Η κοινωνικοπολιτική δομή του διεθνούς συστήματος, ο ρόλος της συλλογικής ασφάλειας και το ζήτημα της διεθνούς διακυβέρνησης

(Δοκίμιο, συλλογικό έργο με τίτλο: «Ο ρόλος του ΟΗΕ στον 21^ο αιώνα», Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, Ιανουάριος 2008.

Παναγιώτης Ήφαιστος

Αναρτημένο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/67.htm 

Περιεχόμενα: 1. Εισαγωγή: Θεμελιώδεις κοινωνικοπολιτικές δομές του διεθνούς συστήματος και η συλλογική ασφάλεια. 2. Αξίωση κυριαρχίας-εθνικής ανεξαρτησίας και το συνεπακόλουθο γεγονός της διεθνούς αναρχίας. 3. Οντολογικά θεμέλια του διεθνούς συστήματος, η έννοια της συλλογικής ελευθερίας στις διεθνείς σχέσεις, το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς θεσμοί. 4. Συμπεράσματα για τα βαθύτερα χαρακτηριστικά των διεθνών κανονιστικών δομών και τις εγγενείς ατέλειές τους.

1. Εισαγωγή: Θεμελιώδεις κοινωνικοπολιτικές δομές του διεθνούς συστήματος και η συλλογική ασφάλεια.

Περισσότερο απ’ ότι σε παρελθούσες εποχές, κατανόηση των προβλημάτων της “μετάβασης” από τον Ψυχρό Πόλεμο στην μεταψυχροπολεμική εποχή –και στην συνέχεια, ενδεχομένως, σ’ ένα νέο διεθνές σύστημα με πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά–, απαιτεί προσκόλληση στα στοιχειώδη, ουσιώδη και θεμελιώδη:

Κατά πρώτον, πολλές αναλύσεις του διεθνούς συστήματος των δύο τελευταίων δεκαετιών, όπως εξάλλου καταμαρτυρούν τα πλείστα κείμενα που γράφτηκαν μετά το 1989, αναμιγνύουν άγνοια[1], ιδεολογική σύγχυση[2] και κυρίως πολιτικοστρατηγικές σκοπιμότητες[3]. Βασικά, η τιμή των αναλυτών των διεθνών σχέσεων διασώθηκε από μερικά κείμενα της αξιολογικά ελεύθερης και περιγραφικής Ρεαλιστικής Θεωρίας, δηλαδή, της προέκτασης της Θουκυδίδειας παράδοσης στην επιστημονική μελέτη των διεθνών σχέσεων.  

Κατά δεύτερον, το διεθνές σύστημα δεν άλλαξε μορφικά ή από άποψη περιεχομένου: α) Μορφικά η κυριαρχία συνεχίζει να αποτελεί το μόνο διεθνές καθεστώς. β) Ο κοινωνικός κατακερματισμός του πλανήτη είναι ο κύριος διαμορφωτικός παράγοντας του διεθνούς κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι που διαρκώς προσαρμόζει την κυριαρχική-πολιτειακή δομή του κόσμου στην κοινωνική δομή του πλανήτη. Η πτώση της ΕΣΣΔ και η δημιουργία πολλών νέων κρατών στην Επικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης προσάρμοσε τις πολιτειακές δομές σύμφωνα με την κοινωνική ανομοιομορφία που πάντοτε υπήρχε σ’ αυτό τον αχανή χώρο που εκτεινόταν από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα. Έτσι, για ακόμη μια φορά, κατά την διάρκεια των Νέων Χρόνων, επιβεβαιώθηκε ότι, το Πολιτειακό γίγνεσθαι συναρτάται, κατά κύριο λόγο, με προϋπάρχουσες ιστορικές ανθρωπολογικές διαμορφώσεις των εθνών του κόσμου και όχι με μεταφυσικά προσδιορισμένες επίπλαστες διεθνιστικές, ηγεμονικές ή κοσμοπολίτικες κατασκευές[4]. Η καθιέρωση της κυριαρχίας κατά την διάρκεια των Νέων Χρόνων ενίσχυσε αυτές τις αντι-ηγεμονικές ιστορικές τάσεις. Υπενθυμίζεται ότι κατά την διάρκεια των Νέων Χρόνων το αντι-ηγεμονικό καθεστώς της αναρχίας-κυριαρχίας δρομολογήθηκε με την Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648 μ.Χ. Οι δομές του αναπτύχθηκαν και ωρίμασαν διαμέσου του συστήματος ισορροπίας δυνάμεων και κωδικοποιήθηκαν –αν όχι αποκρυσταλλώθηκαν ανεπίστροφα– με τους εξίσου αντι-ηγεμονικού χαρακτήρα[5] Καταστατικούς Χάρτες της Κοινωνίας των Εθνών και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) που αποτύπωσαν τις οντολογικά θεμελιωμένες κοινωνικοπολιτικές διαμορφώσεις των τεσσάρων αιώνων που διέρρευσαν μετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας[6]. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχαμε όχι μια νέα δομή του κόσμου ή ένα νέο διεθνές σύστημα με διαφορετικά χαρακτηριστικά αλλά μόνο μια μεγάλη ανακατανομή ισχύος, συμφερόντων, συνόρων και πληθυσμών στο εσωτερικό αυτού του μορφικά σταθεροποιημένου συστήματος κυρίαρχων κρατών. Ο όρος «μετάβαση» δικαιολογείται, ακριβώς, μόνο στον βαθμό που αυτή η ανακατανομή δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Κατά τρίτον, οι τάσεις, οι εντάσεις και τα προβλήματα της μεταψυχροπολεμικής εποχής δεν δημιουργούν ένα νέο διεθνές σύστημα διαφορετικό από το προηγούμενο. Σ’ αντίθεση με πολλές αφελείς προβλέψεις ή αποπροσανατολιστικές ιδεολογικοπολιτικές εκλογικεύσεις ηγεμονικής έμπνευσης, οι εντάσεις και τα προβλήματα του ίδιου ακριβώς συστήματος όχι μόνο δεν εξαλείφθηκαν αλλά επιπλέον πλήθυναν και οξύνθηκαν. Πρωτίστως, οξύνονται τα προβλήματα που οφείλονται στην προϊούσα –κυρίως λόγω αλμάτων της τεχνολογίας– πλανητικοποίηση των οικονομικών, τεχνολογικών και πολιτικών φαινομένων[7]. Τα φαινόμενα αυτά που προκαλούν ισχυρές σεισμικές δονήσεις στα συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης των κυρίαρχων κρατών δημιουργούν το εξής διεθνοπολιτικό παράδοξο: Επειδή, όπως θα τονιστεί πιο κάτω, κοσμοθεωρητικός, ηθικοκανονιστικός και κατ’ επέκταση κυριαρχικός κατακερματισμός είναι βαθύτατος, οντολογικά θεμελιωμένος και πιθανότατα παντελώς ανεπίστροφος, οξύνονται οι εντάσεις καταμερισμού ρόλων όσον αφορά την κατανομή πόρων και αγαθών μεταξύ του πλανητικού επιπέδου και του εθνικού-κρατικού επιπέδου[8]. Αυτό γιατί το Πολιτικό γεγονός που καταμερίζει και κατανέμει τους ρόλους, τις πολιτικές αρμοδιότητες και τα συμφέροντα είναι ευθέως συναρτημένο με τις ιστορικές κοινωνικές διαμορφώσεις (δηλαδή, με τον ιστορικό εθνολογικά κατακερματισμένο χάρτη του πλανήτη). Πλανητικά, ένα Πολιτικό γεγονός όπως είναι κλασικά νοηματοδοτημένο (ή ακόμη, όπως είναι νοηματοδοτημένο στην πιο απλουστευτική νεοτερική εταιρική εκδοχή) δεν υπάρχει, δεν είναι εφικτό να υπάρξει και όταν επιχειρείται να κατασκευαστεί πέραν και υπεράνω των εθνών στην βάση μεταφυσικά προσδιορισμένων κριτηρίων αντιβαίνει στην υποκείμενη θεμελιώδη κοινωνικοπολιτική δομή[9]. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο καταλύθηκαν οι ηγεμονικές αυτοκρατορίες για να υπάρξει, ακριβώς, προσαρμογή των πολιτειακών δομών στις κοινωνικές δομές του πλανήτη[10].

Συντομογραφικά: Οξύνονται οι εντάσεις μεταξύ αξιώσεων για μια παγκόσμια διακυβέρνηση[11] η οποία εξ αντικειμένου στερείται μιας κοινωνικά νομιμοποιημένης παγκόσμιας διανεμητικής δικαιοσύνης – διακρατικής και πολύ περισσότερο παγκόσμιας[12]) και των κατά κράτος συστημάτων διακυβέρνησης (που, εξ αντικειμένου, είναι προικισμένα με κοινωνικοπολιτικά νομιμοποιημένη διανεμητική δικαιοσύνη).

Από τις σύντομες εισαγωγικές παρατηρήσεις, οι οποίες αναφέρονται σε διυποκειμενικά μαρτυρούμενα γεγονότα, συνάγεται ότι η μεταψυχροπολεμική εποχή είναι μια μεταβατική ιστορική φάση, όχι γιατί άλλαξε κάτι ουσιαστικό αλλά μόνο γιατί συντελούνται δραστικές ανακατανομές που προκαλούν εντάσεις στο επίπεδο των ανακατανομών πόρων και καταμερισμού ρόλων. Αυτό σύμφωνα με την θεώρηση του Δομικού Ρεαλισμού[13], ήταν αναμενόμενο γιατί είχαμε δραστικές ανακατανομές ισχύος[14].

Στο υπόβαθρο του (ίδιου) συστήματος, ακριβώς, υποβόσκουν τα ίδια αίτια πολέμου που περιγράφηκαν επακριβώς από τον Θουκυδίδη σε αναφορά με το κλασικό σύστημα Πόλεων και που επαληθεύτηκαν επανειλημμένα από της συνεχιστές της Θουκυδίδειας παράδοσης, δηλαδή την Ρεαλιστική Θεωρία[15]. Της θεωρίας, δηλαδή, που εξετάζει τόσο την ουσία και το περιεχόμενο όσο και το σύνολο των ζητημάτων στο διακρατικό, το ενδοκρατικό και το διεθνικό επίπεδο. Υπό αυτό ακριβώς το πρίσμα μιας περιεκτικής θεώρησης, η σύντομη ανάλυση που ακολουθεί θα εστιάσει την προσοχή όχι σε υποθέσεις φαντασιακού περιεχομένου αλλά στα δομικά χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος, και κυρίως στην φύση των κοινωνικοπολιτικών διαμορφώσεων, καθώς και στις συνέπειες για τους διεθνείς θεσμούς, ιδιαίτερα για την συλλογική ασφάλεια.

Είναι σημαντικό να τονιστεί εισαγωγικά πως οι προαναφερθείσες τάσεις και εντάσεις της μεταψυχροπολεμικής εποχής, επηρεάζονται καθοριστικά από το ανεπίστροφο γεγονός της οντολογικής θεμελίωσης του κόσμου στην βάση της ετερότητας κάθε κυρίαρχης κοινωνίας. Το σύστημα κρατών των Νέων Χρόνων, παρά τις πολλές ατέλειές[16] στις οποίες θα αναφερθούμε πιο κάτω, εδράζεται πάνω σε μια διεθνή τάξη που αποτυπώθηκε επακριβώς στους καταστατικούς χάρτες των διεθνών θεσμών και που διέπεται από τις θεμελιώδεις αρχές διεθνούς δικαίου. Το κατά πόσο συνιστά όχι μόνο σύστημα κρατών και προοδευτικά μια κοινότητα κρατών ή και μια κοινωνία κρατών, σχετίζεται από την πυκνότητα των διακρατικών ρυθμίσεων, τον βαθμό τήρησης των διακρατικών συμφωνιών και συμβάσεων και (όσον αφορά την κοινωνία κρατών) την επίδειξη αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών και των κοινωνιών τους. Σε μια κοινότητα κρατών οι υποσχέσεις τηρούνται και όλα τα κράτη συμπεριφέρονται φιλειρηνικά (κάτι που πρωτίστως προϋποθέτει την εξάλειψη των αιτιών πολέμου –βλ. παρεμβαλλόμενο πίνακα– και ελέγχονται-τιμωρούνται οι παραβάτες). Διεθνής αλληλεγγύη με την προαναφερθείσα έννοια, πάντως, δεν μπορεί να μην συμπεριλάβει αντιμετώπιση του προβλήματος της άνισης ανάπτυξης, των περιβαλλοντολογικών προβλημάτων και κανονιστικών ρυθμίσεων που, σύμφωνα με το πνεύμα του διεθνούς δικαίου, θα διασφαλίζουν ισόρροπες συναλλαγές μεταξύ φτωχών και πλουσίων, ισχυρών και αδυνάμων.   

