Σήμερα δεν θα λύσουμε, ασφαλώς, τα προβλήματα ευρω-αμερικανικής συνεργασίας σε δύο από τις πιο ανήσυχες περιοχές του κόσμου. Θα προσπαθήσουμε όμως, να υποβάλουμε σε λογική βάσανο, κάποια από τα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν συχνά την πολιτική ανάλυση. Και κυρίως- την εφαρμοσμένη πολιτική. Η επιτυχία της οποίας εξαρτάται από το πόσο έτοιμοι είμαστε να αποβάλουμε να τις εμμονές μας, να ξεπερνάμε τις αγκυλώσεις μας, να διδαχθούμε από τα λάθη μας και να συνεννοηθούμε με ειλικρίνεια μεταξύ μας. Γιατί καλοί φίλοι είναι και μπορούν να παραμείνουν, μόνον όσο είναι ειλικρινείς μεταξύ τους
* Μια πρώτη παρατήρηση: Δεν υπάρχει ενιαίος τρόπος προσέγγισης όλων αυτών των περιοχών. Δεν υπάρχει ενιαία λύση για όλα τα διαφορετικά προβλήματα. Δεν υπάρχει το κοινώς λεγόμενο one size fits all. Όποιος φαντάζεται μια τέτοια ενιαία «λύση-τυφλοσούρτη» για όλα τα στρατηγικά προβλήματα είναι πιθανότερο να καταλήξει σε αδιέξοδα, να δημιουργήσει περισσότερα νέα προβλήματα παρά βιώσιμες λύσεις σε υφιστάμενα προβλήματα.
Για παράδειγμα, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ ή η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν αποτελεί «πανάκεια», δεν είναι «λύση για όλα». Υπάρχουν περιοχές που όντως αν ενταχθούν στους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς μπορούν να μπουν σε τροχιά σταθεροποίησης και ανάπτυξης. Τέτοια περιοχή, για παράδειγμα, είναι τα δυτικά Βαλκάνια. Κι αυτό υπό προϋποθέσεις, ασφαλώς. Αλλά υπάρχουν και περιοχές που χωράνε στο ΝΑΤΟ και δεν χωράνε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ή το αντίστροφο. Όπως υπάρχουν και περιοχές που δεν χωράνε ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
* Μια δεύτερη παρατήρηση είναι ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση, γενικότερα τους ευρωατλαντικούς θεσμούς, ως
«Κολυμπήθρα του Σιλωάμ», όπου όποιος μπαίνει, όποιος εμβαπτίζεται, του αφέονται όλες οι αμαρτίες και του γιατρεύονται όλες οι ασθένειες, ως εκ θαύματος.
Αυτό δεν συμβαίνει μαγικά και αυτόματα. Για να λειτουργήσει σταθεροποιητικά η διεύρυνση των ευρωατλαντικών θεσμών, πρέπει να συντρέχουν τρείς προϋποθέσεις:
· Πρώτον, αυτός που μπαίνει πρέπει να πληροί κάποιες προϋποθέσεις, εσωτερικής σταθερότητας, δημοκρατίας, εταιρικής συμπεριφοράς με τους υπόλοιπους και καλής γειτονίας με τους άμεσους γείτονές του. Αν για να εκπληρώσει αυτές τις προϋποθέσεις αποσταθεροποιείται η κοινωνία του, τότε ίσως του κάνουμε μεγαλύτερη ζημιά παρά καλό.
Δεν θα αναφερθώ σε συγκεκριμένη χώρα, αλλά θα επικαλεστώ ένα δυνητικό παράδειγμα. Φανταστείτε μια κοσμική μουσουλμανική χώρα, που προσπαθούμε να την εκδημοκρατήσουμε για να τη βάλουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν «περισσότερη δημοκρατία» οδηγήσει σε ανατροπή του κοσμικού καθεστώτος, τότε θα οδηγηθούμε, όχι σε μια δυτικού τύπου δημοκρατία, αλλά σε μια Ισλαμική δημοκρατία, που αντί να ενσωματωθεί στους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς θα αλληθωρίζει προς το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Επίσης, οι δυτικόφιλες δυνάμεις στο κόλπους της θα δουν την διαδικασία ένταξη ως απειλή, ενώ οι ισλαμιστικές δυνάμεις στους κόλπους της θα δουν την ευρωπαϊκή ένταξη ως «ευκαιρία» να ανατρέψουν το κοσμικό καθεστώς, εν ονόματι της «περισσότερης δημοκρατίας». Αυτό δεν σημαίνει ότι θέλουμε να διατηρηθεί ο αυταρχισμός. Σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθήσουμε άνωθεν να ανατρέψουμε τέτοια καθεστώτα, γιατί αυτό που θα μας προκύψει μπορεί να είναι ακόμα χειρότερο, ακόμα πιο ασύμβατο προς τις δυτικές αξίες, απ αυτό που θέλουμε να αλλάξουμε. Η Δημοκρατία πρέπει να προκύψει σε κάθε κοινωνία από την εσωτερική δυναμική της, από τον αγώνα του λαού της. Και εμείς θα πρέπει ασφαλώς να ενθαρρύνουμε έναν τέτοιον αγώνα με κάθε τρόπο.
