Ἡ σημασία τοῦ Κοσσυφοπεδίου γιά τούς Σέρβους

Γεώργιος Νεκτάριος Αθ. Λόης
Διδάκτωρ Ιστορίας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Ἀντίβαρο, Σεπτέμβριος 2007

            Τό Κοσσυφοπέδιο εἶναι μία μικρή περιοχή στήν νότια Σερβία καί, κατά πολλούς, ἐξαιρετικῆς σημασίας. Τό κανονικό του ὄνομα εἶναι Κόσοβο καί Μετόχια καί αὐτό γιατί ἀποτελεῖται ἀπό δυό μέρη: τό Κόσοβο τό ὁποῖο εἶναι τό βόρειο τμῆμα αὐτῆς τῆς περιοχῆς καί ἡ πεδιάδα, μαζί μέ τίς πόλεις Πρίστινα καί Μιτρόβιτσα, πού οἱ Ἀλβανοί ἔχουν οἰκειοποιηθεῖ ὡς δική τους περιοχή  καί τά Μετόχια πού εἶναι τό νότιο τμῆμα καί περιλαμβάνει τίς πόλεις τοῦ Πεκίου, τήν Πριζρένη καί τή Τζακόβιτσα, ὅπου ἔχει γραφτεῖ τό μεγαλύτερο κομμάτι τῆς Σερβικῆς ἱστορίας. Ἡ ὀνομασία Μετόχια σημαίνει “μοναστηριακή ἰδιοκτησία” καί ἀνάγεται χρονολογικά ἀπό τήν περίοδο τοῦ Ἁγίου Σάββα πρώτου Ἀρχιεπισκόπου Σερβίας (1219-1233). Ὅμως μετά τήν ἄνοδο τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος στήν ἐξουσία τῆς Γιουγκοσλαβίας (1943) ὁ ὅρος Μετόχια ἄρχισε σιγά-σιγά νά παραβλέπεται καί φτάσαμε σήμερα στό σημεῖο νά μήν χρησιμοποιεῖ πιά κανείς αὐτήν τήν ὀνομασία ἐκτός ἀπό τήν Σερβική Ἐκκλησία.     

          Τό κέντρο τῆς σερβικῆς πνευματικῆς ἐξουσίας ἀναπτύχθηκε στήν περιοχή τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου, τό ὁποῖο ἀποτελοῦσε μετόχι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ζίτσης, ὅπου μετά τήν ἀπόκτηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί διοικητικῆς ἀνεξαρτησίας, τό ἔτος 1219, ὁ Ἅγιος Σάββας ἐγκατέστησε τήν ἕδρα τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς του.⁽¹⁾ Πιθανότατα, ἀληθεύουν τά στοιχεῖα ὅτι πρῶτος κτίτορας τοῦ μετοχίου τῆς Μονῆς Ζίτσης, ἀπό τό ὁποῖο ἀργότερα ἔλαβε τό ὄνομα καί ὁλόκληρη ἡ περιοχή, Μετόχι, ὑπῆρξε ὁ ἴδιος ὁ Ἅγιος Σάββας. Ἡ μεταφορά τῆς πνευματικῆς ἕδρας, ἀπό τή Ζίτσα στό Πέκιο, συντελέσθηκε λόγω τῶν συχνῶν ἐπιδρομῶν ἀπό τό Βορρᾶ. Ὁ διάδοχος τοῦ Ἁγίου Σάββα, Ἀρσένιος Α΄ Σρέματς (1233-1263) ἦταν αὐτός πού μετέφερε τήν ἕδρα τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀπό τή μονή τῆς Ζίτσης στό Πέκιο, μέσα στά ὅρια τοῦ Κοσσυφοπεδίου τό ἔτος 1253.  

            Ὁ ρόλος τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξε τεράστιος γιά τή διατήρηση τῶν παραδόσεων καί τῆς ἐθνικῆς συνείδησης στό λαό καί ἰδιαίτερα τό κέντρο αὐτῆς, τό Πατριαρχεῖο Πεκίου.⁽²⁾ Γιά τούς Σέρβους τό Πατριαρχεῖο Πεκίου καί ἡ περιοχή τοῦ Κοσσυφοπεδίου (Κόσοβο καί Μετόχια) θεωρεῖται ὡς ἡ κοιτίδα τοῦ σερβικοῦ πολιτισμοῦ.

Τό Κοσσυφοπέδιο εἶναι οἱ Θερμοπύλες τῶν Σέρβων. Ὁ πρίγκιπας Λάζαρος (1371-1389) ἡγεμόνας τῶν Σέρβων, ἐνῶ γνώριζε ὅτι οἱ Ὀθωμανοί ἦταν πολυαριθμότεροι καί θά περνοῦσαν ἀπ’ τό Κοσσυφοπέδιο, ἐν τούτοις δέν ἔσκυψε τό κεφάλι, στάθηκε καί πολέμησε γενναῖα τόν Ἰούνιο τοῦ 1389 ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν, γράφοντας τήν λαμπρότερη σελίδα τῆς Σερβικῆς ἱστορίας.⁽³⁾ Στήν ἀρχή οἱ Σέρβοι πίστεψαν πώς θά τά καταφέρουν, ἀφοῦ σκότωσαν ἀκόμη καί τόν σουλτάνο Μουράτ Α΄. Τελικά ὅμως οἱ Ὀθωμανοί, μ’ ἐπικεφαλῆς τόν Βαγιαζίτ, κέρδισαν τή μάχη καί ὁ πρίγκιπας Λάζαρος ἔγινε σύμβολο γιά τούς Σέρβους διότι δέν πολέμησε μόνο ἡρωικά, ἀλλά μαρτύρησε μαζί μέ ὅλους τους αἰχμαλώτους. Ἄν καί νικητές οἱ Ὀθωμανοί, ἀποσύρθηκαν ἐξαντλημένοι. Ποτέ ἄλλοτε δέ θά συναντήσουν παρόμοιους μαχητές στήν ἱστορία τους.

Οἱ νεομάρτυρες τῶν Σέρβων ἔχουν ὡς ἀφετηρία τους τό ἔτος 1389, τή μάχη τοῦ Κοσσυφοπεδίου. Ἡ μάχη στό Κοσσυφοπέδιο (Kosovo Polje) εἶναι τό κεντρικό γεγονός τῆς μεσαιωνικῆς ἱστορίας τῆς Σερβίας. Ἀπό τήν πλευρά τους οἱ Ὀθωμανοί μέ τή νίκη στό Κοσσυφοπέδιο ἰσχυροποίησαν τή θέση τους στά Βαλκάνια καί ἑτοιμάζονταν γιά τήν Ἅλωση τῆς Πόλης. Ἔτσι ἀξιολόγησαν τή μάχη στό Κοσσυφοπέδιο οἱ Σέρβοι καί ἡ ἰδέα αὐτή ἐπέζησε στή συνείδηση τοῦ σερβικοῦ λαοῦ μέχρι σήμερα. Γιά ἕξη αἰῶνες τό γεγονός αὐτό ἀποτέλεσε πηγή ἔμπνευσης γιά τήν ἐπιβίωση, ἀναγέννηση καί τό μέλλον ἑνός ὁλόκληρου λαοῦ.