Οι προηγηθείσες επισημάνσεις καταλήγουν σε μια αφετηριακή ουσιαστική θέση, ότι δηλαδή κάθε θεώρηση των διεθνών θεσμών και ιδιαίτερα της συλλογικής ασφάλειας απαιτείται να συνεκτιμά το γεγονός ότι τα σύγχρονα έθνη-κράτη α) είναι οντολογικά θεμελιωμένα, β) είναι ιστορικά διαμορφωμένα με κύριο χαρακτηριστικό την διακριτή κοσμοθεωρητική και ηθική ετερότητά τους και ότι αυτή η ετερότητα εξελίσσεται με τρόπο που βαθαίνει ολοένα και περισσότερο εντείνοντας και οξύνοντας έτσι την διεθνή ανομοιομορφία[17]. Συγκρίνοντας το διακρατικό σύστημα της κλασικής εποχής με το σημερινό, σημειώνουμε ότι παρά το γεγονός πως η δομή-χαρακτήρας του συστήματος Πόλεων ήταν ανάλογη (άξονάς του ήταν το ιδεώδες της ανεξαρτησίας), από άποψη περιεχομένου διέφερε. Συγκεκριμένα, όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, το σύστημα Πόλεων αφενός εμπεριείχε πιο ώριμα και πιο εξελιγμένα πολιτειακά συστήματα και αφετέρου είχε εμπεδώσει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την «ιδέα της ανεξαρτησίας»[18]ως μια έννοια βαθύτερου νοήματος που ενσάρκωνε την ελευθερία των κοινωνιών και που επηρέαζε τον χαρακτήρα και την λειτουργία των δια-πολιτειακών θεσμών του «ελληνικού κοσμοσυστήματος» της κλασικής εποχής[19].

            Η αναπόδραστη συνέπεια των οντολογικά θεμελιωμένων κοινωνικοπολιτικών διαμορφώσεων κατά την διάρκεια των Νέων Χρόνων που συντελούνται με άξονα –τόσο τυπικά[20] όσο και ουσιαστικά[21]– την πολιτική κυριαρχία, έχει ως συνέπεια ότι ενόσω οι κοινωνίες θα αξιώνουν ανεξαρτησία-κυριαρχία το καθεστώς οργάνωσης του διεθνούς συστήματος θα καθίσταται εγγενώς ολοένα και πιο «κρατοκεντρικό[22]». Αυτή η επισήμανση δεν υποτιμά, όπως εξάλλου τονίζεται σε άλλα σημεία της παρούσης ανάλυσης, το γεγονός ότι η προϊούσα εμπέδωση του κρατοκεντρικού χαρακτήρα του συστήματος συνοδεύεται τόσο από την αντίρροπη ύπαρξη αιτιών πολέμου όσο και πλανητικές τάσεις που αποσταθεροποιούν την διακρατική τάξη[23].

            Φυσιολογική προέκταση αυτών των δομών και των εγγενών αντίρροπων τάσεων είναι και το γεγονός ότι α) η κρατοκεντρική δόμηση του κόσμου καθιστά την συλλογική ασφάλεια ολοένα και πιο αναγκαία ως μέσο ειρήνης και σταθερότητας, β) ο ορισμός της συλλογικής ασφάλειας με όρους μη επέμβασης και διακρατικής ισοτιμίας (για να είναι συμβατός με την ολοένα και βαθύτερη κοινωνικοπολιτική φύση του διεθνούς συστήματος) απαιτείται να γίνεται ολοένα και πιο αυστηρός[24] και γ) η λειτουργία των διεθνών κανονιστικών δομών συλλογικής ασφάλειας θα πρέπει (για να είναι νομιμοποιημένες) να είναι ολοένα και λιγότερο ή και καθόλου ηγεμονικές[25]. Συνολική εκτίμησή μας όσον αφορά το τελευταίο σημείο, είναι ότι η επιτυχία μιας τέτοιας πορείας είναι αντιστρόφως ανάλογη των αλληλένδετων νεοτερικών διεθνιστικών, κοσμοπολίτικων, ιδεαλιστικών και καταληκτικά αναπόδραστα ηγεμονικών θεωρημάτων και ιδεολογημάτων.   

Πιο συγκεκριμένα, η συλλογική ασφάλεια ενός οποιοδήποτε διεθνούς συστήματος που θεμελιώνεται και περιστρέφεται γύρω από την νομικά και πολιτικά βαθύτατη έννοια της κυριαρχίας, αποκλείεται να συναρτάται σε μόνιμη βάση με οποιουδήποτε είδους ηγεμονική διακυβέρνηση πέραν και υπεράνω των κρατών. Μια τέτοια διακυβέρνηση σε μόνιμη βάση αντιβαίνει στην φύση του συστήματος κυριαρχίας και εξ ορισμού αποτελεί πολιτική ανωμαλία ασύμβατη με τις διακρατικές συμβάσεις και συνθήκες της ύστερης εποχής. Βεβαίως, όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, στην πράξη, κάτι που αποτελεί και κύριο στοιχείο ανάλυσης της Ρεαλιστικής Θεωρίας, λόγω αιτιών πολέμου, αναπόδραστα εκδηλώνονται τέτοια φαινόμενα, γιατί ακριβώς υπάρχουν αίτια πολέμου κύριο γνώρισμα των οποίων είναι οι ηγεμονικές και αναθεωρητικές συμπεριφορές και οι διαρκείς προσπάθειες ηγεμόνευσης των διεθνών θεσμών.

Στο υπόβαθρο αυτών των αιτιών πολέμου υποβόσκει τόσο η άνιση ανάπτυξη όσο και η απροθυμία των ηγεμονικών δυνάμεων να επιτρέψουν μια διεθνή διακυβέρνηση συμβατή με την φύση του συστήματος κυριαρχίας και το βαθύτερο νόημα των θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου. Ειδικά όσον αφορά το τελευταίο ζήτημα και παρά το γεγονός πως μερικοί σε αξιολογική βάση θα υποστήριζαν πως κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο για λόγους αποτελεσματικότητας,  αναπόφευκτα, η ηγεμονική διακυβέρνηση προκαλεί ρευστές, ασταθείς, άνομες, καταχρηστικές και ατελέσφορες μεθόδους διανεμητικού χαρακτήρα που συχνά παραβιάζουν όχι μόνο το πνεύμα και το βαθύτερο νόημα αλλά επίσης και το γράμμα του διεθνούς δικαίου[26]. Έτσι, παρά το γεγονός ότι στην διακρατική ζωή όπως διαμορφώθηκε τους τελευταίους αιώνες, οι αξιώσεις ηγεμονικής διακυβέρνησης είναι εγγενούς χαρακτήρα και πανταχού παρούσες (και αυτό οφείλεται στην ανισότητα ισχύος μεταξύ των μελών του διεθνούς συστήματος), η ουσία είναι ότι αυτές οι ηγεμονικές αξιώσεις αντιβαίνουν στις αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας των ανεξαρτήτων κοινωνιών[27]. Οι αξιώσεις κυριαρχίας, προστίθεται, είναι αναπόδραστες γιατί είναι σύμφυτες με την Ύπαρξη των κοινωνικών συνόλων όταν αυτά είναι προικισμένα με ανθρωπολογική ετερότητα. Αυτό το βαθύτατων προεκτάσεων γεγονός, εξάλλου, αποτελεί κύρια πηγή των αιτιών πολέμου και το κύριο πρόβλημα στην εφαρμογή των συμπεφωνημένων προνοιών των διεθνών θεσμών για συλλογική ασφάλεια στο διακρατικό σύστημα που προέκυψε μετά τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους (βλ. παρεμβαλλόμενους πίνακες).

Για κάθε ανεξάρτητη κοινωνία, ως εκ της φύσεως της αξίωσης πολιτικής κυριαρχίας, συλλογική ασφάλεια σημαίνει πρωτίστως αν όχι αποκλειστικά διασφάλιση κατά εξωτερικών απειλών, δηλαδή, προάσπιση της εσωτερικής-εξωτερικής κυριαρχίας των μελών του διεθνούς συστήματος. Για την διασφάλιση αυτών των εξ αντικειμένου υπέρτατων αγαθών που αφορούν την συλλογική ελευθερία κάθε ανεξάρτητης κοινωνίας, τα κράτη επιχειρούν να δημιουργήσουν και να εδραιώσουν διεθνείς κανονιστικές δομές με αποστολή και αρμοδιότητα τήρησης της διακρατικά συμπεφωνημένης αρχής για εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία.

Κοντολογίς, συλλογική ασφάλεια είναι είδος διεθνούς διακυβέρνησης στο όνομα και προς όφελος των κρατών με σκοπό την διασφάλιση της εσωτερικής-εξωτερικής κυριαρχίας των μελών του συστήματος[28].

Εξ ορισμού, πάντως, το σύστημα συλλογικής ασφάλειας –είτε με την άτυπη μορφή ενός συστήματος ισορροπίας δυνάμεων κοινά αποδεκτού από τους εμπλεκόμενους είτε με την θεσμική του μορφή όπως ο ΟΗΕ– επιβεβαιώνει τον κρατοκεντρικό χαρακτήρα του συστήματος, δηλαδή, την ύπαρξη κυρίαρχων-ανεξάρτητων κρατών που αξιώνουν ισοτιμία με τα υπόλοιπα κράτη και που απαιτούν άλλα κράτη ή διεθνικοί δρώντες να μην επεμβαίνουν διανεμητικά στις εσωτερικές τους υποθέσεις. Υπό αυτό το πρίσμα, το άρθρο 2 του κεφαλαίου Ι του Καταστατικού Χάρτη είναι η σημαντικότερη διάταξη και η θεμελιώδης πρόνοια του ΟΗΕ.

Σε κάθε περίπτωση, ως εκ της φύσεως και του χαρακτήρα της έννοιας της συλλογικής ασφάλειας, για να είναι συμβατή με τον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος, στόχος δεν μπορεί να είναι τα φιλειρηνικά κράτη. Αυτό παρατηρείται όταν προσχηματικά και μέσα από αυθαίρετες αιτιολογήσεις περί διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας που κάνουν τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας υποστηρίζονται ή εκτελούνται διεθνείς δράσεις που προκαλούν άνομες και καταχρηστικές διεθνείς αλλαγές στην ενδοκρατική τάξη αδύναμων κρατών αλλά και ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων που εκπληρώνουν εφήμερα στρατηγικά συμφέροντα. Αποκλειστικός «στόχος» μιας σωστά νοηματοδοτημένης –δηλαδή συμβατής με την κοινωνικοπολιτική δομή του κόσμου– συλλογικής ασφάλειας είναι τα αναθεωρητικά και επιθετικά κράτη, δηλαδή, τα κράτη εκείνα που  μη αποδεχόμενα την αρχή για ειρηνική επίλυση των διαφορών (που κατ’ ακρίβεια αποτελεί και νομική δέσμευση), προσφεύγουν στην απειλή ή στην χρήση βίας με σκοπό την πρόκληση διεθνών αλλαγών. Το σημαντικότερο πρόβλημα των διεθνών σχέσεων και της συλλογικής ασφάλειας, βεβαίως, όπως εξηγείται και αλλού στην παρούσα ανάλυση, είναι το γεγονός ότι κύριοι δράστες αναθεωρητισμών και επιθετικών ενεργειών είναι οι μεγάλες δυνάμεις που είναι και μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Το επιστημονικά παράδοξο είναι οι άνομες και κατεξουσιαστικές αξιώσεις τους στηρίζει ασταμάτητα ένα μεγάλο πλέον σύστημα ακαδημαϊκά μεταμφιεσμένων θεωρημάτων με «αποδομητικούς σκοπούς» στο οποίο, όλως περιέργως συμμετέχουν και νομικοί διεθνολόγοι.

