Τὸ τελικὸ καθεστὼς τοῦ Κοσόβου θὰ σηματοδοτήσει τὸ τέλος τῶν συγκρούσεων στὰ Βαλκάνια;

Χρίστος Δαγρές

Ἀντίβαρο, Σεπτέμβριος 2006

Americans and West Europeans continue to argue that containing
conflicts and managing crises are the hallmarks of achievement.
Daniel N. Nelson1

Τὸ 1991 ξεκίνησε ἡ ἐπώδυνη, γιὰ τὶς δημοκρατίες τῆς Γιουγκοσλαβίας, διαδικασία τῆς σταδιακῆς διαίρεσης τῆς χώρας, ἡ ὁποία μετὰ ἀπὸ χιλιάδες νεκροὺς ὁδήγησε στὴ δημιουργία τῆς ὁμοσπονδίας Σερβίας/Μαυροβουνίου, γιὰ νὰ καταλήξει τελικά, μέσα στὸ 2006, στὴν διαίρεση καὶ τῆς ἕνωσης αὐτῆς. Τὸ 2006 ἀποτελεῖ ἐπίσης κομβικὸ σημεῖο καὶ γιὰ τὴν ταραγμένη περιοχὴ τοῦ Κοσόβου, θεωρητικὰ τὴν τελευταία ἐκκρεμότητα ἀπὸ τὴν πρώην Γιουγκοσλαβία. Στὴν πραγματικότητα ὅμως, ὅπως φανερώνεται ἀπὸ τὰ παραδείγματα ἀπὸ ἄλλα κράτη τῆς πρώην Γιουγκοσλαβίας ἀλλὰ καὶ τὶς συνθῆκες ποὺ διαμορφώνονται στὸ Κόσοβο, δὲν ἔχει ἀπομακρυνθεῖ ὁ κίνδυνος ἐπανάληψης τῆς ἐθνοτικῆς βίας, πιθανὸν μὲ τὴν ἐμπλοκὴ καὶ ἄλλων κρατῶν.

Ἡ πρόταση Ἀχτισαάρι

Γιὰ πρώτη φορὰ μετὰ τὸ 1999 Ἀλβανοὶ καὶ Σέρβοι ξεκίνησαν τὸν Ἰούνιο ἀπευθείας συνομιλίες στὴ Βιέννη γιὰ νὰ καθορίσουν τὸ μελλοντικὸ καθεστὼς τοῦ Κοσόβου καὶ τὴ θέση τῆς Σερβικῆς μειονότητας στὴν πολιτικὴ ὀντότητα ποὺ θὰ προκύψει. Οἱ ἀρχικὲς θέσεις τῶν δύο πλευρῶν εἶναι διαμετρικὰ ἀντίθετες, οἱ Σέρβοι ἐπιθυμοῦν αὐξημένη αὐτονομία ἐνῶ οἱ Ἀλβανοὶ πλήρη ἀνεξαρτησία. Ἐκ τῶν πραγμάτων βέβαια πρέπει νὰ θεωρηθεῖ σίγουρο ὅτι ἡ πλήρης ἀνεξαρτησία δὲν ἀποτελεῖ ἄμεσα μία ρεαλιστικὴ λύση. Ἀναπόφευκτα, φαίνεται ὅτι ἡ ΕΕ θὰ ἀναλάβει ἕνα εἶδος ἐπιτροπείας τῆς περιοχής2 – πιθανὸν ἐγγυώμενη μὲ εὐρωπαϊκὲς στρατιωτικὲς δυνάμεις τὴν ἀσφάλεια καὶ τὴν εἰρήνη μεταξὺ τῶν ἐθνοτήτων –μέσα στὰ πλαίσια τῆς κοινῆς εὐρωπαϊκῆς προοπτικῆς τῶν δυτικῶν Βαλκανίων. Τὴν λύση αὐτὴ φαίνεται ὅτι στηρίζουν τὰ Τίρανα, κατανοώντας ὅτι ἡ πλήρης ἀνεξαρτησία ὄχι μόνο δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι βιώσιμη ἀλλὰ ἀποτελεῖ βέβαιο προοίμιο γιὰ τὴν ἀναζωπύρωση τῆς ἐθνοτικῆς βίας. Ὅμως ὅποια λύση, προσωρινὴ ἢ ὄχι, κι ἂν προκύψει πρέπει νὰ συνυπολογίζει τόσο τὴ μελλοντικὴ θέση τῶν μειονοτήτων καὶ τὰ προβλήματα ποὺ τὶς συνοδεύουν, ὅσο καὶ τὴν εὐρύτερη κατάσταση τῆς περιοχῆς.

