Η πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων και οι μόνιμες υποσχέσεις της Τουρκίας που δεν υλοποιούναι

Ἡ μονότονη ὑπόσχεση τῆς ἐπαναλειτουργίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης ἀπὸ τὸ 1995 ὦς σήμερα..

Ἀνδρέας Σταλίδης

Ἀντίβαρο, Μάιος 2006

Μία πολὺ ἐνδιαφέρουσα παρομοίωση τῆς ἐξέλιξης τῶν ἑλληνοτουρκικῶν σχέσεων τὶς τελευταῖες δεκαετίες εἶναι ἡ ἰδέα τοῦ Γιώργου Μιχαλόπουλου (1): ἔστω ὅτι ἡ Ἑλλάδα βρίσκεται στὴν θέση Α καὶ ἡ Τουρκία στὴ θέση Ω. Κατὰ τὴ διάρκεια τῶν διαπραγματεύσεων ἡ Ἑλλάδα ἀποφασίζει νὰ τείνει χέρι φιλίας καὶ νὰ ἀποδείξει ἔμπρακτα τὶς φιλικές της διαθέσεις, μὲ τὴν ἐλπίδα τῆς ἀποκλιμάκωσης τῆς ἔντασης. Προτείνει λοιπὸν νὰ συναντηθοῦμε στὴ θέση Μ, δηλαδὴ περίπου στὴ μέση της ἀπόστασης. Οἱ Τοῦρκοι δέχονται τὴ θέση Μ ὦς θέση τῆς Ἑλλάδας καὶ πρὸς ἔκπληξίν μας, δηλώνουν ἀκλόνητοι στὴ θέση Ὤ! Μετὰ ἀπὸ ἕνα εὔλογο χρονικὸ διάστημα, ἡ Ἑλλάδα σύρεται σὲ νέες διαπραγματεύσεις. Ἡ νέα ἀρχική της θέση εἶναι ἡ Μ καὶ τῆς Τουρκίας ἡ Ω. [Στὴν καλύτερη περίπτωση, ἡ θέση Μ θὰ εἶχε καταγραφεῖ ὦς ἡ μέση λύση, ὅμως ἐνῶ ἡ Ἑλλάδα θὰ εἶχε διανύσει τὴν ἀπόσταση αὐτή, ἡ Τουρκία θὰ εἶχε παραμείνει σταθερὴ στὴ θέση Ὢ δίχως νὰ ἔχει ὑλοποιήσει τις ὑποσχέσεις της]. Ἔτσι, ἡ Ἑλλάδα προτείνει νὰ συναντηθοῦμε στὴ θέση Σ, πάλι διασχίζοντας περίπου τὸν μισὸ δρόμο. Ἡ Τουρκία δέχεται τὴ θέση αὐτὴ (καὶ τὶς νέες παραχωρήσεις τῆς Ἑλλάδας) ἀλλὰ ἐμμένει ἀπαρέγκλιτη στὴ θέση Ω. Λίγο ἀργότερα, προτείνει καὶ πάλι ἡ Ἑλλάδα τὴ θέση Φ. Καὶ οὕτω καθ\' ἑξῆς. Ἔτσι ὁλοένα πλησιάζουμε στὶς θέσεις τῆς Τουρκίας, δίχως νὰ λαμβάνουμε τίποτα πίσω ὦς ἀντάλλαγμα. (2)

Ἡ πρώτη ἀνάγνωση τῆς παρομοίωσης ἀναμενόμενα ἐγείρει ὁρισμένες ἀμφισβητήσεις ὅτι εἶναι ἕνα σχῆμα λόγου μὲ μεγάλη δόση ὑπερβολῆς. Αὐτὲς ὅμως ἀναιροῦνται ἂν ἐξετασθεῖ πιὸ προσεκτικὰ τὸ κατὰ πόσο πραγματοποιοῦνται οἱ τουρκικὲς ὑποσχέσεις στὶς ἑλληνικὲς παραχωρήσεις τὰ τελευταῖα χρόνια.
Μετὰ τὴν κρίση τοῦ 1987, ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση προχώρησε σὲ κινήσεις κατευνασμοῦ. Οἱ ἑλληνοτουρκικὲς συνομιλίες στὸ Νταβὸς κατέληξαν λίγο ἀργότερα, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1988, στὸ γνωστὸ «Mea Culpa» ἀπὸ τὸν πρωθυπουργὸ Ἀνδρέα Παπανδρέου μέσα στὸ ἑλληνικὸ κοινοβούλιο. Τότε δὲν ὑπῆρχε ἡ ιδιωτική τηλεόραση νὰ ἐκμεταλλεύεται στὸ ἔπακρο τὰ ἐπικοινωνιακὰ λάθη τῶν πολιτικῶν, καὶ ἔτσι αὐτοὶ διέθεταν μεγαλύτερο εὖρος κινήσεων, μέχρι τὸ σημεῖο νὰ παραδέχονται δημόσια τὰ λάθη τους. Ἐπρόκειτο γιὰ τὴν πρώτη ἐπίσημη ἐπιβεβαίωση τῆς ἀποδοχῆς ὅτι οἱ Τοῦρκοι παρὰ τὰ ὅσα ὑπόσχονται δὲν εἶναι οὐσιαστικὰ διατεθειμένοι νὰ ὑλοποιήσουν τίποτα ἀπὸ ὅσα ἔχουν συμφωνήσει.

Ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα, πολὺ νερὸ ἔχει κυλήσει κάτω ἀπὸ τὴ γέφυρα τῶν ἑλληνοτουρκικῶν σχέσεων καὶ πολλοὶ ὑπουργοὶ καὶ πρωθυπουργοὶ ἔχουν περάσει ἀπὸ τὸν θῶκο τῆς εὐθύνης τῶν ἐξωτερικῶν μας ζητημάτων. Ἀμφιβολίες ὅμως γεννιοῦνται γιὰ τὸ κατὰ πόσο ἡ ἑκάστοτε πολιτικὴ ἡγεσία λαμβάνει ὑπόψιν τῆς τὰ πεπραγμένα τῶν προκατόχων της: τὴν τακτικὴ ποὺ ἀκολούθησε, τὶς ἐπιτυχίες ἢ ἀποτυχίες της, τὸν τρόπο προσέγγισης τῶν ζητημάτων μὲ τὰ ὁποία ἀσχολήθηκε περισσότερο, καὶ τελικὰ τὴ διασύνδεση ὅλων αὐτῶν. Δηλαδὴ τὴ σχέση τῆς μεθόδου μὲ τὰ ἀποτελέσματα. Ἔτσι, ἡ πιὸ πάνω δημόσια παραδοχὴ πέρασε στὰ ψιλὰ καὶ δὲν ἀπασχόλησε κανέναν μὲ ἀποτέλεσμα τὸ λάθος ἐκεῖνο νὰ ἐπαναλήφθηκε πολλὲς φορὲς ἀπὸ τότε.

Γιὰ παράδειγμα, ἃς μετρήσουμε πόσες φορὲς προβλήθηκε τὸ ζήτημα τῆς ἐπαναλειτουργίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης ὦς ἀντάλλαγμα γιὰ κάποια ἑλληνικὴ παραχώρηση τὰ τελευταῖα δεκαπέντε χρόνια. Ἡ ἐπίμονη ὑπόσχεση τῶν Τούρκων σὲ κάθε νέα ἑλληνικὴ κίνηση κατευνασμοῦ, ποὺ ποτὲ δὲν ὑλοποιεῖται...

Ἡ μόνιμη ὑπόσχεση...

Τὸ Μάρτιο τοῦ 1995 ἡ Ἑλλάδα ἦρε τὸ βέτο γιὰ τὸ τέταρτο χρηματοδοτικὸ πρωτόκολλο τῆς Εὐρωπαικῆς Ἕνωσης πρὸς τὴν Τουρκία. Τὸν Δεκέμβριο τοῦ ἴδιου ἔτους, τὸ Εὐρωπαικὸ κοινοβούλιο ἐνέκρινε τὴν Τελωνειακὴ Σύνδεση Τουρκίας - ΕΕ. Καὶ στὶς δυὸ αὐτὲς περιπτώσεις, ἡ Τουρκία ὑποσχέθηκε ὦς ἀντάλλαγμα τὸ ἄνοιγμα τῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης. Ἀντὶ αὐτοῦ, λάβαμε τὴ διακύρηξη τοῦ casus belli ἀπὸ τὴν Τουρκία γιὰ τὴν ἐπέκταση τῶν χωρικῶν μας ὑδάτων στὰ 12 μίλια, ἀπὸ τὴν κυβέρνηση τῆς κ. Τσιλλὲρ μὲ ἔγκριση τοῦ κοινοβουλίου. Λίγες μόνο μέρες μετὰ τὴν ἄρση τοῦ ἑλληνικοῦ βέτο.