Στο σημείο αυτό και πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση των κύριων δομικών και λειτουργικών πτυχών της «συλλογικής ασφάλειας» και των συμπαραδηλώσεών της, είναι χρήσιμο να την διακρίνουμε από την έννοια «συλλογική άμυνα». Η δεύτερη εντάσσεται στο πλαίσιο διμερών ή πολυμερών στρατιωτικών συμφώνων και αποσκοπεί στην αντιμετώπιση μιας άλλης ομάδας κρατών με διαφορετικά και συγκρουόμενα συμφέροντα. Σημειώνουμε ότι ο γενικόλογος τρόπος με τον οποίο ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ μιλά για τους περιφερειακούς οργανισμούς, αποτέλεσε και τον κύριο λόγο που πολλές και αυθαίρετες επεμβάσεις της μεταψυχροπολεμικής εποχής οδήγησαν σε καταχρηστικές δράσεις διεθνούς διανεμητικού χαρακτήρα –δηλαδή, που προκάλεσαν διεθνείς ανακατανομές συνόρων και πληθυσμών κατά παράβαση της αρχής για ειρηνική επίλυση των διαφορών που αποτελεί και αυτή σύμφυτο θεμελιώδες χαρακτηριστικό της συλλογικής ασφάλειας. Από μια γενικότερη άποψη, η χαλάρωση των εννοιολογικών και πολιτικών συνόρων μεταξύ συλλογικής ασφάλειας και συλλογικής άμυνας προκαλεί αποδυνάμωση της πρώτης και εν δυνάμει την υπονομεύει πλήρως μέχρι αχρηστεύσεως[29]. 

2. Αξίωση κυριαρχίας-εθνικής ανεξαρτησίας και το συνεπακόλουθο γεγονός της διεθνούς αναρχίας.

Κάθε ουσιαστική και περιεκτική συζήτηση των διεθνών σχέσεων έχει ως αφετηρία δύο σχεδόν αυταπόδεικτα και διϋποκειμενικά καταμαρτυρούμενα γεγονότα:

Κατά πρώτον, για κάθε κοινωνία η έννοια της πολιτικής κυριαρχίας δεν μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε άλλο παρά μόνο απόρριψη κάθε ιδέας για ύπαρξη υπέρτατης-ανώτατης κατεξουσιαστικής δομής που θα δρα ή επενεργεί διανεμητικά στο εσωτερικό κοινωνικοπολιτικό της σύστημα. Η αρχή της εθνικής ανεξαρτησίας που ανάγεται στο σύστημα Πόλεων της κλασικής εποχής και που κατίσχυσε ως τρόπος οργάνωσης των διεθνών σχέσεων προϋποθέτει δεσμεύσεις και υποχρεώσεις στις οποίες ένα κράτος αποδέχεται εθελούσια και από τις οποίες δύναται, αν καταστούν κατεξουσιαστικές, να αγωνιστεί για να απαλλαγεί.

Κατά δεύτερον, μη κατεξουσιαστική κανονιστική δομή σημαίνει ύπαρξη ενός κοινωνικοπολιτικά  νομιμοποιημένου συστήματος διανεμητικής δικαιοσύνης. Αυτό, είναι προνόμιο των κοινωνικοπολιτικών συστημάτων που είναι λίγο πολύ ανθρωποκεντρικά συγκροτημένα, δηλαδή, των Πόλεων στην κλασική εποχή και των εθνών-κρατών στην σύγχρονη εποχή. Οι διεθνείς κανονονιστικές δομές στερούνται νομιμοποιημένων αρμοδιοτήτων διανεμητικών προεκτάσεων και δικαιακού χαρακτήρα[30], και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο οι διακυβερνητικά συμπεφωνημένες συμβάσεις και συνθήκες διαφέρουν ριζικά από τις κοινωνικά ανέντακτες υπερεθνικές και υπερκρατικές κανονιστικές δομές (που όπως ήδη υπαινιχθήκαμε κατατείνουν στον κατεξουσιασμό). Βασικά, κάθε διεθνής δικαιοδοσία δικαιακού χαρακτήρα μη διακυβερνητικά συμπεφωνημένη[31] –την οποία ο ΟΗΕ επιμελώς απέφυγε αναφερόμενος μόνο στην διεθνή ειρήνη και ασφάλειας που αφορά την διεθνή τάξη[32]– είναι εξ ορισμού εξωπολιτικού χαρακτήρα και αντιβαίνει στην φύση των κεκτημένων του πολιτικού πολιτισμού των διακρατικών σχέσεων που ενσαρκώνονται στα ανεξάρτητα πολιτειακά συστήματα, στις καταστατικές διατάξεις των διεθνών θεσμών και στις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου όπως καθιερώθηκαν και εμπεδώθηκαν την ύστερη εποχή[33].

Για τους πιο πάνω λόγους, η διεθνής αναρχία είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό των διεθνών σχέσεων. Οριοθετεί τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της εποχής του πολιτικού πολιτισμού, δηλαδή, της ιστορικής

¯

¯

Πηγή: Π. Ήφαιστος, Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο (Εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2004) σ. 114.

φάσης που σηματοδοτείται από ένα νοερό σύνορο μετά από το οποίο αφήνοντας πίσω την εποχή της βαρβαρότητας οι κοινωνίες αρχίζουν να συγκροτούν Πολιτικά γεγονότα ανθρωπολογικά θεμελιωμένα και περιστρεφόμενα γύρω από κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένους σκοπούς ενταγμένους σ’ ένα κυρίαρχο συλλογικό βίο. Πολιτικό γεγονός και εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία, δηλαδή εθνική ανεξαρτησία, είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η συναρτημένη με την κυριαρχία εύτακτη ανάπτυξη των συναλλαγών μεταξύ των κυρίαρχων κρατών διαταράσσεται από τα αίτια πολέμου (βλ. παρεμβαλλόμενο πίνακα).

Η τελευταία νύξη που συνδέει την υφή του συστήματος με τα αίτια πολέμου, αν και ευλόγως λογική και αυτονόητη, γίνεται γιατί, συχνά, επικρατούν θεμελιώδεις συγχύσεις γύρω από την έννοια των διεθνών κανονιστικών δομών οι οποίες αν και καταρχήν απαραβίαστα θεσμοί (διεθνούς) τάξης συγχέονται με θεσμούς (υπερεθνικής ή υπερκρατικής) «δικαιοσύνης» που απαιτούν ένα άλλο πολύ πιο εξελιγμένο επίπεδο διακρατικών σχέσεων. Οι διεθνείς αρχές και δεσμεύσεις συχνά παραβιάζονται δημιουργώντας την εντύπωση ότι υπάρχει απλά ένα σύστημα κρατών (που δεν εξελίσσεται σε μια κοινότητα κρατών γιατί αυτό προσκρούει πάνω στα αίτια πολέμου). Η επιβίωση ενός τέτοιου «συστήματος κρατών», θα υποστήριζαν πολλοί, εξαρτάται από μια κατανομή ισχύος που δημιουργεί ισορροπία δυνάμεων η οποία αν αμφισβητηθεί και αλλάξει δεν θα οδηγήσει σε καταστροφή του συστήματος[34]. Η δυνατότητα αυτοβοήθειας ενός κράτους, υποστηρίζεται ακόμη –και κράτη όπως η Σερβία, το Ιράκ και παρ’ ολίγον η Κυπριακή Δημοκρατία, δοκιμάστηκαν σκληρά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο– είναι προϋπόθεση επιβίωσης. Όταν η ισχύς δεν αποτελεί το μόνο κριτήριο, όταν κτίζονται διακρατικά συμπεφωνημένες συμβάσεις και συνθήκες και όταν η τάξη που δημιουργείται λίγο πολύ λειτουργεί με τρόπο συμβατό με τις Υψηλές Αρχές του διεθνούς δικαίου, ενδέχεται το διακρατικό σύστημα να οδεύει προς μια κοινότητα κρατών η μονιμότητα και σταθερότητα του οποίου, εν τούτοις, καθημερινά δοκιμάζεται. Πόρρω απέχει, βεβαίως, από μια εμπεδωμένη και σταθερή κοινωνία κρατών προικισμένη με διεθνή αλληλεγγύη, απαραβίαστο διεθνές δίκαιο και ακριβοδίκαιους διεθνείς θεσμούς ικανούς να εφαρμόσουν καθολικά τις πρόνοιες των καταστατικών τους.

Ενώ λοιπόν αυτή είναι η διεθνής πολιτική και ενώ η καλή επιστήμη των διεθνών σχέσεων (η αξιολογικά ελεύθερη Ρεαλιστική Θεωρία) σχοινοβατεί προσεκτικά για να περιγράψει επακριβώς όσο το δυνατό περισσότερες διαστάσεις και αποχρώσεις ενός πασίδηλα εύθραυστου και συχνά ασταθούς διεθνούς συστήματος, η λεπτότητα των επιστημονικών κρίσεων και η λήψη ορθολογιστικών αποφάσεων στο πολιτικό επίπεδο υπονομεύονται από άλματα στρατευμένων και ακαδημαϊκά μεταμφιεσμένων ηγεμονικών αξιώσεων, από επιστημονικά σφάλματα και στο διακρατικό επίπεδο από αυθαίρετες κατεξουσιαστικές αξιώσεις. Συχνά άμεσα ή συχνότερα έμμεσα και συνεπαγόμενα υπονομεύεται το οντολογικά θεμελιωμένο διεθνές σύστημα, όταν υποστηρίζεται πως φθάσαμε σ’ ένα δικαιακά θεμελιωμένο φανταστικό κόσμο όπου οι ηγεμόνες θα είναι αγαθοεργοί αλτρουιστές, όπου η ισχύς θα είναι δίκαια διανεμητική και όπου αγαθοί διεθνικοί δρώντες όπως ο ο κερδοσκόπος Σόρος, αλτρουιστές αμερικανοί πεζοναύτες που υπηρετούν μια αόρατη «διεθνή κοινότητα»[35] ή κατ’ άλλους ο τρομοκράτης Μπιν Λάντεν[36], δεν θα υπάρχουν πλέον (ή, όπως περίπου γίνεται την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές με τον Σόρος, θα μετατραπούν σε ισχυρούς διαμορφωτικούς παράγοντες της διεθνούς πολιτικής και πνευματικής ζωής με την χρηματοδότηση, για παράδειγμα, ιδεολογικά προσανατολισμένων προπαγανδιστικών κειμένων που αποδομούν περαιτέρω την ιστορική μνήμη και υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή). Σπρώχνοντας αυτούς τους παραλογισμούς ίσαμε την ακραία συνέπειά τους, θα σήμαινε ότι ο φανταστικός διεθνικός κόσμος θα περιέχει μόνο ειρηνοποιούς διεθνικούς περιπατητές οργανωμένους σε (υπεράνω υποψίας) κοινωνικά ανέντακτους διεθνικούς ΜΚΟ που εξ ορισμού είναι, δήθεν, φορείς της γνώσης ως προς τι συνίσταται το συμφέρον της «παγκόσμιας κοινωνίας» των ψευδαισθήσεών τους. Έτσι, όταν στην βάση διεθνιστικών και κοσμοπολίτικων θεωρημάτων ποικίλων βαθμίδων και αποχρώσεων κατασκευάζουν μια φανταστική «παγκόσμια κοινωνία» υποχρεωτικά κάνουν γιγαντιαίες στοχαστικές υπερβάσεις που παρακάμπτουν το «σύστημα κρατών», την ημιτελή «κοινότητα κρατών» και την ανύπαρκτη και στο ορατό μέλλον απίθανη «κοινωνία κρατών. Σ’ όλες ανεξαιρέτως τις εποχές, νοητικές κατασκευές τέτοιων φανταστικών κόσμων όπου επικρατεί αρμονία συμφερόντων αποτελούν, εξυπηρετούσαν εφήμερα συγκυριακά ηγεμονικά συμφέροντα[37].  

