Τὸ νομικὰ ἀβάσιμό της προτάσεως Στεφανόπουλου
Προσφυγὴ στὸ Δικαστήριο τῆς Χάγης

Γιάννης Ξυλούρης

Ἀντίβαρο, Ἰούνιος 2006

Στὴν “Καθημερινὴ” τῆς Κυριακῆς 28-5-2006 διάβασα τὴν πρόταση τοῦ τέως Προέδρου τῆς Δημοκρατίας κ. Κωστὴ Στεφανόπουλου γιὰ προσφυγή μας στὸ Διεθνὲς Δικαστήριο τῆς Χάγης γιὰ ὅλες συλλήβδην τὶς Ἑλληνοτουρκικὲς διαφορές, προκειμένου νὰ ἐπιλυθοῦν καὶ ὅλα μας τὰ προβλήματα μὲ τὴ γείτονα. Τόσο ἁπλά.

Δὲν θὰ μ’ ἐντυπωσίαζε ἡ ἄγνοια, ἂν θεωροῦσα τὸν κ. Στεφανόπουλο ἕναν ἀκόμα πολιτικὸ μὲ τὴ συνήθη ἔννοια τοῦ ὄρου ποὺ ἀρέσκεται σὲ μεγαλόστομες πομφόλυγες, ἐνόψει μάλιστα καὶ τοῦ πρόσφατου θανάτου τοῦ πιλότου μας.

Ὅμως ὁ κ. Στεφανόπουλος τίμησε τὴν Ἑλληνικὴ Δημοκρατία καὶ ὑπηρέτησε ἐπάξια καὶ τοὺς τρεῖς πυλῶνες της. Τὴ νομοθετικὴ ἐξουσία ὦς βουλευτής, τὴν ἐκτελεστικὴ ὦς ὑπουργὸς καὶ μετέπειτα Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας καὶ τὴ δικαστικὴ ὦς ἔγκριτος νομικός.

Ἡ σημερινὴ θέση τοῦ στὸ πρόβλημα βαθύτατα μὲ ἀπογοήτευσε διότι:

Κατὰ θεμελιώδη ἀρχὴ τοῦ διεθνοῦς δικαίου, ἡ συναίνεση τῶν Κρατῶν ποὺ ἀποτελοῦν τὰ διάδικα μέρη μίας ἀμφισβητήσεως, ἀποτελεῖ τὴ βασικὴ προϋπόθεση γιὰ νὰ ἐπιληφθεῖ τὸ Διεθνὲς Δικαστήριο ὑποθέσεων ἀντιδικίας.

Στὴ γνωμοδότηση τοῦ 1923 γιὰ τὴν ὑπόθεση τῆς Ἀνατολικῆς Καρελίας, τὸ Δικαστήριο τῆς Χάγης διατύπωσε τὴν ἀρχὴ τῆς συναινέσεως τῶν διαδίκων Κρατῶν ὦς ἀποκλειστικὸ θεμέλιο τῆς ἁρμοδιότητας τῶν διεθνῶν δικαστηρίων, ποὺ ἀποτελεῖ ἄλλωστε εἰδικότερη ἐκδήλωση τῆς ἀρχῆς τῆς κυριαρχίας, ὦς ἑξῆς: “...Εἶναι καθιερωμένο στὸ διεθνὲς δίκαιο, ὅτι καμία Πολιτεία δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑποχρεωθεῖ χωρὶς τὴ συναίνεσή της νὰ ὑποβάλει τὴ διαφορά της μὲ ἄλλη Πολιτεία, εἴτε σὲ μεσολάβηση ἢ διαιτησία εἴτε σὲ ὁποιοδήποτε ἄλλο εἶδος εἰρηνικοῦ διακανονισμοῦ. Ἡ συναίνεση αὐτὴ μπορεῖ νὰ παρασχεθεῖ ἅπαξ μὲ τὴ μορφὴ ὑποχρεώσεως ποὺ ἀναλαμβάνεται ἐλεύθερα, ἀλλὰ μπορεῖ ἐπίσης νὰ δοθεῖ καὶ γιὰ συγκεκριμένη ὑπόθεση ἀνεξάρτητα ἀπὸ ὁποιαδήποτε ὑπάρχουσα ὑποχρέωση”. Τέτοια συναίνεση ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς Τουρκίας οὐδέποτε ὑπῆρξε, καὶ οὐδέποτε προφανῶς θὰ ὑπάρξει.

Παρ’ ὅλα αὐτὰ ἡ Ἑλλάδα μετὰ ἀπὸ μία σειρὰ ἄτυχων πολιτικῶν χειρισμῶν καὶ ἄφρονων δηλώσεων, ποὺ ξεκινοῦν ἐκεῖνο τὸ θερμὸ καλοκαίρι τοῦ 1974 καὶ ἴσως λίγο πιὸ πρίν, τὸ Νοέμβριο τοῦ προηγούμενου ἔτους μὲ τὴν παραχώρηση ἀδειῶν ἔρευνας καὶ ἐκμεταλλεύσεως ὑποθαλάσσιων περιοχῶν τῆς ὑφαλοκρηπίδας τοῦ βορειοδυτικοῦ Αἰγαίου ἀπὸ τὴν Τουρκικὴ Κυβέρνηση στὴν Κρατικὴ Τουρκικὴ Ἑταιρεία Πετρελαιοειδῶν (ἡ ἀναλυτικὴ ἀναφορὰ τοὺς θ’ ἀποτελοῦσε κατάχρηση τῆς φιλοξενίας σας) προσέφυγε μονομερῶς στὸ Δικαστήριο τῆς Χάγης στὶς 10 Αὐγούστου 1976, μὲ τὰ αἰτήματα:

