“Σύνθεση και Αποσύνθεση, Αγωνιστές και Πνευματικοί Άνθρωποι: 

Ο N. Καζαντζάκης γράφει πανελλήνιες από το 1940!” 
(και ακόμα να περάσει! Κείμενό του σε σχολικό βιβλίο τουλάχιστον)

[επιλογή του Θόδωρου που έγραψε το δεύτερο κείμενο]

  Η εποχή μας έχει δραστικότατα με ορισμένο πρόσωπο στοιχεία αποσύνθεσης, κι απρόσωπα ακόμα, αβέβαια, μα ακαταμάχητα στοιχεία σύνθεσης. Εκατομμύρια αγωνιστές τη στιγμή τούτη, και στις πέντε ηπείρους, εχτελούν τέλεια το ιερό προδρομικό έργο της αποσύνθεσης× οι πνευματικοί άνθρωποι ας δουλεύουν, όσο μπορούν, από τώρα, τα στοιχεία της σύνθεσης.

  Ένας πνευματικός άνθρωπος σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, έχει μεγάλη ευθύνη. Έχει χρέος να διαποτιστεί από τη μοίρα της εποχής του, να μη φύγει, να σταθεί στο σταυροδρόμι όπου φυσούν όλες οι ανησυχίες και οι ελπίδες, ρόδο των ανέμων. Έχει χρέος: α’ να ξεχωρίσει μέσα στις σύγχρονες αντιμαχόμενες προσπάθειες τι θετικό καλό προσφέρει η καθεμιά, τι συνεισφορά στη λαχτάρα του σημερινού ξαγριεμένου ανθρώπου, να δημιουργήσει ένα καινούργιο πιο δίκαιο κόσμο× β’ να προσπαθεί όλες τούτες τις θετικές συνεισφορές να τις ταξινομεί μέσα του× στο μικρό χώρο του στήθους του να πλάσει τη μακέτα του ερχόμενου κόσμου× γ’ να ζει βαθιά τη σημερινή αγωνία του ανθρώπου και να μάχεται να τη διατυπώσει όχι μονάχα με τέχνη και στοχασμό (σήμερα αυτά μονάχα δε φτάνουν) παρά-κι αυτό είναι το δυσκολότερο- με το παράδειγμα της ίδιας τούτης ζωής.

  Η φυγή είναι άνανδρη λιποταξία× μα ο τρόπος που αγωνίζεται ο πνευματικός άνθρωπος είναι ολότελα διαφορετικός από τον τρόπο που αγωνίζονται οι «άρχοντες του κόσμου». Το χρέος του είναι άλλο, σε άλλο επίπεδο: Να συγκλίνει μέσα του όλους τους αποκλίνοντες σημερινούς αγώνες και να βάλει τάξη στο χάος× να το μετουσιώσει δηλαδή μέσα του σε «κόσμο». Να κρατά άσβεστη την προσωπική του ανεξαρτησία για να βρεθεί άθικτος, όρθιος, όταν έρθει η στιγμή του. Γιατί σίγουρα θα’ ρθει. Αντοχή, Κατανόηση, Ένταση Εσωτερική και Προσπάθεια να διατυπώσει στη ζωή και στο έργο του την Dominante του μελλούμενου πολιτισμού. Μέσα στο παγκόσμιο παραλήρημα, να μπορέσει ν’ αρθρώσει ένα απλό σωστό Λόγο. Μια καλήν Αγγελία.

 Νίκος Καζαντζάκης,

Αίγινα, Καλοκαίρι του 1940

 Από το βιβλίο “Ταξιδεύοντας: Αγγλία”.  

Ο Ρόλος των Διανοουμένων της Εποχής μας

Θόδωρος

 

Ο τίτλος του κειμένου, ειναι και ο τίτλος του φετινού θέματος έκθεσης στις προαγωγικές, όπως λέγονται πια, εξετάσεις της Γ’ Λυκείου. Το κείμενο που δώθηκε στο παιδιά… Ούτε συζήτηση. Άλλωστε δεν είναι ο λόγος που αποφάσισα να στείλω αυτο το κείμενο για δημοσίευση στη σελίδα σας. 

Ώς συνήθως αρχίζουμε με τον ορισμό ενός διανοουμένου. Αντιγράφω ακριβώς από το λεξικό:
΄΄Τάξη ανθώπων που ασχολούνται με τη γνώση, την ιδεολογία, την επιστήμη, την τέχνη και γενικά την κουλτούρα [1]. Οι διανοούμενοι δεν είναι άνθρωποι της δρασης, αλλά κυρίως της σκέψης. Μερικές φορές συνδιάζουν και τα δύο.΄΄ 

Είναι δε προφανές, ότι πρέπει να το πετάξω! 

Η παραπάνω παράγραφος, ο ορισμός ενός διανοουμένου, με παρακίνησε να γράψω αυτό το μικρό κείμενο. Ο αναγνώστης θα πρέπει να είναι σίγουρος ότι είναι η πρώτη φορά που γράφω ένα τέτοιο κείμενο, και ως εκ τούτου, να είναι δεκτικός με την κακή χρήση των Ελληνικών μου. Άλλωστε κανείς δεν μπορεί να περιμένει και πολλά παραπάνω από ένα θετικιστή, που του είναι πιο εύκολο να γράφει αριθμούς από γράμματα! Εξεμάνει όμως διαβάζοντας αυτό το κείμενο. Μάλιστα πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι με ένα τέτοια λιβελογράφημα κάποιος εξασφαλίζει την εισαγωγή του σε πεναπιστήμιο!  