Διευκρινίζοντας βασικές πτυχές της κυρίαρχης Ρεαλιστικής Θεωρίας, είναι ίσως σκόπιμο και χρήσιμο να εξηγηθεί περαιτέρω η έννοια της διεθνούς αναρχίας. Η διεθνής αναρχία δεν σημαίνει ότι πέραν του συστήματος κρατών δεν μπορεί, όπως ήδη αναφέρθηκε, να υπάρξει μια διεθνής κοινότητα ή ακόμη και μια κοινωνία κρατών[38]. Αντιθέτως, η περιγραφική Ρεαλιστική Θεωρία, αφού εξηγήσει το ανέφικτο και ατελέσφορο μιας παγκόσμιας ηγεμονικής διακυβέρνησης και τα προβλήματα κάθε προσπάθειας επίτευξης παγκόσμιας ενότητας[39], διασαφηνίζει τις βαθμίδες και αποχρώσεις της διεθνούς οργάνωσης στην προαναφερθείσα ιεραρχία 1) διεθνές σύστημα, 2) διεθνής κοινότητα και 3) διεθνής κοινωνία. Οι βαθμίδες δεσμεύσεων και τήρησης των δεσμεύσεων στην κλίμακα αυτή εξαρτώνται και συναρτώνται από τον βαθμό και την έκταση ύπαρξης εφαρμόσιμων κανόνων διακρατικής τάξης, διακρατικής ειρηνικής επίλυσης των διαφορών και ειρηνικών αλλαγών και την ύπαρξη διεθνούς αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών και των κοινωνιών τους[40]. Εξαρτώνται και συναρτώνται, επίσης, από το κατά πόσο τηρούνται οι δεσμεύσεις και υποσχέσεις και από το κατά πόσο απουσιάζουν ηγεμονικές κατεξουσιαστικές αξιώσεις, εν ολίγοις, από το κατά πόσον εξαλείφονται ή αμβλύνονται τα αίτια πολέμου (βλ. σχετικό παρεμβαλλόμενο πίνακα).

Στο σημείο αυτό, ακριβώς, είναι χρήσιμο και σκόπιμο να τονιστεί ξανά η κρίσιμη διάκριση μεταξύ φιλειρηνικών και αναθεωρητικών κρατών: Τα πρώτα σέβονται την διεθνή νομιμότητα και τα δεύτερα την αρνούνται, καταφεύγοντας στην απειλή χρήσης βίας και χρήση βίας, ενώ αρνούνται να τερματίσουν τα τετελεσμένα[41].

Στην βάση των θέσεων που προηγήθηκαν, υποστηρίζεται ότι οι θεωρήσεις για το διεθνές σύστημα, για να είναι βάσιμες και ορθολογιστικές, απαιτείται να περιστρέφονται γύρω από διαχρονικά υπαρκτές και πραγματολογικά επαληθεύσιμες τάσεις και συμπεριφορές. Συναφώς, ο Robert Gilpin[42]σωστά επισημαίνει ότι οι αναλυτές των διεθνών σχέσεων, χρειάζεται να εξετάζουν το διεθνές σύστημα σε αναφορά με τέσσερις παραδοχές, οι οποίες, αν και ιστορικά πασίδηλες, εν τούτοις συχνά αμφισβητούνται στην βάση λανθασμένων ή μεταφυσικά προσδιορισμένων κριτηρίων. Ο Gilpin επισήμανε καταρχάς ότι, ως αφετηρία κάθε σοβαρής διεθνολογικής συζήτησης απαιτείται να υπάρχει συναίνεση για το πασίδηλο και πραγματολογικά καθημερινά διυποκειμενικά καταμαρτυρούμενο γεγονός πως οι διεθνείς σχέσεις υπό συνθήκες ύπαρξης αιτιών πολέμου είναι ουσιαστικά συγκρουσιακού χαρακτήρα: Κανόνας είναι αναρχία και εξαίρεση η τάξη, η δικαιοσύνη και η ηθική. Αυτή η αντικειμενική διαπίστωση δεν προκρίνει την πολιτική και ηθική στάση κάποιου αλλά μια ρεαλιστική εκτίμηση των διεθνών σχέσεων. Απαιτεί (περιγραφική και αξιολογικά ελεύθερη) ανάλυση του κόσμου όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι και ερμηνεύει το γεγονός πως η ισχύς είναι ο καθοριστικός παράγων των διεθνών πολιτικών δρώμενων. Δεύτερον, καθ’ όλη τη διάρκεια της γνωστής ιστορίας, βασική μονάδα κοινωνικής οργάνωσης στον διεθνή χώρο και θεμέλιο των πολιτικών σχέσεων είναι η «ομάδα»[43] και όχι τα άτομα ή οι τάξεις[44]. Αυτή η παραδοχή παραπέμπει σε μια άλλη πραγματικότητα, δηλαδή πως σ’ ένα κόσμο με ανεπάρκεια πόρων οι άνθρωποι (πάνω στον πλανήτη Γη) βρίσκονται αντιμέτωποι για τη διανομή τους ως ομάδες και όχι ως άτομα. Ο «homo sapiens» είναι είδος ανήκων σε φυλές στις οποίες, για τους περισσότερους από εμάς, η πίστη και νομιμοφροσύνη είναι υπεράνω όλων των άλλων κριτηρίων ή παραγόντων εκτός της οικογένειας. Στα νεότερα χρόνια, συνεχίζει ο Robert Gilpin, αυτές τις ανταγωνιζόμενες ομάδες-φυλές τις ονομάσαμε “έθνη-κράτη” και την πίστη-νομιμοφροσύνη σ’ αυτά “εθνικισμό”… Αν και η μορφή και ο χαρακτήρας αυτών των ομάδων μεταβάλλεται – φυλές, βασίλεια, αυτοκρατορίες, έθνη-κράτη– κατά καιρούς λόγω οικονομικών, δημογραφικών και τεχνολογικών αλλαγών, η θεμελιώδης συγκρουσιακή φύση της μεταξύ τους σχέσης, ατυχώς, δεν μεταβάλλεται»[45]. Κατά συνέπεια, ανεξάρτητα της μορφής διεθνούς οργάνωσης που προκρίνει κάποιος λόγω ιδεολογικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπόφευκτα απαιτείται παραδοχή της «ομάδας» ως βασικής συλλογικής μονάδας οργάνωσης του διεθνούς συστήματος. Τρίτο, στις πολιτικές σχέσεις όλων των ειδών και όλων των επιπέδων παρατηρείται πως η ισχύς και η ασφάλεια είναι πρωταρχικής σημασίας στον προσδιορισμό των ανθρωπίνων κινήτρων. Παραπέμποντας στον Θουκυδίδη, ο Gilpin συνεχίζει αναφέροντας πως η συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες ή κριτήρια όπως τιμή, απληστία και προπαντός φόβο τα οποία συναρτώνται άμεσα με την ισχύ, την θέση και τον ρόλο. Αν και η ισχύς δεν είναι το μόνο κριτήριο. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι, επιβραβεύουν, επίσης, την αλήθεια, την αρετή, την καλοσύνη και την ομορφιά. Πλην όμως, όλες οι πιο πάνω αγαθές επιδιώξεις και ηθικά κριτήρια χάνονται, εάν, υπό συνθήκες συνεχών και έντονων αγώνων ισχύος μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, δεν διασφαλιστούν[46]. Με δεδομένες αυτές τις πραγματικότητες, η διεθνής ζωή, η συμπεφωνημένη κατανομή των σπάνιων πόρων[47] και η ειρηνική επίλυση των διαφορών όταν ανακύπτουν αξιώσεις διεθνών αλλαγών, είναι εξαιρετικά δύσκολο να εκπληρώνονται πάντοτε, καθολικά και ανεπίστροφα.

3. Οντολογικά θεμέλια του διεθνούς συστήματος, η έννοια της συλλογικής ελευθερίας στις διεθνείς σχέσεις, το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς θεσμοί.

Το διεθνές δίκαιο, η συλλογική ασφάλεια και οι διεθνείς θεσμοί που τα ενσαρκώνουν κανονιστικά, απαιτείται να είναι συμβατά με τις οντολογικές ιδιότητες του διεθνούς συστήματος[48]. Πρωταρχικά, απαιτείται να είναι συμβατά με τον θεμελιώδη χαρακτήρα της κοινωνικής ετερότητας που είναι και το αίτιο των αξιώσεων πολιτικής κυριαρχίας των διακριτών κοινωνικών οντοτήτων. Για να το  θέσουμε διαφορετικά, οι κοινωνίες αγωνίζονται για το υπέρτατο αγαθό της συλλογικής ελευθερίας κατά άλλων κοινωνιών που θα μπορούσαν να προβάλουν κατεξουσιαστικές αξιώσεις εναντίον τους, και, αυτό το αγαθό, εξ αντικειμένου, δύνανται να το απολαύσουν μόνο αν διαθέτουν πολιτική κυριαρχία, δηλαδή, εθνική ανεξαρτησία. Βασική θέση εδώ, όπως και σε προγενέστερα κείμενα του υποφαινόμενου, είναι ότι η συλλογική ελευθερία, είναι οντολογικού περιεχομένου, και γι’ αυτό ηθικά αμάχητη. Ορίζεται ως η δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού και αυτοδιάθεσης κάθε κοινωνίας με τρόπο συμβατό με την ετερότητά της. Αντλώντας από το κεκτημένο της πολιτικής φιλοσοφίας, παραθέτουμε εδάφιο του Χρήστου Γιανναρά ο οποίος συνδέει βάσιμα την ετερότητα, την ελευθερία, τον αυτοπροσδιορισμό και τις κανονιστικές δομές ενός συλλογικού βίου:

«Το γεγονός της δυναμικά ενεργούμενης ετερότητας σημαίνει-επισημαίνει την ελευθερία του υποκειμένου: τη δυνατότητά του να είναι αυτό που είναι, υπαρκτική ταυτότητα μοναδική, ανόμοια και ανεπανάληπτη, δηλαδή ετερότητα ως προς καθετί που δεν είναι ο εαυτός του – ύπαρξη αδέσμευτη από κάθε αναγκαιότητα γενικού προκαθορισμού, κοινών ιδιωμάτων, εξαρτημένης υπαγωγής, μεταβολής και αλλοίωσης. Ελευθερία είναι το αντίθετο της αναγκαιότητας, άρα το απροκαθόριστο των επιλογών, η δυνατότητα ελέγχου ή και άρνησης των αναγκών, η ετερότητα των ενεργημάτων. Και ετερότητα είναι η ελευθερία υπό την αναγκαία ομοτροπία, την κοινότητα και ομοιομορφία του τρόπου – ελευθερία από προκαθορισμούς ενεργημάτων[49]».

Οι αντιφάσεις και τα λογικά σφάλματα πάρα πολλών θεωρήσεων της διεθνούς πολιτικής, του διεθνούς δικαίου και των διεθνών θεσμών οφείλονται, ακριβώς, στην ελλειμματική ή στρεβλή κατανόηση του τρόπου που συναρτώνται η ελευθερία, η ανεξαρτησία, το δίκαιο και η τάξη στην διακρατική και ενδοκρατική ζωή. Για την κατανόηση αυτών των συναρτήσεων οι υψιτενείς θεωρήσεις είναι συνήθως αντιπαραγωγικές και εν πολλοίς περιττές. Για να κατανοήσουμε αυτό το γεγονός, αρκεί στοιχειώδης ιστορική γνώση και η διυποκειμενικά και καθημερινά μαρτυρούμενη ανθρώπινη εμπειρία.

Η αξίωση ανεξαρτησίας μιας διακριτής κοινωνίας είναι βαθύτερου νοήματος και ενέχει βαθύτατες προεκτάσεις που συναρτώνται ευθέως με την αξίωση των μελών της να είναι συλλογικά ελεύθεροι κατά εξωγενών αξιώσεων διανεμητικού χαρακτήρα. Όμως διυποκειμενικά καταμαρτυρείται παρατηρώντας όλους τους αγώνες ανεξαρτησίας στην ιστορική διαχρονία, στην αφετηρία μιας διαμορφωμένης συλλογικής οντότητας, κύρια αποστολή της αξίωσης κυριαρχίας είναι να πυροδοτήσει τον αγώνα αποχωρισμού[50]. Όταν πλέον κατακτηθεί η κυριαρχία, ο ρόλος της αξίωσης εθνικής ανεξαρτησίας είναι να διατηρήσει ζωντανή τη φλόγα της αξίωσης συλλογικής ελευθερίας για να μπορούν τα μέλη της συλλογικής οντότητας να οργανώνουν τον αγώνα κατά των εχθρών που επιβουλεύονται την ακεραιότητα και τα συμφέροντα της κυριαρχίας τους. Έτσι θεμελιώνεται, σε πρώτη τουλάχιστον φάση, η κοινωνική ένωση και κερδίζεται η πολιτική κυριαρχία ούτως ώστε τα μέλη της, όντας πλέον ελεύθερα-ανεξάρτητα, να μπορέσουν να αναπτύξουν κοινωνία σχέσεων και να αναζητήσουν τη συλλογική αλήθειαν πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί ο κοινωνικά προσδιορισμένος συλλογικός τρόπος ζωής υπό συνθήκες Υπαρκτικής ετερότητας και συλλογικής ελευθερίας-κυριαρχίας. Η ευόδωση της αξίωσης ελευθερίας συμβολίζεται με τη γένεση της πολιτικά κυρίαρχης κοινωνίας και τη δρομολόγηση ενός κοινωνικοπολιτικού συστήματος τάξης-διανεμητικής δικαιοσύνης το οποίο παράγει αξιακού χαρακτήρα κριτήρια και παράγοντες που θεμελιώνουν την κοινωνική ζωή, δηλαδή το αέναο άθλημα της διαρκούς αναζήτησης του συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου στο εσωτερικό του πολιτειακού συστήματος.

