Το Κόσοβο, όχι λίγες φορές και σίγουρα όχι άδικα έχει περάσει στη συνείδηση των περισσοτέρων ως η μαύρη τρύπα της Ευρώπης. Μία μη-χώρα, ένα ασαφές πολιτικό καθεστώς, δύο παράλληλες κυβερνήσεις και μία ανύπαρκτη οικονομία συνθέτουν την εικόνα του Κοσόβου σήμερα. Δυστυχώς το μέλλον προδιαγράφεται σκοτεινότερο σύμφωνα με τον διανοούμενο Blerim Reka οποίος το χαρακτηρίζει πλέον ως «την Κολομβία της Ευρώπης».¹

Διανύοντας τον 6 χρόνο υπό την διακυβέρνηση των Η.Ε., περισσότερο από ποτέ ο διεθνής παράγοντας φαίνεται να έχει κουραστεί από μία άσκοπη διαχείριση μιας ανεπιθύμητης εξουσίας. Ο τωρινός κυβερνήτης - ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα, Soren Jensen-Petersen, δείχνει αποφασισμένος να οδηγήσει με γρήγορους ρυθμούς τη μεταβίβαση εξουσιών στην τοπική κυβέρνηση.2 Καμία όμως πειστική απάντηση δεν έχει δοθεί προς το παρόν στην ερώτηση «…και μετά;».

Αυτή τη στιγμή στο Κόσοβο πρέπει να ικανοποιηθούν άμεσα δύο επιτακτικές ανάγκες, ανεξάρτητα από το μελλοντικό πολιτικό του καθεστώς. Η πρώτη είναι η ανάπτυξη της οικονομίας. Με την ανεργία να φτάνει το 35 -50 %, ή και ψηλότερα κατ’ άλλους,3,4 είναι συνηθισμένη η εικόνα των εκατοντάδων νεαρών που μ’ ένα ξύλινο κουτί γεμάτο τσιγάρα και κάρτες κινητών, γυρίζουν τα δεκάδες καφέ ή στήνουν πάγκους στα πεζοδρόμια προσπαθώντας να βγάλουν λίγα χρήματα. Το εμπορικό ισοζύγιο κλίνει δυσανάλογα προς τις εισαγωγές, με τις εξαγωγές να φτάνουν μόλις το 5% αυτών.5 Όπως φαίνεται το Κόσοβο δεν παράγει σχεδόν τίποτα, ενώ οι ιδιωτικοποιήσεις προχωρούν με εκνευριστικά αργό ρυθμό, όπως και τα περισσότερα δημόσια πράγματα.

Το δεύτερο ζήτημα είναι ο διοικητικός μηχανισμός. Η διαφάνεια και η αποτελεσματικότητα είναι προαπαιτούμενα σε μια χώρα που ξεκινάει να χτίζει τα θεμέλια ενός νέου συστήματος διοίκησης από το μηδέν. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Σχεδόν όλοι όσοι εμπλέκονται στη διοίκηση και τη διακυβέρνηση του Κοσόβου διαπνέονται από τη νοοτροπία της εξασφάλισης μιας μικρής νομής εξουσίας ως παρακαταθήκη για όποιο καθεστώς ακολουθήσει μετά. Σχεδόν τίποτα δεν κινείται, κι όταν αυτό γίνεται είναι για να εξυπηρετηθούν κάποιοι γνωστοί. Μια διακριτική αλλά επίμονη οσμή διαφθοράς σκεπάζει το σκηνικό.

Το μέλλον όμως εξακολουθεί και βαδίζει γρήγορα προς το Κόσοβο και παρά την πεποίθηση των ηγετών του ότι ο χρόνος είναι με το μέρος τους, τα πράγματα ίσως να μην είναι έτσι. Υπάρχουν τρία προβλήματα που υποβόσκουν έτοιμα να οδηγήσουν σε νέα έκρηξη.

Το πρώτο, και γνωστότερο, είναι οι μειονότητες και η εθνική ένταση. Παρά τις συμβολικές κινήσεις καλής θέλησης, η ένταση υπάρχει, οι πρόσφυγες δεν επιστρέφουν στις εστίες τους με ρυθμούς ικανοποιητικούς6 ενώ πολλοί Αλβανοί δεν καλοβλέπουν την προοπτική κάποιοι Σέρβοι να διεκδικήσουν τις περιουσίες τους.1 Η αποκέντρωση εξουσιών στις κοινότητες σίγουρα θα βοηθήσει, ήδη όμως έχει αργήσει πολύ και δεν αποτελεί το άπαν. Στο μεταξύ οι μικρότερες μειονότητες (Τούρκοι, Βόσνιοι, Γκοράνι, Τσιγγάνοι) «στραγγαλίζονται» ανάμεσα στη διαμάχη Σέρβων και Αλβανών.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι η αυξανόμενη σαουδαραβική, ισλαμική επιρροή. Παρά την περί του αντιθέτου ελληνική πεποίθηση, το ισλαμικό, θρησκευτικό στοιχείο στην καθημερινή ζωή του Αλβανού Κοσοβάρου δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι σε πολλές περιοχές του Κοσόβου βρίσκεις τεκέδες Μπεκτασήδων, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από πολύ πιο κοσμικά, μετριοπαθή και πνευματικά χαρακτηριστικά και απέχουν παρασάγγας από το στερεότυπο του μουσουλμάνου που έχει περάσει στην ελληνική κοινωνία.7 Η οικονομική ύφεση όμως κάνει ευάλωτες κάποιες κοινωνικές ομάδες στην αραβική χρηματοδότηση, ειδικά νέων, άνεργων ανδρών που φεύγουν με υποτροφία σε πανεπιστήμια της Σαουδικής Αραβίας. Οι Ουαχαμπίτες μουσουλμάνοι, αν και λίγοι ακόμη στον αριθμό, είναι ένα υπαρκτό και δυναμικό στοιχείο πλέον.8

