CENTER FOR HELLENIC STUDIES

Η Εκπροσώπηση των πολιτών στην ΕΕ και το “Δημοκρατικό Έλλειμα”

Τα τελευταία χρόνια έχουν πυκνώσει οι φωνές αυτών που κατηγορούν την Ευρωπαική Ένωση (Ειδικά την European Commission) για αντιδημοκρατική συμπεριφορά. Η Ευρωπαική ενοποίηση χαρακτηρίζεται λένε απο «Δημοκρατικό Έλλειμα.» Η έλευση του «ευρώ» έκανε αυτές τις φώνες ακόμη πιό δυνατές και η αγωνία αυτών που ανυσηχούν για την δημοκρατικότητα των θεσμών της Ε.Ε. αλλά και το μέλλον της κορυφώθηκε. Είναι άραγε αυτή η αγωνία δικαιολογημένη;

Πρίν αναλύσουμε τα σενάρια μιας Ε.Ε. με ομοσπονδιακό χαρακτήρα (Federal Union State) τα οποία χαίρουν της δημόσιας προσοχής θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψην την μικρή ίσως πιθανότητα η Ε.Ε. να μην εξελιχθεί σε ομοσπονδικό σύστημα.[i] Στην παραπάνω περίπτωση ο όρος «Δημοκρατικό Έλλειμα» ανήκει στην σφαίρα του κράτους μέλους και σίγουρα όχι στην Ε.Ε. αν αυτή αποτελείτε από κράτη μέλη και έχει λίγη ανεξαρτησία από μόνη της. Η λίγη αυτή ανεξαρτησία αποτελεί πέτρα σκανδάλου για τους οπαδούς της θεωρίας του «Δημοκρατικού Ελλείματος.» Οι λόγοι που προβάλονται βεβαίως θεωρητικά έχουν κάποια δυναμική η οποία είναι άνευ σημασίας όταν εξεταστούν στο γενικό πλαίσιο.[ii] Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. είναι όντως κατασκευασμένα έτσι ώστε να υπερισχύουν οι κρατικοί αντιπρόσωποι ακολουθούμενοι απο τους τεχνοκράτες της Κομμισιόν, τους Δικαστές του Ευρωπαικού Δικαστηρίου και, τελευταία, από τους εκλεγόμενους αντιπροσώπους στο Ευρωπαικό κοινοβούλιο. Τελικά, στο υπάρχων σύστημα οι υπήκοοι των κρατών-μελών έχουν διπλη αντιπροσώπευση! Από το κράτος στο οποίο ανήκουν και του οποίου την κυβέρνηση εκλέγουν σε τακτικές και ελεύθερες εκλογές όπως επίσης κι από το Ευρωπαικό κοινοβούλιο στο οποίο οι πολίτες τις κάθε χώρας εκλέγουν όχι μόνον αντιπροσώπους από το κυβερνών κόμμα αλλά και από το ευρύτερο πολιτικό φάσμα της χώρας. Το «Δημοκρατικό Έλλειμα» γίνετε «ελλειματική ένοια» ακόμη και με την ύπαρξη της Ευρωπαικής τράπεζας που, όπως κι άλλες κεντρικές τράπεζες άλλων χωρών, είναι το λιγότερο δημοκρατικό θεσμικό όργανο όμως, παράλληλα με τον παραπάνω θεσμό, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στην Ε.Ε., άλλους πού κατοχυρώνουν την ελευθερία του ατόμου και πλαισιώνουν την δημοκρατία, όπως τον θεσμό του Ευρωπαικού Δικαστηρίου. Τα παραδείγματα είναι πολλά για να ανφερθούν σε αυτό το άρθρο αλλα δειγματολειπτικά αναφέρω τις αποφάσεις για τα δικαιώματα των Ευρωπαικών μειονοτήτων, όπως οι Μάρτυρες του Ιεχωβά και οι Τσιγγανοι (Ρόμα). Στην περίπτωση που η Ε.Ε. παραμείνει πρωτίστως μια ένωση κρατών (συνομοσποωδία) το λεγόμενο «Δημοκρατικό Έλλειμα» δεν αποτελεί εστία ανυσηχίας για τους παραπάνω λόγους.