Ἀργότερα, κατὰ τὴν προσέγγιση τοῦ 1999 προβλήθηκε καὶ πάλι σὰν ἀντάλλαγμα στὴ βελτίωση τῶν ἑλληνοτουρκικῶν σχέσεων, ἐνταγμένη στὸ κλίμα τῆς «διπλωματίας τῶν σεισμῶν». Ἀντὶ τῆς ὑλοποίησης τῆς ὑπόσχεσης, ἔπρεπε νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὸν δεκαπλασιασμὸ τῶν Τουρκικῶν παραβιάσεων!

Ἡ ἐπανάληψη τῆς ἴδιας ὑπόσχεσης συνεχίστηκε ἀργότερα: μὲ ἀφορμὴ τὴν ἀναγωγὴ τῆς Τουρκίας σὲ καθεστὼς ὑποψήφιου μέλους, τὸν ὁρισμὸ ἡμερομηνίας ἔναρξης διαπραγματεύσεων μὲ τὴν Εὐρωπαικὴ Ἕνωση, τὴν ἴδια τὴν ἔναρξη διαπραγματεύσεων, καὶ τέλος τὴν πορεία τοῦ «ὁδικοῦ χάρτη» γιὰ τὴν ἔνταξη.

Μονότονα ἐπαναλαμβάνεται καὶ σήμερα ὄχι μόνο ὦς γενικότερη ὑποχρέωση στὶς διεθνεῖς δεσμεύσεις τῆς χώρας (σεβασμοῦ τῶν μειονοτικῶν δικαιωμάτων), ἀλλὰ καὶ ὦς συγκεκριμένη ὑποχρέωση στὴν ἐνταξιακὴ πορεία τῆς χώρας στὴν ΕΕ.

Δηλαδή, ἀπὸ ἀντάλλαγμα γιὰ τὴν ἄρση τοῦ βέτο γιὰ τὸ χρηματοδοτικὸ πρωτόκολλο τὸ 1995, φτάσαμε σήμερα νὰ ἀκοῦμε τὴν ἴδια ἀκριβῶς ὑπόσχεση σὰν ἀντάλλαγμα γιὰ τὴν πλήρη ἔνταξη στὴν ΕΕ! Ἐμεῖς ὅλο προχωρούσαμε μερικὰ βήματα πιὸ πέρα (ἀπὸ τὴ θέση Α στὴ θέση Μ, Σ, Φ κτλ) καὶ ἐκεῖνοι μονότονα ἐπαναλαμβάνουν ὅτι θὰ πραγματοποιήσουν τὸ ἴδιο βῆμα, τὴν ἴδια ὑπόσχεση. Δὲν τὴν ὑλοποιοῦν ποτὲ παραμένοντας ἀδιάλλακτα στὴ θέση Ω.

Στὸ σημεῖο αὐτό, εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ἡ πίεσή μας γιὰ τὴν συγκεκριμένη ὑπόσχεση παρὰ τὸν συμβολικὸ χαρακτήρα ποὺ ἔχει, οὐσιαστικὰ δὲν διασφαλίζει καθόλου τὴ διαιώνιση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἡ λύση στὸ ὑπαρκτὸ αὐτὸ πρόβλημα δὲν εἶναι τόσο νὰ ἀνοίξει ἡ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης, όσο νὰ ἀποσυρθεῖ ὁ κανονισμὸς ποὺ προβλέπει ὅτι ὁ Πατριάρχης πρέπει νὰ εἶναι ἀπαραιτήτως Τοῦρκος πολίτης. Εἶναι παγκοίνως γνωστὸ ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ μειονότητα ἔχει δραστικὰ μειωθεῖ σὲ ἀριθμὸ σὲ μερικὲς μόνο χιλιάδες. Ἀκόμα καὶ νὰ ἀνοίξει ἡ Σχολή, εἶναι μαθηματικῶς βέβαιο ὅτι σὲ λίγες δεκαετίες δὲν θὰ ὑπάρχει κανένας ποὺ νὰ ἱκανοποιεῖ αὐτὴ τὴ συνθήκη. Δηλαδὴ τόσα χρόνια ζητᾶμε ἐπίμονα, καὶ δὲν ὑλοποιεῖται, κάτι συμβολικὸ ποὺ οὐσιαστικὰ δὲν ἐξασφαλίζει τὸ κύριο ἐνδιαφέρον μας: τὴν ἐξασφάλιση τῆς λειτουργίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὸ μέλλον.

Σήμερα, ἡ Τουρκία βρίσκεται σχετικὰ στριμωγμένη. Δὲν μπορεῖ νὰ ἀρνεῖται ἄλλο οὔτε κὰν αὐτό. Κατὰ τὴν πάγια τακτικὴ τῆς λοιπὸν ἐπιχειρεῖ νὰ ἐκμεταλλευτεῖ τὴν ὑπόσχεσή της γιὰ νὰ κερδίσει ἀκόμη περισσότερα.