· Δεύτερον, πρέπει οι υπόλοιπες χώρες να είναι «συμβατές» με τα νέα μέλη. Μια χώρα που διατηρεί στρατό κατοχής σε κράτος μέλος της Ένωσης, πόσο «συμβατή» μπορεί να θεωρηθεί;
Στις ΗΠΑ, μόλις προχθές, προκλήθηκε μεγάλη αναταραχή από μια διαφήμιση εταιρίας παραγωγής Βότκα, στο γειτονικό Μεξικό, όπου εμφανιζόταν Μεξικανικός Χάρτης του 1830 και παρουσίαζε το Τέξας, την Καλιφόρνια και μια σειρά από νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ ενταγμένες στο Μεξικό. Ήταν τέτοια η κατακραυγή στις ΗΠΑ, που η εταιρία αναγκάστηκε να αποσύρει τη διαφήμιση και να ζητήσει συγγνώμη, ενώ μεγάλες καταναλωτικές οργανώσεις των ΗΠΑ απειλούν με μποϋκοτάζ των προϊόντων της εταιρίας. Σκεφτείτε μια τέτοια πρόκληση να μην την είχε κάνει μια ιδιωτική εταιρία, αλλά η ίδια η Κυβέρνηση του Μεξικού! Σκεφτείτε πού θα είχε φτάσει η επίσημη αντίδραση της Ουάσιγκτων
Κι όμως, τέτοια ακριβώς συμπεριφορά - επίσημους χάρτες που εμφανίζουν μεγάλο μέρος της Ελλάδας μέσα στην επικράτεια της γειτονικής FYROM - αντιμετωπίζουμε καθημερινά, εδώ και χρόνια, από την πλευρά των Σκοπίων. Κι αυτό δεν συνιστά συμπεριφορά συμβατή με τους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς. Ούτε με την συμμαχική ιδιότητα κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ. Ούτε πολύ περισσότερο με την ιδιότητα κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το γεγονός ότι τα Σκόπια είναι πολύ μικρή χώρα για να μας απειλήσει, τι ακριβώς σημαίνει; Η ευθεία και διακηρυγμένη απειλή είναι εχθρική συμπεριφορά, είτε η χώρα από την οποία προέρχεται είναι μικρή είτε είναι μεγάλη. Γιατί όπως μας δίδαξαν οι ίδιες οι ΗΠΑ, από την κρίση των πυραύλων στην Κούβα, μια μικρή και αδύναμη χώρα με εχθρική συμπεριφορά, μπορεί κάποια στιγμή να συνδυαστεί με μια μεγαλύτερη και ισχυρότερη και να δημιουργήσει πραγματικό πρόβλημα ασφάλειας. Στις διεθνείς ισορροπίες σημασία δεν έχουν μόνο οι συσχετισμοί των χωρών ανά δύο, αλλά όλοι οι δυνατοί και δυνητικοί συσχετισμοί που μπορούν να προκύψουν.
Και η Κούβα είναι πολύ μικρή χώρα για να απειλήσει τις ΗΠΑ. Αλλά οι ΗΠΑ διατηρούν εμπάργκο κατά της Κούβας εδώ και 45 χρόνια. Και μάλιστα αφότου εξέλειπαν οι λόγοι για τους οποίους είχε επιβληθεί το εμπάργκο εκείνο.