Το τρίτο, και πλέον σημαντικό κατά τη γνώμη μου, είναι η βαθειά διάσταση στο εσωτερικό της Αλβανικής Κοσοβάρικης κοινωνίας, η οποία συγκαλύπτεται προσωρινά εν’ όψη των προσεχών πολιτικών εξελίξεων και εξαιτίας της αντιπαλότητας με τους Σέρβους, μόλις όμως οι δύο αυτοί παράγοντες υποχωρήσουν δεν θα αργήσει να εκδηλωθεί ιδιαιτέρως βίαια. Η διάσταση αυτή έχει τη μορφή ένοπλων, οργανωμένων ομάδων με τοπικιστικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά και δραστηριότητες που εναλλάσσονται μεταξύ των εθνικών σκοπών, της επίσημης πολιτικής και του μαφιόζικου λαθρεμπορίου. Δεν είναι μυστικό ότι στα πλαίσια οικογενειακών διαφορών - βεντέτας και διαπάλης για εξουσία, οι ομάδες αυτές συγκρούστηκαν και κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1999 αλλά και υπό το καθεστώς της UNMIK, με δολοφονίες και ένοπλες επιθέσεις μεταξύ τους. 9

Το πρόβλημα αυτό αγγίζει το σύνολο της κοινωνίας του Κοσόβου. Η προοπτική ενός μαφιόζικου κράτους στο κέντρο της Βαλκανικής σε μία υποβαθμισμένη οικονομικά και διοικητικά περιοχή, όχι μόνο προκαλεί αποστροφή στις όμορες χώρες, όχι μόνο κάνει την έννοια σεβασμό των μειονοτήτων να ηχεί σαν ανέκδοτο αλλά ουσιαστικά εκμηδενίζει το δικαίωμα όλων των κατοίκων της περιοχής, Αλβανών, Σέρβων, Τσιγγάνων και άλλων, για ευημερία, δικαιοσύνη και ειρηνική συνύπαρξη. Με την ένοπλη επέμβαση της πριν 6 χρόνια, η διεθνής κοινότητα ανέλαβε να προασπίσει αυτά τα δικαιώματα. Θα είναι κυριολεκτικά ανήθικο αν μετά από τόσα χρόνια ακινησίας, τα πετάξει στα σκουπίδια λόγω αμηχανίας για το μέλλον.

Το ερώτημα λοιπόν παραμένει: «…και μετά;».

Στην παρούσα φάση η θέση του ΟΗΕ είναι: «standards before status». Εφόσον η αναφορά του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ, Kai Eide, είναι θετική σχετικά με την εφαρμογή διεθνών προτύπων σε διάφορους τομείς διακυβέρνησης, τότε θα ξεκινήσει η συζήτηση για το μελλοντικό στάτους του Κοσόβου. Μεταξύ των Αλβανών δεν υπάρχει άλλος στόχος πέρα από την de jure ανεξαρτησία, καθώς θεωρούν ότι έχει ήδη επιτευχθεί de facto. Αντίθετα η Σερβία συσπειρώνεται πίσω από τη φόρμουλα: «λιγότερο από ανεξαρτησία και περισσότερο από αυτονομία», η οποία προϋποθέτει χαλαρές σχέσεις Βελιγραδίου-Πριστίνας αλλά ισχυρούς δεσμούς του Βελιγραδίου με τους Σέρβικους θύλακες. Για τις ΗΠΑ η υπόθεση πρέπει να κλείσει με υποχωρήσεις από τους Σέρβους έναντι της κατάστασης πριν το 1999, ενώ η Ε.Ε. εμφανίζεται αμφιθυμική.

Τελικά όμως η τελευταία ίσως χρειαστεί να δώσει τη λύση. Ένα βιώσιμο και δυναμικό σενάριο που διατυπώθηκε από τη Γερμανίδα Ευρωβουλευτή Doris Pack, είναι να αναλάβει η Ε.Ε. κάποιου είδους Επιτροπεία (Trusteeship)1, 10 ενώ ο Ευρωπαϊκός στρατός θα αναλάβει την τάξη και την ειρήνη στην περιοχή. Η προοπτική αυτού του σεναρίου θα ήταν να οδηγηθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα τόσο το Κόσοβο, όσο και η Σερβία σε κοινή είσοδο στην Ε.Ε. Τουτέστιν η Επιτροπεία αυτή δεν θα έχει ως στόχο μόνο τη διαχείριση μιας κατάστασης, όπως η UNMIK, αλλά την ενεργό καθοδήγηση σε πρακτικές οικονομικής ανάπτυξης και διοικητικής διαφάνειας και αποτελεσματικότητας συμβατές με την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα.

Παρά το γεγονός ότι μετά την απόρριψη του Ευρωσυντάγματος αλλά και την αρνητική θέση της Ευρωπαϊκής κοινωνίας απέναντι στην Τουρκία και το ισλαμικό στοιχείο γενικότερα, το momentum για μία τόσο δυναμική θέση είναι το χειρότερο δυνατό, η Ευρωπαϊκή κοινωνία οφείλει να κάνει αυτήν την υπέρβαση. Η ένταξη στην Ε.Ε. είναι το δελεαστικό καρότο που μπορεί να προσφέρει σταθερότητα σε μία ευαίσθητη περιοχή των Βαλκανίων, ενώ σίγουρα δεν μπορεί να την βλάψει η είσοδος μιας κοινωνίας 2 εκατομμυρίων που απέχουν από τον ισλαμικό φονταμενταλισμό και ζητούν να μοιραστούν τις κοινές Ευρωπαϊκές αξίες.