Θέλω, λοπόν, να δώσω και εγώ έναν ορισμό για τους διανοούμενους. Από ένα άλλο λεξικό θυμάμαι:

΄΄Είμαστε όλοι σκουληκάκια, μικρά μικρά, Ζορμπά, πάνω στο ίδιο φύλλο. Το τρώμε, το μυρίζουμε μας βρωμάει. Μερικοί τολμάνε να κοιτάξουν και κάτω από το φύλλο. Και τότε αρχίζει…΄΄ 

Να λοιπόν ποιός είναι ο διανοούμενος. Ο άνθρωπος που τολμά να φοβάται. Πώς προκύπτει αυτό από το παραπάνω κείμενο; Μα είναι δυνατόν να κοιτας «κάτω από το φύλλο» και να μην φοβάσαι. Ο ιερός φόβος, λοιπόν, το δέος είναι το κύριο χαρακτηριστικό του διανοούμενου. Η ανάγκη να νιώθει αυτόν τον φόβο, να βλέπει τα πράγματα κάθε μέρα για πρώτη φορά, να δίνει παρθενιά, αγνότητα σε κάθε του βλέμμα. Πώς μπορεί να τα κάνει αυτά αν δεν είναι άνθρωπος της δράσης; Αλλά ας ξεχάσουμε το κείμενο-ορισμό… Δεν μπορούμε, τουλάχιστον πιστεύω, να ορίσουμε ένα διανοούμενο αξιωματικά, παρά μόνο από τις πράξεις του. Δηλαδή, η έκφραση διανοούμενος=… είναι λάθος! Οι ορισμοί πρέπει να είναι έμμεσοι ΟΧΙ άμεσοι! Τι εννοώ;

Από ένα άλλο λεξικό του δεύτερου συγγραφέα αντιγράφω:

΄΄Σίγουρα πράματα θέλει ο γερο-Καμπανάρος, για να κινήσει. Καράβια τις θροφές και τ’ άρματα, και να κινήσει κι ο Μόσκοβος (Ρωσία) τ’ ασκέρια του, να μπεί στα αίματα κι η κακομοίρα η Μάνα (Ελλάδα) με τους τρεις φουστανελάδες της. Μα πότε, γερο-Καμπανάρο, γίνηκε ένα μεγάλο πράμα στον κόσμο με τέτοια σιγουράδα; Πότε η φρονιμάδα ξεσήκωσε τους ανθρώπους να παρατήσουν το σπίτι τους και το χουζούρι τους και να πιάσουν τα βουνά, να ζητούν ελευτερία; Μα αυτο θα πει παλικαριά: να κινάς και να μην είσαι σίγουρος. Δεν είναι έμπορος, καπετάν Καμπανάρο, η ψυχή του ανθρώπου, είναι πολεμιστής… Αν περιμένουμε, καπετάν Καμπανάρο, ν’ αράξουν οι καραβιές που θές και να κινήσει τα στραβοπόδαρά της η αρκούδα να κατέβει απο το βορρά για το χατίρι μας, ποτέ δεν θα λευτερωθούμε. Και μήτε και θά ‘μαστε, ο Θεός να με σχωρέσει, άξιοι να λευτερωθούμε. Από όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζώ και ζώνουμε, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω. Είναι κάστρο, και το παίρνεις με το σπαθί σου. Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος.΄΄

 Δεν έχω να συμπληρώσω τίποτα παραπάνω. Ορίστε οι διανοούμενοι και πώς πρέπει να φέρονται. Αν ήμουν μαθητής χωρίς αμφιβολία θα είχα κοπεί, και με επαίνους!

Είμαι και εγώ μέρος του εκπαιδευτικού μας συστήματος εδώ και πολλά χρόνια. Όταν έπρεπε να γράψω έκθεση για να περάσω στις Πανελλήνιες έπρεπε να μάθω ορισμούς όπως και ο πρώτος. Το μόνο που μου έλεγαν όλοι ήταν «Μπές εσύ στο Πανεπιστήμιο και μετά άλλαξε ότι θές. Για να νικήσεις το σύστημα πρέπει να γίνεις μέρος του». Το κακό είναι ότι τελευταία διάβασα το ακόλουθο:

“’Επεψε (ο πασάς) αποκρισάρους του καπετάν-Μιχάλη, του μήνυσε: Φεύγα καπετάν-Μιχάλη, πάρε τα παλικάρια σου , φευγάτε συνάρματοι, συφλάμπουροι, τρίχα δε θα σας αγγίξω, μα το Μουχαμέτη.

Και ο καπετάν-Μιχάλης του απηλογήθηκε με τον ίδιο αποκρισάρο: Όσο βγαίνει αχνός από τα ρουθούνια μου, δε φεύγω. Κι όλη η Κρήτη να προσκυνήσει, εγώ δεν προσκυνώ. Να χ… τα γένια του Προφήτη σου!”

Να λοιπόν, γιατί ποτέ δεν θα είμαι διανοούμενος. Γιατί και τότε να ήξερα το παραπάνω τα ίδια θα έκανα. Μάλιστα ούτε φαντάζομαι τον εαυτό μου να δίνει τέτοιες απαντήσεις. Βλέπετε, και εγώ από φόβο διακατέχομαι, μόνο που δεν είναι ιερός!

 Θόδωρος  

 Τα αποσπάσματα (αυτά που αξίζει να θυμάστε) είναι από τα βιβλία ΄΄Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά΄΄ και ΄΄Ο Καπετάν Μιχάλης΄΄ του Νίκου Καζαντζάκη. 

 

[1] Άκου λέξη σε Ελληνικό λεξικό…

 

επιστροφή στη βασική σελίδα του διαλόγου