Το «ντόμινο» του Ιράκ…
Του Χρύσανθου Λαζαρίδη
Γενικού Γραμματέα του ΔΙΚΤΥΟΥ 21
Τι ακριβώς επιδιώκουν οι ΗΠΑ στο Ιράκ;
Ποια στάση οφείλουν να κρατήσουν οι
Ευρωπαίοι έναντι της αμερικανικής
πολιτικής; Τι επιπτώσεις θα έχει στον
υπόλοιπο κόσμο; Και πως θα επιδράσει στα
ευρωπαϊκή συμφέροντα μεσο-μακροπρόθεσμα;
Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Η Ουάσιγκτων επιθυμεί να ανατρέψει το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεϊν στο Ιράκ.
* Πρώτον, διότι, όντως φαίνεται ότι ο Σαντάμ προσπαθεί συστηματικά να δημιουργήσει όπλα μαζικής καταστροφής. Επί πλέον, έχει επανειλημμένως δείξει ότι δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει ό,τι όπλα έχει στη διάθεσή του. Όλα αυτά, όμως, αποτελούν, στην καλύτερη περίπτωση, ένα ισχυρό πρόσχημα μάλλον, παρά το κύριο αίτιο ανάδειξης του Ιράκ ως του «πρωταρχικού στόχου» της αμερικανικής πολιτικής.
* Δεύτερον, διότι στον Μουσουλμανικό κόσμο,
υπάρχει ένας αντι-δυτικός ριζοσπαστισμός,
επί κεφαλής του οποίου προσπαθούν να τεθούν
δύο δυνάμεις: Το «πολεμικό Ισλάμ» - ο
φονταμενταλισμός τύπου Αλ Κάϊντα - και ο
μουσουλμανικός (όχι αραβικός πλέον)
εθνικισμός. Ένα κίνημα, λιγότερο θεοκρατικό,
αλλά όχι λιγότερο επικίνδυνο - για τη Μέση
Ανατολή και όχι μόνο…
Ενάντια στο «πολεμικό Ισλάμ» γενικότερα (και
την Αλ Κάϊντα πιο συγκεκριμένα), η
αμερικανική πολιτική κατέφερε ισχυρό
πλήγμα πέρσι, με την εκκαθάριση του
Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν. Αλλά ο
μουσουλμανικός ριζοσπαστισμός δεν
μειώθηκε, αντίθετα πυροδοτήθηκε ακόμα
περισσότερο. Σε αυτό συνέτεινε, μάλιστα και
η αντεπίθεση του Ισραήλ κατά των
Παλαιστινίων στα κατεχόμενα. Τώρα, λοιπόν,
οι αμερικανοί νιώθουν ότι πρέπει να
εξουδετερώσουν και τον άλλο «επίδοξο ηγέτη»
του μουσουλμανικού ριζοσπαστισμού. Κι
αυτός είναι ο Σαντάμ Χουσεϊν.
Υπάρχει, λοιπόν, ένας «ανταγωνισμός» μέσα
στον μουσουλμανικό κόσμο, για το ποιος θα
εκφράσει το αντιδυτικό ριζοσπαστισμό: ο
Μπίν Λάντε και η «Αλ Κάϊντα» ή ο Σαντάμ
Χουσεϊν και ο μουσουλμανικό εθνικισμός του.
Η αμερικανική στρατηγική είναι διττή:
Αρχικώς να εξουδετερώσει όλους τους
επίδοξους ηγέτες του. Και στη συνέχεια να
συνδιαλλαγεί με τα μετριοπαθή καθεστώτα
της περιοχής, ώστε να κατευνάσει το «μένος»
των μουσουλμανικών λαών.