Στὶς ἀρχὲς Σεπτεμβρίου ὁ εἰδικὸς μεσολαβητὴς τοῦ ΟΗΕ Μάρτι Ἀχτισάαρι παρουσίασε στὰ δύο μέρη τὶς προτάσεις του γιὰ τὸ μέλλον τοῦ Κοσόβου, ἑστιάζοντας κυρίως στὴ θέση τῆς σέρβικης μειονότητα. Οἱ προτάσεις προσπαθώντας νὰ ἱκανοποιήσουν τὶς ἀπαιτήσεις καὶ τῶν δύο πλευρῶν, ὁδηγοῦν σὲ ἕνα περίεργο πολιτικὸ μόρφωμα μὲ τὴ δημιουργία ἐκτεταμένων θυλάκων μὲ μειωμένα κυριαρχικὰ δικαιώματα καὶ ἐπισημοποιεῖ τὴν ἀνάμειξη τοῦ Βελιγραδίου σὲ ζητήματα ὅπως ἡ παιδεία καὶ ἡ ὑγεία.

Τὸ ἀρνητικὸ παράδειγμα τῆς Βοσνίας.

Τὰ Βαλκάνια ἔχουν νὰ παρουσιάσουν τὶς τελευταῖες δεκαετίες δύο κρατίδια ἀμφίβολης βιωσιμότητας, τὰ ὁποία ἀποτελοῦν ἑστία πολιτικῆς ἀναταραχῆς καὶ οἰκονομικῆς ὑπανάπτυξης, τὴ Βοσνία-Ἐρζεγοβίνη καὶ τὴ FYROM. Τὰ μορφώματα αὐτὰ ἀποτελοῦν παραπροϊὸν τῆς ἄναρχης ἀποσύνθεσης τῆς Γιουγκοσλαβίας, ὑπόκεινται σὲ ἰσχυρὲς μειονοτικὲς φυγόκεντρες πολιτικὲς δυνάμεις καὶ διοικοῦνται ἀπὸ μία ἀνίσχυρη ἢ/καὶ διεφθαρμένη κεντρικὴ ἐξουσία.

Ἡ πρόταση Ἀχτισάαρι φαίνεται νὰ ἐπαναλαμβάνει κάποια σημεῖα ἀπὸ τὸ ἀποτυχημένο μοντέλο τῆς Βοσνίας σὲ ἕνα δυσμενέστερο περιβάλλον. Ἡ Βοσνία σήμερα ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο ἀπολύτως διαχωρισμένες κοινότητες μὲ τὶς δικές τους ἀνεξάρτητες δομές(, οἱ ὁποῖες συμβιώνουν ὑπὸ τὴν προστασία τῶν εὐρωπαϊκῶν στρατιωτικῶν δυνάμεων. Τὰ κοινὰ ἐθνικὰ σύμβολα τῆς ὑπογραμμίζουν τὴ διαίρεση αὐτή, εἶναι τὰ μόνα σημεῖα ὅπου συναντιοῦνται ὑποχρεωτικὰ οἱ δύο κοινότητες ἀλλὰ οὐσιαστικὰ εἶναι κενὰ περιεχομένου δεδομένου ὅτι δὲν ἐκφράζουν κανενὸς βαθμοῦ κοινὴ ἐθνικὴ συνείδηση. Τὸ οἰκονομικὸ κόστος διατήρησης αὐτοῦ του μηχανισμοῦ εἶναι τεράστιο μὲ πενιχρὰ ὅμως ἀποτελέσματα. Μέχρι τὸ 2001 εἶχαν δαπανηθεῖ 4-5 δὶς $ σὲ προγράμματα ἀνασυγκρότησης τὰ ὁποία κατέληξαν κυρίως στὶς τοπικὲς ἐλὶτ οἱ ὁποῖες κερδοσκοποῦσαν συστηματικὰ καθ’ ὅλη ἡ διάρκεια τοῦ πολέμου.1 Ἑπομένως εἶναι λογικὸ νὰ διατυπώνονται ὅλο καὶ συχνότερα προβληματισμοὶ γιὰ τὸ μέλλον τῆς Βοσνίας καὶ τὸ πόσο ἐφικτὴ εἶναι ἡ συμβίωση δύο πληθυσμιακῶν ὁμάδων ποὺ δὲν τὸ ἐπιθυμοῦν.3