Αυτός ο συλλογικός τρόπος ζωής είναι, εξ αντικειμένου, μοναδικός, ανόμοιος, ιδιαίτερος και ιδιόμορφος για κάθε κοινωνία. Ιδιόμορφη και ιδιαίτερη είναι επίσης η εσωτερική οικονομική και κοινωνικοπολιτική δυναμική κάθε συλλογικής οντότητας που εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από την εν γένει εσωτερική ανθρωπολογική σύνθεσή της, το μέγεθός της, τα κυρίαρχα πνευματικά της χαρακτηριστικά, τους πλουτοπαραγωγικούς της πόρους, τη γεωγραφική της θέση, τα ήθη και τα έθιμα των μελών της και τη γειτνίασή της με άλλες εχθρικές ή φιλικές κοινωνίες και συνολικά τον βαθμό ανάπτυξης της ετερότητάς κάθε κοινωνικής οντότητας. Στο εσωτερικό της πολιτικά κυρίαρχης οντότητας, με την πάροδο του χρόνου, σμιλεύονται περαιτέρω οι αναγκαίες για τον συλλογικό βίο οικείες κοσμοθεωρίες και σταδιακά προσδιορίζονται οι οικείες οροθετήσεις-οριοθετήσεις του «ορθού» και του «δίκαιου», καθώς επίσης και τα οικεία ηθικοκανονιστικά συστήματα που κατοπτρίζουν τον κατά περίπτωση κοινωνικά προσδιορισμένο συλλογικό τρόπο ζωής.

Έτσι, στην πορεία του εθνικού-κρατικού γίγνεσθαι, ενώ όλες οι αναδυόμενες εθνικές-κρατικές οντότητες εκδηλώνουν τη μορφικά ίδια αξίωση συλλογικής ελευθερίας-κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, το κοσμοθεωρητικό και ανθρωπολογικό περιεχόμενο μιας εκάστης χαρακτηρίζεται από Υπαρκτική ετερότητα που βαθαίνει ολοένα και περισσότερο. Βαθαίνει ολοένα και περισσότερο, γιατί θεμελιώδης σκοπός της εθνικής ανεξαρτησίας είναι η διασφάλισης συλλογικής ελευθερίας στα μέλη τους για να καλλιεργούν και να απολαμβάνουν αυτή την ετερότητα. Σ’ αυτό βασικά, προσκρούουν όλα τα σύγχρονα διεθνιστικά και κοσμοπολίτικα ιδεών, τα οποία, αν και ασύμβατα με την μορφή, τον χαρακτήρα και την δομή του κόσμου, είχαν και συνεχίζουν να έχουν πολλούς οπαδούς, ιδιαίτερα στο αχανή και άναρχο χώρο των ιδεών[51]. 

Η εθνική ανεξαρτησία, βασικά συνώνυμη της συλλογικής ελευθερίας, συνδέεται με την αξίωση διακριτού τρόπου υπάρξεως αδέσμευτου από κάθε σχετικότητα ή εξάρτηση. Στη φάση των αρχικών τουλάχιστον αξιώσεων αποχωρισμού και απόσχισης από κάποιο ευρύτερο δυναστικό περιβάλλον, η ελευθερία είναι αντιληπτή ως εκείνη η δυναμική των σχέσεων που, αν συμφωνήσουμε με τη θέση του Χρήστου Γιανναρά όπως παρατέθηκε μόλις, σημαίνει τη δυνατότητα κάποιου μεμονωμένου ανθρώπινου υποκειμένου ή κάθε συλλογικής ανθρώπινης ύπαρξης, να είναι αυτό που είναι, δηλαδή μια υπαρκτική ταυτότητα μοναδική, ανόμοια και ανεπανάληπτη[52]. Αφετηριακά, όπως μόλις σημειώθηκε, η αξίωση ελευθερίας πυροδοτεί δυναμική ενεργούμενων σχέσεων που γεννούν θεμελιώδεις κοσμοθεωρητικές στάσεις και στη συνέχεια, όταν κατακτηθεί η ανεξαρτησία, τα συμβατά με αυτές καθεστωτικά-διοικητικά πρότυπα.

Στην πορεία του διαμορφωμένου πλέον εθνικού-κρατικού γίγνεσθαι η αξίωση ελευθερίας δεν εξαφανίζεται. Αφενός παραμένει το κοσμοθεωρητικό θεμέλιο της Υπαρκτικής ετερότητας και αφετέρου υποβόσκει ως υπενθύμιση πως τα ηθικοκανονιστικά εποικοδομήματα του συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου θα πρέπει να διασφαλίζουν την ανεξάρτητη συλλογική ύπαρξη. Έτσι, η αξίωση συλλογικής ελευθερίας και η εθνική-κρατική αυτονομία συνυφαίνονται για να στηρίζουν στο διηνεκές την εσωτερική και εξωτερική κυριαρχία, που στην μια πλευρά, την ενδοκρατική, ενσαρκώνεται στην πίστη των πολιτών στην ιδέα της εθνικής ανεξαρτησίας (που μερικοί ονομάζουν «πατριωτισμό») και στην άλλη πλευρά, την διακρατική, μετατρέπεται σε θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου και σε διακρατικά συμπεφωνημένα καθεστώτα ρύθμισης των διεθνών συναλλαγών (που επικράτησε να ονομάζεται διεθνής νομιμότητα).

Αναμφίβολα, σε σύγκριση με την αφετηριακή φάση των συλλογικών απελευθερωτικών αξιώσεων, η έννοια της ελευθερίας σ’ αυτή τη μεταγενέστερη διαμορφωτική –των ηθικοκανονιστικών δομών– φάση, επειδή ακριβώς «επιστρατεύεται» για να διασώσει τα κεκτημένα της πολιτικής κυριαρχίας, αποκτά πολεμικές ιδιότητες που εξυπηρετούν αυτό ακριβώς τον σκοπό (δηλαδή την διάσωση των κεκτημένων της ανεξαρτησίας). Ακόμη, αν και στην υπηρεσία διαφορετικών περιεχομένων (επειδή επιστρατεύεται στην εξυπηρέτηση διαφορετικών πολιτικών στόχων των πολλών κυρίαρχων-ανεξάρτητων συλλογικών οντοτήτων που γέννησαν οι αξιώσεις ελευθερίας), εκφρασμένη ως αξίωση ανεξαρτησίας (αξίωση η οποία δεν μπορεί να συγχέεται με τις ηγεμονικές αξιώσεις[53]): Συνιστά για όλα τα μη αναθεωρητικά-ηγεμονικά κράτη μια μορφικά πανομοιότυπη οντολογικά θεμελιωμένη κοσμοθεωρητική βάση και αποτελεί την ουσία, το βαθύτερο νόημα και το θεμελιώδες υπόβαθρο του διεθνούς δικαίου και των θεσμών διεθνούς διακυβέρνησης.

Γι’ αυτό, το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς θεσμοί είτε θα βρίσκονται σε συμφωνία με το βαθύτερο νόημα των αξιώσεων ελευθερίας-ανεξαρτησίας είτε θα οδηγούν σε επίπλαστες, εφήμερες, και μη βιώσιμες κατασκευές ηγεμονικού χαρακτήρα η κύρια χρησιμότητα των οποίων θα είναι άνομες και καταχρηστικές διεθνείς αλλαγές και ανακατανομές συμφερόντων (χαρακτηριστική και πασίδηλη είναι η περίπτωση του ad hoc «διεθνούς» δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία). Στο στοχαστικό και νομικό επίπεδο, ενδιάμεσες μόνιμες και βιώσιμες καταστάσεις δεν μπορούν να υπάρξουν, και σ’ αυτό ακριβώς οφείλεται, ενδεχομένως, η αφετηριακή ασάφεια των σχετικών προνοιών του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Αυτή η ασάφεια δεν μπορεί να οφείλεται σε νομική ατολμία αλλά σε πολιτική σοφία. Αφετηριακά, ο νοερός «ιστορικός νομοθέτης» δεν προχώρησε στον προσδιορισμό άκαμπτων διεθνών ρυθμίσεων γιατί «γνώριζε» ότι λόγω αιτιών πολέμου, και ιδιαίτερα λόγω δυνητικών ανταγωνισμών μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων που τους παραχωρήθηκε δικαίωμα αρνησικυρίας, κάτι τέτοιο θα ήταν αναξιόπιστο και αντιπαραγωγικό οδηγώντας τον ΟΗΕ στο ίδιο αδιέξοδο μονοπάτι με την Κοινωνία των Εθνών. Έτσι, ο επακριβής προσδιορισμός της εξαίρεσης από τον κανόνα της μη επέμβασης, η υιοθέτηση προνοιών διασφάλισης κατά καταχρηστικών αποφάσεων ή ενεργειών των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας[54]και γενικότερα οι ακριβείς δικαιοδοσίες άσκησης διεθνούς βίας διανεμητικών συνεπειών, είναι καίρια ζητήματα που κρίθηκε πως έπρεπε να διασαφηνιστούν από τα ίδια τα κράτη μέλη μετά την ίδρυση του Οργανισμού αυτού.

Έκτοτε, το γεγονός ότι δεν υπήρξε σοβαρή οριοθέτηση της άσκησης βίας, των κανόνων εξαίρεσης στον κανόνα (π.χ. επέμβαση στην εσωτερική τάξη των κρατών), των διαδικασιών καθολικού αφοπλισμού όσον αφορά τα μέσα μαζικής καταστροφής[55], των κανόνων έκτακτης ανάγκης και συνολικά μιας περιεκτικής περιγραφής για το πότε ακριβώς «κινδυνεύει η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια», είναι, μεταξύ πολλών άλλων, ενδείξεις για την ύπαρξη αιτιών πολέμου και μετά το 1945, τα οποία θέτουν εμπόδια στην περαιτέρω ανάπτυξη των κεκτημένων του πολιτικού πολιτισμού των διακρατικών σχέσεων. Ακόμη πιο σημαντικό, το γεγονός ότι μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η κυρίαρχη ηγεμονική δύναμη επιχείρησε να ποδογετήσει τα υπόλοιπα κράτη προς ad hoc ή «εθιμικές» διεθνείς ρυθμίσεις που την συνέφεραν, είναι μια ακόμη πιο σοβαρή ένδειξη για τον ρόλο και τους σκοπούς των ηγεμονικών δυνάμεων[56] στο μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον[57].  