Η επίλυση του Παλαιστινιακού
* Τρίτον, απαραίτητη προϋπόθεση για την
οριστική συνδιαλλαγή με τα μετριοπαθή
καθεστώτα του Ισλαμ είναι η επίλυση του
Παλαιστινιακού. Εδώ οι ΗΠΑ έχουν κάνει
αρκετά θεαματική στροφή το τελευταίο
διάστημα. Τον τελευταίο χρόνο υιοθέτησαν
για πρώτη φορά ρητά την προοπτική άμεσης
δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους. Και
τον τελευταίο μήνα στράφηκαν - επίσης για
πρώτη φορά - κατά στο Ισραήλ, όταν το
τελευταίο επιχειρούσε, ξανά, τον αποκλεισμό
του Γιασέρ Αραφάτ στην Ραμάλα. Και πέτυχαν
την αναδίπλωση των ισραηλινών δυνάμεων.
Το πρόβλημα είναι ωστόσο, ότι βιώσιμο
Παλαιστινιακό κράτος στα κατεχόμενα είναι
αδύνατο να υπάρξει. Άλλωστε το ίδιο το
Μεσανατολικό πρόβλημα οφείλεται στο
γεγονός ότι το 1947, η Γενική Συνέλευση του,
νεοπαγούς τότε, ΟΗΕ, δημιούργησε όχι ένα
άλλα δύο νέα κράτη με ΜΗ βιώσιμα σύνορα.
Έκτοτε, οι μεν Ισραηλινοί προσπαθούν να
καταστήσουν τα σύνορά τους «βιώσιμα», σε
βάρος των αράβων γειτόνων τους και των
Παλαιστινίων. Οι δε Άραβες προσπαθούν να
εξαλείψουν το Ισραήλ από το χάρτη, ώστε να
υπάρξει βιώσιμο κράτος Παλαιστινίων.
Ειρήνευση στη Μέση Ανατολή μπορεί να
υπάρξει μόνον όταν δημιουργηθούν βιώσιμα
σύνορα και για το Ισραήλ και για τους
Παλαιστίνιους. Αλλά οι ημιαυτόνομες
περιοχές της δυτικής όχθης στα ανατολικά
του Ισραήλ (δυτική όχθη του Ιορδάνη) και η
λωρίδα της Γάζας, στα δυτικά του, δεν
μπορούν να αποτελέσουν βιώσιμα σύνορα
Η μόνη λύση στο πρόβλημα είναι να
δημιουργηθεί Παλαιστινιακό κράτος με «βάθος»
και «ενδοχώρα» εκτός Ισραήλ, ώστε να
μπορέσει στη συνέχεια να προσαρτήσει και τη
δυτική όχθη του Ιορδάνη.
Αλλά περιοχές με παλαιστινιακούς
πληθυσμούς υπάρχουν δίπλα στο Ισραήλ: είναι
το δυτικό μέρος της Ιορδανίας, της οποίας η
πληθυσμός είναι κατά πλειοψηφία
Παλαιστινιακός. Συνεπώς λύση στο πρόβλημα
δημιουργίας βιώσιμου Παλαιστινιακού
κράτους υπάρχει, μόνο που προϋποθέτει το
διαμελισμό της Ιορδανίας.
Αυτή είναι μια λύση, η οποία και από το
Ισραήλ είναι αποδεκτή και από τους
Παλαιστίνιους. Να σημειωθεί ότι το 1969, οι
Παλαιστίνιοι, υπό τον Γιασέρ Αραφάτ
προσπάθησαν να πάρουν την εξουσία στην
Ιορδανία και η εξέγερσή τους καταπνίγηκε
στο αίμα από το καθεστώς του τότε Ιορδανού
βασιλιά Χουσεϊν. Πρόκειται για την σφαγή
του «Μαύρου Σεπτέμβρη» (του 1969), κατά την
οποία έχασαν τη ζωή τους δεκάδες χιλιάδες
Παλαιστινίων της Ιορδανίας, ενώ 100δες
χιλιάδες συμπατριωτών τους πήραν το δρόμο
της προσφυγιάς (κυρίως στο Λίβανο).