ἅ) Ν’ἀναγνωρισθεῖ ὅτι τὰ ἑλληνικὰ νησιὰ Σαμοθράκη, Λῆμνος, Ἅγιος Εὐστράτιος, Λέσβος, Χίος, Ψαρά, Ἀντίψαρα, Σάμος, Ἰκαρία καὶ τὰ Δωδεκάνησα, ὦς τμῆμα τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας δικαιοῦνται ὑφαλοκρηπίδας, β) Νὰ ὁριοθετηθεῖ ἡ ὑφαλοκρηπίδα Ἑλλάδας καὶ Τουρκίας, σύμφωνα μὲ τὶς ἀρχὲς καὶ τοὺς κανόνες τοῦ διεθνοῦς δικαίου, τοὺς ὁποίους τὸ Δικαστήριο θὰ προσδιορίσει ὦς ἐφαρμοστέους στὴν ὁριοθέτηση τῆς ὑφαλοκρηπίδας στὶς σχετικὲς περιοχὲς τοῦ Αἰγαίου, γ) Ν’ἀναγνωρισθεῖ ὅτι ἡ Ἑλλάδα δικαιοῦται ν’ἀσκήσει ἐπὶ τῆς ὑφαλοκρηπίδας τῆς κυριαρχικὰ καὶ ἀποκλειστικὰ δικαιώματα ἔρευνας, ἐξερευνήσεως καὶ ἐκμεταλλεύσεως τῶν φυσικῶν πόρων, δ) Ν’ἀναγνωρισθεῖ ὅτι ἡ Τουρκία δὲν δικαιοῦται ἔρευνας, ἐξερευνήσεως ἢ ἐκμεταλλεύσεως ἐπὶ τῆς ἑλληνικῆς ὑφαλοκρηπίδας χωρὶς τὴ συγκατάθεση τῆς Ἑλλάδας, ἔ) Ν’ἀναγνωρισθεῖ ὅτι οἱ δραστηριότητες τῆς Τουρκίας συνιστοῦν παραβίαση τῶν κυριαρχικῶν καὶ ἀποκλειστικῶν δικαιωμάτων τῆς Ἑλλάδας νὰ ἐξερευνᾶ καὶ νὰ ἐκμεταλλεύεται τὴν ὑφαλοκρηπίδα της ἢ νὰ ἐξουσιοδοτεῖ τὴ διεξαγωγὴ ἐπιστημονικῶν ἐρευνῶν ἐπ’αὐτῆς, καὶ στ) Νὰ ὑποχρεωθεῖ ἡ Τουρκία ν’ἀπόσχει ἀπὸ τὴ συνέχιση τῶν δραστηριοτήτων τῆς ἐπὶ τῆς ὑφαλοκρηπίδας ποὺ τὸ Δικαστήριο θὰ κρίνει ὅτι εἶναι ἑλληνική.

Παρενθετικὰ ἀξίζει νὰ ἐπισημανθεῖ, ὅτι ἡ ὑφαλοκρηπίδα ἀποτελεῖ τὴν ὁμαλὴ συνέχεια τῆς στεριᾶς καὶ τοῦ ὑπεδάφους κάτω ἀπ’τὴν ἐπιφάνεια τῆς θάλασσας. Ἀρχίζει δηλαδὴ ἀπὸ τὴν ἀκτὴ καὶ τελειώνει ἐκεῖ ποὺ ἡ κλίση τοῦ βυθοῦ γίνεται ἀπότομα ἔντονη. Ἡ κλίση αὐτὴ παρατηρεῖται συνήθως μετὰ τὸ βάθος τῶν 130 μέτρων μέχρι 200μέτρων, ἀλλὰ κατ’ ἐξαίρεση καὶ στὰ 50 μ ἔτρα. Ἐπίσης, οὔτε τὸ πλάτος τῆς ὑφαλοκρηπίδας εἶναι ὁμοιόμορφο ἀπὸ περιοχὴ σὲ περιοχή.

Ὑπάρχουν περιοχὲς ὅπου τὸ πλάτος αὐτὸ εἶναι τὸ ἐλάχιστο ἢ ἀνύπαρκτο (Νορβηγία) ὄπως ὑπάρχουν καὶ ἄλλες ὅπου τὸ πλάτος αὐτὸ φθάνει μέχρι τὰ 1.300 χιλιόμετρα ἀπὸ τὴν ἀκτὴ (ἀνατολικὲς ἀκτὲς τῆς Ἀσίας). Ὁ πρόεδρος τῶν ΗΠΑ Χάρρυ Τρούμαν, μὲ τὴν ὁμώνυμη διακήρυξη τῆς 28 Σεπτεμβρίου 1945, ἔθεσε τὸ θέμα τῆς δικαιοδοσίας τοῦ παράκτιου κράτους νὰ ἐκμεταλλεύεται τὸ βυθὸ καὶ τὸ ὑπέδαφος τῶν θαλάσσιων περιοχῶν ποὺ γειτνιάζουν μὲ τὶς ἀκτὲς καὶ βρίσκονται ἐκτὸς τῶν χωρικῶν ὑδάτων. Τὰ κυριαρχικὰ δικαιώματα στὴν ὑφαλοκρηπίδα, εἶναι δικαιώματα ἐπὶ τοῦ ἐδάφους. Τὸ ὅτι τὸ ἔδαφος αὐτὸ εἶναι ὑποθαλάσσιο, δὲν περιορίζει σὲ τίποτα τὴν ἐδαφικὴ κυριαρχία. Ἡ διακήρυξη αὐτὴ δημιούργησε ἕνα προηγούμενο στὴ διεθνῆ πρακτική, ποὺ τὸ ἀκολούθησαν καὶ ἄλλα κράτη, καὶ ἀργότερα διατυπώθηκε σὲ μία σειρὰ διεθνῶν συνθηκῶν ποὺ δὲν ὑπάρχει λόγος ν’ἀναφερθοῦν ἐδῶ.