Πρῶτον, προτείνει τὴν ἐπαναλειτουργία τῆς Σχολῆς ὦς παράρτημα Τουρκικοῦ πανεπιστημίου. Μία ἰδέα ποὺ τὸ πρακτικό της μέρος ἀφήνεται ἀόριστα γιὰ τὸ μέλλον καὶ εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ ἀπαιτηθοῦν πολλὰ χρόνια ἀτέρμονων συζητήσεων γιὰ νὰ καταλήξει σὲ ἕνα βιώσιμο πλαίσιο. Κερδίζει κι ἄλλο χρόνο λοιπόν.

Δεύτερον, συνδέεται ἄμεσα μὲ τὸ καθεστὼς τῆς μουσουλμανικῆς μειονότητας τῆς Θράκης. Ζητοῦν ἀκόμη μεγαλύτερο ἔλεγχο στὴ μειονότητα, ποὺ παρὰ τὸν θρησκευτικὸ χαρακτήρα τῆς (κατὰ τὴ Συνθήκη τῆς Λωζάνης), τὴ θεωροῦν ἐθνική.

Τρίτον, συνδέεται ἐπίσης ἄμεσα μὲ τὸ ἄνοιγμα τζαμιῶν στὴν Ἀθήνα, καὶ μάλιστα 500 μέτρα κάτω ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη! Σὲ σημεῖο ποὺ εἶναι σημειολογικὰ ζωτικῆς σημασίας. Θέλουν τὸ τζαμὶ νὰ φαίνεται στὶς τουριστικὲς φωτογραφίες! Καὶ ἐμεῖς ἐντελῶς ἀβίαστα, μέσα σὲ μία ἡμέρα, ἀπαντήσαμε κατ\' ἀρχὴν θετικά..
Τέταρτον (γιὰ νὰ φανεῖ καὶ ἡ σημασία τῆς προηγούμενης παρατήρησης ὅτι ἡ ἐπαναλειτουργία τῆς Σχολῆς εἶναι ἀναγκαία ἀλλὰ ὄχι ἱκανὴ ἡ συνθήκη γιὰ τὴν ἐπιβίωση τοῦ Πατριαρχείου), ἐμφανίζονται οἱ Τουρκικὲς ἀρχὲς σήμερα ὅτι ἔχουν ἤδη προβεῖ σὲ παραχωρήσεις ἐπειδὴ δέχθηκαν τὴν ἐκλογὴ στὴν Ἱερὰ Σύνοδο τοῦ Οἴκ. Πατριαρχείου ἀνθρώπων ποὺ «δὲν εἶναι Τοῦρκοι πολίτες», καὶ αὐτοὶ συμμετεῖχαν στὴν ἐκλογὴ τοῦ Οἴκ. Πατριάρχη Βαρθολομαίου!

Ὅλα αὐτὰ λέγονται σήμερα ἀπὸ τὰ πλέον ἐπίσημα χείλη, αὐτὰ τοῦ Τούρκου πρωθυπουργοῦ Ἐρντογκᾶν, καὶ μάλιστα κατὰ τὴν πρόσφατη ἐπίσκεψή του στὴν Ἑλλάδα!

Τὰ σημεῖα αὐτὰ συνιστοῦν μία νέα θέση τῆς Τουρκίας: ὅτι προτίθεται καὶ ὑπόσχεται (ἀκόμη μία φορᾶ) νὰ ἀνοίξει τὴ Σχολή, ἀλλὰ μὲ ἕνα ἰδιότυπο καθεστὼς σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο θὰ ἀνήκει σὲ Τουρκικὸ ἵδρυμα (ἄρα, θὰ εἶναι ὑφιστάμενη σὲ ἔλεγχο) καὶ μόνο μὲ ταυτόχρονες παραχωρήσεις ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα: ἀνοίγματος τζαμιοῦ στὴν Ἀθήνα καὶ περαιτέρω ἐπιρροῆς στὴ Θράκη. Ταυτόχρονα προβάλλει ὅτι ἔχει ἤδη κάνει ὑποχωρήσεις καὶ ζητάει ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα νὰ κάνει τὴν ἑπόμενη κίνηση!

Ἡ νέα αὐτὴ θέση εἶναι πιὸ ἀπομακρυσμένη καὶ ἀπὸ τὴν ἀρχική της θέση Ω, τῆς εἰσαγωγικῆς παρομοίωσης. Βρίσκεται, σὰν νὰ λέμε, σὲ νέο ἀλφάβητο...