Ο διαμελισμός της Ιορδανίας μπορεί να
δημιουργήσει ένα βιώσιμο Παλαιστινιακό
κράτος, το οποίο στη συνέχεια θα
προσαρτήσει τα κατεχόμενα εδάφη της
δυτικής όχθης.
«Λύση ντόμινο» στο Ιράκ
Μόνο που το πρόβλημα του διαμελισμού της
Ιορδανίας, δεν είναι απλή υπόθεση, ασφαλώς.
Κι εδώ έρχεται η ανατροπή του Σαντάμ να
λύσει την «πεπλεγμένη εξίσωση»: Όπως είναι
γνωστό, οι Αμερικανοί από τώρα ετοιμάζουν «λύση
Ομοσπονδίας» για το Ιράκ, την επαύριο της
ανατροπής του Σαντάμ.
Η λύση αυτή προβλέπει ένα κουρδικό θύλακα
στο βορρά, ένα Σουνιτικό - αραβικό θύλακα
στο κέντρο της χώρας (γύρω από το Βαγδάτη) κι
ένα Σιτικό, (ενδεχομένως φιλοϊρανικό)
θύλακα στο νότο (γύρω από τη Βασόρα).
Είναι γνωστό σε όλους, ήδη από τώρα, ότι
τέτοια Ομοσπονδία στη Μέση Ανατολή δεν θα
έχει καμία βιωσιμότητα μακροχρόνια.
Καθεμία από τις «συνιστώσες» της θα «αλλοιθωρίζει»
προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Το βόριο
τμήμα θα αποβλέπει να δημιουργήσει
ανεξάρτητο Κουρδικό κράτος. Το νότιο τμήμα
της να συνδεθεί με το γειτονικό, και επίσης
Σιιτικό, Ιράν. Ενώ το κεντρικό τμήμα της, θα
προσβλέπει στη γειτονική Ιορδανία (υπό τις
εγγυήσεις και την «υψηλή εποπτεία»,
ενδεχομένως, της Συρίας). Οι άραβες Σουνίτες
του κεντρικού Ιράκ, θα νιώσουν μεγαλύτερη
ασφάλεια με τους επίσης άραβες της
ανατολικής Ιορδανίας, παρά ως «εταίροι»
μιας ομοσπονδίας με εχθρικά καντόνια
Σιιτών και Κούρδων.
Συνεπώς, η ανατροπή του Σαντάμ Χουσεϊν στο
Ιράκ και η πολιτειακή μεταβολή στη χώρα
αυτή, αποτελεί απλώς το πρώτο βήμα για μια
διαδικασία «ντόμινο» σε ολόκληρη της
περιοχή, που θα αλλάξει και το χάρτη
συνολικά και την κατανομή των «επιρροών»
στην περιοχή, επιλύοντας και μακροχρόνια
προβλήματα ανισορροπιών που δημιουργούσαν
εστίες πολεμικών συγκρούσεων.
Οδηγεί στον τελικό διαμελισμό τόσο του
ίδιου του Ιράκ, όσο και της γειτονικής
Ιορδανίας, με τη δημιουργία ενός
Παλαιστινιακού κράτους (στη δυτική
Ιορδανία), ενός νέου αραβικού κράτους (στην
ανατολική Ιορδανία και το κεντρικό Ιράκ) κι
ενός Κουρδικού κράτους στο βόρειο Ιρακ.