Στὴν προκειμένη περίπτωση ἡ μονομερὴς ἑλληνικὴ προσφυγὴ στὸ Δικαστήριο, θεμελιωνόταν κατὰ πρῶτο λόγο, σὲ μία ξεχασμένη διεθνῆ συνθήκη, στὴν ὁποία καὶ οἱ δυὸ χῶρες εἶχαν προσχωρήσει. Στὴ γενικὴ πράξη τῆς Γενεύης τοῦ 1928, γιὰ τὴν εἰρηνικὴ ἐπίλυση τῶν διεθνῶν διαφορῶν, τῆς ὁποίας τὸ ἄρθρο 17 προέβλεπε ὅτι ὅλες οἱ διαφορὲς σχετικὰ μὲ τὴν ἀμφισβήτηση κάποιου δικαιώματος μεταξὺ τῶν συμβαλλομένων κρατῶν, θὰ ὑποβαλόταν πρὸς ἐκδίκαση στὸ Διεθνὲς Δικαστήριο, μὲ ἐξαίρεση τὶς ἐνδεχόμενες ἐπιφυλάξεις ποὺ προέβλεπε τὸ ἄρθρο 39. Κατὰ τὸ ἄρθρο αὐτό, τὰ συμβαλλόμενα κράτη μποροῦσαν μὲ ἐπιφυλάξεις νὰ ἑξαιροῦν ἀπὸ τὴν ὑποχρεωτικὴ δικαιοδοσία τοῦ Δικαστηρίου τὶς διαφορὲς γιὰ θέματα ποὺ ἐμπίπτουν στὴν ἐσωτερικὴ δικαιοδοσία τῶν κρατῶν. Ἡ Ἑλλάδα, ὅταν στὶς 14 Σεπτεμβρίου 1931 εἶχε προσχωρήσει στὴ γενικὴ πράξη τῆς Γενεύης, εἶχε διατυπώσει δυὸ ἐπιφυλάξεις. Μὲ τὴν πρώτη, ἑξαιροῦσε τὶς προγενέστερες ἀπὸ τὴν προσχώρηση διαφορές, ἐνῶ μὲ τὴ δεύτερη ἑξαιροῦσε τὶς διαφορὲς πάνω σὲ ζητήματα ποὺ ἀνήκουν ἀποκλειστικὰ στὴν ἐσωτερικὴ ἁρμοδιότητα τῶν κρατῶν, καὶ ἰδιαίτερα τὶς σχετικὲς μὲ τὸ ἐδαφικὸ καθεστὼς τῆς Ἑλλάδας, στὶς ὁποῖες συμπεριλαμβάνονται καὶ ἐκεῖνες ποὺ σχετίζονται μὲ τὰ δικαιώματα κυριαρχίας τῆς Ἑλλάδας στὰ λιμάνια καὶ στὶς ὁδοὺς ἐπικοινωνίας (Ν. 5281/1931 ΦΕΚ Ἀ’ 310/8-9-1931). Γιὰ τὴν ἱστορία, τὶς ἴδιες ἐξαιρέσεις ἀπὸ τὸν δικαιοδοτικὸ διακανονισμό, καὶ μάλιστα μὲ μονομερῆ ἀναιτιολόγητη δήλωση, υἱοθετοῦσε καὶ τὸ ἄρθρο 4 τῆς Ἑλληνοτουρκικῆς Συνθήκης τοῦ 1930. Σ’αὐτὴν ἀκριβῶς τὴ δεύτερη ἐπιφύλαξη, βάσισε ἡ Τουρκία τὴν ἔνσταση ἀναρμοδιότητας τοῦ Δικαστηρίου, ὑποστηρίζοντας ἀφενὸς ὅτι ἡ γενικὴ πράξη τῆς Γενεύης δὲν εἶχε πλέον καμία ἰσχύ, καὶ ἀφετέρου ὅτι μὲ τὴν προαναφερόμενη ἐπιφύλαξη ρητὰ ἑξαιροῦνται οἱ διαφορὲς ἐκεῖνες ποὺ ὑπάγονται στὴν ἐθνικὴ δικαιοδοσία τῶν κρατῶν ἐφόσον ἔχουν σχέση μὲ τὸ ἐδαφικὸ καθεστώς, ὄπως εἶναι ἡ ὑφαλοκρηπίδα. Ἡ Ἑλλάδα ἀπέταξε ὅτι τὸ 1931 ποὺ προσχώρησε στὴ γενικὴ πράξη, δὲν εἶχε ἀκόμα ἀναφανεῖ ἡ ἔννοια τῆς ὑφαλοκρηπίδας, καὶ ἔτσι ἡ ἐπιφύλαξη δὲν ἦταν δυνατὸ ν’ἀναφέρεται σ’αὐτήν.

Κατὰ δεύτερο λόγο, ἡ ἑλληνικὴ προσφυγὴ θεμελιωνόταν στὸ κοινὸ ἀνακοινωθὲν τῶν Βρυξελλῶν τῆς 31ης Μαΐου 1975, ὅπου οἱ πρωθυπουργοὶ τῶν δυὸ κρατῶν “ἀποφάσισαν ὅτι τὰ προβλήματα πρέπει νὰ ἐπιλυθοῦν εἰρηνικὰ μὲ τὴ μέθοδος τῶν διαπραγματεύσεων, καὶ ὅσον ἀφορᾶ τὴν ὑφαλοκρηπίδα τοῦ Αἰγαίου ἀπὸ τὸ Διεθνὲς Δικαστήριο τῆς Χάγης”. Ἡ Τουρκία ἀμφισβήτησε τὸ δεσμευτικὸ χαρακτήρα τοῦ κειμένου αὐτοῦ, τὸ ὁποῖο ἀποτελοῦσε μία ἁπλὴ δήλωση προθέσεως διαπραγματεύσεων γιὰ τὰ ἀμφισβητούμενα θέματα, ἡ ὁποία οὕτως ἢ ἄλλως ἔδινε προτεραιότητα στὶς διαπραγματεύσεις. Μάλιστα ἡ διεξαγωγὴ διαπραγματεύσεων ἐκείνητην ἐποχή, ἀποτελοῦσε ἐμπόδιο γιὰ τὴ δικαστικὴ ἐπίλυση τῆς διαφορᾶς.

Ἀξίζει νὰ ἐπισημανθεῖ ὅτι ἡ Τουρκία δὲν παραστάθηκε στὸ Δικαστήριο, καὶ προέβαλε τὶς ἐνστάσεις της μὲ ἐπιστολὴ τοῦ Τούρκου πρέσβη στὶς 28 Ἀπριλίου 1978. Τὸ Δικαστήριο, σύμφωνα μὲ τὴ διάταξη τοῦ ἄρθρου 53 τοῦ καταστατικοῦ του, σὲ περίπτωση ἐρημοδικίας ἑνὸς ἀπὸ τοὺς διαδίκους, πρὶν τὴν κρίση τοῦ ἐπὶ τῆς οὐσίας, ἐξετάζει αὐτεπάγγελτα τὴν ἁρμοδιότητά του.