Οἱ Ἀλβανοί ἀπό τήν πλευρά τους ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ πρόγονοί τους, οἱ ἀρχαῖοι Ἰλλυριοί,⁽⁴⁾ ζοῦσαν στήν περιοχή πολύ πρίν ἀπό τίς σερβικές ἐπιδρομές τοῦ ἕκτου αἰώνα. Ἐπίσης στήν πόλη τῆς Πρισρένης τό ἔτος 1878 ἔγινε ἡ σύσταση τοῦ “Ἀλβανικοῦ Συνδέσμου”⁽⁵⁾ ὁ ὁποῖος ἔχει ἀναγάγει τό Κοσσυφοπέδιο σέ λίκνο τῆς ἀλβανικῆς ἐθνικῆς ἀναγέννησης.⁽⁶⁾

Ἡ ἀρχική ἑστία τῶν Σέρβων βρισκόταν βόρεια τοῦ ποταμοῦ Δούναβη. Στή Βαλκανική χερσόνησο ἐμφανίζονται τήν ἐποχή τοῦ αὐτοκράτορα Ἡρακλείου (610-641) καί μέχρι τόν 12^ο αἰώνα ἦταν ὑπήκοοι τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Κατά καιρούς, σημείωναν διάφορες ἐξεγέρσεις χωρίς ὅμως κάποιο ἀποτέλεσμα. Τό πρόβλημα ἦταν ὅτι συγκροτοῦνταν ἀπό ἀρκετά φύλα καί τό κάθε φύλο εἶχε τή δική του ἡγεσία. Τήν πολυδιάσπαση αὐτή κατάφερε νά ἑνώσει ὁ μέγας ζουπάνος Στέφανος Νεμάνια, τό ἔτος 1165, πού προΐστατο τῆς ἡγεμονίας τῆς “Ράσκας” (γνωστή μέ τήν Τουρκική ὀνομασία Σαντζάκ) ἡ ὁποία περιελάμβανε τίς πόλεις τῆς Πρισρένης, τῆς Πρίστινας τοῦ Πεκίου καί τοῦ Νόβι Πάζαρ πιθανή ἕδρα τοῦ κράτους του. Μάλιστα τόν Στέφανο Νεμάνια (1165-1196) ἀναγνώρισε τό 1168 ὁ Αὐτοκράτορας Μανουήλ Κομνηνός. Ὁ Στέφανος κατάφερε νά συνενώσει τούς Σέρβους ὑπό τήν ἐξουσία του, νά συγκροτήσει ἕνα ἑνιαῖο σερβικό κράτος καί νά γίνει ὁ θεμελιωτής τῆς πρώτης βασιλικῆς δυναστείας τῶν Σέρβων. Ὁ ἴδιος ἄφησε τό θρόνο στό δεύτερο γιό τοῦ Στέφανο τόν Πρωτοστεφή (1196-1227) καί τό ἔτος 1196 ἀποσύρθηκε στή μονή Στουντένιτσα ἀκολουθώντας τό μοναχισμό, εἶναι ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Μυροβλύτης. Ὁ τρίτος κατά σειρά γιός του, πρίγκιπας Ράτσκο, σέ ἡλικία περίπου 17 ἐτῶν ἔφυγε γιά τό Ἅγιο Ὅρος ὅπου παρέμεινε γιά 16 χρόνια, εἶναι ὁ Ἅγιος Σάββας, ὁ πρῶτος Ἀρχιεπίσκοπος Σερβίας τό ἔτος 1219.

Ἡ σερβική κυριαρχία, πού ἄρχισε νά ἐμφανίζεται τήν ἐποχή τοῦ Στέφανου Νεμάνια, αὐξήθηκε σημαντικά μέ τούς διαδόχους του⁽⁷⁾ καί ἔφτασε στό ἀπόγειό της τήν ἐποχή τοῦ Βασιλιᾶ Ντοῦσαν (1331-1355). Στίς 28 Ἰουλίου τοῦ 1330, οἱ Σέρβοι μέ Βασιλιά τόν Στέφανο Ντετσάνσκι καί τό γιό τοῦ Ντοῦσαν, νικοῦν τούς Βουλγάρους καί ἐπεκτείνονται πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις. Ἐπί Ντοῦσαν, ἡ μεσαιωνική Σερβία πετυχαίνει τήν μεγαλύτερη ἐπέκτασή της. Καταλαμβάνει τήν Ἤπειρο, Ἀλβανία, Μακεδονία, Θεσσαλία καί φτάνει μέχρι τήν Πελοπόννησο καί στίς 16 Ἀπριλίου 1346, στέφεται στά Σκόπια Αὐτοκράτορας τῶν Σέρβων καί Ρωμαίων. Τό ἴδιο ἔτος ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σερβίας Ἰωαννίκιος (1338-1346) ἀνακηρύχθηκε Πατριάρχης  (1346-1354).⁽⁸⁾

Ὁ Ντοῦσαν πέθανε τό 1355 καί τό θρόνο καταλαμβάνει ὁ υἱός τοῦ Οὔρεσης πού βασίλευσε μέχρι τό 1371, ἀλλά δέν κατόρθωσε νά κρατήσει ἑνωμένες ὅλες αὐτές τίς περιοχές καί τούς λαούς τους. Διεκδίκησαν τόν θρόνο, ὁ ἀδελφός του Στεφάνου Ντοῦσαν, Συμεών, πού ἦταν ἡγεμόνας της, σημερινῆς, Ἀλβανίας, ἀλλά καί πολλοί ἄλλοι Βοεβόδες. Οὐσιαστικά ἡ αὐτοκρατορία τοῦ Ντοῦσαν, διασπάσθηκε λίγο μετά τόν θάνατό του.
            Τό 1371 ἐμφανίζονται στό προσκήνιο οἱ Ὀθωμανοί⁽⁹⁾ καί μέ μεθοδικότητα βλέποντας ὅτι στά βόρειά τῆς Βασιλεύουσας τά κράτη τῶν Βουλγάρων καί τῶν Σέρβων, προσπαθοῦν νά συνασπισθοῦν γιά νά τούς ἀντιμετωπίσουν, καί θέλοντας νά κυριαρχήσουν στήν κεντρική βαλκανική, κατέκτησαν πρῶτα αὐτούς πρίν προσβάλλουν τήν Κωνσταντινούπολη. Ἔτσι, στίς 28 Ἰουνίου 1389, γίνεται ἡ περίφημη μεγάλη μάχη τοῦ Κοσσυφοπεδίου ἡ ὁποία σφράγισε τή μοίρα τῆς Βαλκανικῆς Χερσονήσου γιά τά ἑπόμενα πεντακόσια χρόνια. Γιά τούς Σέρβους εἶναι μία μεγάλη ἡρωική ἥττα. Στήν πραγματικότητα ὅμως δέν ὑπῆρξε νικητής καί ἡ Σερβία δέν κατακτήθηκε ἀπό τούς Ὀθωμανούς, χρειάστηκε νά ἔρθει τό ἔτος 1459 καί ὁ Μωάμεθ Β΄ ὁ Πορθητής γιά νά τήν καταλάβει.

            Ὅταν ἡ Σερβία βρέθηκε ὑπό τήν καταδυνάστευση τῶν Ὀθωμανῶν ἡ Ἐκκλησία κατάφερε καί παρέμεινε ζωντανή. Ἔτσι, ἡ ἰδέα ὅτι κάποια μέρα ἡ Σερβία θά ἀνασταινόταν ἔμεινε ζωντανή ἀπό τήν ὕπαρξη καί μόνο τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ὕπαρξη τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου ἐνέπνεε τήν ἐλπίδα στό σερβικό λαό ὅτι θά διατηρηθεῖ, τουλάχιστο, ἡ συνοχή τῆς ὕπαρξης τῶν Σέρβων καί  ἔτσι θεωροῦσαν δέν ἔχουν ναυαγήσει τά πάντα. Εἶναι ζήτημα ἄν οἱ Σέρβοι θά κατάφερναν νά διατηρήσουν τή θρησκευτική τους αὐτοσυνειδησία καί ἐθνική ταυτότητα ἀνά τούς αἰῶνες χωρίς τήν ὕπαρξη τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου. Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου ἦταν ἄρρηκτα συνδεδεμένο μέ τό σερβικό λαό, καί γιά αὐτό, ὁ ὑποδουλωμένος ἀπό τούς Τούρκους σερβικός λαός κατάφερε νά διατηρηθεῖ καί νά ἐπιζήσει, ἐπειδή διατηρήθηκε καί ἐπέζησε τό ἴδιο τό Πατριαρχεῖο Πεκίου. Πρόκειται γιά ἱστορικό γεγονός τό ὁποῖο ἐξέφρασαν ἐπανειλημμένα πολλοί Σέρβοι καί ξένοι συγγραφεῖς καί ἱστοριογράφοι. Ἀκόμα καί κατά τά ἔτη 1459, ὅταν ἡ Σερβία ὑποδουλώθηκε πλήρως στούς Ὀθωμανούς καί ὁ Ἀρσένιος Β΄ (1455-1459) μετέφερε τόν Πατριαρχικό θρόνο στήν πόλη Σμεντέρεβο, ἕως καί τήν περίοδο τοῦ Μακαρίου Σοκόλοβιτς (1557-1571) ὅπου ἔγινε ἡ ἀνασύσταση τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου τό ἔτος 1557, ἡ ἀναφορά τῶν Σέρβων εἶναι τό Πατριαρχεῖο Πεκίου.