Ἡ πραγματικότητα τοῦ Κοσόβου

Στὸ Κόσοβο ὅμως τὰ πράγματα εἶναι ἀκόμη πιὸ περίπλοκα. Ἡ πρόταση Ἀχτισάαρι δὲν δημιουργεῖ δύο διακριτὲς κοινότητες ἀλλὰ ἕνα πολύπλοκο μωσαϊκὸ ἀπὸ ἡμιαυτόνομους δήμους μὲ σέρβικη πλειοψηφία καὶ στενοὺς δεσμοὺς μὲ τὸ Βελιγράδι. Οὐσιαστικὰ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἐπισημοποιεῖται ἡ ὕπαρξη ἑνὸς παράλληλου συστήματος δρόμων, δημόσιων ὑπηρεσιῶν, ἀστυνομικῶν καὶ δικαστικῶν ἀρχῶν τὸ ὁποῖο γιὰ χρόνια προσπαθοῦσε ἡ UNMIK νὰ ἐνσωματώσει στὸ ἐπίσημο σύστημα δημόσιας διοίκησης. Ὅλον αὐτὸν τὸν καιρὸ οἱ Σέρβοι τοῦ Κοσόβου εἶχαν στρέψει τὴν πλάτη τους στὴν Πρίστινα, χρησιμοποιοῦσαν τοὺς δικούς τους δρόμους (τὰ περισσότερα αὐτοκίνητα εἶχαν ἀκόμη τὶς Γιουγκοσλάβικες πινακίδες μὲ τὰ ἀρχικὰ PR) οἱ ὁποῖοι μέσα ἀπὸ ἕνα περίπλοκο δίκτυο ὁδηγοῦσαν στὴ Μιτρόβιτσα, τὴν ἄτυπη πρωτεύουσά τους, στὴν ὁποία προσέφευγαν ὅταν χρειαζόταν νὰ νοσηλευτοῦν, νὰ σπουδάσουν ἢ νὰ τελέσουν δικαιοπραξίες.
Τὸ σχέδιο αὐτὸ οὐσιαστικὰ ὁμολογεῖ τὴν ἀποτυχία τῆς διεθνοῦς κοινότητας νὰ δημιουργήσει τὸ ἀπαραίτητο πολιτικὸ πλαίσιο ποὺ θὰ ἐνισχύει τὴ συνεργασία καὶ τὴν συνύπαρξη μεταξὺ τῶν ἐθνῶν τοῦ Κοσόβου. Οὐσιαστικὰ θεσμοθετεῖ τὴν καχυποψία καὶ τὴ δυσπιστία, δημιουργεῖ στεγανὰ στὴ διοίκηση καὶ ἀποδυναμώνει τὴν κεντρικὴ ἐξουσία, ἀφήνοντας ἔτσι ὑποσημειώσεις γιὰ μελλοντικὲς αὐτονομιστικὲς κινήσεις.
Παράλληλα ὅμως ὑπογραμμίζεται καὶ ἡ πλήρης ἀποτυχία τῶν Κοσοβάρικων πολιτικῶν δυνάμεων νὰ δημιουργήσουν μετὰ τὸ 1999 ἕνα κράτος δικαιοσύνης καὶ ἀλληλοσεβασμοῦ. Ἐγκλωβισμένοι ἀπὸ τοὺς ἐξτρεμιστὲς καὶ ἀπασχολημένοι σὲ ἕναν ὑπόγειο ἀγώνα πολιτικῆς ἐπιβίωσης, οἱ Ἀλβανοὶ πολιτικοὶ βυθίζονται ὅλο καὶ περισσότερο στὴν ἐξάρτησή τους ἀπὸ τὰ οἰκογενειακὰ δίκτυα ποὺ ἐμπορεύονται ὄπλα καὶ ναρκωτικά, σὲ σημεῖο ποὺ νὰ ταυτίζονται τόσο ὥστε νὰ μὴν τίθεται καν ζήτημα διαπλοκῆς τους. Ἡ ταύτιση εἶναι πλήρης.