Ἔτσι τὸ Δικαστήριο μὲ τὴν ἀπόφαση τοῦ τῆς 19ης Δεκεμβρίου 1978, ἀπέρριψε τελικὰ τὴν ἑλληνικὴ προσφυγὴ μὲ 12 ψήφους ὑπὲρ καὶ 2 κατά, γιὰ ἔλλειψη ἁρμοδιότητας. Ὢς πρὸς τὴ θεμελίωση τῆς προσφυγῆς στὴ γενικὴ πράξη τῆς Γενεύης, δέχθηκε ὅτι ἡ ἑλληνικὴ ἐπιφύλαξη τῶν διαφορῶν ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ ἐδαφικὸ κεθεστῶς καὶ ὑπάγονται στὴν ἐσωτερικὴ δικαιοδοσία τῶν κρατῶν, ἰσχύει καὶ στὴν περίπτωση τῆς ὑφαλοκρηπίδας, ἀφοῦ μία ἐπιφύλαξη ποὺ ἰσχύει γιὰ τὸ μέλλον περιλαμβάνει καὶ τὴ μελλοντικὴ ἐξέλιξη τοῦ δικαίου. ὦς πρὸς τὴ θεμελίωση τῆς προσφυγῆς στὸ κοινὸ ἀνακοινωθὲν τῶν Βρυξελλῶν, δέχθηκε τὸ Δικαστήριο ὅτι ἀπὸ τὸ γενικὸ πλαίσιο τοῦ κειμένου αὐτοῦ δὲν συνάγεται ὅτι τὰ διάδικα μέρη ἔδωσαν ἄμεσα καὶ ἀνεπιφύλακτα τὴ συναίνεσή τους γιὰ νὰ φέρουν τὴν ὑπόθεση στὸ Δικαστήριο.

Γιὰ τὴ φύση τῆς νομικῆς δεσμεύσεως τῶν δυὸ μερῶν, ἂν δηλαδῆ σύμφωνα μὲ τὸ ἀνακοινωθὲν ἦταν ὑποχρεωμένα νὰ συνάψουν συνυποσχετικὸ ἢ ὄχι, τὸ Δικαστήριο δὲν ἔλαβε θέση, μὲ τὸ αἰτιολογικὸ ὅτι δὲν ἐρωτήθηκε. Τὸ μόνο ὄφελος ποὺ μπορεῖ νὰ ὑποστηριχθεῖ ὅτι προέκυψε γιὰ τὴν Ἑλλάδα ἀπ’αὐτὴ τὴ δικαστικὴ περιπέτεια, εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Δικαστήριο ἀναγνώρισε τὴ νομική, καὶ ὄχι τὴν πολιτική, φύση τῆς διαφορᾶς. Ἡ κρίση τοῦ Δικαστηρίου ὅτι “μία διαφορὰ ποὺ χωρίζει δυὸ κράτη στὸ θέμα τῆς ὁριοθετήσεως τῆς ὑφαλοκρηπίδας τους, μπορεῖ μὲν νὰ συνεπάγεται κάποιο πολιτικὸ στοιχεῖο, πλὴν ὅμως σαφῶς εἶναι μία ἀπὸ ἐκεῖνες ὅπου τὰ μέρη ἀμφισβητοῦν ἀμοιβαία ἕνα δικαίωμα (νομικὴ διαφορά)”, ἀποτελεῖ ἴσως δικαίωση μίας ἀπὸ τὶς βασικότερες ἑλληνικὲς θέσεις. Ἡ πολιτικὴ διαφορὰ ἐπιλύεται μὲ διαπραγματεύσεις ὅπου πάντα κερδίζει ὁ ἰσχυρότερος, ἐνῶ ἡ νομικὴ ἐπιλύεται στὰ δικαστήρια ὅπου κατὰ τεκμήριο οἱ διάδικοι εἶναι ἴσοι.

Παρὰ τὴν ἄτυχη δικαστικὴ περιπέτειά μας, ἡ μονομερὴς προσφυγὴ στὸ Διεθνὲς Δικαστήριο τῆς Χάγης μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ μόνο ἔμμεσα. Ὅταν ἀπειλεῖται ἡ διεθνὴς εἰρήνη καὶ ἀσφάλεια, τὸ ἀπειλούμενο κράτος μπορεῖ νὰ προσφύγει μονομερῶς στὸ Συμβούλιο Ἀσφαλείας ἢ στὴ Γενικὴ Συνέλευση τοῦ ΟΗΕ κατὰ τὶς ἀντίστοιχες διατάξεις τῶν ἄρθρων 11 πάρ. 2 καὶ 35 πάρ. 1 τοῦ καταστατικοῦ χάρτη τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν. Τὰ ὄργανα αὐτά, μποροῦν νὰ λάβουν μέτρα γιὰ τὴ διαφύλαξη καὶ τὴν προάσπιση τῆς εἰρήνης στὴν περιοχή, εἴτε ἄμεσα, εἴτε ἀφοῦ ζητήσουν γνωμοδότηση ἐπὶ τοῦ νομικοῦ θέματος τῆς ὁριοθετήσεως τῶν χωρικῶν ὑδάτων καὶ τῆς ὑφαλοκρηπίδας, ἀπὸ τὸ Διεθνὲς Δικαστήριο τῆς Χάγης, σύμφωνα μὲ τὶς συνδυασμένες διατάξεις τῶν ἄρθρων 96 πάρ. 1 τοῦ καταστατικοῦ χάρτη τῶν Η.Ε καὶ 65 πάρ. 1 τοῦ καταστατικοῦ του Διεθνοῦς Δικαστηρίου, ποὺ ἀποτελεῖ παράρτημα τοῦ χάρτη. Στὴν περίπτωση αὐτή, ἡ γνωμοδότηση δὲν ἐπιλύει νομικὰ τὴ διαφορά, ἀλλὰ δίδεται στὰ ὄργανα τῶν Η.Ε. προκειμένου νὰ λάβουν τ’ἀπαραίτητα μέτρα γιὰ τὴ διατήρηση ἢ ἀποκατάσταση τῆς διεθνοῦς εἰρήνης καὶ ἀσφάλειας (γνωμοδότηση τοῦ Διεθνοῦς Δικαστηρίου στὴν ἀπόφαση τῆς 30-3-1950 περὶ τῆς ἑρμηνείας τῶν Συνθηκῶν Εἰρήνης τοῦ 1947). Μ’αὐτὸ τὸν τρόπο, ἐπιτυγχάνουμε αὐτὸ ποὺ προσπαθοῦμε ὁλόκληρη τὴν τελευταία τριακονταετία. Νὰ σύρουμε δηλαδὴ τὴν Τουρκία στὸ Διεθνὲς Δικαστήριο καὶ νὰ ἐπιλύσουμε μία γιὰ πάντα τὴ διαφορά μας στὸ ἐπίπεδό της δικαστικῆς διευθετήσεως, μὲ τὴν ἐγγύηση τοῦ Συμβολίου Ἀσφαλείας τῶν Η.Ε.