Η πετρελαϊκή διάσταση της κρίσης
* Ο τελευταίος λόγος της σχεδιαζόμενης αμερικανικής επιχείρησης, έχει να κάνει με το πετρέλαιο. Αυτή τη στιγμή το ενιαίο Ιράκ διαθέτει το 7% των παγκοσμίων αποθεμάτων πετρελαίου, αλλά σήμερα ελάχιστα συνεισφέρει στην παγκόσμια προσφορά, λόγω του αποκλεισμού που έχει υποστεί το καθεστώς Σαντάμ εδώ και δώδεκα χρόνια. Αν επιτύχει η αμερικανική επιχείρηση, αυτή η ποσότητα, πρώτον γίνεται διαθέσιμη στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου, δεύτερον, σπάζει στα δύο τουλάχιστον, επομένως μειώνεται η «μονοπωλιακή ισχύς» του Ιράκ συνολικά. Αυτή η εξέλιξη συμφέρει διπλά τους καταναλωτές πετρελαίου (αισθητά μεγαλύτερη προσφορά και μειωμένη μονοπωλιακή δύναμη των παραγωγών), ενώ οδηγεί μεσοπρόθεσμα σε πολύ χαμηλότερες τιμές ενεργείας.
Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι και ορισμένοι
μεγάλοι παραγωγοί πετρελαίου (όπως η
Σαουδική Αραβία) θα έβλεπαν, ενδεχομένως με
καλό μάτι μια τέτοια εξέλιξη, διότι έτσι θα
μπορέσουν να εξοικονομήσουν τα δικά τους
αποθέματα.
Μετά τον Πόλεμο στον Περσικό (ο οποίος έγινε
για να απελευθερώσει το Κουβέϊτ και να
προστατέψει τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ,
από τον σαρωτικό κίνδυνο των στρατευμάτων
του Σαντάμ) οι χώρες της Αραβικής
χερσονήσου ανέλαβαν την υποχρέωση να
αυξήσουν τη ροή πετρελαίου προς την διεθνή
αγορά, ώστε να αντικαταστήσουν την προσφορά
του Ιράκ, στο οποίο είχε επιβληθεί εμπάργκο
εξαγωγών. Αυτή η «υπερ-προσφορά» των
υπολοίπων πετρελαιοπαραγωγών χωρών της
περιοχής, επί μια δεκαετία και πλέον,
οδήγησε σε απομείωση των αποθεμάτων τους
για την οποία άρχισαν ήδη να ανησυχούν.
Τώρα με το «άνοιγμα της κάνουλας» για το
Ιρακινό πετρέλαιο στη διεθνή αγορά,
ανακουφίζεται αρκετά αυτή η
υπερεκμετάλλευση αποθεμάτων των υπολοίπων
χωρών. Για τις οποίες το πετρέλαιο είναι ο
μοναδικός τους πλούτος και θέλουν να
διαρκέσει όσο το δυνατόν περισσότερο.
«Ανταλλάγματα» προς όλους
Για να επιτύχει, ωστόσο, μια τέτοια
επιχείρηση, πρέπει να συναινέσουν πολλοί.
Και για να συναινέσουν πολλοί, πρέπει να
λάβουν τα κατάλληλα «ανταλλάγματα»:
Για παράδειγμα πρέπει να συναινέσουν
αρκετοί από τον Αραβικό κόσμο. Και τα
ανταλλάγματα που έχουν να ελπίζουν τα
αναφέραμε ήδη: Οριστική επίλυση του
Παλαιστινιακού, αυξημένο ρόλο για τη Συρία
στην περιοχή, ανακούφιση των αποθεμάτων της
Αραβικής χερσονήσου από την «υπερεκμετάλλευση»
των τελευταίων ετών κλπ.
Πρέπει να συναινέσουν και οι δύο «μεγάλοι»
του Συμβουλίου Ασφαλείας: Η Ρωσία και η Κίνα.
Η Ρωσία ήδη διαπραγματεύεται να αποφύγει
την άσκηση βέτο, με δύο καίρια ανταλλάγματα:
να της επιτραπεί πλήρης άσκηση ηγεμονίας
στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο καθώς
και την ανάδειξή της στη μεγαλύτερη
πετρελαιοπαραγωγό χώρα του κόσμου (και τον
προνομιακό εφοδιαστή της αμερικανικής
αγοράς, ίσως και της Ιαπωνίας για τις
επόμενες δεκαετίες).
