξύ του (κρατικού) Γαλλικού ενεργειακού γίγαντα GdF (Gaz de France) και της Suez, ώστε να βεβαιώσει ότι η δεύτερη θα παρέμενε σε Γαλλικά χέρια. Τι κι αν προσέφυγαν οι Ιταλοί στην Ευρωπαική Επιτροπή για την ωμή παρέμβαση της Γαλλικής κυβέρνησης. Τίποτα δεν άλλαξε την ιστορία. (1,2) Ισπανία Τα παραδείγματα δεν τελειώνουν εδώ. Παραμένοντας στον χώρο της ενέργειας, η διεύρυνση της δύναμης της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας της Ισπανίας στα τέλη του 2005, δεν έγινε για κανέναν άλλον λόγο από την κυβέρνηση της χώρας, παρά για να αποτρέψει τον Γερμανικό όμιλο E.ON. να εξαγοράσει τον αντίστοιχο Ισπανικό Endesa. Οι Ισπανοί ελπίζουν (και κάνουν ό,τι μπορούν) για να την ενώσουν με την έτερη Natural Gas, ώστε να δημιουργήσουν έναν μεγάλο εθνικό όμιλο ενέργειας, σαφώς λιγότερο ευάλωτο σε «ξένες εξαγορές». Κατά τα άλλα, η περιβόητη «ενιαία αγορά» είναι «ο πυρήνας της Ευρώπης» και «το μεγαλύτερό της κατόρθωμα»... (3, 4) Λουξεμβούργο/Γαλλία Τη μεγαλύτερη δημοσιότητα στον χώρο του πρόσφατου οικονομικού προστατευτισμού από χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης, προσέλκυσε το ζήτημα της προσπάθειας επιθετικής εξαγοράς τoυ γίγαντα του ατασλιού Arcelor (που εδρεύει στο Λουξεμβούργο και προήλθε από παλαιότερη ένωση με Γαλλική εταιρεία και σήμερα απασχολεί πάνω από 30.000 ανθρώπους στη Γαλλία και περίπου 6.000 στο Λουξεμβούργο) από την Mittal, με τα κεντρικά της γραφεία στην Ολλανδία. Η προσφορά της τελευταίας ανήλθε στο τεραστίων διαστάσεων ποσό των 23 δισεκατομυρίων δολλαρίων! Εάν πετύχαινε, θα δημιουργούνταν ο μεγαλύτερος αντιπυρήνας της Ιαπωνικής Nippon Steel Corporation που παράγει 115 εκατομύρια τόνους ατσαλιού τον χρόνο και απασχολεί 320.000 υπαλλήλους. Παρ΄ότι το «θύμα» αυτής της εξαγοράς ήταν στα χαρτιά εταιρεία του Λουξεμβούργου, το Γαλλικό ενδιαφέρον ήταν έντονος και ο de Villepin δεν πτοήθηκε να καλέσει τους πάντες (:εργάτες, ανώτερο προσωπικό, μετόχους, πολιτικούς κτλ) σε «οικονομικό πατριωτισμό» και να δηλώσει απερίφραστα ότι «η Arcelor πρέπει να προστατευθεί ακόμα κι αν αυτό δεν είναι εντελώς νόμιμο»(!). Το «πρόβλημα» με την Mittal, ήταν ότι κατά 80% ελέγχεται από μία οικογένεια, με καταγωγή μάλιστα από την Ινδία. (2,5) Βρετανία Σημάδια οικονομικού πατριωτισμού δείχνει πρόσφατα ακόμα και η Βρετανία, η πλέον φιλελεύθερη οικονομία της Ευρώπης, με τον μακράν μικρότερο έλεγχο επί των επιχειρήσεων, τη λιγότερη φορολογία και την ανύπαρκτη ανησυχία των εμπλεκομένων πλευρών αλλά και της κυβέρνησης στις μαζικές πωλήσεις μεγάλων Βρετανικών εταιρειών σε ξένες (στην αυτοκινητοβιομηχανία, στην ενέργεια, ακόμα και στην BAA, την -ιδιωτική- εταιρεία που ελέγχει και διοικεί όλα τα αεροδρόμια της χώρας που ενδιαφέρεται η Ισπανική Ferrovial να την εξαγοράσει). Το ενδιαφέρον του παγκόσμιου κολοσσού του φυσικού αερίου, της Ρώσσικη GazProm για την Βρετανική Centrica («παιδί» της