Αὐτὴ τὴ δυνατότητα τὴν ἔχει ἡ Ἑλλάδα ἤδη ἀπὸ τὶς 16 Νοεμβρίου 1994.

Συγκεκριμένα, ἡ διεθνὴς σύμβαση γιὰ τὸ δίκαιο τῆς θάλασσας, οἱ ἐργασίες τῆς ὁποίας ξεκίνησαν στὴ Νέα Ὑόρκη τὸ 1973 καὶ κατέληξαν μὲ τὴν ὑπογραφὴ τῆς Συνθήκης στὸ Μοντέγκο Μπέι τῆς Τζαμάικα στὶς 10 Δεκεμβρίου 1982 ὅπου πῆραν μέρος 151 κράτη, καὶ ἡ ὁποία οὐσιαστικὰ ἀποτελεῖ κωδικοποίηση τοῦ μέχρι σήμερα ἐφαρμοζόμενου διεθνοῦς ἐθιμικοῦ δικαίου, προβλέπει τὸ ἄρθρο 3 ὅτι “κάθε κράτος ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ καθιερώσει τὸ πλάτος τῆς αἰγιαλίτιδας ζώνης τοῦ μέχρι ἕνα ὅριο ποὺ δὲν ὑπερβαίνει τὰ 12 ναυτικὰ μίλια”. Τὸ ὅριο αὐτὸ δὲν ἀφορᾶ μόνο στὶς ἠπειρωτικές, ἀλλὰ καὶ τὶς νησιωτικὲς ἀκτές, μὲ μοναδικὴ ἐξαίρεση τὶς βραχονησίες ποὺ δὲν μποροῦν νὰ διατηρήσουν ἀνθρώπινη ἐγκατάσταση. Κατὰ συνέπεια, ἀφοῦ σύμφωνα μὲ τὰ προεκτεθέντα ἡ ὑφαλοκρηπίδα ἐκτείνεται ἀπὸ τὸ ἐξωτερικὸ ὅριο τῆς αἰγιαλίτιδας ζώνης, τῆς ὁποίας τὸ πλάτος γιὰ πρώτη φορᾶ μπορεῖ νὰ καθορίζεται μέχρι τὰ 12 ναυτικὰ μίλια, τὰ ἑλληνικὰ χωρικὰ ὕδατα μποροῦν νόμιμα νὰ ἐπεκταθοῦν ἀπὸ τὰ 6 μίλια ποὺ εἶναι σήμερα στὰ 12, καὶ ἡ ἑλληνικὴ ὑφαλοκρηπίδα τοῦ Αἰγαίου μπορεῖ νὰ ἐπεκταθεῖ καὶ πέρα ἀπ’τὸ πλάτος αὐτό.

Πιὸ ἁπλά, ἡ χρήση τοῦ νόμιμου δικαιώματος ἐπεκτάσεως τῆς αἰγιαλίτιδας ζώνης στὰ 12 ναυτικὰ μίλια, λύνει διὰ παντὸς τὸ πρόβλημα τῆς ἑλληνικῆς ὑφαλοκρηπίδας, ἀφοῦ νομιμοποιεῖ μὲ τὸ κύρος μίας διεθνοῦς συμβάσεως τὴν ἑλληνικὴ θέση, χωρὶς προσφυγὲς σὲ δικαστήρια καὶ διαιτησίες. Μ’αὐτὴ τὴν ἐπέκταση, λύνεται αὐτόματα καὶ ἕνα ἄλλο χρονίζον πρόβλημα στὸ Βόρειο Αἰγαῖο. Συγκεκριμένα, στὴ θέση “Μπάμπουρας” ποὺ ἀπέχει 9 μίλια ἀνατολικὰ τῆς Θάσου καὶ 9 μίλια νότια τῆς Δυτικῆς Θράκης, ἔχουν ἐπισημανθεῖ τεράστιες ποσότητες πλούσιων κοιτασμάτων πετρελαίου, ποὺ ὑπολογίζεται ὅτι καλύπτουν τουλάχιστον τὸ 20% τῶν ἑλληνικῶν ἀναγκῶν. Οἱ ἑλληνικὲς κυβερνήσεις ἀπὸ τὸ 1987 δὲν προχώρησαν στὴν ἄντληση ἐξαιτίας τῆς ἀμφισβητούμενης περιοχῆς, καὶ τῶν τούρκικων ἀπειλῶν. Ἔτσι, μὲ τὴ νέα ὁριοθέτηση τῶν χωρικῶν ὑδάτων ἀπὸ τὰ 6 στὰ 12 ναυτικὰ μίλια ἡ περιοχὴ αὐτὴ παύει πλέον νὰ εἶναι ἀμφισβητούμενη, καὶ ἀνήκει στὴν ἀποκλειστικὴ κυριαρχία τῆς Ἑλλάδας. Ἡ Ἑλλάδα, παρ’ὅλο ποὺ ἔπαιξε σημαντικὸ ρόλο καὶ εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὴ διαμόρφωση τῆς Συνθήκης ἀφοῦ ἕνας ἐκ τῶν τεσσάρων προέδρων τῶν προπαρασκευαστικῶν ἐπιτροπῶν ἦταν ὁ εἰδικὸς νομικὸς σύμβουλος τοῦ ἑλληνικοῦ Ὑπουργείου τῶν Ἐξωτερικῶν Θεόδωρος Χαλκιόπουλος, δίσταζε νὰ ἐπικυρώσει τὴ νέα Σύμβαση, ὅταν ἡ Σύμβαση αὐτὴ εἶχε ἤδη ἐπικυρωθεῖ ἀπ’ ὅλα τ’ ἄλλα Κράτη-μέλη τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως.