Τὸ ζήτημα τῆς Μιτρόβιτσα

Ἡ Μιτρόβιτσα ἀποτελεῖ τὸ κέντρο ἀναφορᾶς τῆς Σέρβικης μειονότητας στὸ Κόσοβο. Χωρίζεται σὲ δύο τμήματα ἀπὸ τὸν ποταμὸ Ἰμπάρ, ἐκ τῶν ὁποίων μετὰ τὸ 1999 τὸ βόρειο τμῆμα ἐλέγχεται ἀπὸ τοὺς Σέρβους (καὶ στὸ ὁποῖο ἔχουν βρεῖ καταφύγιο καὶ διωκόμενοι ἀπὸ τοὺς Ἀλβανοὺς Τσιγγάνοι) καὶ τὸ νότιο ἀπὸ τοὺς Ἀλβανούς. Ἔκτοτε ἀπέτυχαν πλήρως ὅσες προσπάθειες ἔγιναν γιὰ νὰ διευκολυνθεῖ ἡ ἐπικοινωνία καὶ ἴσως ἡ συμβίωση τῶν δύο κοινοτήτων. Ἡ πρόσληψη Σέρβων στὴν ἀστυνομία καὶ στὴ δημοτικὴ ἀρχὴ4 οὐσιαστικὰ ὑπογράμμισε τὸ χάσμα μεταξύ τους καθὼς ἀπέτυχε στὸ νὰ κατοχυρώσει μία τυπικὴ ἔστω ἐπικοινωνία μὲ τὴν Πρίστινα. Τὸ νοσοκομεῖο, ποὺ βρίσκεται στὸ βόρειο τμῆμα, ἐξακολουθεῖ νὰ λειτουργεῖ στὰ πλαίσια τοῦ σέρβικου συστήματος ὑγείας5 καὶ ἔχει διακόψει τὴν ἀποστολὴ στοιχείων καὶ ἀναφορῶν πρὸς τὸ Ὑπουργεῖο Ὑγείας στὴν Πρίστινα.

Ἡ Μιτρόβιτσα, μαζὶ μὲ τοὺς τρεῖς δήμους τοῦ βορείου Κοσόβου ποὺ ἐλέγχονται ἀπὸ τοὺς Σέρβους, ἀποτελοῦν ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια διαπραγματευτικὰ ὄπλα τῶν Σέρβων. Συχνὰ διατυπώνεται ἡ πρόταση νὰ ἀποσχιστεῖ ἀπὸ τὸ ὑπόλοιπο Κόσοβο, ἂν αὐτὸ ἀνεξαρτητοποιηθεῖ, καὶ νὰ ἑνωθεῖ μὲ τὴ Σερβία. Μία τέτοια ἐξέλιξη οὐσιαστικὰ δὲν θὰ εἶναι πρὸς ὄφελος κανενός. Καταρχᾶς θὰ σημάνει οὐσιαστικὰ τὸ τέλος τῆς σέρβικης παρουσίας τῆς περιοχῆς. Οἱ ἐναπομείναντες Σέρβοι στοὺς ὑπόλοιπους θυλάκους θὰ ἀποτελοῦν λιγότερο ἀπὸ τὸ 3% τοῦ πληθυσμοῦ ἐνῶ θὰ χάσουν τὸ πολιτικὸ καὶ διοικητικὸ σημεῖο ἀναφορᾶς τους. Ἀναπόφευκτα ὄχι μόνο θὰ σταματήσει ἡ (ὑποτυπώδης) προσπάθεια ἐπιστροφῆς τῶν Σέρβων στὶς ἑστίες τοὺς ἀλλὰ πιθανὸν θὰ ἐνισχυθεῖ ἡ ἀποχώρηση καὶ τῶν ὑπολοίπων.