πάλαι ποτέ British Gas που εώς το 1986 αποτελούσε το κρατικό μονοπώλιο στο φυσικό αέριο), ξύπνησε -έστω και καθυστερημένα- τα πατριωτικά αντανακλαστικά των Βρετανών. Ίσως επειδή πρόκειται για Ρώσους και ανακτούν έτσι ψυχροπολεμικές μνήμες, ίσως όμως και όχι. Γεγονός είναι ότι η παρούσα κυβέρνηση δείχνει ανοιχτά την ενόχλησή της για το θέμα και διατείνεται ότι θα «σφίξει» τους κανονισμούς της ρυθμιστικής αρχής ώστε να εμποδιστεί η συγκεκριμένη εξαγορά. Εάν πραγματοποιηθεί θα αφήσει σε Βρετανικά χέρια λιγότερο από το 10% της αγοράς του φυσικού αερίου στη χώρα, μια που ήδη Γερμανοί και Γάλλοι έχουν αποκτήσει σημαντικά μερίδια και τώρα οι Ρώσοι ορέγονται τη μερίδα του λέοντος. (6) Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής Ο οικονομικός πατριωτισμός δεν είναι φαινόμενο μόνο της Ευρώπης. Όταν η DP World, εταιρεία των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων με έδρα το Dubai επιχείρησε να εξαγοράσει την Peninsular & Oriental Ports North America (P&O) και έτσι θα αποκτούσε τον έλεγχο έξι μεγάλων λιμανιών των ΗΠΑ (Βαλτιμόρη, Μαιάμι, Νέα Ορλεάνη, Νέα Υόρκη, Νέα Υέρσεη και Φιλαδέλφεια) οι αντιδράσεις ήταν ραγδαίες. Κυρίως βέβαια αφορούσαν ζητήματα ασφαλείας, που από την 11η Σεπτεμβρίου προτάσσονται πολύ συχνά, ειδικά όταν αφορά Αραβικές επιχειρήσεις. Έτσι, δεν ήταν λίγοι οι Γερουσιαστές και των δύο κομμάτων που αρνήθηκαν να εγκρίνουν την αγορά, ακόμα και όταν οι ψυχραιμότεροι τους αντέτασσαν όιτ ήδη το ένα τρίτο των λιμανιών τουλάχιστον ελέγχονται από εταιρείες με τα κεντρικά τους γραφεία εκτός των ΗΠΑ και ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αυτά δε μετράνε και τόσο πολύ. Τον Μάρτιο του 2006 με ψήφους 62-2 η αρμόδια επιτροπή αρνήθηκε τελικά να εγκρίνει την αγοραπωλησία. Μία άλλη χαρακτηριστική περίπτωση οικονομικού πατριωτισμού στην πέραν των ακτών του Ατλαντικού υπερδύναμη είναι αυτή της πρότασης συγχώνευσης της Κινέζικης πετρελαικής εταιρείας CNOOC με την Αμερικάνικη Unocal το καλοκαίρι του 2005. Η ανησυχία των αξιωματούχων (που σχεδόν ομόφωνα αντέδρασαν και πάλι) ήταν ότι ο έλεγχος στα αποθέματα πετρελαίου θα «έπεφτε στα χέρια κρατικής εταιρείας κομμουνιστικού καθεστώτος»(!). Μάταιες και στην περίπτωση αυτή οι προσπάθειες των πλέον σώφρονων που επεσήμαναν ότι πρώτον δεν υπήρχε κανένα στρατηγικό συμφέρον σε κίνδυνο και δεύτερον ότι η Unocal δεν ανήκει ούτε στις πρώτες 40 μεγαλύτερες πετρελαικές εταιρείες. (2) Ελλάδα Για να έρθουμε λίγο στα δικά μας, είχαμε πολύ πρόσφατα την επίσκεψη της Αμερικανίδας Υπουργού των Εξωτερικών, που μας πρότεινε να μη δεχτούμε την προσφορά της Ρωσικής GazProm για την αγωγό φυσικού αερίου, αλλά αντίθετα να καταφύγουμε στην πρόταση της Βρετανικής BP. Το κυρίως επιχείρημά της ήταν ότι η Ελλάδα γίνεται όλο και περισσότερο «εξαρτημένη ενεργειακά από τη Ρωσία». (7) Επίσης, η Ελλάδα με την πρόσφατη τεραστίων (για τα ελληνικά