Ἡ Διεθνὴς Σύμβαση τοῦ Μοντέγκο Μπέι, ὅριζε ρητὰ στὸ ἄρθρο 308, τὸ χρόνο ἰσχύος της, δώδεκα μῆνες μετὰ τὴν καταχώρηση στὴ Γραμματεία τοῦ ΟΗΕ τῆς 60ης ἐπικυρώσεως ἢ προσχωρήσεως. Ἡ 60ή ἐπικύρωση καταχωρήθηκε στὶς 16 Νοεμβρίου 1993 ἀπὸ τὴ Γουιάνα. Τοῦτο σημαίνει, πὼς στὶς 16 Νοεμβρίου 1994 ὅσα κράτη εἶχαν ἐπικυρώσει τὴ σύμβαση ἢ εἶχαν προσχωρήσει σ’ αὐτὴν μποροῦσαν νὰ τὴν ἐπικαλεσθοῦν ἄμεσα, ἐνῶ γιὰ τὰ ἄλλα κράτη ἡ ἰσχὺς τῆς προϋποθέτει ἐπικύρωση κατὰ τὸ ἐθνικὸ δίκαιο.

Ἔτσι, καθὼς πλησίαζε ἡ 16η Νοεμβρίου 1994, ἡ χώρα μας ἔμαθε γιὰ τὴν ἐπικείμενη ἰσχὺ τῆς συμβάσεως, ὅσο ἀπίστευτο καὶ νὰ φαίνεται, ἀπὸ τὴν κινητικότητα τῆς τούρκικης διπλωματίας, καὶ κυρίως τὶς ἐκτοξευόμενες ἀπειλὲς πολέμου. Ἡ Τουρκία, ποὺ εἶχε ἤδη πολεμήσει λυσσαλέα τη Σύμβαση καὶ ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ τέσσερα κράτη ποὺ ἀρνήθηκαν νὰ τὴν ὑπογράψουν (μαζὶ μὲ τὸ Ἰσραήλ, τὶς ΗΠΑ καὶ τὴ Βενεζουέλα γιὰ διαφορετικοὺς λόγους τὸ καθένα) βλέποντας τοὺς ὁρίζοντές της στὸ Αἰγαῖο νὰ στενεύουν, ἀνέβασε τοὺς τόνους τῆς ἐπιθετικότητας. Παράλληλα κινητοποίησε καὶ ὅλους ἐκείνους τοὺς διεθνεῖς παράγοντες ποὺ ἔχει κατορθώσει νὰ ἐμπλέξει στὴν ἑλληνοτουρκικὴ διαφορά.

Ἤδη τὸ ἀμερικάνικο Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν μὲ γραπτὴ δήλωση τὸν Ἰούνιο 1994, εὐθέως ἀμφισβήτησε τὰ 10 ναυτικὰ τοῦ ἐθνικοῦ ἐναέριου χώρου μας, εὐθυγραμμιζόμενο μὲ τὴν τούρκικη ἀξίωση. Εἶναι γεγονός, πὼς ὁ σημερινὸς πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας, ὦς Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν τότε, διέψευσε ὅτι ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση δεσμεύθηκε ἔναντι τῶν Ἀμερικανῶν νὰ μὴν ἐπεκτείνεται τὰ χωρικά της ὕδατα οὔτε στὸ μέλλον. Ὅμως τὸν Ἕλληνα Ὑπουργὸ τῶν Ἐξωτερικῶν, διέψευσε ὁ πιὸ ἁρμόδιος γι’ αὐτό. Ὁ ἴδιος ὁ κυβερνητικὸς ἐκπρόσωπος, σὲ συνέντευξή του στὴν τούρκικη ἐφημερίδα “Χουριέτ”, διαβεβαίωσε ὅτι ὄχι μόνο στὶς 16 Νοεμβρίου 1994 (ἡμέρα ἐνάρξεως ἰσχύος τῆς Συνθήκης γιὰ τὸ νέο Δίκαιο τῆς Θάλασσας) “δὲν θ’ ἀλλάξει τίποτα”, ἀλλὰ καὶ ὅταν ρωτήθηκε γιὰ τὸ τί θὰ συμβεῖ ἂν μία μελλοντικὴ ἑλληνικὴ κυβέρνηση ἐπεκτείνει τὰ ἑλληνικὰ χωρικὰ ὕδατα στὰ 12 μίλια, ἀπάντησε: “Ἡ δική μας ἐξωτερικὴ εἶναι ἐθνικὴ πολιτική, δὲν εἶναι κομματικὴ ἐξωτερικὴ πολιτική”.

Ὑπολογίζει δηλαδὴ ὁ κυβερνητικὸς ἐκπρόσωπος, καὶ δυστυχῶς ὄχι ἄδικα, ὅτι στὸ θέμα αὐτὸ ὑπάρχει “ἐθνικὴ ὁμοψυχία”. Ἢ πιὸ σωστὰ “πανεθνικὴ συνενοχή”.

Ἡ Τουρκία ἀπειλώντας μὲ στρατιωτικὴ κατάληψη ἑλληνικὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου, καὶ διακηρύσσοντας πὼς ἡ ἐπέκταση τῶν ἑλληνικῶν χωρικῶν ὑδάτων στὰ 12 μίλια ἀποτελεῖ αἰτία πολέμου στὸ Αἰγαίου, δημιούργησε αἴσθηση κρίσεως, ἔτσι ὥστε στὸ ἐπίπεδο τῶν ἐντυπώσεων ἡ Ἑλλάδα θεωρεῖται ἡττημένη. Ἡ χώρα μας ἐπιβεβαίωσε αὐτὴ τὴν ἐντύπωση, ὄχι μόνο γιατί δὲν τόλμησε νὰ ἐπεκτείνει νόμιμα τὰ χωρικά της ὕδατα, ἀλλὰ καὶ ὑποχωρώντας χωρὶς οὐσιαστικὸ ἀντάλλαγμα στὴ Συμφωνία Συνδέσεως Εὐρωπαϊκῆς Κοινότητας-Τουρκίας. Ἡ χώρα μας δὲν ἔπραξε οὔτε τὸ ἐλάχιστο τῶν δυνατοτήτων της. Νὰ προσφύγει δηλαδὴ στὸ Συμβούλιο Ἀσφαλείας τοῦ ΟΗΕ, ἐπικαλούμενη παραβίαση τοῦ ἄρθρου 2 πάρ. 4 τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτη, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ἀπαγορεύεται στὰ κράτη-μέλη νὰ χρησιμοποιοῦν στὶς διεθνεῖς τους σχέσεις ἀπειλῆ ἢ χρήση βίας κατὰ τῆς ἐδαφικῆς ἀκεραιότητας ἢ τῆς πολιτικῆς ἀνεξαρτησίας ὁποιουδήποτε κράτους.