Ἡ ἀπόσχιση τῆς Μιτρόβιτσα ὅμως μπορεῖ νὰ πυροδοτήσει ἀνεξέλεγκτες ἀντιδράσεις καὶ στὴν εὐρύτερη περιοχή. Ὁ ὑπουργὸς ἐξωτερικῶν της Ἀλβανίας εἶχε δηλώσει πρὸ μηνῶν ὅτι ἂν δὲν γίνει σεβαστὴ ἡ ἀκεραιότητα τοῦ Κοσόβου τότε δὲν μπορεῖ νὰ ἐγγυηθεῖ τὴν ἀκεραιότητα καὶ ἄλλων χωρῶν, ὅπως ἡ FYROM.6 Ἡ δήλωση αὐτὴ εἶναι ἀμφίβολο ἂν μπορεῖ νὰ ληφθεῖ ὑπόψη κατὰ γράμμα καθὼς δύσκολα ἡ Ἀλβανία θὰ τολμήσει νὰ ὑποστηρίξει ἀνοιχτὰ μία τέτοια ἐνέργεια. Ἔρχεται ὅμως σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν μέχρι τότε διακριτικὴ στάση τῶν Τιράνων καὶ ὑποδηλώνει τὸν ρόλο ποὺ μπορεῖ νὰ παίξουν οἱ ἀλβανικὲς μειονότητες στὴ νότια Σερβία, τὸ Μαυροβούνιο καὶ κυρίως τὴ FYROM. Δὲν πρέπει νὰ ἀγνοηθεῖ ὅτι οἱ κλιμακούμενες πολιτικὲς ἀπαιτήσεις τῶν Ἀλβανῶν στὴ FYROM, ἡ χρήση ἀλβανικῶν ἐθνικῶν συμβόλων σὲ δήμους ποὺ πλειοψηφοῦν (Γκόστιβαρ) καὶ ἡ προσπάθεια ἑξαλβανισμοὺ τῶν μουσουλμάνων τῆς περιοχῆς (Τοῦρκοι, Σλάβοι) οὐσιαστικὰ ὑποδαυλίζουν μία τέτοια στάση καὶ ὑπονομεύει τὴν ἤδη ἐξασθενημένη κεντρικὴ κυβέρνηση.
Ἡ ἕνωση τῶν τριῶν σέρβικων δήμων μὲ τὴ Σερβία μπορεῖ νὰ ἔχει ἀνυπολόγιστες συνέπειες. Θὰ ἀποτελεῖ οὐσιαστικὰ τὴν πρώτη ἀλλαγὴ συνόρων στὴν περιοχὴ μετὰ τὴ διάλυση τῆς Γιουγκοσλαβίας καὶ πιθανῶς θὰ ἐμπλέξει ἄμεσα καὶ ἄλλες χῶρες τῶν Βαλκανίων.