Τό ἔτος 1557, ὁ ἀξιωματοῦχος καί εὐνοούμενος τῆς Ὑψηλῆς Πύλης, βεζίρης Μεχμέτ πασάς Σοκόλοβιτς κατόρθωσε νά ἀνακαινίσει τό Πατριαρχεῖο Πεκίου τοποθετώντας στόν Πατριαρχικό θρόνο τόν ἀδερφό του Μακάριο.⁽¹⁰⁾ Οἱ σχέσεις τοῦ Μακαρίου καί τῶν διαδόχων του μέ τούς Ὀθωμανούς μέχρι καί τά τέλη τοῦ 16^ου αἰώνα, ἤσαν ἀγαθές. Αὐτό βοήθησε νά ἀποκατασταθεῖ ἡ τάξη καί νά ἐνισχυθεῖ ἡ ἐκκλησιαστική ζωή στή χώρα. Στά χρόνια αὐτά ὁ Πατριάρχης, σύμφωνα μέ τίς ὑποχρεώσεις καί τά δικαιώματα πού τοῦ ἀναγνώρισαν οἱ Ὀθωμανοί, πῆρε τή θέση πραγματικοῦ ἐθνάρχη ὅπως ἦταν καί ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης.⁽¹¹⁾ Οἱ Ὀθωμανοί θεωροῦσαν τήν Σερβική Ἐκκλησία ὡς τόν μόνο ἀξιοσέβαστο καί ἁρμόδιο θεσμό ἀνάμεσα στούς χριστιανούς τῆς περιοχῆς καί ἔτσι ἡ Ἐκκλησία ἀπέκτησε ἀρκετά δικαιώματα καί εἶχε μεγάλη ἐπιρροή στήν καθημερινή ζωή τῶν πολιτῶν.⁽¹²⁾            

Οἱ Ὀθωμανοί ἐπέτρεπαν στούς Σέρβους νά ἔχουν τή δική τους ἐκκλησιαστική τάξη πραγμάτων ὡς τή μοναδική μορφή τῆς ἐθνικῆς τους ζωῆς. Ὁ ἴδιος ὁ σουλτάνος καί οἱ Ὀθωμανοί ἄρχοντες χαρακτήριζαν τούς Σέρβους πιστούς ὡς “Sirf-milet”, δήλ. ὡς “Σερβικό ἔθνος”. Πολύ συχνά οἱ Ὀθωμανοί ταύτιζαν τή θρησκεία μέ τήν ἐθνικότητα ἔτσι ὅταν μιλοῦσαν γιά τό Πατριαρχεῖο Πεκίου ἐννοοῦσαν τούς Σέρβους ἤ ἀλλιῶς τούς “Σερβορθόδοξους Χριστιανούς”.⁽¹³⁾ Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου ἔπαιζε καί τό ρόλο τοῦ πολιτικοῦ παράγοντα τῶν Σέρβων.⁽¹⁴⁾ Ὁ Πατριάρχης Πεκίου ὀνόμαζαν “millet-basa” δήλ. “Εθνάρχης”.⁽¹⁵⁾

Οἱ ὀρθόδοξοι ἱερεῖς εἶχαν στά χέρια τους, τήν περίοδο αὐτή, ὅλη τήν τοπική διοίκηση, ἑξαιρουμένων τῶν στρατιωτικῶν καί φορολογικῶν ὑποθέσεων. Οἱ Σέρβοι Πατριάρχες ἐμφανίζονταν ὄχι μόνο ὡς ἐπίσημοι ἐκπρόσωποι τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας καί προστάτες τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλά καί ὡς προστάτες τῶν πολιτικῶν δικαιωμάτων τοῦ Σερβικοῦ λαοῦ. Ὅσο διαρκοῦσε τό Πατριαρχεῖο Πεκίου οἱ Σέρβοι ἔθεταν τόν ἑαυτό τους, κατά τά δύσκολα χρόνια, ὑπό τήν προστασία τῶν Πατριαρχῶν τους, οἱ ὁποῖοι ἐμφανίζονταν πάντοτε καί ὡς ἀντιπρόσωποι τοῦ λαοῦ ἐνώπιον τῶν Ὀθωμανικῶν ἀρχῶν. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπο δημιουργήθηκαν στενοί δεσμοί ἀνάμεσα στόν Πατριάρχη καί τό λαό, τό δέ Πατριαρχεῖο Πεκίου στό Κοσσυφοπέδιο ἀποτελοῦσε τό καταφύγιο τῶν Σέρβων.⁽¹⁶⁾   

            Ἀπό αὐτά καί μόνο μποροῦμε νά συμπεράνουμε ὅτι τό Πατριαρχεῖο Πεκίου εἶχε καί μία ἐθνική ἀποστολή, νοητή στό πλαίσιο τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἀφενός μέν ὡς συνέπεια τῆς παλιᾶς βυζαντινῆς παράδοσης καί ἀφετέρου κάτω ἀπό τήν ἐπίδραση τῶν νομικῶν ἐθίμων πού ἀναπτύχθηκαν ὑπό τήν Ὀθωμανική ἐξουσία, πάντως τότε δημιουργήθηκε καί ἕνα σύστημα εἰδικῆς δικαιοδοσίας τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας, πού εἶχε τήν ἀπόλυτη ἐξουσία τόσο στά πνευματικά ὅσο καί στά πολιτικά θέματα, ἐντός τῶν ὁρίων τοῦ Πατριαρχείου. Ἔτσι, τό Πατριαρχεῖο Πεκίου εἶχε ὄχι μόνο ἐκκλησιαστική–πνευματικη ἐξουσία ἀλλά καί ἐθνικό χαρακτήρα.⁽¹⁷⁾

            Στά τέλη τοῦ 16^ου αἰώνα τά πράγματα ἄλλαξαν πρός τό χειρότερο γιά τό σερβικό λαό καί τήν Ἐκκλησία του. Ὁ Πατριάρχης Πεκίου, Ἰωάννης Καντούλης (1592-1613) τέθηκε ἐπικεφαλῆς κινήματος ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν. Στή χώρα ξέσπασαν διάφορες ἐξεγέρσεις τῶν Σέρβων⁽¹⁸⁾ οἱ ὁποῖες καταστάλθηκαν μέ τή βία καί στά μέτρα ἀντιποίνων οἱ Ὀθωμανοί ἔκαψαν καί τά ἱερά λείψανα τοῦ Ἁγίου Σάββα στό ὕψωμα Βράτσαρ, τοῦ Βελιγραδίου τό ἔτος  1594.⁽¹⁹⁾ Τόν Πατριάρχη Ἰωάννη, τόν ὁποῖο ἐκτέλεσαν οἱ Τοῦρκοι τό 1613, διαδέχθηκε ὁ Πατριάρχης Παϊσιος Γιάνιεβατς (1614-1648), ὁ ὁποῖος ἦταν μετριοπαθής καί δέν προκαλοῦσε προβλήματα στούς Ὀθωμανούς, ἀσχολοῦνταν, κυρίως, μέ τή λογοτεχνία, τήν πνευματική ζωή καί τήν ὑλική βοήθεια ἀπό τή Ρωσία. Οἱ Ὀθωμανοί δέν ἐνόχλησαν τόν Πατριάρχη Παϊσιο, ὅμως, δολοφόνησαν  τό διάδοχό του, Γαβριήλ Ράϊτς (1648-1655) τόν ὁποῖο καί διαδέχτηκε ὁ Μάξιμος (1655-1674).

