09/05/2002
QUELCHE PEZZI DI PIETRE («οιονδήποτε
λίθο»)
Τον 5o αιώνα π.Χ.,
μια από τις
σημαντικότερες
πολιτικές
μορφές της
παγκόσμιας
ιστορίας, ο
Περικλής,
θέλησε να κάνει
την Αθήνα του,
την πόλη που
τόσο αγάπησε,
σύμβολο σ΄
ολόκληρο τον
τότε γνωστό
κόσμο. Ο
ικανότατος
εκείνος άνδρας
τα κατάφερε
πολύ καλύτερα
από όσο είχε
φανταστεί, αφού
το
όραμά του έγινε
σύμβολο και σε
λαούς την
ύπαρξη των
οποίων ο ίδιος
αγνοούσε,
και άντεξε μέσα
στους πιο
χαλεπούς
καιρούς και
στις πιο
τραγικές
συνθήκες.
Όχι άδικα! Ο
Περικλής και οι
άνθρωποι στους
οποίους
εκείνος είχε αναθέσει
τον Παρθενώνα,
επένδυσαν στο
μεγαλόπρεπο
έργο κομμάτια
από την ψυχή
τους
και απίστευτες
ποσότητες
ταλέντου,
ικανές να το
κρατήσουν
όρθιο μέσα
στους
αιώνες.
Αυτό που ο
Περικλής δεν
είχε ποτέ
φανταστεί, ήταν
ότι πολλούς
αιώνες
αργότερα θα
ήταν ευγενής
εκείνος που θα
δεχόταν να βιάσει
το
αριστούργημά
του. Εάν ο
σπουδαίος
πολιτικός
άνδρας έβλεπε
τη σύληση του
πιο σημαντικού
επιτεύγματος
της πόλης του
και της εποχής
του, θα πίστευε
σίγουρα ότι ο
άνθρωπος που
οργάνωσε και
διέταξε το
έγκλημα αυτό
δεν ήταν παρά
ένας
απολίτιστος
βάρβαρος σαν
εκείνους που
αιώνες
ολόκληρους
πολεμούσαν οι
πρόγονοί του
και ο ίδιος.
Κι όμως, ο «βάρβαρος»
που κατέστρεψε
το έργο τόσων
εμπνευσμένων
ανθρώπων
ήταν ένας
σκωτσέζος
λόρδος που
υπηρετούσε την
Αγγλία ως
πρεσβευτής
στην
Οθωμανική Πύλη.
Ο Thomas Elgin
βολιδοσκοπούσε
το στολίδι των
Αθηνών για
εννέα
ολόκληρους
μήνες με το
πρόσχημα των «τοπογραφικών
μελετών», μέχρι
να
κάνει φανερές
τις προθέσεις
του στην Πύλη.
Το Μάιο του 1801 ένα
φιρμάνι
μεταφρασμένο
στα ιταλικά
άνοιγε το δρόμο
στον Βρετανό
πρεσβευτή να
καταστρέψει
τον δεκαετή
αγώνα του
Περικλέους με
μία μόνο φράση: «quelche
pezzi di pietre». Ο Elgin είχε
δικαίωμα να
πάρει από το
βράχο της
Ακρόπολης
«οιονδήποτε
λίθο» και να τον
μεταφέρει στην
πατρίδα του για
να καλύψει το
κενό που είχαν
αφήσει στην
ιστορία οι
δικοί του
πρόγονοι. Με
τέσσερις
ιταλικές
λέξεις
ξεκίνησε ένα
νέο,
μεσαιωνικής
έντασης, κύμα
σε βάρος ενός
πολιτισμού
ζηλευτού, που
περιγράφεται -τι
τραγικό!- στο
ημερολόγιο του
ίδιου του
Λόρδου Elgin σαν
ανάμνηση, άξια
να νικήσει το
χρόνο. Από το 1802
ως το 1814
ανυπολόγιστης
αξίας κομμάτια
από τον
Παρθενώνα και
από άλλα
μνημεία,
ακρωτηριάστηκαν
και
μεταφέρθηκαν
στην Αγγλία.
Ενδεικτικά
αναφέρεται
ότι μόνο το 1811 80
κιβώτια με
μικρά ή μεγάλα
τμήματα
αρχαίων
μνημείων
εγκατέλειψαν
τη χώρα που
γέννησε τον
εκλεκτό αυτό
πολιτισμό.
Σκοπός του Elgin δεν
ήταν να
μορφώσει τους
συμπατριώτες
του, ούτε να
χαρίσει
στο λαό του τα
σπουδαία αυτά
κειμήλια. Ο
σκοπός του ήταν
να δώσει στον
πύργο
του μια αρχαία
ελληνική
διακόσμηση.
Θέλοντας απλά
να στολίσει τον
προσωπικό
του χώρο,
κατέστρεψε το
αριστούργημα
της Αθήνας και
άλλα μνημεία
ανά την
Ελλάδα, καθώς
από τη βάρβαρη
μανία του δε
γλίτωσαν ούτε
οι Μυκήνες, η
Νεμέα,
το Δαφνί, ή η
Τίρυνθα.