Μια καίρια προαναφερθείσα πτυχή της διαλεκτικής σχέσης διεθνούς δικαίου και εθνικής ανεξαρτησίας χρήζει μερικών ακόμη επισημάνσεων. Συγκεκριμένα, οι θεμελιώδεις κοσμοθεωρητικές στάσεις που σκοπό έχουν να στηρίξουν μια μη ηγεμονική αξίωση κυριαρχίας-ανεξαρτησίας των μελών του διεθνούς συστήματος είναι, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, κατά βάση μορφικά πανομοιότυπες: στηρίζουν τη συλλογική ελευθερία-ανεξαρτησία, που στα νεότερα χρόνια ενσαρκώθηκε στην εθνική-κρατική κυριαρχία. Έτσι, προσφέρεται στις κυρίαρχες κοινωνίες η δυνατότητα αδέσμευτου-ανεξάρτητου συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου όπως ορίσθηκε πιο πάνω (με όρους ελευθερίας). Η εθνική ανεξαρτησία, επίσης, ενσαρκώνεται στην ρητή –στους Καταστατικούς Χάρτες των διεθνών θεσμών– ιστορική αποστολή του διεθνούς δικαίου ως στηρίγματος της εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας των μελών του διεθνούς συστήματος, ως στηρίγματος δηλαδή του (μη ηγεμονικού και μη αναθεωρητικού) έθνους-κράτους[58]. Υπό το πρίσμα αυτής της θεώρησης, η φιλοσοφική διαμάχη για τη γενικότερη σημασία του πνεύματος, των αισθητών και των μεταξύ τους σχέσεων σε αναφορά με τα ανθρωπολογικά ζητήματα και ηθικοκανονιστικά ζητήματα στο εσωτερικό ενός εκάστου συλλογικού βίου διαφέρει από τον αντίστοιχο προβληματισμό στο διεθνές σύστημα τουλάχιστον ως προς τούτο: ενώ στο πρώτο επίπεδο, το ενδοκρατικό, τα ζητήματα που τίθενται αφορούν την απεραντοσύνη του πνευματικού-αισθητού κόσμου στην ατέρμονη αναζήτηση της αλήθειας σ’ όλο το φάσμα των φυσικών και των μεταφυσικών της διαστάσεων και τον τρόπο συμμετοχής στον συλλογικό κατ’ αλήθειαν βίο μιας κοινωνικής ένωσης, στο δεύτερο επίπεδο, το διακρατικό, ο συλλογικός βίος αφορά σχέσεις μεταξύ των κυρίαρχων πολιτικών οντοτήτων. Οι σχέσεις αυτές αφορούν όχι την γένεση ενός Υπερεθνικού Πολιτικού Γεγονότος αλλά την εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου που ορίζουν ότι η κάθε μια κυρίαρχη οντότητα είναι πνευματικά και αισθητά ανεξάρτητη. Αυτό το ταυτόχρονα ομοιόμορφο (ως προς την αξίωση εθνικής ανεξαρτησίας) και ανομοιόμορφο (ως προς τις ενδογενείς κοσμοθεωρητικές και ηθικές δομές) μωσαϊκό συλλογικών οντοτήτων που διακρίνεται από πνευματική-αισθητή ετερότητα συγκροτεί το διακρατικό σύστημα. Αν κανείς επιχειρήσει να αναζητήσει μια κοινή για όλα τα κράτη-οικουμενική κοσμοθεωρητική παραδοχή πνευματικά περιεκτική είναι ακριβώς το προαναφερθέν βαθύτερο νόημα του διεθνούς δικαίου που αναγνωρίζει σε όλα τα κυρίαρχα κράτη πνευματική και αισθητή ανεξαρτησία.

            Στο σημείο αυτό και κτίζοντας στις θεωρήσεις που μόλις έγιναν, τονίζεται ότι οι αξιώσεις ισχύος των φιλειρηνικών κρατών όπως ορίστηκαν πιο πάνω υπέρ της εθνικής ανεξαρτησίας δεν μπορεί να είναι κατεξουσιαστικές. Είναι αξίωση οιονεί αμυντική υπέρ της συλλογικής ελευθερίας των μελών και γι’ αυτό βρίσκεται στο ηθικό απυρόβλητο των συζητήσεων για τον ρόλο της ισχύος στις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό είναι, εξάλλου, επαναλαμβάνεται, και το βαθύτερο νόημα του διεθνούς δικαίου και της συλλογικής ασφάλειας.

Ασφαλώς, θα ήταν μυωπικό να μην αντιληφθεί κανείς πως σε αυτό το σύστημα συντελούνται διακρατικές, διεθνείς, διεθνικές και κάθε άλλου είδους πνευματικές διαδράσεις που το αποσταθεροποιούν. Αυτό όμως είναι το πρόβλημα και γι’ αυτό η αναζήτηση των πραγματικών αιτιών πολέμου είναι κεφαλαιώδους σημασίας και προϋπόθεση πολιτικού ορθολογισμού. Σίγουρα, θα ήταν ακόμη πιο μυωπικό (ή κατά περίπτωση υποκριτικό) αν κανείς πιστέψει πως αυτές οι διαδράσεις μπορούν να οδηγήσουν σε κατάργηση της ετερότητας των κοινωνιών, εμπέδωση παγκόσμιων κοσμοθεωρητικών παραδοχών και γενικότερα σε ιδεολογική, πνευματική και αισθητή εξομοίωση του πλανήτη. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει: Είναι διυποκειμενικά πασίδηλο πως οι διεθνικές και άλλες πνευματικές διαδράσεις αλληλοεμπλουτίζουν τις εμπλεκόμενες κοινωνίες, οδηγώντας, όμως, στο βάθεμα της συλλογικής ετερότητάς τους και όχι σε κάποια πνευματική, αισθητή, κοινωνική και πολιτική εξομοίωση[59]. Σε αυτό το πλαίσιο, ο καθείς είναι ελεύθερος να επιλέξει κατά πόσο υιοθετεί μια κανονιστική στάση που αναζητεί οικουμενικές αρχές που υπηρετούν την παγκόσμια εξομοίωση-ενοποίηση –και αυτό ακριβώς κάνουν όλες οι αποχρώσεις των διεθνιστικών, κοσμοπολίτικων και ηγεμονικών ιδεολογημάτων–, ή κατά πόσο αναζητά οικουμενικές παραδοχές διακρατικού χαρακτήρα που συντείνουν στην εμπέδωση των Υψηλών Αρχών του διεθνούς δικαίου[60]. Το διεθνές δίκαιο, με το να αναγνωρίζει το δικαίωμα εσωτερικής αυτοδιάθεσης (που εκπληρώνεται στο βαθμό που εφαρμόζονται οι κανόνες περί μη επέμβασης και εσωτερικής-εξωτερικής κυριαρχίας), ουσιαστικά αναγνωρίζει ότι ο παγκόσμιος πνευματικός και αισθητός κόσμος είναι κατακερματισμένος σύμφωνα με τις –διυποκειμενικά καταμαρτυρούμενες και καθαγιασμένες στις διεθνείς συμβάσεις– κυριαρχικές οριοθετήσεις.

Ανεξαρτήτως επιμέρους ετερότητας των ατόμων και των ομάδων στο εσωτερικό μιας εκάστης κοινωνικής οντότητας, η «κοσμοθεωρητική και ηθικοφιλοσοφική συνισταμένη» ενσαρκώνεται στον συλλογικό τρόπο ζωής, στις μαρτυρούμενες κοσμοθεωρητικές και ανθρωπολογικές παραδοχές και στις ευδιάκριτες ηθικοκανονιστικές τους προεκτάσεις (θεμελιώδεις νόμοι, διοικητικά συστήματα, εθιμικοί κανόνες, ηθικές επιταγές κτλ). Επιπλέον, ως εποικοδόμημα της οντολογικά θεμελιωμένης κυρίαρχης οντότητας, τα προαναφερθέντα ηθικοκανονιστικά συστήματα διαρκώς πλάθονται, εξελίσσονται, μετασχηματίζονται και μεταμορφώνονται, πάντοτε, όμως, με ρητό, προσδιορισμένο και μαρτυρούμενο τρόπο και ανάλογα με τη δυναμική που αναπτύσσουν η κοινωνία σχέσεων, ο πόθος διαρκούς ευόδωσης της συλλογικής ελευθερίας, η διαρκής αναζήτηση της ατομικής και συλλογικής αλήθειας και γενικώς η αδιάλειπτη δυναμική αναδιαμόρφωση του συλλογικού τρόπου ζωής[61]. Ο (ανεξάρτητος) συλλογικός τρόπος ζωής κάθε κοινωνίας και το σημαινόμενό του κοινωνικοπολιτικό γεγονός συνιστούν, ανά πάσα στιγμή, την ενσάρκωση της συλλογικής αλήθειας μιας εκάστης κοινωνίας και εξασφαλίζουν την κοινωνική και την ατομική πραγματοποίηση της εμπειρίας της ανθρώπινης ζωής[62]. Προϋπόθεση για κάτι τέτοιο, βεβαίως, είναι η κοινωνία να παραμένει συλλογικά  ανεξάρτητη-ελεύθερη και απαλλαγμένη εξωγενών κατεξουσιαστικών επιδράσεων.

Αυτός ακριβώς, και μόνο αυτός, ο συλλογικός τρόπος ζωής ο οποίος συναρτάται με την αξίωση συλλογικής ελευθερίας-ανεξαρτησίας και την ετερότητα κάθε κυρίαρχης συλλογικής οντότητας συνιστά και το αντικείμενο της περιγραφικής-μη προπαγανδιστικής επιστημονικής μελέτης των διεθνών σχέσεων. Εκτός των οριοθετήσεων των αξιώσεων ελευθερίας και των κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένων σκοπών κείνται όλα εκείνα –και είναι πολλά– τα εξομοιωτικά ιδεολογήματα και θεωρήματα που αναπόφευκτα παρεισφρέουν στη θεωρία διεθνών σχέσεων και στον δημόσιο πολιτικό λόγο για να εξυπηρετήσουν αναιρετικούς της ελευθερίας σκοπούς. Ενώ ως αντικείμενο μελέτης μπορεί να αναλύονται ως ανορθολογικά και παράδοξα ιδεολογήματα και θεωρήματα, η πολιτική χρησιμότητά τους (και των αναλύσεων που με αξιολογικό και προπαγανδιστικό τρόπο τα στηρίζουν αντί μόνο να τα περιγράφουν), περιορίζεται στην εξυπηρέτηση των εκάστοτε κατεξουσιαστικών ηγεμονικών αξιώσεων[63]. Ως τέτοια αποτελούν και κύρια αιτία πολέμου. Ως εκ της φύσεώς τους, εξάλλου, αντιβαίνουν θεμελιωδώς με κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και διεθνών θεσμών όπως είναι ιστορικά νοηματοδοτημένα και οντολογικά θεμελιωμένα[64].

Η διυποκειμενική ιστορική εμπειρία διδάσκει πως κάθε αξίωση ακύρωσης-αναστροφής τού καθ’ εκάστη κοινωνία συλλογικού τρόπου ζωής με σκοπό την εγκαθίδρυση ενός παγκόσμιου συλλογικού τρόπου ζωής, ανεξαρτήτως προσωπείου ή προθέσεων, διολισθαίνει αναπόδραστα σε δαρβινιστικές εκλογικεύσεις εξομοιωτικού χαρακτήρα και αναιρετικές της ανθρώπινης ετερότητας και της οντολογικού περιεχομένου ανθρώπινης ελευθερίας. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει τον διεθνολογικό στοχασμό –και ευρύτερα τους υπόλοιπους τομείς της πολιτικής επιστήμης– από το να λοξοδρομεί προς αναιρετικούς της ελευθερίας προσανατολισμούς, αλλά το γεγονός πως πολλοί αυτό κάνουν είναι επιστημονικά παντελώς αδιάφορο. Όταν οι προσπάθειες ανάπτυξης των διεθνών σχέσεων ως αντικειμένου επιστημονικής μελέτης καταπιάνονται με συλλογισμούς και εκλογικεύσεις εξυπηρετικές εφήμερων ηγεμονικών συμφερόντων, υποστηρίχτηκε ήδη, το αποτέλεσμα είναι τόσο πληθώρα επιστημονικών και λογικών σφαλμάτων όσο και πολιτικός ανορθολογισμός στην ενδοκρατική και διακρατική ζωή.

Η προηγηθείσα ανάλυση θεωρεί ως δεδομένο ότι αξιόπιστες αναλύσεις των διακρατικών σχέσεων απαιτούν αυστηρή περιγραφή και αξιολογική ελευθερία. Αυτό δεν σημαίνει ότι στο επίπεδο του κοινωνικοπολιτικού βίου οι πολιτικές εκλογικεύσεις απορρίπτονται ως περιττές. Αντίθετα, θεωρούνται αναγκαία προϋπόθεση του συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου στο εσωτερικό μιας κυρίαρχης εθνικής-κρατικής οντότητας και στις διακρατικές σχέσεις όταν συζητείται η εκπλήρωση των θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου. Εάν και όταν μια διακριτή κοινωνία κατακτήσει την πολιτική της κυριαρχία, η διασφάλισή της ανεξαρτησίας της αποτελεί προϋπόθεση διαιώνισης μιας πορείας διαρκούς πραγμάτωσης της υπαρκτικής ετερότητας και της ελευθερίας στο πλαίσιο του συλλογικού βίου (στο πλαίσιο του οποίου χωρούν πλέον μύριες αναγκαίες και μη εξαιρετέες υποκειμενικές εκλογικεύσεις που σμιλεύουν και αναπτύσσουν τον ενδοκρατικό συλλογικό κατ’ αλήθειαν βίο). Διακρίνουμε έτσι τις πολιτικές εκλογικεύσεις που είναι αφενός ενταγμένες σ’ ένα συγκεκριμένο Πολιτικό γεγονός και αφετέρου συνδεδεμένες με την αξίωση συλλογικής ελευθερίας-κυριαρχίας ενός συγκεκριμένου έθνους-κράτους, από τις εξωπολιτικά προσδιορισμένες εκλογικεύσεις που είναι όλοι ανεξαιρέτως οι μεταφυσικά και ή εξωπολιτικά προσδιορισμένοι οικουμενικοί σκοποί, αξίες και ηθικά κριτήρια[65].   