            Τήν ἐποχή τοῦ Πατριάρχη Ἀρσενίου Γ΄ Τσαρνόγιεβιτς (1674-1690) οἱ Σέρβοι βοήθησαν τίς Αὐστριακές δυνάμεις, στόν πόλεμο κατά τόν Ὀθωμανῶν, νά εἰσβάλουν στά Σκόπια, τό ἔτος 1683, γι’ αὐτό ὑπέστησαν φριχτά ἀντίποινα, τά ὁποῖα τούς ἀνάγκασαν νά μεταναστεύσουν. Τότε ἔγινε ἡ πασίγνωστη μεγάλη μετοίκηση τῶν Σέρβων, περίπου διακόσιες χιλιάδες, τό ἔτος 1690, ἀπό τά νότια διαμερίσματα τῆς Σερβίας πρός τά βόρεια, στήν ἀντίπερα ὄχθη τοῦ Δούναβη, ὅπου ἦταν Αὐστροουγγρικά ἐδάφη.⁽²⁰⁾ Ἐκεῖ τούς δέχθηκε ὁ Αὐστριακός αὐτοκράτορας Λεοπόλδος Α΄, δίνοντάς τους ὅλες τίς ἐθνικές, πολιτιστικές καί θρησκευτικές ἐλευθερίες.⁽²¹⁾ Τότε τό Σέρβο Πατριάρχη τόν ὀνόμαζαν “Caput nationis” δηλ. ‘κεφαλή τοῦ ἔθνους’.⁽²²⁾ Ἀπό τότε καί μέχρι τήν ὁριστική κατάργηση τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου, τό ἔτος 1766,⁽²³⁾ ἐναλλάσσονταν στόν πατριαρχικό θρόνο τοῦ Πεκίου Ἕλληνες καί Σέρβοι Πατριάρχες.  

  Τήν περίοδο αὐτή, τέλη 17^ου αἰώνα, ἐμφανίστηκε τό πρόβλημα τοῦ Κοσσυφοπεδίου. Τότε ἔχουμε τίς μεγάλες δημογραφικές ἀλλαγές πρός ὄφελος τῶν Ἀλβανῶν μετά τίς ἀποτυχημένες ἐξεγέρσεις τῶν Σέρβων οἱ ὁποῖοι γιά νά ἀποφύγουν τά ἀντίποινα τῶν Ὀθωμανῶν, ἐγκατέλειψαν τό Κοσσυφοπέδιο. Μέ τή μετοίκηση τῶν Σέρβων ἄρχισε καί ἡ μετακίνηση τῶν ἐξισλαμισμένων Ἀλβανῶν πρός αὐτό. Οἱ Σέρβοι ἐγκατέλειπαν τά σπίτια τους καί οἱ ἀλβανικοί πληθυσμοί ἐπωφελοῦνταν καταλαμβάνοντας μέρα μέ τή μέρα τήν περιοχή. Ἔτσι, ἀλλοιώθηκε σημαντικά ἡ ἐθνική σύνθεση τοῦ Κοσσυφοπεδίου δημιουργώντας ἀλβανική πλειονότητα. Μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου, οἱ Ἀλβανοί κάτοικοι ἄρχισαν νά οἰκειοποιοῦνται τήν περιοχή καί νά τήν θεωροῦν δική τους. Ἔτσι, τό Κοσσυφοπέδιο ἀποτέλεσε τό σημεῖο τριβῆς μεταξύ τῶν ὀρθοδόξων Σέρβων καί τῶν μουσουλμάνων Ἀλβανῶν.

Τό 1912, κατά τή διάρκεια τοῦ πρώτου Βαλκανικοῦ πολέμου,⁽²⁴⁾ ὁ σερβικός στρατός μέ ραγδαία προέλαση ἀπελευθέρωσε τό Κοσσυφοπέδιο, τό ὁποῖο ἐπιδικάστηκε τελικά στή Σερβία, στίς 30 Μαΐου 1913, μέ τή Συνθήκη τοῦ Λονδίνου. Κατά τήν περίοδο τοῦ Β΄ Παγκοσμίου πολέμου οἱ Ἰταλοί πού κατέλαβαν τό Κοσσυφοπέδιο ἔδωσαν στούς Ἀλβανούς, στίς 7 Αὐγούστου 1941, τό δικαίωμα στήν ἐθνικότητα καί τή γλώσσα. Ἔτσι, οἱ Σέρβοι ἐκτοπίστηκαν καί πάλι παίρνοντας τό δρόμο τῆς προσφυγιᾶς, ἐγκατέλειψαν τά σπίτια τους καί ἔφυγαν πρός τήν κεντρική Σερβία.

Μετά τήν ἀπελευθέρωση τό ἔτος 1945, τό κομμουνιστικό καθεστώς τῆς Γιουγκοσλαβίας ἀπαγόρευσε στούς Σέρβους πρόσφυγες νά ἐπιστρέψουν πίσω στά σπίτια τούς στό Κοσσυφοπέδιο,⁽²⁵⁾ ἐφαρμόζοντας σχέδιο συρρίκνωσης τῆς Σερβικῆς κυριαρχίας ἐντός τῆς Γιουγκοσλαβίας, σέ ὅλη τήν ἔκτασή της. Ἔτσι γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία οἱ Σέρβοι ἀποτέλεσαν μειονότητα στήν περιοχή αὐτή. Μάλιστα στό Κοσσυφοπέδιο δόθηκε τόν Ἰούνιο τοῦ 1945 καί ἕνα εἶδος διοικητικῆς αὐτονομίας μέσα στά ὅρια τῆς Δημοκρατίας τῆς Σερβίας. Μέ τό νέο Σύνταγμα τοῦ 1974, τό Κοσσυφοπέδιο προήχθη σέ Αὐτόνομη Ἐπαρχία⁽²⁶⁾ καί ἦταν σέ ὅλα ἐκτός τοῦ ὀνόματος Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία.⁽²⁷⁾ Ἔτσι, ἡ ἐξουσία ἦταν πλέον, σέ μεγάλο βαθμό, στά χέρια τῶν τοπικῶν Ἀλβανῶν κομμουνιστῶν καί καθιστοῦσε τή μακροπρόθεσμη συνύπαρξη μέ τούς Σέρβους προβληματική.⁽²⁸⁾

            Ἡ ἀνασύσταση τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου ἔγινε τό ἔτος 1920 μέ Συνοδική Ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπό τήν 19^η Μαρτίου 1919 καί ὁλοκληρώθηκε μέ τόν Πατριαρχικό καί Συνοδικό Τόμο πού ὑπέγραψε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Μελέτιος Δ΄ τό 1922.⁽²⁹⁾ Πρῶτος Πατριάρχης ἦταν ὁ Δημήτριος Παύλοβιτς, τό ἔτος 1920 (1905-1930).

            Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου συνέβαλλε καθοριστικά στήν ἐθνική ἀναγέννηση καί ἀφύπνιση τοῦ σερβικοῦ λαοῦ. Ἀρκετά χρόνια ἀργότερα ὁ προκαθήμενος τῆς Ἰσλαμικῆς κοινότητας στήν τέως Γιουγκοσλαβία, Σουλεϊμᾶν Κεμούρ, δήλωσε μέ τήν εὐκαιρία τῆς ἐνθρονίσεως τοῦ Σέρβου Πατριάρχη Γερμανοῦ, στίς 29 Μαΐου 1960, στό Πέκιο: “…Μᾶς εἶναι γνωστό ὅτι ἡ ἀνακαινισμένη Σερβική Ἐκκλησία δέν ἀποτέλεσε μόνο θρησκευτική, ἀλλά κατά κάποιον τρόπο καί πολιτική ὀργάνωση τοῦ σερβικοῦ λαοῦ. Ἡ Σερβική Ἐκκλησία διαδραμάτισε, διά μέσου τῆς ἱστορίας, σπουδαῖο ρόλο στή συγκέντρωση τῶν Σέρβων πού ἦταν διασκορπισμένοι σέ διάφορες περιοχές. Ἀναλαμβάνοντας τό ρόλο τοῦ πολιτικοῦ ἐκπροσώπου, ἡ ἴδια ἦταν ἐνεργά στό πεδίο τῆς διαφύλαξης τῆς πνευματικῆς ἑνότητας τοῦ σερβικοῦ λαοῦ…”⁽³⁰⁾