Η ιστορία του Elgin
είναι πολύ
τραγικότερη
από την αφήγησή
της, αφού
σύμφωνα με την
παράδοση, οι
άνθρωποι του
Αγγλου
ευγενούς δε
δίστασαν να
φτάσουν ως το
φόνο κάποιου
έλληνα ψαρά,
όταν το 1802 το
καράβι «ΜΕΝΤΩΡ»,
που μετέφερε
ένα σημαντικό
αριθμό αρχαίων
μαρμάρων,
βυθίστηκε
κάπου κοντά στα
Κύθηρα και το
κάθε κιβώτιο
από το θησαυρό
επικηρύχτηκε
με το ποσό των 500
γροσών. Κάποιοι
έλληνες
ψαράδες
αναζήτησαν τα
κιβώτια και
έσωσαν αρκετά
απ
αυτά, με κόστος
ωστόσο μια
τουλάχιστον
ανθρώπινη ζωή.
Υπολογίζεται
ότι 253 κομμάτια -εκτός
αντικειμένων
και
κτερισμάτων-
αποσπάστηκαν
μέσα στο
διάστημα της
δράσης του Elgin. 11
αγάλματα από το
ανατολικό
αέτωμα, πάνω
από 8 αγάλματα
από το Δυτικό
αέτωμα, 21 πλάκες
από τη
Βόρεια Ζωφόρο, 30
πλάκες από την
Ανατολική και 4
από τη Δυτική.
Ακόμα, 4
Τμήματα της
Απτέρου Νίκης, 18
τεμάχια και η
μια Καρυάτιδα
από το Ερεχθείο,
4
κομμάτια και ο
Κολοσσός του
Βάκχου από το
Θέατρο του
Διονύσου, και ο
απολογισμός
δεν έχει καν
αρχίσει.
Η καταστροφή
των Μαρμάρων
του Παρθενώνα,
όπως
συνηθίζεται να
αποκαλούνται,
δε σταμάτησε
στον Elgin.
Συνεχίστηκε
δυστυχώς και
στον 20ο αιώνα
από τους
«συντηρητές»
τους στο
Βρετανικό Μουσείο
όπου κατέληξαν
τα μάρμαρα το 1815,
μετά από
επιθυμία του
Λόρδου να τα «δωρίσει»
( Ο Elgin για τη δωρεά
αυτή
εισέπραξε 36.000
στερλίνες από
το Δημόσιο, για
να
αντιμετωπίσει
την
προσωπική του
οικονομική
κρίση). Οι
συντηρητές
τους στο
Μουσείο τη
δεκαετία
του 1930
επιχείρησαν να
τα καθαρίσουν
με αποτέλεσμα
να προκαλέσουν
σε κάποια
σημαντικές
ζημιές, ενώ
κατά καιρούς τα
πολύτιμα αυτά
εκθέματα έχουν
ταλαιπωρηθεί
από την ασέβεια
και την άγνοια
διαφόρων
επισκεπτών
αλλά και
αρμοδίων. (Πριν
από μερικά
χρόνια έκανε το
γύρο του κόσμου
η εικόνα ενός
υψηλού
επισκέπτη που
στη διάρκεια
μιας δεξίωσης,
ακούμπησε το
ποτήρι με το
ποτό του πάνω σ
ένα από τα
κομμάτια της
συλλογής!).
Είναι γεγονός
ότι η
απογύμνωσή του
αιώνιου
συμβόλου του
Πολιτισμού και
της
Δημοκρατίας θα
μπορούσε ίσως
να
δικαιολογηθεί
τότε από το
σκοταδισμό και
την απουσία της
έννοιας της
Δημοκρατίας
στον κόσμο του Elgin
και των ομοίων
του. Σήμερα,
όμως 201 χρόνια
μετά, οι
απόγονοί του θα
πρέπει να
αναθεωρήσουν
τη στάση που
κρατούσαν όλο
αυτό το
διάστημα και να
δεχτούν το
προφανές: Τα
Μάρμαρα
φτιάχτηκαν για
τον Παρθενώνα
κι αυτός είναι
ο μοναδικός
φυσικός
χώρος γι αυτά. Η
Ακρόπολη των
Αθηνών, ως σύμβολο
πολιτισμού
πρέπει να
αποκτήσει και
πάλι τη δύναμη
της, δεχόμενη
πίσω αυτά που
ούτως ή άλλως
της
ανήκουν.. Προς
αυτή την
κατεύθυνση
υποχρεούνται
να κινηθούν
όλοι οι πολίτες
της μεγάλης
Ευρωπαϊκής
οικογένειας,
μια και το θέμα
του Παρθενώνα
δεν είναι
πια ελληνικό,
αλλά ευρωπαϊκό.
Θα είναι
τιμητικό για
όλους τους
πολίτες της
Ενωμένης
Ευρώπης, να
στρέφουν το
βλέμμα και τη
σκέψη προς τη
γωνιά αυτή της
ηπείρου τους
και να
αντικρίζουν
ζωντανό και
όμορφο το
δημιούργημα
ενός
ονειροπόλου,
που θέλησε να
κάνει πράξη το
όνειρο όλων των
ανθρώπων και
όλων
των εποχών:
Θέλησε να δώσει
μορφή στη
Δημοκρατία
Μάρω Σιδέρη