Μία ἐναλλακτικὴ προσέγγιση

Τὸ Κόσοβο ἀποτελεῖ πιὸ πρόσφατο στάδιο στὴν ἄναρχη καὶ ἀνεξέλεγκτη διαδικασία ἀποσύνθεσης τῆς Γιουγκοσλαβίας, δὲν εἶναι ὅμως σίγουρο ὅτι θὰ εἶναι καὶ τὸ τελικό. Ὑπάρχουν ἰσχυρὲς ἐνδείξεις ὅτι ἡ ἀπάντηση εἶναι μᾶλλον ἀρνητική. Ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση, μὲ τὸ Σύμφωνο Σταθερότητας, ἀποτελεῖ τὸν παράγοντα ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ ὁρίζει τὸ πλαίσιο τῶν ἐξελίξεων. Στὴν πραγματικότητα, ἡ ἀδυναμία της νὰ παρουσιάσει μία σθεναρὴ καὶ ρεαλιστικὴ πολιτικὴ στάση ποὺ θὰ ἀντιμετωπίζει συνολικὰ τὸ ζήτημα τῶν πρώην Γιουγκοσλαβικῶν Δημοκρατιῶν καὶ τῶν μειονοτήτων τους, δείχνει ὅτι οὐσιαστικὰ ἄγεται ἀπὸ τὶς ἐξελίξεις καὶ ὅτι προσφέρει παρηγοριὰ (ἀνθρωπιστικὴ βοήθεια) ἐκεῖ ποὺ χρειάζονται λύσεις καὶ σταθερότητα.
Καταρχᾶς πρέπει νὰ γίνει μία γενναία καὶ ρεαλιστικὴ ἀξιολόγηση τῆς βιωσιμότητας κάποιων κρατῶν καὶ οἱ πιθανὲς λύσεις γιὰ τὸ μελλοντικό τους καθεστώς. Πρέπει νὰ συνυπολογιστεῖ τὸ οἰκονομικὸ μέλλον, οἱ πραγματικὲς δυνατότητες συνύπαρξης καὶ ἀνάπτυξης τῶν κοινοτήτων, οἱ ἐπιθυμίες τους γιὰ τὸ μέλλον καὶ οἱ δυνατότητες νὰ τὸ διαχειριστοῦν. Ἡ εὐρωπαϊκὴ προοπτικὴ ἀποτελεῖ μία σημαντικὴ παράμετρο γιὰ ὅλους τους λαοὺς τῆς βαλκανικῆς. Ὅπως τονίζει ὁ Σουηδὸς πρώην πρωθυπουργὸς Carl Bildt, ἡ προοπτική της ΕΕ ἀποτελεῖ τὸ φῶς ποὺ ὁδηγεῖ τὴν πορεία τῶν χωρῶν αὐτῶν ἀλλὰ «ἂν τὸ φῶς ἐξασθενήσει ἢ σβήσει, τότε ὁ κίνδυνος νὰ καταδικαστοῦν οἱ προσπάθειες εἰρήνευσης στὴν μία χώρα μετὰ τὴν ἄλλη, εἶναι ἁπτός».7 Ἐντούτοις, στὴν πράξη ἀποδείχθηκε ὑπερεκτιμημένη καθὼς δὲν μπόρεσε νὰ λειτουργήσει ὡς συνδετικὸς κρίκος γιὰ ἕνα κράτος ὅπως ἡ Βοσνία. Ἡ προοπτικὴ αὐτὴ θὰ ἦταν περισσότερο λειτουργικὴ ἂν οἱ δύο πολιτικὲς ὀντότητες ποὺ τὴν ἀποτελοῦν ἀφήνονταν νὰ ἀποφασίσουν ἐλεύθερα γιὰ τὸ μέλλον τους. Θὰ ἦταν καλύτερο νὰ συμβεῖ κάτι τέτοιο ἐν ψυχρῶ, παρὰ νὰ ὁδηγηθεῖ ἡ Εὐρώπη σὲ τετελεσμένα ἀπὸ τὶς φυγόκεντρες δυνάμεις. Διαφορετικὰ μοιάζει σὰν νὰ προσπαθεῖ ἡ ΕΕ νὰ πείσει κάποιον ποὺ διατηρεῖται μὲ μηχανικὰ μέσα στὴ ζωή, νὰ τρέξει μαραθώνιο.