Τό Πέκιο εἶναι συνδεδεμένο μέ πάρα πολλές ἱστορικές μνῆμες τοῦ παρελθόντος τῶν Σέρβων. Μέ τό θεσμό τοῦ Πατριάρχη, μέ χρίσεις καί στέψεις Βασιλέων καί Αὐτοκρατόρων, μέ βασιλικούς γάμους, μέ ἐνθρονίσεις Πατριαρχῶν. Στήν ἐκκλησία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, στό Πέκιο, ἀκόμη καί σήμερα ἐνθρονίζονται οἱ Πατριάρχες τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι καί στόν τίτλο τούς ἔχουν αὐτή τήν ἀνάμνηση: “Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Πεκίου, Μητροπολίτης Βελιγραδίου καί Καρλοβακίου καί Πατριάρχης τῶν Σέρβων”. Στό Κοσσυφοπέδιο ἀναδείχθηκαν καί οἱ πρῶτοι ἐθνικοί Ἅγιοι τῶν Σέρβων, ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Μυροβλύτης καί ὁ Ἅγιος Σάββας. Ὁ πρῶτος ἦταν ὁ πολιτικός ἡγέτης τῶν Σέρβων καί ὁ δεύτερος, τῆς ἴδιας οἰκογένειας, ὁ πρῶτος Ἀρχιεπίσκοπος τῆς αὐτοκέφαλης Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας. Ἀπό τόν Στέφανο Νεμάνια ὡς τόν πρίγκιπα Στέφανο Στυλιάνοβιτς (16^ος αἰώνας) ἀνακηρύχθηκαν 16 Ἅγιοι πολιτικοί ἡγέτες καί ἀπό τόν Ἅγιο Σάββα ὡς τόν Γαβριήλ Α΄ (ἀρχές 17^ου αἰώνα) ἀναδείχθηκαν Ἅγιοι 17 Ἀρχιεπίσκοποι καί Πατριάρχες τῶν Σέρβων.⁽³¹⁾  

Τό Κοσσυφοπέδιο εἶναι κατάσπαρτο ἀπό πλῆθος σερβικά θρησκευτικά πολιτισμικά μνημεῖα μέ παγκόσμια ἱστορική σημασία. Τά πιό σημαντικά εἶναι:⁽³²⁾ Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου ἀπό τό ἔτος 1250 μέ τίς τρεῖς ἐκκλησίες τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τοῦ Ἁγίου Δημητρίου καί τῆς Παναγίας Ὁδηγήτριας καί τό παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Νικολάου.⁽³³⁾ Ἡ μονή Γκρατσάνιτσα τοῦ 1318 μέ τίς ὑπέροχες τοιχογραφίες τῶν βυζαντινῶν ζωγράφων Μιχαήλ Ἀστραπᾶ καί Εὐτύχιου ἀπό τό 1321, κτίτορας τῆς μονῆς εἶναι ὁ Βασιλιάς Μιλούτιν (1282-1321). Ἡ μονή Ντέτσανι ἡ ὁποία ἀνεγέρθη μεταξύ τοῦ 1327-1335 καί βρίσκεται κοντά στό Πέτς, κτίτορας εἶναι ὁ Βασιλιάς Στέφανος Ντετσάνσκι καί ὁ γιός τοῦ Ντοῦσαν.⁽³⁴⁾

            Ἐπίσης μεγάλης ἱστορικῆς σημασίας εἶναι καί δεκάδες ἄλλες μονές καί ἐκκλησίες ὅπως: Ἡ μονή τῶν Ἀρχαγγέλων τοῦ 1343-1352 κοντά στήν Πριζρένη μέ κτίτορα τό Βασιλιά Ντοῦσαν. Ἡ μονή καταστράφηκε τό ἔτος 1455 ὅταν οἱ Ὀθωμανοί κατέκτησαν τήν πόλη τῆς Πριζρένης καί τό 1615 ὁ Σινᾶν Πασάς χρησιμοποίησε τό ὑλικό της γιά νά χτίσει Τζαμί. Ἡ ἔρευνα τοῦ μοναστηριακοῦ συγκροτήματος ἔγινε τό 1927.

Ἡ μονή Μπάνισκα μέ τήν Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Στεφάνου κοντά στήν κωμόπολη Ζβέτσανα τήν ὁποία ἔχτισε ὁ Βασιλιάς Μιλούτιν μεταξύ τῶν ἐτῶν 1312-1316. Τό μεγαλύτερο μέρος τῆς μονῆς καταστράφηκε ἀπό φωτιά τόν 15^ο αἰώνα.⁽³⁵⁾

Ἡ μονή Ντέβιτς μέ τήν Ἐκκλησία τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου ἡ ὁποία χτίστηκε τό 1434 καί βρίσκεται κοντά στήν κωμόπολη Σίρμπιτσε (καταστράφηκε στά γεγονότα τοῦ 1999).

Στήν πόλη τῆς Πριζρένης βρίσκονται ἡ Ἐκκλησία τῆς Παναγίας Λιεβίσκι⁽³⁶⁾ (ἔχει ὑποστεῖ σοβαρές ζημιές καί κάηκε ἐσωτερικά τό 1999) τήν ὁποία ἔχτισε ὁ Βασιλιάς Μιλούτιν τό 1306 καί ἁγιογράφησε ὁ βυζαντινός Μιχαήλ Ἀστραπᾶς, ἡ Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ 1331 (κάηκε ἐσωτερικά τό 1999) καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος (κάηκε τό 1999) ἡ ὁποία εἶναι ἀπό τήν περίοδο τοῦ Βασιλιᾶ Ντοῦσαν μεταξύ τῶν ἐτῶν 1331-1355.   

Ἡ μονή τῆς Παναγίας Χβοστάνσκι, κοντά στό Πέκιο, γνωστή καί ὡς “Μικρή Στουντένιτσα” χτίστηκε τήν τρίτη δεκαετία τοῦ 13^ου αἰώνα. Ἀρχικά ἐκεῖ ἦταν ἡ ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς Χβοστάνσκι ἡ ὁποία τό 1381 ἔγινε Μητρόπολη. Τελευταῖος Μητροπολίτης ἀναφέρεται ὁ Βίκτωρ τό ἔτος 1635. Ἡ μονή καταστράφηκε τήν περίοδο τῶν Ὀθωμανῶν καί ὅ,τι ἔχει ἀπομείνει ἐρευνήθηκε τό ἔτος 1930.

Ἡ μονή Μπουντισάβτσι ἡ ὁποία βρίσκεται κοντά στό Πέκιο καί ἡ παράδοση θέλει νά χτίστηκε ἤ ἀπό τόν Βασιλιά Μιλούτιν (1282-1321) ἤ ἀπό τήν ἀδερφή τοῦ Στέφανου Ντετσάνσκι (1321-1331). Στά μέσα του 16^ου αἰώνα ἡ μονή ἐγκαταλείφθηκε καί ἡ ἐκκλησία καταστράφηκε. Ὁ Πατριάρχης Μακάριος Σοκόλοβιτς (1557-1571) ἀνακαίνισε τή μονή τό ἔτος 1568.

Ἡ Ἐκκλησία τῆς Βάγκανες ἡ ὁποία χτίστηκε τό 1354 καί εἶναι ἀφιερωμένη στή Θεοτόκο βρίσκεται κοντά στήν κωμόπολη Νόβο Μπρντό.

Ἡ Ἐκκλησία τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου στήν κωμόπολη Λίπλιαν, κοντά στήν Πρίστινα, χτίστηκε τό 1331. Ἡ Ἐκκλησία καταστράφηκε ἀπό τούς Ὀθωμανούς καί ἀνακαινίστηκε τόν 16^ο αἰώνα.

Ἡ μονή Γκόριοτς πού βρίσκεται στήν περιοχή τῆς Μπέλα Στενά χτίστηκε τήν περίοδο τοῦ Βασιλιᾶ Στέφανου Ντετσάνσκι μεταξύ τῶν ἐτῶν 1321-1331.

 Ἡ μονή τῶν Ἁγίων Κοσμᾶ καί Δαμιανοῦ τῶν Ἀναργύρων, στό Ζότσιτσε, κοντά στήν κωμόπολη Ὀράχοβατς (ἔχει ὑποστεῖ σοβαρές ζημιές ἀπό τό 1999). Οἱ πρῶτες γραπτές ἀναφορές μιλοῦν ὅτι χτίστηκε τό ἔτος 1327 ἀλλά ἡ παράδοση θέλει νά εἶναι ἀπό τόν 12^ο αἰώνα.

Στό χωριό Κμέτοβτσε ὑπάρχουν τά ἀπομεινάρια τῆς μονῆς καί τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Δημητρίου πού χτίστηκαν τήν περίοδο τοῦ Βασιλιᾶ Ντοῦσαν (1331-1355). Καταστράφηκαν κατά τή μάχη τοῦ Κοσσυφοπεδίου τό ἔτος  1389.