Εδώ αξίζει να δούμε ένα αξιοσημείωτο «δούναι
και λαβείν». Οι ΗΠΑ δίνουν το «πράσινο φώς»
στην Τουρκία να κατασκευάσει τον
οικονομικά ασύμφορο πετρελαιαγωγό Μπακού -
Τσεϊχάν, ο οποίος, εφ’ όσον κατασκευαστεί
και λειτουργήσει, θα «παρακάμπτει» το
ρωσικό έλεγχο πάνω στη διακίνηση των
φυσικών πόρων της Κασπίας. Έτσι
εξασφαλίζουν τη ανοχή της Τουρκίας για τις
αμερικανο-βρετανικές επιχειρήσεις στο
γειτονικό Ιράκ.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι Αμερικανοί
διαπραγματεύονται με τους Ρώσους την ανοχή
τους για τις ρωσικές επιχειρήσεις σε βάρος
της Γεωργίας από την οποία θα διέρχεται ο
πετρελαιοαγωγός Μπακού Τσεϊχάν.
Έτσι οι αμερικανοί δείχνουν να «προσφέρουν» στην Τουρκία τον αγωγό αυτό για να παρακαμφθεί ο ρωσικός έλεγχος, και ταυτόχρονα να προσφέρουν στη Ρωσία την άδεια να διασπάσει τον αγωγό αυτό και να αποκαταστήσει και πάλι τον έλεγχο της στη διακίνηση των πετρελαίων της Κασπίας. Και το σπουδαιότερο: οι Αμερικανοί, προσφέρουν και στη μια πλευρά και στην άλλη, «ανταλλάγματα», τα οποία στους ίδιους δεν στοιχίζουν τίποτε.
Όσον αφορά την Κίνα, έχει δύο πράγματα να
περιμένει από τις ΗΠΑ: Πρώτον, την
αμερικανική υποστήριξη για την πλήρη
ένταξη της Κίνας στους μηχανισμούς του
διεθνούς εμπορίου και, δεύτερον, την
αμερικανική ανοχή για τις σχεδιαζόμενες «επιχειρήσεις»
της Κίνας σε βάρος των μουσουλμανικών
μειονοτήτων της στις δυτικές επαρχίες της.
Τέλος, το στρατιωτικό σκέλος της
σχεδιαζόμενη επιχείρησης δεν απαιτεί
ιδιαίτερη στήριξη από «τρίτες χώρες»:
Αντίθετα, προβλέπει πρώτον, τον εξαναγκασμό
των Σαντάμ να δεχθεί ξένες δυνάμεις κατοχής
με το πρόσχημα της «συνοδείας» των
παρατηρητών του ΟΗΕ. Δεύτερον, την εξέγερση
των Κούρδων στο βορρά (οι ηγέτες των οποίων,
Ταλαμπανί και Μπαρζανί κατάφεραν να
συνασπιστούν εκ νέου). Τρίτον, μια πιθανή
αμερικανο-βρετανική απόβαση στο νότο (περιοχή
Βασόρας), σε περιοχή που είναι ήδη
αποστρατιωτικοποιημένη από το 1991.
Συνεπώς αμερικανοί και βρετανοί σχεδιάζουν να θέσουν τη χώρα υπό τον έλεγχό τους, με το ελάχιστο κόστος και ρίσκο και με τρόπο που να προωθεί τον εξαναγκασμό του Σαντάμ σε φυγή, μάλλον, παρά την βίαιη κατάληψη της χώρας με συμβατικές πολεμικές επιχειρήσεις. Πρόκειται για μια επιχείρηση, που απαιτεί την συναίνεση του Συμβουλίου Ασφαλείας παρά την συμμετοχή των όμορων χωρών. Άρα η διαπραγματευτική θέση της Ρωσίας (που διαθέτει δικαίωμα βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας) έναντι των ΗΠΑ, είναι πολύ ισχυρότερη από την αντίστοιχη διαπραγματευτική θέση της Τουρκίας (η οποία διέρχεται και χρόνια εσωτερική κρίση).