Ὅλες οἱ ἑλληνικὲς κυβερνήσεις, ἀντὶ νὰ φανοῦν ἄξιές του ὀνόματός τους, ἐμφανίζονται νὰ ἐπιδεικνύουν μία ἀπίστευτη ἀφασία στὶς ἐκτοξευόμενες τουρκικὲς ἀπειλὲς καὶ προκλήσεις. Σ’ ἄλλες ἐποχές, καὶ κάτω ἀπὸ ἄλλες συνθῆκες, θὰ ἦταν ἐκτὸς ἀπὸ γραφικὴ καὶ ἀρκετὰ ἐνδιαέρουσα ἡ μελέτη δυὸ κομμάτων ποὺ ἐνῶ ἀνδρώθηκαν καὶ κυβέρνησαν χρησιμοποιώντας ἐθνικιστικοὺς τόνους, ἐπανέρχονται στὴν ἐξουσία ἀκολουθώντας τέτοια πρωτοφανὴ ὑποχωρητικότητα. Μετὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Βενιζέλου, τὰ θέματα τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ἀποτελοῦσαν πάντα ἕνα εὔκολο πεδίο... γιὰ τὴν Ἀντιπολίτευση. Στὸν τομέα αὐτό, οὐδέποτε διακρίθηκε κυβέρνηση τῶν νεότερων χρόνων. Ἡ μικροκομματικὴ ἀντιπαράθεση στὰ θέματα τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς, μοιάζει μὲ μία παρτίδα σκάκι γιὰ ἀρχάριους. Καθένας παίκτης ὠφελεῖται ἀπὸ τὰ λάθη τοῦ ἀντιπάλου του. Αὐτὸ ποὺ ἡ διεθνὴς κοινότητα παραχώρησε, δηλαδὴ τὸ δικαίωμα αὐξήσεως τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας, ποὺ σὲ ἄλλους καιροὺς τὴν πετύχαμε μὲ ποταμοὺς αἱμάτων στὰ πεδία τῶν ἱστορικῶν μαχῶν, σήμερα τὸ ἀπεμπολοῦμε.

Εἶναι γνωστὸ πὼς οἱ διεθνεῖς σχέσεις καθορίζονται στὸ πεδίο τῆς ἰσχύος καὶ ὄχι στὸ πεδίο τῆς νομιμότητας. Μ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια, τὸ κρίσιμο στοιχεῖο τῆς διαμάχης δὲν εἶναι πλέον ἡ διεύρυνση τῶν ἑλληνικῶν χωρικῶν ὑδάτων. Τὸ σοβαρὸ ζήτημα εἶναι τὸ κατὰ πόσο ἡ Ἑλλάδα θὰ παραμείνει ἀνεξάρτητο κράτος ποὺ θ’ ἀσκεῖ αὐτοβούλως τὰ κυριαρχικά του δικαιώματα ἢ θὰ μεταβληθεῖ σὲ χώρα περιορισμένης κυριαρχίας ποὺ θ’ ἀσκεῖ τὰ δικαιώματά της στὸ βαθμὸ ποὺ τῆς τὸ ἐπιτρέπει ἡ Τουρκία, μὲ τὴν ἀνοχὴ τῶν ἑταίρων καὶ συμμάχων της. Ποιὸς θὰ μποροῦσε νὰ ἐμποδίσει αὔριο νέες τουρκικὲς ἀπειλὲς πολέμου εἴτε γιὰ τὴν ἀποστρατιωτικοποίηση τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου, εἴτε τὴ μονομερῆ ἀπομάκρυνση τῶν ἑλληνικῶν ἐνόπλων δυνάμεων ἀπὸ τὴ Δυτικὴ Θράκη, εἴτε ἀκόμα τὴν ἐξουδετέρωση τῶν ἑλληνικῶν ἀντιστάσεων στὴν Κύπρο. Τὸ πόσο ἀποτελεσματικὴ θ’ ἀποδειχθεῖ ἡ τούρκικη “διπλωματία τῶν ἀπειλών”, ἐξαρτᾶται μόνο ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Ἐξάλλου οἱ Ἕλληνες ἐμπειρογνώμονες, στρατιωτικοὶ καὶ διεθνολόγοι, ἔχουν ὑποστηρίξει ὅτι θὰ υἱοθετηθεῖ ἡ ἴδια τακτικὴ ποὺ ἀκολούθησε ἡ Τουρκία τὸ 1981, ὅταν ἡ Συρία αὔξησε τὰ χωρικά της ὕδατα ἀπὸ τὰ 12 στὰ 35 ναυτικὰ μίλια. Ἡ Τουρκία διαμαρτυρήθηκε ἀμέσως, κι ἔστειλε τὸ στόλο της νὰ κάνει γυμνάσια ἀνάμεσα στὰ 12 καὶ τὰ 35 μίλια. Τὸ πιθανότερο εἶναι νὰ πράξει τὸ ἴδιο ἂν ἡ Ἑλλάδα διευρύνει τὰ χωρικά της ὕδατα. Τὰ πλοῖα ὅμως ποὺ θὰ παραβιάσουν τὰ νέα ἑλληνικὰ θαλάσσια ὅρια, δὲν φαίνεται πὼς θὰ κλιμακώσουν τὰ ἐπεισόδια, ἐξαιτίας τοῦ Νατοϊκοῦ παράγοντα. Ἐξάλλου, οἱ παραβιάσεις τοῦ νέου ὁρίου δὲν πρόκειται τίποτα ν’ ἀλλάξουν σ’ αὐτὸ ποὺ συμβαίνει τακτικὰ ἐδῶ καὶ χρόνια.