Ἡ μονή Σοκόλιτσα ἡ ὁποία βρίσκεται στό χωριό Μπόλιετιν εἶναι τοῦ 14^ου αἰώνα.

 Ἡ μονή Οὔμποζατς ἡ ὁποία βρίσκεται κοντά στήν Κόσοβσκα Καμένιτσα χτίστηκε στίς ἀρχές τοῦ 14^ου αἰώνα. Πιθανόν καταστράφηκε τό 1690 μετά τήν ἀποτυχημένη ἐπανάσταση τῶν Σέρβων κατά τῶν Ὀθωμανῶν καί τή μεγάλη ἀναγκαστική μετανάστευση τῶν Σέρβων στήν Αὐστροουγγαρία.

            Αὐτά εἶναι μερικά ἀπό τά πιό παλιά Ὀρθόδοξα Ἱστορικά Μνημεῖα τῆς περιοχῆς τοῦ Κοσσυφοπεδίου. Στό βιβλίο “Memorandum o Kosovu i Metohiji”, τό πιό ἐπίσημο δημοσίευμα τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησία γιά τό ζήτημα τοῦ Κοσσυφοπεδίου, ἀναφέρεται ἕνας πραγματικά ἄκρως ἐντυπωσιακός ἀριθμός χιλίων τριακοσίων (1300) μονῶν καί ἐκκλησιῶν πού χτίστηκαν ἀπό τόν 12^ο ἕως τόν 20^ο αἰώνα.⁽³⁷⁾     

            Σήμερα τό Κοσσυφοπέδιο, ἄν καί τυπικά ἐξακολουθεῖ νά ἀνήκει στή Σερβία, βρίσκεται ὑπό τήν προστασία τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν. Εἶναι ἕνα ἀνοικτό τραῦμα πού αἱμορραγεῖ ἀπό τό 1999 καί ἡ τύχη τῶν Σέρβων, πού ἔχουν παραμείνει ἀκόμα ἐκεῖ, ἀβέβαιη. Ἄν θά θέλαμε μέ μία φράση νά ποῦμε τί εἶναι τό ζήτημα τοῦ Κοσσυφοπεδίου, θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι ἡ σύγκρουση τοῦ ἱστορικοῦ δικαίου τῶν Σέρβων μέ τό ἐθνικό δίκαιο τῶν Ἀλβανῶν πού στηρίζεται στή σημερινή πληθυσμιακή τους ὑπεροχή στό νά διεκδικοῦν τό δικαίωμα τῆς αὐτοδιάθεσης.  Πάντως θαυμαστό εἶναι καί τό πῶς ὁ Θεός ἐνεργεῖ μυστηριωδῶς στήν ἱστορία καί σήμερα παρ’ ὅλα τά προβλήματα, τά ἐναπομείναντα μοναστήρια τοῦ Κοσσυφοπεδίου ζοῦν τό ἀπόγειο τῆς ἀκμῆς τους μέ νέους πού ἔρχονται ἀπό ὅλα τά μέρη τῆς Σερβίας γιά νά μονάσουν ἐκεῖ.

            Κλείνοντας τή μικρή αὐτή ἀναφορά στό ζήτημα τοῦ Κοσσυφοπεδίου θά ἤθελα νά τελειώσω μέ ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τό “Μήνυμα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας περί τοῦ Κοσσυφοπεδίου”, τῆς 25^ης Μαΐου 2007: “…προσευχόμεθα εἰς τόν Θεόν, ὃπως εἰς πάντα τά ἒθνη καί πάσας τάς κοινότητας τοῦ Κοσόβου καί τῶν Μετοχίων χαρίσηται ἱστορικήν καταλλαγήν, μέλλον εἰρηνικόν, ζωήν ἀντάξιαν ἀνθρώπου καί πᾶσαν εὐλογίαν.

            …Κόσοβο καί Μετόχια εἶναι, ὑπό τήν πνευματικήν καί ἠθικήν ἒννοιαν, ἡ καρδιά τῆς Σερβίας καί ἡ ψυχή τοῦ σερβικοῦ λαοῦ…

             … ἡ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ποιεῖται ἒκκλησιν πρός τά Ἡνωμένα Ἒθνη καί πρός πάντα τά κράτη τοῦ κόσμου τά δυνάμενα νά ἐπηρεάζουν τάς ἐξελίξεις, ὃπως συνδράμουν ἀρωγά εἰς ἐξεύρεσιν τοιαύτης ἀκριβῶς λύσεως, - δικαίας καί εὐαποδέκτου δι’ ὃλους, - λύσεως, ἡ ὁποία θα ἱκανοποιήσῃ καί τά νόμιμα συμφέροντα τῆ Σερβίας καί τά νόμιμα συμφέροντα τῆς ἀλβανικῆς ἐθνικῆς κοινότητος εἰς το Κοσσυφοπεδιον καί τά Μετόχια…”⁽³⁸⁾        

                                       Γεώργιος Νεκτάριος Ἀθ. Λόης

                                      Διδάκτωρ Θεολογίας - Ἱστορίας

                                      Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Παραπομές

1.  Σχετικά μέ τήν ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας,  βλ. Slijepčević Djoko: Istorija srpske pravoslavne crkve. III toma (Ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. ΙΙΙ τόμοι), Beograd 1962. – Ἀθανάσιου Ἀγγελόπουλου: Ὁ κόσμος τῆς Ὀρθοδόξιας – Ἡ Σερβική Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, Θεσσαλονίκη 1984. – Ἰωάννη Ταρνανίδη: Ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας, Θεσσαλονίκη 1988.

2.     Pravoslavlje - Aktuelnj znacaj Pećke Stavropigije (Ἡ ἐπίκαιρη σημασία τῆς σταυροπηγιακῆς μονῆς Πεκίου), τεῦχος 486, Beograd 1987. & Narodna Enciklopedija SHS (Λαϊκή Ἐγκυκλοπαίδεια Σέρβων-Κροατῶν-Σλοβένων), tom. ΙΙΙ, Zagreb 1928, σσ. 371- 379. 

3.    Δεκαπέντε χιλιόμετρα βορειοδυτικά τῆς πρωτεύουσας Πρίστινα βρίσκεται τό Γκαζιμεστᾶν ὅπου ἔγινε ἡ περίφημη “Μάχη τοῦ Κοσσυφοπεδίου” στίς 28 Ἰουνίου 1389. Στό Γκαζιμεστᾶν δεσπόζει τό μνημεῖο τῆς μάχης, ὕψους εἴκοσι πέντε μέτρων, χτισμένο μετά τόν Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Τώρα τό μνημεῖο βρίσκεται περικυκλωμένο ἀπό συρματοπλέγματα, στρατιῶτες τοῦ ΝΑΤΟ καί τεθωρακισμένα.      

4.    Ἐγκυκλοπαίδεια “2002”, τόμος 2ος, σ.35. & Ἐγκυκλοπαίδεια “Πάπυρος Larousse Britanika”, τόμος 5^ος, σ. 51.

5.    Στίς 10 Ἰουνίου 1878, πραγματοποιήθηκε συνέλευση τῶν ἀλβανῶν ἐθνικιστῶν ἡγετῶν στήν Πρισρένη τοῦ Κοσσυφοπεδίου, στήν ὁποία παρέστησαν περισσότεροι ἀπό 300 ἀντιπρόσωποι, μέ στόχο τήν ἵδρυση Ἀλβανικοῦ Συνδέσμου, ὁ ὁποῖος πρῶτον θά ὀργάνωνε πολιτικά καί στρατιωτικά τήν ἀντίσταση στόν διαμελισμό τῶν ἀλβανικῶν ἐδαφῶν καί δεύτερον θά ζητοῦσε ἀπό τόν Σουλτάνο τήν ἐνοποίηση τῶν τεσσάρων βιλαετῖων – Ἰωαννίνων, Μοναστηρίου, Σκόδρας καί Κοσσυφοπεδίου – σέ μία ἑνιαία πολιτική καί διοικητική μονάδα. Ἀπώτερος σκοπός ἦταν ἡ διεκδίκηση αὐτονομίας ἀπό τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἦταν ἡ πρώτη φορά πού οἱ Ὀθωμανοί ἐρχόταν ἀντιμέτωπη μέ ἐθνικιστικό κίνημα μουσουλμανικῆς προέλευσης. Miranda Vickers: Οἱ Ἀλβανοί, σσ. 57-58.   