Τὸ δεύτερο ζήτημα, τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ τὴ ραχοκοκαλιὰ τῶν περισσότερων προβλημάτων, εἶναι ἡ πολιτικὴ διακυβέρνηση τῶν χωρῶν αὐτῶν. Ὅπως ἔχει ἐπισημανθεῖ καὶ ἀλλοὺ1 ἡ πραγματοποίηση ἐλεύθερων καὶ ἰσότιμων ἐκλογικῶν διαδικασιῶν ἀποτελοῦν προαπαιτούμενο τῆς δημοκρατίας ἀλλὰ δὲν περικλείουν ὅλη τὴν οὐσία τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος. Οἱ ἀφανεῖς πολιτικὲς διαδικασίες, οἱ ὑπόγειες συνδιαλλαγές, ἡ δαιμονοποίηση τῶν «ἄλλων» καὶ ἡ υἱοθέτηση ἐθνικιστικῶν στάσεων, ἡ ἀδιαφάνεια καὶ ἡ διαφθορά, ὅλα ἀποτελοῦν συμπτώματα τῆς παθογένειας τῶν βαλκανικῶν δημοκρατιῶν, ποὺ ἐπιμένουν παρὰ τὴ σαφῆ βελτίωση τῶν ἐκλογικῶν μηχανισμῶν.

Ὁ ὁρισμὸς τῆς εἰρήνης καὶ τῆς συνύπαρξης δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀρνητικός. Ὅπως ἡ ὑγεία δὲν εἶναι ἁπλῶς ἡ ἀπουσία τῆς ἀσθένειας καὶ ὁ πολιτισμὸς δὲν ὁρίζεται μόνο ἀπὸ τὴν ἔλλειψη τῆς βαρβαρότητας, ἔτσι καὶ ἡ εἰρήνη, ὡς ἔννοια, ἔχει ἕνα περιεχόμενο πλουσιότερο καὶ πιὸ σύνθετο ἀπὸ τὸ σταμάτημα τοῦ πολέμου. Συνύπαρξη δὲν σημαίνει νὰ κοιτιοῦνται δύο ἐχθροὶ μέσα ἀπὸ ἕνα συρματόπλεγμα ἀλλὰ προϋποθέτει μία σειρὰ ἀπὸ ἀγαθὰ ὅπως ἡ δικαιοσύνη, ἡ ἰσονομία, ἡ κατανόηση καὶ ἡ ἀλληλεγγύη. Η ΕΕ ὀφείλει νὰ πείσει τοὺς Βαλκανικοὺς λαοὺς ὅτι μπορεῖ νὰ τοὺς ἐξασφαλίσει τὰ ἀγαθὰ αὐτά, ἂν ἐπιθυμεῖ κάτι περισσότερο ἀπὸ μία ἐπισφαλῆ «εἰρήνη».

Χ. Δαγρὲς
hdagres@gmail.com

Βιβλιογραφία

1. Nelson DN. Four Confusions, Four Misunderstandings: Ghosts of America\'s Balkan Policy. Slovak Foreign Policy Affairs Spring 2001:97-110.

2. Bereuter D, Grant TD. The EU must take over Kosovo. Wall Street Journal 2004 August 25.

3. Derens J-A, Geslin L. Ἡ Σερβία ψάχνει μία νέα ταυτότητα: Τὸ ντόμινο Μαυροβούνιο, Κόσοβο, Ρεπούμπλικα Σέρπσκα. Πλειοψηφίες καὶ μειοψηφίες στὴν πρώην Γιουγκοσλαβία. Ἐλευθεροτυπία / Le Monde 2006 13 Αὐγούστου.

4. Jarvenpaa M. Mitrovica: Back to the future. Focus Kosovo December 2002;8:7.

5. Kosovo: \"Prisoners in our own homes\": Amnesty International, April 2003.

6. Καμία ἐγγύηση γιὰ τὸ ἀπαραβίαστο τῶν συνόρων στὸ Κόσοβο, λέει ὁ Ἀλβανὸς ΥΠΕΞ. in.gr: 2006 15 Μαρτίου. [Πρόσβαση στὸ: www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=691553&lngDtrID=245]

7. Bildt C. Europe\'s third chance to get it right in the Balkans may be its last. Europe\'s World 2005;Autumn (1):156-163.

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.