Βέβαια, ἡ ἑλληνικὴ διστακτικότητα καλύπτεται μὲ τὴν ψευδοπερήφανη κορῶνα ὅτι ἡ χώρα μας θὰ προχωρήσει στὴν ἐπέκταση τῶν χωρικῶν ὑδάτων, ὅποτε ἐκείνη κρίνει. Ἡ θέση αὐτή, ὄχι μόνο ἀποτελεῖ “φύλλο συκής” τῆς ἐθνικῆς μας φοβίας, ἀλλὰ εἶναι καὶ ἐπικίνδυνη. Ἡ Τουρκία, ἂν καὶ δὲν ἔχει ἀποδεχθεῖ οὔτε καὶ ἔχει ἐπικυρώσει τὴ νέα Σύμβαση, ἐντούτοις ἔχει αὐξήσει μονομερῶς τὰ χωρικά της ὕδατα στὸν Εὔξεινο Πόντο καὶ στὴ Μεσόγειο στὰ δώδεκα ναυτικὰ μίλια, κι ἔχει ἐπίσης στὸ Αἰγαῖο ἐπεκτείνει τὴν ἁλιευτικὴ ζώνη της στὰ δώδεκα μίλια ἀπὸ τὸ 1964, ὑποστηρίζοντας ὅτι στὰ χωρικὰ ὕδατα τοῦ Αἰγαίου ἰσχύει τοπικὸ ἔθιμο γιὰ ἕξι ναυτικὰ μίλια. Ἡ ἑλληνικὴ ἀναβλητικότητα, καὶ τὸ ἐνδεχόμενο ἐπεκτάσεως τῶν ἑλληνικῶν χωρικῶν ὑδάτων στὰ δώδεκα ναυτικὰ μίλια μόνο στὸ Ἰόνιο καὶ στὸ Λιβυκὸ Πέλαγος, τείνει νὰ ἐπιβεβαιώσει αὐτὴ τὴν ἄποψη καὶ νὰ συμβάλλει στὴ δημιουργία εἰδικῶν συνθηκῶν καὶ τοπικοῦ ἐθίμου ποὺ ἀνατρέπει τὸν γενικὸ κανόνα τῶν δώδεκα ναυτικῶν μιλῖων εἰδικὰ γιὰ τὴ θάλασσα τοῦ Αἰγαίου. Ὁ κίνδυνος αὐτὸς ἐπιτείνεται, μὲ τὴ μοναδικὴ παγκοσμίως ἐξαίρεση ποὺ ἰσχύει γιὰ τὴ χώρα μας, τοῦ κανόνα δηλαδῆ ὅτι ὁ ἐναέριος χῶρος ἔχει τὴν ἴδια ἔκταση μὲ τὸν θαλάσσιο. Ἀντίθετα, ἡ Ἑλλάδα ἔχει ἀπὸ τὸ 1931 ἐναέριο χῶρο δέκα ναυτικῶν μιλῖων, καὶ χωρικὰ ὕδατα μόνο ἕξι ναυτικῶν μιλῖων. Ἕνας ἄλλος ὁρατὸς κίνδυνος ἀπὸ τὴν ἀναβλητικότητα τῆς ἐπικυρώσεως, εἶναι τὸ νὰ χαρακτηρισθεῖ ἡ καθυστερημένη ἐπικύρωση ὦς “καταχρηστικὴ” ποὺ δὲν ὑπηρετεῖ τοὺς σκοποὺς τοῦ δικαίου, καὶ ν’ ἀκυρωθεῖ μὲ βάση τὴ διάταξη τοῦ ἄρθρου 300 τῆς Συνθήκης. Πολὺ περισσότερο ὅταν ἀπὸ χρόνια ἐκκρεμεῖ ἡ δημόσια πρόσκλησή μας στὴν Τουρκία, γιὰ παραπομπὴ τοῦ θέματος τῆς ὑφαλοκρηπίδας στὸ Διεθνὲς Δικαστήριο τῆς Χάγης, χωρὶς δηλαδῆ ἔστω καὶ ἐπιφύλαξη τοῦ δικαιώματος γιὰ μονομερῆ ἐπέκταση τῶν χωρικῶν ὑδάτων μας στσα 12 μίλια.

Χωρὶς διάθεση καπηλείας καὶ φτηνὲς ἐθνικιστικὲς κορῶνες, αὐτὸ ποὺ χρειάζεται ἄμεσα νὰ γίνει, εἶναι ἡ θαρραλέα πολιτικὴ βούληση, καὶ ἡ λήψη μέτρων δραστικοῦ καὶ μόνιμου χαρακτήρα. Δηλαδή, ἡ διεύρυνση τῶν χωρικῶν ὑδάτων μας στὰ 12 ναυτικὰ μίλια. Ἂν τότε ἡ Τουρκία ἐξακολουθεῖ τὶς ἀπειλὲς καὶ τὶς παραβιάσεις τοῦ ἐθνικοῦ ἐναέριου καὶ θαλάσσιου χώρου μας, μποροῦμε νὰ προσφύγουμε μονομερῶς ὄπως προεκτέθηκε, εἴτε στὴ Γενικὴ Συνέλευση εἴτε στὸ Συμβούλιο Ἀσφαλείας τοῦ ΟΗΕ.

Ὅμως, μετὰ τὸ προαναφερόμενο ἱστορικό, τὸ ἐρώτημα ποὺ εὔλογα τίθεται εἶναι μήπως ἡ φοβία σύμπαντός του ἑλληνικοῦ πολιτικοῦ κόσμου νὰ ἐπιδιώξει τὴ νόμιμη ἐπέκταση τῶν χωρικῶν μας ὑδάτων ὀφείλεται καὶ σὲ ἄλλους λόγους; Μήπως δηλαδὴ μὲ τὶς τόσες συμφωνίες γιὰ τὸ Αἰγαῖο, εἴτε ἀπευθείας μὲ τὴν Τουρκία εἴτε μέσα στὰ πλαίσια τοῦ ΝΑΤΟ, ἔχουμε ἤδη δεσμευθεῖ ἢ πρόκειται μελλοντικὰ νὰ δεσμευθοῦμε ὥστε νὰ ἐμποδίζεται συμβατικὰ ἢ ἐθιμικά, ἡ ἐπέκταση τῶν χωρικῶν μας ὑδάτων; Μήπως ἀκόμα χειρότερα, μὲ τὶς πιέσεις τῶν συμμάχων μας ἔχουμε ἤδη ὑπογράψει μυστικὲς συμφωνίες ποῦ μας δεσμεύουν ἄμεσα; Οἱ ἀπαντήσεις στὰ ἐρωτήματα αὐτὰ θ’ ἀποκαλυφθοῦν στὸ μέλλον. Εὔχομαι ἡ ἀποκάλυψη νὰ μὴν εἶναι ὀδυνηρή. Εὔχομαι νὰ μὴ ζήσουμε ἄλλη μία τραγωδία στὸ Αἰγαῖο.


Πρωτότυπη δημοσίευση στὴν ἐφημερίδα τοῦ Ἡρακλείου «Πατρίς»
http://www.patris.gr/articles/86675/

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.