6.    Εὐάγγελος Κωφός: Τό Κοσσυφοπέδιο καί ἡ Ἀλβανική ὁλοκλήρωση, Ἀθήνα 1998, σ. 27. 

7.    Οἱ διάδοχοί του Στέφανου Νεμάνια εἶναι: Στέφανος ὁ Πρωτοστεφής 1196-1227, Ράντοσλαβ 1227-1233, Βλάντισλαβ 1233-1243, Οὖρος Ἅ΄ 1243-1276, Ντραγκούτιν 1276-1282, Μιλούτιν 1282-1321, Στέφανος Ντετσάνσκι 1321-1331, Ντοῦσαν 1331-1355.   

8.    Ἀθ. Ἀγγελόπουλου: ὁ.π., σσ. 39-42. & Slijepčević Djoko: ὁ.π., σσ. 160-175.

9.    Στίς 26 Σεπτεμβρίου 1371 οἱ Σέρβοι πολέμησαν τούς Ὀθωμανούς εἰσβολῆς στή μάχη τοῦ ποταμοῦ Μάριτσα (Ἔβρου), τοποθεσία πού βρίσκεται στή σημερινή Βουλγαρία, ὅπου καί ἡττήθηκαν, χάνοντας τή ζωή τούς τόσο ὁ Βασιλιάς Βουκάσιν ὅσο καί ὁ ἀδελφός του Δεσπότης Οὔγκλιεσα. Στό τέλος τοῦ ἴδιου χρόνου πέθανε καί ὁ Αὐτοκράτορας Οὔρεσης. – Ράντομιρ Πόποβιτς: Ἡ Ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, Βελιγράδι 2006, σ. 49. & Pravoslavlje – šest stotina naših Vidovdana (Ἡ δική μας ἑξακοσιοστή Vidovdan), τεῦχος 966, Beograd 2007, σσ. 8-10.

10.  Ρ. Πόποβιτς: ὁ.π., σσ. 65-67.

11.  Ἰ. Ταρνανίδης: ὁ.π., σ. 86. 

12.  Kostić Lazo: Značaj Pećke Patrijaršije za Srbe (Ἡ σημασία τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου γιά τούς Σέρβους), iz srpskog verskog života, Minhen 1961, σσ. 36-37.

13.  Kostić L: ὁ.π., σ. 40.

14.  Kostić L: ὁ.π., σ. 43.

15.  Kostić L: ὁ.π., σ. 48.

16.  Kostić L: ὁ.π., σ. 44.

17.  Kostić L: ὁ.π., σσ. 44-45.

18.  Τήν περίοδο αὐτή ἔχουμε τρία σημαντικά κινήματα ἐναντίων τῶν Ὀθωμανῶν: Βανάτου 1594, Πεκίου 1594 καί Ἐρζεγοβίνης  1597. – Ρ. Πόποβιτς: ὁ.π., σσ. 69-70.

19   Ὁ Σινᾶν πασάς ἔστειλε, τήν ἄνοιξη τοῦ 1594, ἡμέρα τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, ἕνα μέρος τοῦ στρατοῦ του στήν Ἱερά Μονή Μιλέσεβο, ὅπου φυλάσσονταν ἐπί τρεῖς αἰῶνες τά ἱερά λείψανα τοῦ Ἁγίου Σάββα. Οἱ Ὀθωμανοί - Τοῦρκοι στρατιῶτες εἰσέβαλαν στή μονή, τήν ὁποία λεηλάτησαν καί πυρπόλησαν. Σκοτώνοντας τούς περισσότερους μοναχούς, πῆραν μαζί τους τά λείψανα τοῦ Ἁγίου Σάββα καί τά ἔφεραν στό Βελιγράδι, στόν Σινᾶν πασά πού τά ἔκαψε στό ὕψωμα Βράτσαρ τοῦ Βελιγραδίου, ἐπιθυμώντας κατ’ αὐτόν τόν τρόπο νά  τρομοκρατήσει τό σερβικό λαό.

20.  Τό ἔτος 1737, τήν περίοδο τοῦ Πατριάρχη  Ἀρσένιου Δ΄ Γιοβάνοβιτς-Σακαμπέντα (1726-1737), μετά τό δεύτερο μεγάλο πόλεμο μεταξύ Αὐστριακῶν καί Ὀθωμανῶν, ἔχουμε καί τή δεύτερη μεγάλη μετοίκηση τῶν Σέρβων.

21.  Enciklopedija Pravoslavlja (Ὀρθόδοξη Ἐγκυκλοπαίδεια),  Beograd 2002, σσ. 1478-1479.

22.  Kostić L: ὁ.π., σ. 48.

23.  Ὁ Σουλτάνος Μουσταφά Γ΄ (1757-1768) στίς 11 Σεπτεμβρίου 1766 κατάργησε τό αὐτοκέφαλό του Πατριαρχείου Πεκίου, οἱ ἐπαρχίες τοῦ ὁποίου ἀπό καιρό εἶχαν καταστεῖ ἑστίες ἀναταραχῶν καί κινημάτων κατά τῶν Τούρκων. Ἔτσι, ὅλες οἱ ἐπαρχίες τοῦ καταργηθέντος Πατριαρχείου ὑπήχθησαν στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Ἀθ. Ἀγγελόπουλου: ὁ.π., σ. 52. 

24.  Ὁ Λέων Τρότσκι, ὁ ὁποῖος ἦταν πολεμικός ἀνταποκριτής τῆς Πράβντα στά Βαλκάνια, στόν πόλεμο τοῦ 1912 ἐπισημαίνει: “Τά ἀλβανικά χωριά εἶναι πολύ ὡραιότερα καί πλουσιότερα ἀπό τά σερβικά. Οἱ Σέρβοι, ἀκόμα καί οἱ πλουσιότεροι, δέν μποροῦν νά χτίζουν πολυτελῆ σπίτια σέ ὅσα χωριά ὑπάρχουν Ἀλβανοί. Ἄν κάποιος Σέρβος ἀποκτήσει διώροφο σπίτι, δέν τό βάφει ὥστε νά μή φαίνεται καλύτερο ἀπό τά ἀλβανικά.” M. Vickers: ὁ.π., σ. 93.

25.  Μέ πολιτική ἀπόφαση – τήν ὁποία ἀποδέχτηκαν οἱ Σέρβοι κομμουνιστές – δέν ἐπιτράπηκε σέ 300.000 Σέρβους, πού εἶχαν ἐκδιωχτεῖ στή διάρκεια τοῦ πολέμου, νά ἐπιστρέψουν στό Κοσσυφοπέδιο ἤ νά διεκδικήσουν τίς περιουσίες τους. Αὐτό ἐνίσχυε τούς σερβικούς φόβους ὅτι, τουλάχιστον ἀπό δημογραφική ἄποψη, ἡ περιοχή ἔβαινε ταχύτατα πρός πλήρη ἀλβανοποίηση. – Ε. Κωφός: ὁ.π., σ. 33.

26.  Τά ἄρθρα πού ἀφοροῦν τήν Αὐτονομία τοῦ Κοσσυφοπεδίου στό Σύνταγμα, τῆς Σοσιαλιστικῆς Ὁμοσπονδιακῆς Δημοκρατίας τῆς Γιουγκοσλαβίας, τοῦ 1974, βλ. Ε. Κωφός: ὁ.π., σσ. 111-116.

27.  Ἀντιπροσωπευόταν στή Γιουγκοσλαβική Προεδρία μαζί μέ τήν ἄλλη Αὐτόνομη Ἐπαρχία, βόρεια τῆς Σερβίας, τή Βοϊβοντίνα, ὅπως οἱ ἄλλες ἕξι Δημοκρατίες τῆς Γιουγκοσλαβίας, εἶχε δική του κυβέρνηση, κοινοβούλιο, δικαστήρια, ἐκπαίδευση καί δικαίωμα veto στό Ὁμοσπονδιακό Κοινοβούλιο.