Μια χώρα που διακηρύσσει αλυτρωτικές επιδιώξεις εναντίον των γειτόνων της, είτε είναι σε θέση να τις πραγματοποιήσει είτε όχι, είτε συνεργάζεται με τρίτες χώρες για να τις πραγματοποιήσει είτε όχι, δεν αποτελεί «καλό γείτονα». Ούτε ασφαλώς αξιόπιστο «σύμμαχο». Κι ούτε μπορεί να γίνει σύμμαχος ή εταίρος όσο διατηρεί τέτοια συμπεριφορά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ δεν είναι κολυμπήθρα του Σιλωάμ όπου εμβαπτίζουμε όλους τους αναξιοπαθούντες για να τους σώσουμε. Διότι βάζοντας χώρες που δεν είναι συμβατές με τις υπόλοιπες χαλαρώνουμε τους ευρω-ατλαντικούς δεσμούς και υπονομεύουμε την ενότητά τους. Ότι τεντώνει πέρα από τα όριά του, δεν «διευρύνεται» - χαλαρώνει! Και τελικά «ξεχειλώνει». Και δεν θέλουμε να ξεχειλώσουμε εκείνους ακριβώς του θεσμούς που εγγυώνται την ασφάλεια και την ευημερία μας. Και που οικοδομούν την ενότητά μας.
· Τρίτη προϋπόθεση, η διεύρυνση των ευρω-ατλαντικών δεσμών πρέπει να συσπειρώνει εμάς, όχι να αντι-συσπειρώνει όλους τους άλλους εναντίον μας. Πρέπει να ενισχύει τους φίλους μας, όχι να πολλαπλασιάζει τους εχθρούς μας.
Δέστε για παράδειγμα τις αντιρρήσεις της ʼγκελα Μέρκελ και του Νικολά Σαρκοζύ, για την περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ στα ανατολικά. Η Μέρκελ και ο Σαρκοζύ είναι φίλοι των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν είναι αντιαμερικανοί
Οι αληθινοί φίλοι του Αμερικανικού λαού είναι υποχρεωμένοι να πουν αυτό που πραγματικά σκέφτονται. Που δεν διαφέρει άλλωστε, με αυτό που σκέφτονται και λένε δημόσια πλέον, πολλοί σημαντικοί ηγέτες στις ΗΠΑ ακόμα και Προεδρικοί υποψήφιοι, και από τα δύο κόμματα.
* Μια τελευταία παρατήρηση όσον αφορά τα ενεργειακά ζητήματα:
Ακούμε την Αμερικανική άποψη για αποφυγή ενεργειακής εξάρτησης από το ρωσικό πετρέλαιο και το ρωσικό αέριο. Όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει να αποφευχθεί η εξάρτηση από ένα μόνο προμηθευτή. Κανείς δεν διαφωνεί με τη διαφοροποίηση (diversification) πηγών προμήθειας φυσικών πόρων. Αυτό είναι και θέση της Ελλάδας. Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να ειρηνεύσει η Μέση Ανατολή, πρέπει να εκλείψει η γεωπολιτική ανασφάλεια και πρέπει να υποχωρήσουν πολύ οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου.
Να θυμίσω, λοιπόν, δύο στοιχεία:
-- Πρώτον, το ρωσικό πετρέλαιο έχει κόστος εξόρυξης γύρω στα 20 δολάρια το βαρέλι. Ενώ το αραβικό πετρέλαιο έχει κόστος εξόρυξης πολύ μικρότερο, μέχρι και 2 δολάρια το βαρέλι.
-- Δεύτερον, το πετρέλαιο είχε 25 δολάρια το βαρέλι πριν από την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ και σήμερα έχει φτάσει στα 110 δολάρια το βαρέλι. Υπερ-τετραπλασιάστηκε! Το σημαντικότερο μέρος αυτής της αύξησης οφείλεται στις κερδοσκοπικές τάσεις που επικράτησαν στις αγορές μέσα σε συνθήκες γεωπολιτικής ανασφάλειας. Όσο μεγαλώνει η ανασφάλεια για τις μελλοντικές προμήθειες πετρελαίου, τόσο εντείνονται οι κερδοσκοπικές πιέσεις και τόσο ανεβαίνουν οι τιμές.
Βεβαίως είναι και η ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας και της Ινδίας. Αλλά οι χώρες αυτές αποτελούν ακόμα αθροιστικά - γύρω στο 18% της παγκόσμιας κατανάλωσης. Όσο ραγδαία και να αναπτύσσεται αυτό το κομμάτι (που πριν από 6 χρόνια ήταν 12% και τώρα έγινε 18%), δεν μπορεί αυτό το 6% αύξησης της διεθνούς κατανάλωσης να ερμηνεύσει, από μόνο του, τον τετραπλασιασμό των διεθνών τιμών! Ο Πόλεμος στο Ιράκ - ή μάλλον η αδυναμία σταθεροποίησης του Ιράκ - δημιούργησε μακροχρόνια ανασφάλεια για τον ανεφοδιασμό των αγορών, προκάλεσε συνεχείς κερδοσκοπικές πιέσεις και εκτόξευσε τις τιμές.