Ἡ τακτικὴ τῆς Τουρκίας εἶναι σαφής. «Παραχωρεῖ» μόνο κάτι ποὺ δὲν ἔχει, δημιουργεῖ τετελεσμένα καὶ ἐμφανίζεται ὑποχωρητικὴ μόνο ἐπὶ τῶν προκλήσεών της καὶ τῶν προκεχωρημένων τῆς θέσεων, ἐνῶ ταυτόχρονα μεγιστοποιεῖ τὰ ὀφέλη ἐπιχειρώντας νὰ ὑποσχεθεῖ τὰ μισὰ ἀπὸ ὅσα ἔχει συμφωνήσει στὸ παρελθὸν νὰ πράξει ὦς ἀντάλλαγμα σὲ νέες ἑλληνικὲς παραχωρήσεις. Ἡ τακτικὴ τῆς Ἑλλάδας εἶναι ἐπίσης σαφής. Παραχωρεῖ σήμερα γιὰ νὰ εἰσπράξει αὔριο. Καὶ αὐτὸ τὸ αὔριο δὲν ἔρχεται ποτέ, ἀφοῦ αὔριο θὰ παραχωρήσει κάτι ἄλλο ἔναντι τῆς ἴδιας ἀκριβῶς ὑπόσχεσης, μεθαύριο. Καὶ οὕτω καθ\' ἑξῆς.

Εἶναι βέβαιο πὼς ὅταν κάποια μέρα ξαναλειτουργήσει ἡ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης θὰ διατυμπανιστεῖ τόσο ἔντονα ποὺ θὰ ξεχαστεῖ πότε ξεκίνησε αὐτὴ ἡ ὑπόσχεση, τί ἔχει δοθεῖ σὰν ἀντάλλαγμα στὴν πορεία καὶ ἴσως θὰ ἀγνοηθεῖ καὶ τὸ ἀκριβὲς καθεστὼς τῆς Σχολῆς. Τὸ ζήτημα τῆς ἐπιβίωσης τοῦ Πατριαρχείου θὰ εἶναι τότε ἀκόμα πιὸ ἐμφανὲς -- γιατί δὲ θὰ ἔχει λυθεῖ μὲ τὸ ἄνοιγμα τῆς Σχολῆς -- καὶ θὰ βρεθοῦμε πρὸ τῆς ἐκπλήξεως ὅτι ἐνῶ ἔχουμε κάνει ἕνα σημαντικὸ βῆμα, ὅσον ἀφορᾶ στὴν οὐσία καὶ στὸν πυρήνα τοῦ προβλήματος θὰ ἔχουμε κάνει μία τρύπα στὸ νερό.

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.

Σημειώσεις
(1) Ὁ Γιῶργος Μιχαλόπουλος εἶναι Γεωπόνος στὸ ἐπάγγελμα. Τὴν ἰδέα του, μοῦ μετέφερε ὁ γιός του σὲ συζήτηση στὸ διαδίκτυο πρὶν ἀρκετὰ χρόνια
(2) Ἕνα συνοπτικὸ παράδειγμα εἶναι τὸ Κυπριακό. Ὁ ἀγώνας τοῦ 1955-59 γιὰ \"Ἕνωση\" ἔγινε τὸ 1960 \"Ἀνεξαρτησία\", μετὰ τὴν εἰσβολὴ \"ἐπιστροφὴ στὸ πρὸ 1974 καθεστώς, λίγο ἀργότερα \"Διζωνικὴ Δικοινοτικὴ Ὁμοσπονδία\", ἀπὸ τὸ 1984 καὶ μετὰ μεταβλήθηκε σὲ πίεση γιὰ τὴ μὴ ἀναγνώριση τοῦ ψευδοκράτους καὶ εὐτυχῶς ποὺ τὸ Σχέδιο Ἀνᾶν ὑποβλήθηκε σὲ δημοψήφισμα καὶ ἀπεφεύχθη, γιατί σήμερα θὰ παρακαλούσαμε τὸν Τουρκοκύπριο ἀντιπρόεδρο τῆς κυβέρνησης τῆς Ἑνιαίας Κύπρου νὰ μὴν κωλύει ὅλες τὶς διαδικασίες καὶ παραπέμπει τὸ κάθε τί στὸ ἀνώτατο δικαστήριο ὅπου οἱ ξένοι δικαστὲς θὰ ἀποφάσιζαν γιὰ λογαριασμὸ τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