δεδομένα) διαστάσεων επένδυση στη γείτονα Τουρκία, που έφτανε το συνολικό ποσό των 3 δισεκατομυρίων δολλαρίων (περίπου 2% του ΑΕΠ) για την αγορά της όγδοης ή ένατης τράπεζας της Τουρκίας, έδειξε ότι έκανε θετική διάκριση, αντί αρνητικής που κάνουν οι άλλες χώρες όπως είδαμε παραπάνω. Χαρακτηριστικό του ακατανόητου της αγοράς αυτής ότι ξένοι οικονομικοί οίκοι δηλώνουν ότι η μεγάλη τιμή πώλησης της συγκεκριμένης τράπεζας, που έφτασε 3.6 φορές την πραγματική της αξία, δεν πρέπει να θεωρηθεί χαρακτηριστικό μίας ακμάζουσας αγοράς, αλλά να καταγραφεί ως μεμονομένο περιστατικό (8, 9) Σε μία ακόμη διάσταση η μεταπρατική εώς μιμητική νοοτροπία μας απέναντι στο «πρότυπο» της δυτικής συμπεριφοράς, υλοποιείται αβασάνιστα και αντεστραμμένα. Η εξαγορά έγινε με πολιτικά κριτήρια, η επιλογή της επένδυσης έγινε για πολιτικούς λόγους, αλλά όχι για να προστατευθεί η οικονομία της χώρας, όχι για οικονομικό πατριωτισμό, αλλά αντίθετα, για επίδειξη καλών σχέσεων με τη γείτονα. Έτσι φαίνεται ότι αντιλαμβανόμαστε εμείς τον οικονομικό πατριωτισμό των υπολοίπων.. Επίλογος Αν σκεφτεί κανείς ότι όλα τα ανωτέρω παραδείγματα συνέβησαν τους τελευταίους 10 μήνες, μπορεί να αντιληφθεί ότι βρισκόμαστε σε μία κρίσιμη καμπή της παγκοσμιοποίησης στη διάσταση της οικονομίας, δηλαδή του απόρθητου κάστρου της. Το κεφάλαιο δεν αντιμετωπίζεται ως απάτριδο πουθενά. Υπάρχει ένα όριο, που λέει «ως εδώ», αυτό συνιστά το σύνορο με τον πατριωτισμό. Έστω και υποσυνείδητα, γίνεται πάντοτε η διασύνδεση με το διαβατήριο του ιδιοκτήτη της εταιρείας που επιχειρεί μεγάλη είσοδο σε μία νέα αγορά. Πολιτικοί λόγοι επηρεάζουν την οικονομική δραστηριότητα, και όχι το αντίστροφο, όπως πολλοί πιστεύουν ότι συμβαίνει. Το που θέτει κανείς το σύνορο της αποδοχής της παγκοσμιοποίησης με τον πατριωτισμό στο οικονομικό ή σε όποιο άλλο επίπεδο, είναι δικό του θέμα, και ίσως ορίζει την ιδεολογική εκκίνηση της σκέψης του. Όμως σίγουρα ένα τέτοιο σύνορο υπάρχει. Οι παλαιές απαράβατες και απόλυτες αρχές έχουν καταρρεύσει. Σημειώσεις 1. OECD criticises reappearance of "economic patriotism" 6-Mar-2006, Xinhuanet 2. Cross-Border Takeovers and Economic Patriotism, 28-Feb-2006, Globalization101.org 3. Protectionism rolls through Europe, Panorama 14-Apr-2006 4. Επισκόπηση των δραστηριοτήτων της Ευρωπαικής Ένωσης, η εσωτερική αγορά 5. \\\'Economic Patriotism\\\' casts Doubt in EU, Business Week / Associated Press, 14-Apr-2006 6. Centrica declines after bid surge, BBC 3-Feb-2006 7. Rice to pressure Greece to reject Gazprom proposal Financial times, 24-Apr-2006 8. Τουρκία: οικονομική ενίσχυση από την ΕΤΕ, εμμονή στις στρατηγικές επιλογές, και ένα ευρωπαïκό βήμα, [Θεόδωρος Μπατρακούλης], Αντίβαρο Απρίλιος 2006 9. Finansbank not Turkish M&A benchmark- Ernst&Young, Reuters 1-May-2006   Αυτό το κείμενο είναι γραμμένο σε μονοτονικό. Διαβάστε την πολυτονική του έκδοση.