Οι επισημάνσεις που προηγήθηκαν καθιστούν αναγκαία μια πιο ακριβή οριοθέτηση του χαρακτήρα της αξίωσης εθνικής ανεξαρτησίας και της σχέσης της με τις αξιώσεις συλλογικής ελευθερίας. Η θέση μας είναι πως, επειδή η πολιτική κυριαρχία δεν διασφαλίζεται στο διεθνές σύστημα –η ανεξαρτησία των πολιτικά κυρίαρχων κοινωνιών θα ήταν κατασφαλισμένη μόνο εάν εξαλείφονταν τα αίτια πολέμου και εφαρμοζόταν χωρίς εξαιρέσεις το διεθνές δίκαιο που εδράζεται στο καθεστώς της εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας–, η αξίωση εθνικής ανεξαρτησίας των μη ηγεμονικών κρατών που υπερασπίζονται την εσωτερική και εξωτερική τους κυριαρχία διασώζεται ως οντολογικό κατηγόρημα. Όπως υποστηρίχθηκε σε άλλη περίπτωση, βρίσκεται στο ηθικό απυρόβλητο, δεν συνιστά κατεξουσιαστική αξίωση και μορφικά αποτελεί κοινό ηθικό πεδίο όλων των φιλειρηνικών κρατών του κόσμου.

Ακριβώς, ως αξίωση ανεξαρτησίας-κυριαρχίας των φιλειρηνικών κρατών που δεν στρέφεται κατά της συλλογικής ελευθερίας των άλλων κοινωνιών, η εθνική ανεξαρτησία, συνεχίζει, όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, να είναι θεμελιώδης αξίωση που στηρίζει την Υπαρκτική ετερότητα της κοινωνίας που ιστορικά έχει καταστεί πολιτικά κυρίαρχη[66]. Αυτό δεν ισχύει όταν μια ισχυρή κοινωνία αποβλέπει στην καταδυνάστευση της συλλογικής ελευθερίας μιας άλλης λιγότερο ισχυρής κοινωνίας, όταν δηλαδή υιοθετεί κατεξουσιαστικές ηγεμονικές συμπεριφορές. Το γεγονός ότι αυτός ήταν ο κανόνας και η εξαίρεση οι φιλειρηνικές συμπεριφορές των μεγάλων δυνάμεων, πασίδηλα αποτελεί, ακριβώς, και το μεγαλύτερο πρόβλημα των διεθνών σχέσεων –και κύρια πηγή αιτιών πολέμου–, κάτι που κανενός είδους διεθνολογική ανάλυση δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοεί. 

Για να το θέσουμε διαφορετικά –και σε αναφορά με την καντιανή αναζήτηση παγκόσμιων ορθολογικών κριτηρίων τα οποία θα στερούνται κατεξουσιαστικών ιδιοτήτων–, σ’ ένα διεθνές σύστημα στο εσωτερικό του οποίου τα αίτια πολέμου βρίθουν, ο μη κατεξουσιαστικός και μη μεταφυσικά προσδιορισμένος διεθνής ορθολογισμός μπορεί να προσδιοριστεί μόνο με ρητό αντιδιεθνιστικό, αντιιδεαλιστικό, αντικοσμοπολίτικο και αντιηγεμονικό τρόπο: α) Προϋποθέτει απόρριψη κάθε μεταφυσικά και εξωπολιτικά προσδιορισμένων και γι’ αυτό αυθαίρετων οικουμενικών αξιών, β) παραδέχεται-αποδέχεται τη συλλογική κυριαρχία-ελευθερία κάθε ανεξάρτητου κράτους και γι’ αυτό τον βαθύτατο κρατοκεντρικό χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος, γ) παραδέχεται-αποδέχεται την εθνική-κρατική ελευθερία ως θεσμό συλλογικής ελευθερίας και συνεπακόλουθα, δ), παραδέχεται-αποδέχεται τη μη επέμβαση, τη διακρατική ισοτιμία και το δικαίωμα της εσωτερικής αυτοδιάθεσης ως θεμελιώδη στηρίγματα της ελευθερίας. Η μη κατανόηση του γεγονότος πως μόνο ένας ορθολογισμός που εδράζεται σε τέτοια κριτήρια θα μπορούσε να είναι συμβατός με την ανθρώπινη ελευθερία εξηγεί, επαναλαμβάνουμε, και τα μύρια επιστημονικά σφάλματα όλων των κανονιστικά προσανατολισμένων (κυρίως φιλελεύθερων) θεωριών και τα υπαρξιακά αδιέξοδα των νομικών-διεθνολόγων που στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έχουν αξία μόνο στον βαθμό που αυτοικανοποιούν ένα ελάχιστα επιστημονικό-ακαδημαϊκό κλειστό κόσμο που ευφημιστικά, συνδικαλιστικά και μεγαλοφάνταστα ονομάζονται «κοινωνικές επιστήμες» (και που συχνά διολισθαίνουν στο τέλμα όταν μετατρέπονται σε βιομηχανίες παραγωγής κατεξουσιαστικών ιδεολογημάτων – στην Ελλάδα αποκορύφωση αποτέλεσε η βιομηχανική στήριξη του ανελεύθερου σχεδίου Αναν).      

Επανερχόμενοι στη σχέση των αξιώσεων συλλογικής ελευθερίας με την αξίωση εθνικής ανεξαρτησίας, προσθέτουμε ότι οι οντολογικού περιεχομένου αξιώσεις ελευθερίας σχετικοποιούνται ολοένα και περισσότερο στην πορεία μετασχηματισμού τους από αξιώσεις ελευθερίας-αποχωρισμού σε αξιώσεις ανεξαρτησίας-κυριαρχίας στο υπαρκτό άναρχο διεθνές σύστημα, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει, όπως ήδη πλειστάκις αναφέρθηκε, πλήθος εγγενών αιτίων πολέμου. Αυτή η σχετικοποίηση καθίσταται τόσο περισσότερο αμφιλεγόμενη όσο περισσότερο στο εσωτερικό της ελεύθερης-κυρίαρχης κοινωνίας (δηλαδή ενδοκρατικά) αναπτύσσονται πολιτικές εκλογικεύσεις που διαμορφώνουν τον συλλογικό κατ’ αλήθειαν βίο και όσο περισσότερο αυτός ο συλλογικός κατ’ αλήθειαν βίος κάθε κυρίαρχου κράτους συμπλέκεται ανταγωνιστικά στο διακρατικό επίπεδο με αντίστοιχες αξιώσεις άλλων κοινωνιών[67]. Ο ανταγωνισμός αυτός δεν είναι νομοτέλεια. Πασίδηλα παρατηρείται, όμως, μεταξύ γειτονικών κρατών που εμπλέκονται σε διενέξεις που αποτελούν κατάλοιπα της εποχής του εθνικού-κρατικού γίγνεσθαι και μεταξύ λιγότερο φιλειρηνικών κρατών και ηγεμονικών κρατών όταν τα τελευταία εκπέμπουν επαναστατικές και ή ηγεμονικές αξιώσεις[68].

Στο ενδοκρατικό επίπεδο, ο αμφιλεγόμενος χαρακτήρας των αξιώσεων ελευθερίας-κυριαρχίας και η σχετικοποίηση των αξιακών τους συμπαραδηλώσεων είναι τόσο μεγαλύτερος όσο ασθενέστερες είναι οι κοσμοθεωρητικές βάσεις μιας κοινωνίας. Δηλαδή, όταν λόγω εσωτερικής ανομοιογένειας η συνοχή και η ενότητα της κοινωνίας αμφισβητείται, αναδύονται αιτήματα απόσχισης ή διάσπασης[69]. Σε περιπτώσεις μάλιστα κατά τις οποίες υπάρχουν προβλήματα άνισης ανάπτυξης που συνοδεύονται από ετερογένεια-ανομοιογένεια μεταξύ των περιφερειών η διάσπαση της κυριαρχίας θεωρείται πιθανή ή και βεβαία[70]. Τα προβλήματα και η αστάθεια οξύνονται όταν τέτοια αιτήματα σχετίζονται με αναθεωρητικές αξιώσεις γειτονικών κρατών που διεκδικούν προσάρτηση περιοχών όπου κατοικούν ομοεθνείς τους που επιχειρούν να χρησιμοποιήσουν ως στρατηγική μειονότητα[71].

Αντίστοιχα, στο διεθνές επίπεδο οι αξιώσεις ελευθερίας που μετά την ανεξαρτησία συνεχίζουν να διακηρύττονται ως ηθικό έρεισμα των αξιώσεων κυριαρχίας αποκτούν ολοένα και περισσότερο αμφιλεγόμενο αξιακό περιεχόμενο όσο συμπλέκονται, όπως μόλις τονίστηκε, με τα αίτια πολέμου. Αυτό οξύνεται και εντείνεται όταν, επιπλέον, εισρέουν επαναστατικές-οικουμενικές αξιώσεις ηγεμονικών δυνάμεων[72]και νομικά αμφιλεγόμενες διακρατικές διαφορές ελέγχου κυριαρχικού χώρου[73]. Ανεξαρτήτως αυτών των αξιώσεων, των ιεραρχήσεών τους σε κάθε κοινωνία και των εκατέρωθεν αξιακών παραστάσεων, σε στοχαστικό επίπεδο ενέχει μεγάλη σημασία η κατανόηση του γεγονότος ότι η ανεξαρτησία και η αναπόδραστα ολοένα βαθύτερη ηθικοκανονιστική ετερότητα κάθε κοινωνίας είναι προσδιοριστικοί διαμορφωτικοί παράγοντες μιας ολοένα και μεγαλύτερης διεθνούς ανομοιομορφίας που καθιστά πολλά δευτερογενή (κυρίως περιφερειακά) αίτια πολέμου δισεπίλυτα[74]. Παρά το γεγονός της ύπαρξης αιτιών πολέμου και πολλών και μεγάλων αδιεξόδων που αυτά δημιουργούν –των οποίων η άγνοια ή η παράκαμψη αποτελεί μυωπία ή σκόπιμη εθελοτυφλία που μηδενίζει κάθε πολιτικό και επιστημονικό ορθολογισμό–, είναι εν τούτοις πολιτικά και επιστημονικά εφικτό να γίνεται μια ηθικοπρακτικά εξαιρετικά σημαντική ιεράρχηση και διαβάθμιση των διακρατικών συμπεριφορών αφενός σε αξιώσεις ελευθερίας-ανεξαρτησίας και αφετέρου σε ηγεμονικές αξιώσεις που λειτουργούν ως τροχοπέδη στις προσπάθειες διαφύλαξης των κεκτημένων του πολιτικού πολιτισμού και της περαιτέρω προόδου. Το ίδιο ισχύει όσον αφορά την νομικοπολιτική διάκριση μεταξύ φιλειρηνικών και αναθεωρητικών κρατών που έγινε πιο πάνω. Στο ενδιάμεσο ενυπάρχουν οι προαναφερθείσες τραγικές διακρατικές διενέξεις αλλά και οι στοχαστικοί παραλογισμοί που αποτελούν πλέον πηγή εισροών ποταμών ανορθολογισμού στον ενδοκρατικό και διακρατικό βίο.

4. Συμπεράσματα για τα βαθύτερα χαρακτηριστικά των διεθνών κανονιστικών δομών και τις εγγενείς ατέλειές τους.