Ο καλύτερος τρόπος για να απεξαρτηθεί η Δύση από το Ρωσικό πετρέλαιο είναι να σταθεροποιηθεί το Ιράκ, να υποχωρήσουν οι κερδοσκοπικές πιέσεις και να αρχίσουν να υποχωρούν οι τιμές του πετρελαίου διεθνώς. Τότε όλοι θα στραφούν στο πολύ φθηνότερο αραβικό πετρέλαιο.
Όλη η Ευρώπη σε αυτό προσβλέπει: Να τελειώσει ο Πόλεμος στο Ιράκ, να αποκατασταθεί η σταθερότητα στην περιοχή, να πέσει και η τιμή του πετρελαίου. Ειδικά η Ελλάδα που είναι και χώρα με μεγάλη και ισχυρή ναυτιλία, έχει κάθε λόγο να προσβλέπει σε συνθήκες που θα ευνοούν τις θαλάσσιες μεταφορές πετρελαίου μέσα από τάνκερς, κι όχι τις χερσαίες μεταφορές, μέσα από αγωγούς.
ʼλλωστε, όπως παρατήρησε πρώτος ο Θουκυδίδης - και στη σύγχρονη εποχή επανέλαβε ο μεγάλος Αμερικανός Ιστορικός Alfred Thayer Mahan - οι θαλάσσιες μεταφορές έχουν ανεξαρτησία προορισμού. Οι χερσαίες δεν έχουν: Μόλις μπει το πετρέλαιο στο τάνκερ, η ασφαλής μεταφορά δεν εξαρτάται πλέον από την πολιτική κατάσταση σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Ενώ όταν μπει στον αγωγό, η ασφαλής μεταφορά του εξαρτάται από την πολιτική κατάσταση σε όλες τις χώρες από τις οποίες περνάει ο αγωγός.
Η ελληνική ναυτιλία, λοιπόν, έχει συμφέρον από την επιστροφή στις θαλάσσιες μεταφορές. Αν θέλετε, έχει συμφέρον από την επιστροφή στο φθηνό αραβικό πετρέλαιο. Αλλά αυτό δεν εξαρτάται από μας. Εξαρτάται από την ειρήνευση στο Ιράκ και σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Όσον αφορά το φυσικό αέριο, πράγματι, πέρα από το ρωσικό υπάρχει και το αέριο της Κασπίας, με κεντρικό πρωταγωνιστή, βέβαια, το Αζερμπαϊτζάν. Η Ελλάδα έχει κάθε διάθεση να διοχετεύσει το φυσικό αέριο της Κασπίας στην Ευρώπη. Αλλά ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και την Ελλάδα υπάρχει η Τουρκία, η οποία δεν θέλει μόνο να είναι «διαμετακομιστής» του αερίου. Θέλει να είναι «μεσάζων» του αερίου. Δεν θέλει να πληρώνεται για την διέλευση του αερίου από το έδαφός της. Θέλει να το αγοράζει και να το μεταπουλά η ίδια. Θέλει να το ελέγχει. Αυτό είναι κάτι που δεν το θέλει το Αζερμπαϊτζάν, ούτε και οποιαδήποτε άλλη παραγωγός χώρα. Αλλά ούτε και οι υπόλοιπες δυτικές χώρες από την πλευρά της κατανάλωσης - συμφωνούν.
Συνεπώς η απεξάρτηση από μια πηγή προμήθειας φυσικών πόρων, είναι το ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε. Κι εδώ συμφωνούμε. Το άλλο πρόβλημα είναι ότι οι χώρες που μεσολαβούν στη μεταφορά φυσικών πόρων, μπορούν και πρέπει να αμείβονται γι αυτό, αλλά δεν μπορούν και δεν πρέπει να ελέγχουν τη ροή τους.
Ούτως ή άλλως χώρες που αποτελούν κόμβους μεταφοράς όπως η Τουρκία και η Ελλάδα κερδίζουν διπλά: Κερδίζουν οικονομικά και κερδίζουν σε στρατηγική σημασία. Το να επιδιώκουν υπερβολικά κέρδη ελέγχου επί των ενεργειακών ροών είναι ανεπίτρεπτο και για τους παραγωγούς και για τους διεθνείς καταναλωτές.
Βλέπετε λοιπόν, τα προβλήματα δεν είναι άλυτα ή δυσεπίλυτα. Μπορούν να λυθούν.
Φτάνει να συνεννοηθούμε με ειλικρίνεια.
Όπως ακριβώς ταιριάζει σε φίλους, εταίρους και συμμάχους.
Σας ευχαριστώ πολύ.