28.  Ὁ ἀριθμός τῶν Σέρβων πού ἐγκατέλειψαν τό Κοσσυφοπέδιο, στή δεκαετία τοῦ 1971-1981, ἐκτιμᾶται στίς 102.000, καί στό διάστημα 1981 ἕως 1987 στίς τριάντα χιλιάδες. –(M. Vickers: ὁ.π., σ. 285). Τό ἔτος 1987 τά πράγματα πῆραν νέες διαστάσεις μέ τήν ἄνοδο τοῦ Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στήν ἡγεσία τῆς Σερβίας. Τό 1989 στόν ἑορτασμό τῆς 600^ης ἐπετείου τῆς μάχης τοῦ Κοσσυφοπεδίου ὁ Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς θά διακηρύξει ὅτι οἱ Σέρβοι οὐδέποτε θά ἐγκατέλειπαν τό “δικό τους” Κόσοβο καί Μετόχια. Τό Σεπτέμβριο τοῦ ἑπόμενου χρόνου (1990), μέ τό νέο Σύνταγμα τῆς Σερβίας, τό προηγούμενο νομικό καθεστώς τῆς Αὐτόνομης Ἐπαρχίας τοῦ Κοσσυφοπεδίου καταργήθηκε καί ἡ περιοχή ἐνσωματώθηκε πλήρως στή Δημοκρατία τῆς Σερβίας. (Ε. Κωφός: ὁ.π., σ. 36.) Στήν οὐσία ἔχουμε τήν ἐπιστροφή στό καθεστώς πρίν τό 1974. Τό ζήτημα ὅμως ἦταν πόσοι Σέρβοι εἶχαν ἀπομείνει στήν περιοχή γιά νά ἐξασφάλιζαν τήν ἀσφαλῆ παραμονή τῆς περιοχῆς στούς κόλπους τῆς Σερβίας. Ἀπό ἐκεῖ καί πέρα τά γεγονότα εἶναι λίγο πολύ γνωστά σέ ὅλους, αἱματηρές συγκρούσεις, ἔξαρση τοῦ ἐθνικισμοῦ, ὁ βομβαρδισμός τῆς Σερβίας ἀπό τό ΝΑΤΟ (25 Μαρτίου – 3 Ἰουνίου 1999), καί σήμερα κανείς δέν ξέρει τί θά προκύψει.

29.  Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια, ἔτος ΜΒ, ἀρ.14, 9 Ἀπριλίου  1922, σσ. 165-166. & Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια, ἔτος ΜΒ, ἀρ. 15, 16 Ἀπριλίου 1922, σσ. 170-171.

30.  Kostić L: ὁ.π., σ. 51.

31.  Δημητρίου Γόνη: Σέρβοι καί Κοσσυφοπέδιο, Περιοδικό “Ἀνάπλασις”, τ. 381.

32.  Πλήρη περιγραφή τῶν ἱστορικῶν σερβικῶν μνημείων βλ. Dragutin Jankovic: Put Pravoslavnih Manastira I Crkava Srbije i Crne Gore (Ὁ δρόμος τῶν Ὀρθόδοξων Μονῶν καί Ἐκκλησιῶν στή Σερβία καί τό Μαυροβούνιο), Beograd 2003, σσ. 270-311.

33.  Mijović Pavle: Pećka Patrijaršija (Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου), Beograd 1968. & Petković Sreten: Pećka Patrijaršija (Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου), Beograd 1982. & Ἀθανάσιου Ἀγγελόπουλου: Πεκίου Μονή, ΘΗΕ 10 (1967), σ. 254-255 & Mileusnić Slobodan: Srpski Manastiri (Σερβικά Μοναστήρια), Beograd 2004, σσ 209-222.

34.  Mileusnić S., ὁ.π., σσ. 77-86.

35. Mileusnić S., ὁ.π., σσ. 22-26.

36.  Mileusnić S., ὁ.π., σσ. 39-44.

37. Memorandum o Kosovu i Metohiji (Ἀπομνημονεύματα γιά τό Κόσοβο καί Μετόχια), Beograd 2003, σ. 11. & Bataković Dušan: Kosovo i Metohija u Srpsko-Arbanaškim odnosima (Τό Κόσοβο καί Μετόχια στίς Σέρβο-Ἀλβανικές σχέσεις), Beograd 2006, σ. 22.    

38.  http://www.spc.yu/Vesti-2007/06/sao_km/sao_km_g.pdf

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

            1.Ἀγγελόπουλου Ἀθανάσιου: Ὁ κόσμος τῆς Ὀρθοδόξιας – Ἡ Σερβική Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, Θεσσαλονίκη  1984.

            2.Ἀγγελόπουλου Ἀθανάσιου: Πεκίου Μονή, ΘΗΕ 10 (1967), σ. 254-255

            3.Γόνη Δημητρίου: Σέρβοι καί Κοσσυφοπέδιο, Περιοδικό “Ἀνάπλασις”, τ. 381.

            4.Ἐγκυκλοπαίδεια “Πάπυρος Larousse Britanika”, τόμος  5^ος.

          5.Ἐγκυκλοπαίδεια “2002”, τόμος  2^ος

          6.Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια (Περιοδικό)

            7.Καρακωσταντόγλου Β. – Κεντρώνης Κ. – Μαντά Ε. – Σφέτας Σ.: Τό Κόσοβο καί οἱ Ἀλβανικοί πληθυσμοί τῆς Βαλκανικῆς, ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 2000.

            8.Κωφός Εὐάγγελος: Τό Κοσσυφοπέδιο καί ἡ Ἀλβανική ὁλοκλήρωση, Ἀθήνα 1998, σ. 27. 

            9.Πόποβιτς Ράντομιρ: Ἡ Ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, Βελιγράδι  2006

            10.Ταρνανίδη Ἰωάννη: Ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας, Θεσσαλονίκη  1988.

            11.Τζούντα Τίμ: Κοσσυφοπέδιο, Ἀθήνα  2001.

            12.Bataković Dušan: Kosovo i Metohija u Srpsko-Arbanaškim odnosima (Τό Κόσοβο καί Μετόχια στίς Σέρβο-Ἀλβανικές σχέσεις), Beograd 2006.

            13.Enciklopedija Pravoslavlja (Ὀρθόδοξη Ἐγκυκλοπαίδεια), tom. III, Beograd 2002, σσ. 1475-1483.

            14.Janković Dragutin: Put Pravoslavnih Manastira I Crkava Srbije i Crne Gore (Ὁ δρόμος τῶν Ὀρθόδοξων Μονῶν καί Ἐκκλησιῶν στή Σερβία καί τό Μαυροβούνιο), Beograd 2003.

            15.Kostić Lazo: Značaj Pećke Patrijaršije za Srbe (Ἡ σημασία τοῦ Πατριαρχείου Πεκίου γιά τούς Σέρβους), iz srpskog verskog života, Minhen 1961.

            16.Memorandum o Kosovu i Metohiji (Ἀπομνημονεύματα γιά τό Κόσοβο καί Μετόχια), Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve (Ἁγίας Ἀρχιερατικῆς Συνόδου Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας), Beograd 2003.

            17.Mileusnić Slobodan: Srpski Manastiri (Σερβικά Μοναστήρια), Beograd 2004.

            18.Mijović Pavle: Pećka Patrijaršija (Τό Πατριαρχεῖο Πεκίου), Beograd 1968.

          19.Narodna Enciklopedija SHS (Λαϊκή Ἐγκυκλοπαίδεια Σέρβων-Κροατῶν-Σλοβένων), tom. ΙΙΙ, Zagreb 1928, σσ. 371- 379. 

            20.Popović Radomir: Srpska Crkva (Ἡ Σερβική Ἐκκλησία), Beograd 1997.

            21.Popović Radomir: Srpska Crkva u istoriji (Ἡ Σερβική Ἐκκλησία στήν Ἱστορία), Beograd 2002.

          22.Pravoslavlje (περιοδικό Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας) Aktuelnj znacaj Pećke Stavropigije (Ἡ ἐπίκαιρη σημασία τῆς σταυροπηγιακῆς μονῆς Πεκίου), τεῦχος 486, Beograd 1987.               

            23.Pravoslavlje (περιοδικό Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας) šest stotina naših Vidovdana (Ἡ δική μας ἑξακοσιοστή Vidovdan), τεῦχος 966, Beograd 2007, σσ. 8-10.

            24.Slijepčević Djoko: Istorija srpske pravoslavne crkve. III toma (Ἱστορία τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. ΙΙΙ τόμοι), Beograd 1962.

            25.Vickers Miranda: Οἱ Ἀλβανοί, Ἀθήνα 1997.