Η συλλογική ασφάλεια, αλλά και το σύνολο των κανονιστικών ρυθμίσεων που αφορούν τις διεθνείς σχέσεις, απαιτείται να εξετάζονται υπό το πρίσμα των βαθύτερων ιδιοτήτων του διεθνούς συστήματος. Η ανάλυση που προηγήθηκε επιχείρησε να τα σκιαγραφήσει. Προστίθεται ότι, αυτές οι ιδιότητες αν και ορατές με γυμνό οφθαλμό, όλως περιέργως, είναι δυσδιάκριτες για πολλούς αναλυτές των λεγόμενων κοινωνικών επιστημών[75]. Κυρίως, είναι καίριας σημασίας να γίνει κατανοητό ότι είναι ένα πράγμα η κατανόηση των διεθνών θεσμών ως μέσου ρύθμισης της διακρατικής ζωής υπό συνθήκες διακρατικής ισοτιμίας (και γι’ αυτό υπό αυστηρό διακυβερνητικό πρίσμα) και άλλο η κατανόησή τους ως υπερεθνικά ή υπερκρατικά εξουσιαστικά συστήματα που υπονομεύουν ή ακυρώνουν την εσωτερική και εξωτερική κυριαρχία των ανεξαρτήτων εθνών-κρατών. Ακόμη πιο σημαντικό, είναι ένα πράγμα η κατανόησή των διεθνών κανονιστικών ρυθμίσεων ως εξαρτημένων μεταβλητών της θέλησης των κυρίαρχων κρατών και άλλο ως μέσο προώθηση διεθνιστικών και κοσμοπολίτικων σκοπών. Οι σκοποί αυτοί, όπως ήδη υποστηρίχθηκε πιο πάνω, αναπόδραστα εξυπηρετούν τις ηγεμονικές κατεξουσιαστικές αξιώσεις της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας και όχι κάποια εφικτή ιδέα λειτουργικής ενοποίησης του κόσμου.

Εν τούτοις, στο ρευστό αυτό φάσμα ιδεών που συμπλέκονται με πρακτικές πτυχές της διεθνούς ζωής πολλοί σκόπιμα ή αφελώς συγχέουν την διακυβερνητική διακυβέρνηση με την πρακτικά ανέφικτη διεθνιστική ενοποίηση του κόσμου και με την ηθικά προβληματική ηγεμονική διακυβέρνηση. Αμφότερες αντιβαίνουν με την φύση του διεθνούς συστήματος, με το βαθύτερο νόημα και με την αποστολή των διεθνών θεσμών. Κορωνίδα της αποστολής αυτής, εξ αντικειμένου, είναι η συλλογική ασφάλεια νοηματοδοτημένη ως διασφάλιση της κυριαρχίας των μελών του διεθνούς συστήματος.

Διαχρονικές διακρατικές συμπεριφορές

«Εκκρεμές Watson»

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Πηγή: Adam Watson, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας, Μια συγκριτική και ιστορική ανάλυση (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006), σ. 40

Για ένα ακόμη λόγο, η έννοια της κυριαρχίας δεν αφορά μόνο διοικητικές και τεχνικές πτυχές της σύγχρονης διεθνούς ζωής. Επειδή όπως υποστηρίχθηκε πιο πάνω η εθνική ανεξαρτησία είναι συνώνυμη της συλλογικής ελευθερίας μιας κοινωνίας, το βαθύτερο νόημα των διεθνών θεσμών είναι η διακρατική ισοτιμία, η μη επέμβαση και η εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία των κρατών. Αυτό το νόημα, ριζωμένο στην συνείδηση αλλά και στα συμφέροντα για ευημερία και ασφάλεια των μελών των κυρίαρχων κοινωνιών, μπορεί να υπονομευτεί αλλά όχι να αναιρεθεί από τεχνολογικές εξελίξεις ή τεχνοκρατικές αντιλήψεις.

Αυτό γιατί η όλη δομή ενσαρκώνει ένα πολύπλοκο σύστημα ενδοκρατικής διανεμητικής δικαιοσύνης και διακρατικής τάξης:

α) Η ενδοκρατική τάξη-δικαιοσύνη είναι εφικτή και νομιμοποιείται λόγω ύπαρξης συνεκτικών κοινωνιών που συγκροτήθηκαν οντολογικά όπως περιγράψαμε πιο πάνω.

β) Η διακρατική τάξη όπως τα ίδια τα κράτη την ορίζουν και την οριοθετούν στους διεθνείς θεσμούς συλλογικής ασφάλειας είναι επιθυμητή από όλους –ή τουλάχιστον από τα μη ηγεμονικά-μη αναθεωρητικά φιλειρηνικά κράτη που αποτελούν και την συντριπτική πλειονότητα– αλλά όχι πάντοτε εφικτή λόγω αιτιών πολέμου που προκαλούν διενέξεις, πολέμους και ανθρώπινες κακουχίες.

Αυτό το εύθραυστο σύστημα –που υπενθυμίζουμε ότι, ιστορικά, προέκυψε ως αντίσταση των κοινωνιών κατά των κατεξουσιαστικών αυτοκρατορικών αξιώσεων –βλ. το παρεμβαλλόμενο πίνακα με τίτλο «Εκκρεμές Watson, καθώς και στην ανάλυση στο βιβλίο από το οποίο αντλείται– του οποίου το βαθύτερο νόημα βρίσκεται στην αξίωση και επιδίωξη εθνικής ανεξαρτησίας, είναι εφικτό να αναιρεθεί με δύο μόνο τρόπους: Με πλανητική γενοκτονία που θα επιφέρει μια παγκόσμια κοινωνική, κοσμοθεωρητική και ιδεολογική ομοιομορφία ή με κάποια εφικτή μέθοδο εθελούσιας κοινωνικής ολοκλήρωσης. Αρκετά έγκαιρα, ένας από τους ταγούς της θεωρίας, ο Hans Morgenthau, προειδοποίησε –λέγοντας: «δώστε μου μια παγκόσμια κοινωνία για να σας δώσω ένα παγκόσμιο κράτος, δηλαδή, τόνισε ότι το ζήτημα της εφικτότητας μιας παγκόσμιας ενότητας δεν είναι ιδεολογικό ζήτημα αλλά ζήτημα ύπαρξης ή μη ύπαρξης μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Αυτό που αγνοούν ή σκόπιμα παραβλέπουν τα συμπλεκόμενα διεθνιστικά, κοσμοπολίτικα και ηγεμονικά ιδεολογήματα και θεωρήματα όλων των αποχρώσεων (και οι αναρίθμητες «θεωρητικές» συμπαραδηλώσεις τους) είναι ότι εδώ και πολλούς αιώνες ο κόσμος συγκροτήθηκε κυριαρχικά στην βάση της οντολογικά θεμελιωμένης ετερότητας των πολλών και βαθύτατα διαμορφωμένων κοινωνιών του πλανήτη. Αυτές οι κοινωνίες –ή τουλάχιστον η συντριπτική πλειονότητα που είναι φιλειρηνικές– το μόνο που θέλουν είναι εθνική ανεξαρτησία, δηλαδή ισοτιμία με τους πιο ισχυρούς, ισόρροπες συναλλαγές και κυριαρχία για να απολαύσουν την ετερότητά τους υπό συνθήκες ελευθερίας.

            Ενδοκρατικά, τα συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης κλασικά νοηματοδοτημένα[76], είναι ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται οι κοινωνικοπολιτικές δομές των κυρίαρχων κοινωνιών. Διακρατικά, η αρχή της κυριαρχίας διασφαλίζει την παγκόσμια οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ των πολλών συστημάτων διανεμητικής δικαιοσύνης. Διακρατικά, ακόμη, τονίσαμε στις πρώτες παραγράφους της παρούσης ανάλυσης, ένα σύστημα διανεμητικής δικαιοσύνης είναι ανέφικτο αν όχι αδιανόητο και γι’ αυτό τα κράτη περιορίστηκαν σε ένα σύστημα διεθνούς τάξης που επακριβώς όρισαν στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ. Αυτό που δεν μπόρεσαν να ορίσουν είναι πότε «κινδυνεύει η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια»[77], γεγονός που καταδεικνύεται από την αόριστη διατύπωση του Χάρτη στο Κεφάλαιο VII, η οποία, υπενθυμίζουμε, γράφτηκε αμέσως μετά τον τερματισμό του τελευταίου Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμη πιο ουσιαστικά, αυτό που δεν μπόρεσαν να προβλέψουν οι «ιστορικοί νομοθέτες», είναι το γεγονός ότι η επερχόμενη πλανητικοποίηση των οικονομικών και άλλων φαινομένων λόγω τεχνολογίας, που έκτοτε εξελίχθηκε με άλματα, δημιουργεί εντάσεις στον βαθμό που προκαλεί πλανητικές ανακατανομές οι οποίες θίγουν τα εθνικά-κρατικά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης, χωρίς όμως να είναι εφικτό (αυτές οι πλανητικές τάσεις) να προκαλέσουν την ανάδειξη μιας παγκόσμιας κοινωνίας και ενός κοινωνικοπολιτικά νομιμοποιημένου πλανητικού συστήματος διανεμητικής δικαιοσύνης[78]. Ταυτόχρονα, επαναλαμβάνεται, η συγκρότηση ενός βιώσιμου συστήματος κρατών που θα διασφαλίζει –με εφαρμογή των προνοιών της συλλογικής ασφάλειας– την συμπεφωνημένη τάξη είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση λόγω αιτιών πολέμου και ιδιαίτερα λόγω των εγγενών ιδιοτήτων των (τραγικών και ενδεχομένως αδιέξοδων) ηγεμονικών συγκρούσεων[79].

Σ’ αυτό το σημείο, ακριβώς, είναι που βρίσκεται η εξέλιξη των διεθνών σχέσεων της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Το κύριο χαρακτηριστικό της μεταψυχροπολεμικής εποχής είναι το γεγονός ότι αντί πολιτικού και θεωρητικού προβληματισμού για τα πραγματικά αίτια που εμποδίζουν την εκπλήρωση του πνεύματος και του γράμματος του διεθνούς δικαίου, των διεθνών θεσμών και της συλλογικής ασφάλειας, το σύστημα εκτράπηκε σε καταχρηστικές επεμβάσεις που εξυπηρετούσαν ευτελή[80] και εφήμερα ιδιοτελή συμφέροντα των συγκυριακά ισχυρότερων δυνάμεων. Ο στρατευμένος ακαδημαϊκός λόγος, εξάλλου, στήριξε αυτή την μακάβρια υπονόμευση των κατακτήσεων του πολιτικού πολιτισμού των διακρατικών σχέσεων.

            Για να το θέσουμε διαφορετικά, όπως εξάλλου έχουμε υποστηρίξει και στο παρελθόν, η αφετηρία της μεταψυχροπολεμικής εποχής πρόσφερε την ευκαιρία επανεξέτασης των θεμελιωδών πτυχών της συλλογικής ασφάλειας με κύριο μέλημα την εκπλήρωση του βαθύτερου νοήματός της, δηλαδή της διαφύλαξη της διεθνούς τάξης και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών με μετριοπαθή και ανιδιοτελή διαμεσολάβηση στην βάση των συμπεφωνημένων προνοιών των διεθνών θεσμών. Όποιος κατανοεί στοιχειωδώς τα αίτια πολέμου και δεν είναι πρόθυμος να στρατευτεί στις ιδεολογικοπολιτικές εκλογικεύσεις των καταχρηστικών ηγεμονικών αξιώσεων, δεν μπορεί να νεφελοβατεί. Γι’ αυτό, κανείς θα ανέμενε –όπως κατά κανόνα έκαναν οι συνεπείς αναλυτές της περιγραφικής και αξιολογικά ελεύθερης Ρεαλιστικής Θεωρίας– πως αυτές είναι οι αναμενόμενες στάσεις και συμπεριφορές των ηγεμονικών δυνάμεων. Καταληκτικά, σημειώνεται ότι, αυτό που πραγματικά είναι οδυνηρό στο Ακαδημαϊκό επίπεδο είναι η ευρείας κλίμακας και αριθμητικά μεγάλη διολίσθηση των αναλύσεων στο επικίνδυνο πεδίο των προπαγανδιστικών ιδεολογικοπολιτικών εκλογικεύσεων που αποτελούν πλέον τον κανόνα και όχι την εξαίρεση στις λεγόμενες κοινωνικές επιστήμες. Είναι πλέον αναγκαίο ο κάθε ενδιαφερόμενες να διακρίνει μεταξύ περιγραφικών και αληθών αναλύσεων και αφελών ή ύπουλων εκλογικεύσεων που όπως υποστηρίχθηκε πιο πάνω εξ αντικειμένου αποτελούν σημαντικό στήριγμα καταχρηστικών ηγεμονικών αξιώσεων που αντιβαίνουν στο πνεύμα, στο γράμμα και στο βαθύτερο νόημα του διεθνούς δικαίου, των διεθνών θεσμών, της συλλογικής ασφάλειας και της ανθρώπινης ελευθερίας.