Πιό προβληματική περίπτωση είναι η συνεχώς εντεινόμενη προσπάθεια να γίνει η Ε.Ε. ένα ομόσπονδο κράτος πράγμα που υποστηρίζουν οι οπαδοί της «θεωρίας του ποδηλάτου.»[iii] Η θεωρία αυτή παρομοιάζει την πορεία προς την Ευρωπαική ολοκλήρωση με την ποδηλασία όπου, αν ο αναβάτης σταματήση το ποδήλατο πέφτει και για να το αποφύγει αυτό πρέπει συνεχώς να κινείτε. Έτσι λοιπόν παρουσιάζεται και η δεύτερη περίπτωση, στην οποία – συμφωαν με ορισμένους - η ύπαρξη του «Δημοκρατικού Ελλείματος» θα καταλήξει σε μιά Ευρωπαική ομοσπονδία χωρίς την κατάληλη θεσμική οχύρωση, με κίνδυνο να παράγει ένα μη δημοκρατικό Ευρωπαικό υπερ-κράτος. Τα πρόβληματα σχετικά με την δημιουργία ενός ομόσπονδου Ευρωπαικού υπερ-κράτους είναι πολλά. Το κυριότερο πρόβλημα είναι ότι αυτό που προσπαθούν να πετύχουν τα δεκαπέντε Ευρωπαικά κράτη σήμερα δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία και όχι γιατί δεν υπήρξε θέληση απο διαφόρους ηγέτες απο τον Καρλομάγνο, και τον Ναπολέοντα, μεχρι τον Χίτλερ. Ίσως αυτό που φοβίζει πολλούς πολίτες στην σημερινή Ευρώπη να είναι το άγνωστο, πράγμα για το όποιο δεν υπάρχει αντίδοτο. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό στην περίπτωση μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης είναι πρώτα από όλα ότι τα ομοσπονδιακά πολιτικα συστήματα δεν είναι αντι-δημοκρατικά - κάτι το οποίο φαντάζει αυτονόητο ίσως, αλλά δεν πρέπει να παραβλεφθεί. Ένα ομοσπονδιακό σύστημα μπορει να είναι απόλυτα δημοκρατικό και ενδείκνυται σε περιπτώσεις στις όποιες υπάρχουν ταξικά, εθνικά, και άλλα κοινωνικής φύσεως χάσματα. Δύο απο τους γενικούς λόγους για τους οποίους ένα ομοσπονδιακό σύστημα είναι βαθύτατα δημοκρατικό είναι: πρώτον, το ομοσπονδιακό σύστημα προάγει την ελευθερία του ατόμου: δεύτερον, το ομοσπονδιακό σύστημα είναι τροχοπέδη στην συγκεντρωτισμό δυνάμεων από το κράτος. Η ελευθερία του ατόμου σ’ ένα τέτοιο σύστημα προστατεύετε από την πιθανότητα αλλά και την ικανότητα να μπορεί ο πολίτης να χρησημοποιήσει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση για να προστατευτεί απο αυτήν της χώρας του, και το αντίθετο.[iv] Το σενάριο αυτό είναι εν εξελίξει στην Ε.Ε. σήμερα ιδιαίτερα σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά ακόμη και να μην ήταν έτσι, το Αμερικανικό παράδειγμα θα πρέπει να είναι αρκετό για να πειστεί κι ο πιό απαιτητικός.[v] Επίσης με μία ομοσπονδιακή κυβέρνηση οι φιλοδοξίες των τοπικών κυβερνήσεων είναι περιορισμένες κάτι που απο την αρχή ήταν στόχος της Ε.Ε. Το κράτος-έθνος ανοιγει τα σύνορα του δημιουργώντας ένα θετικό προηγούμενο στην σχέση πολίτη-δημοκρατίας, δίνοντας το δικαίωμα σε πολίτες κρατών-μελών που κατοικούν μόνιμα σε διαφορετική χώρα να ψηφίσουν στις τοπικές εκλογές. Ένας παραπάνω λόγος για την έμφαση που δόθηκε στο θέμα των Ευρωπαικών περιφερειών, είναι το «δημοκρατικό έλλειμα». Με την Ευρώπη των περιφερειών πέρα απο τα προβλήματα ανάπτυξης και σύγκλισης τα οποία μπορούν ίσως να λυθούν, δίνετε μία ακόμη διέξοδος στον πολίτη να συναποφασίσει και να συμπράξει με την Κομισσιόν και την κρατική αρχή σε λύσεις για τα τοπικά προβλήματα. Η περίπτωση της συναπόφασης (Co-determination) που θα εμπεριέχετε ίσως σε ένα μέλλον ομοσποδιακό σύστημα είναι Γερμανικό πολιτειακό χαρακτηριστικό.[vi] Η συναπόφαση όπως έχει γραφτεί πριν από μερικά χρόνια θεωρητικά θα βοηθήσει τις μικρότερες χώρες να προσαρμοστούν σε μία πολυεπίπεδη διοίκηση όπου μία απόφαση μοιράζεται όχι μόνο σε τρία επίπεδα (Κομμισιόν, κρατική κυβέρνηση, τοπική κυβέρνηση) αλλά σε τρία διαφορετικά κοινοβούλια, δεδομένου ότι το ευρωπαικό κοινοβούλιο θα βγεί ενυσχιμένο απο την επόμενη διακυβερνητική.

Όπως όλοι καταλαβαίνουμε, πολλά προγράματα είναι ακόμη στην αρχή, καθώς επίσης πολλά θεσμικα όργανα και αποφάσεις που θα παρθούν για το μέλλον την Ευρώπης δεν εχούν πραγματοποιηθεί ακόμη πράγμα που κάνει εξαιρετικά δύσκολη την αξιολόγηση μίας ιδέας όπως αυτής γιά το δημοκρατικό έλλειμα. Η πρόθεση για να καλυφθούν τα κενά, κ’ακόμη πιό σημαντικά ο διάλογος για το συγκεκριμένο θέμα, υπάρχει. Πράγματι, όπως ελπίζουμε όλοι, η επόμενη διακυβερνητική θα αποφασίσει για το Ευρωπαικό σύνταγμα. Στους ανυπόμονους θα πρέπει να θυμήσουμε ότι και η Ρώμη δεν χτίστηκε σε μία ημέρα.

[i] Moravcik, Andrew, “European Federalism: Rhetoric and Reality,” R. Howse and K. Nikolaidis eds. The Federal Vision: Legitimacy and Levels of Governance in the US and the EU, Oxford, Oxford University Press, 2001.

[ii] Larry Siedentop, Democracy in Europe, NY, Columbia University Press, 2001.

[iii] Ross, George, Jacques Delors and European Integration, Oxford, Polity Press, 1995.

[iv] Alexander Hamilton, Federalist 28.

[v] Το κίνημα των κοινωνικών δικαιωμάτων ευεργετήθηκε από αυτήν δυνατότητα που έχει ο πολίτης να απευθυνθεί στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση για να «βρεί το δίκιο του» όταν τα δικαίωματα του καταπατούνται από τις τοπικές κυβερνήσεις.

[vi] Richard Deeg, “Germany’s Lander and the Federalization of the European Union,” in S. Mazey and C. Rhodes, The State of the European Union, Boulder, Lynne Rienner Publishers, 1995.