Ατονούν οι ατλαντικές προτεραιότητες των ΗΠΑ;
Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι πρόκειται για μια επιχείρηση η οποία περιθωριοποιεί τελείως την Ευρωπαϊκή Ένωση έναντι των ΗΠΑ. Μπορεί να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί επιτυχώς και χωρίς τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρκεί η «αδελφική συνδρομή» της Βρετανίας, και η ανοχή της Γαλλίας στα Ηνωμένα Έθνη. Και την ανοχή αυτή, η Γάλλοι θα την επιδείξουν, όπως φαίνεται, πολλώ μάλλον που προσδοκούν κι αυτοί κάποια «ανταλλάγματα» για τις πετρελαϊκές τους εταιρίες από την μελλοντική εκμετάλλευση των Ιρακινών αποθεμάτων.
Οι ΗΠΑ προχωρούν σε νέες συμμαχίες (που
δεν τους κοστίζουν τίποτε) και βαθμιαία
φαίνονται να εγκαταλείπουν, αν όχι τους
ατλαντικούς συμμάχους τους, τουλάχιστον
τις ατλαντικές προτεραιότητές τους. Οι
οποίες κοστίζουν αρκετά στον αμερικανικό
προϋπολογισμό. Και από τη σκοπιά των
αμερικανών, δεν έχουν πλέον κανένα όφελός
για τους ίδιους.
Αν η υπόθεση του Ιράκ έχει ένα διεθνές
ανατρεπτικό αποτέλεσμα, πέραν της ίδιας της
Μέσης Ανατολής (και πέραν των συνθηκών στην
αγορά πετρελαίου, βεβαίως) αυτό είναι ότι
περιθωριοποιεί τις ατλαντικές
προτεραιότητες των ΗΠΑ και αναδεικνύει
άλλες προτεραιότητες και άλλες συμμαχίες -
κυρίως με τη Ρωσία, αλλά και με τοπικές
δυνάμεις στον υπόλοιπο κόσμο.
Αυτό για την Ευρώπη, μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: Είτε θα αναγκαστεί να επιταχύνει τις διαδικασίες Ολοκλήρωσής της, για να μπορέσει να σταθεί απέναντι στις ΗΠΑ με μεγαλύτερο «εκτόπισμα», είτε, αντιθέτως, κάθε μια από τις «εθνικές συνιστώσες» της Ευρώπης, θα αναζητήσει μιαν ιδιαίτερη «προνομιακή» σχέση με την αμερικανική ηγεμονία. Είτε θα «εκβιαστεί» η γέννηση ενιαίας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, είτε θα «επαν-εθνικοποιηθούν» πλήρως οι εξωτερικές πολιτικές των ευρωπαϊκών χωρών.
Κατά πάσα πιθανότητα θα συμβεί το δεύτερο: Οι ατλαντικές προτεραιότητες των ΗΠΑ (και οι ατλαντικές εγγυήσεις ασφαλείας που προσέφεραν οι ΗΠΑ στην Ευρώπη) ήταν η άδηλη, πλην αναγκαία προϋπόθεση της ευρωπαϊκές Ολοκλήρωσης ως τώρα. Από τη στιγμή που οι ατλαντικές προτεραιότητες των ΗΠΑ ατονούν, η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είτε θα υποχρεωθεί να κάνει το «μεγάλο άλμα» προς τα μπρος, είτε θα εκτραπεί σε «εθνικές λύσει»ς συνδιαλλαγής με τη μόνη «υπερδύναμη». Κι αυτό το άλμα προς τα μπρος η Ευρώπη μοιάζει σήμερα πολύ διχασμένη για να μπορέσει να το αποτολμήσει…